De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

[p. 265]

[Nummer 34]

Een wandeling door Haarlem.
door J.F. Nuyens.

Wij, Nederlanders, hebben ons nooit kunnen beroemen op een eerlijke en onpartijdige beoordeeling van onze buitenlandsche mede-planeetbewoners. Voor vele, zelfs vlak in de buurt wonende volken, waren de Hollanders een eigenaardig ras, een steer en grof gebouwd slag van menschen, die niets deden zonder een lange Goudsche pijp in den mond en in huis op kousen rondslopen, de vrouwen gewapend met een stofdoek, de mannen voorzien van bovenbedoelde pijp en een bitterflesch.

In de laatste jaren is dit wel eenigszins veranderd. De scheldnaam van water-Chineezen van Europa is al ietwat ouderwetsch en de meening, dat wij, Nederlanders, hoofdzakelijk leven van kaas begint zoo zoetjesaan weg te slijten. Toch kan men nog bij lange na niet zeggen, dat het buitenland een juiste voorstelling heeft van de toestanden en de levenswijze in ons vaderland en wat er dan nog goed van is, hebben wij te danken aan enkele mannen, die na langdurige studiën en persoonlijke aanschouwing hunne ondervindingen te boek stelden.

Een eereplaats behoort hier te worden toegekend aan Henry Havard, die in zijne verschillende werken: Voyage aux villes mortes du Zuiderzee, Amsterdam et Venise en in zijn Bedreigde grenzen, een reis door de Oostelijke provinciën, blijk geeft, dat hij met onbevangen blik heeft rondgekeken, en, gesteund door degelijke studiën in verschillende archieven, een juisten kijk heeft gekregen op Nederland en zijn bewoners.

Heeft Havard voor een goed deel ook de zeden en gewoonten van het volk bestudeerd, de Duitscher Dr. Georg Galland heeft vooral werk gemaakt van de Nederlandsche bouwkunst en als 't ware een reconstructie gegeven van het tijdperk der Renaissance. Behalve deze twee mannen, die met eere genoemd moeten worden, zijn er nog verschillende andere geweest, die, door het uitgeven van boeken plaatwerken, steentje voor steentje het gebouw van valsche meeningen en vooroordeelen hebben afgebroken en op de ruïnen daarvan een nieuw monument gesticht, dat de waarheid tot grondslag heeft.

Hoe echter het buitenland over ons heeft gedacht of misschien nog denkt, één ding staat onwrikbaar vast.

Als een ster van de eerste grootte straalt de Hollandsche kunst aan het firmament van het schoone, en de vreemdelingen, die de Nederlanders zich voorstelden als een volk van kaasboeren, hebben tonnen gouds uitgegeven aan Nederlandsche kunstschatten; ja, de tijd is nog niet verre, dat ons kleine vaderland - een stip op de wereldkaart - werd beschouwd als de schatkamer van Europa.

Men overdrijft niet, als men zegt, dat scheepsladingen vol schilderijen, porselein- en aardewerk, pronkstukken van goud- en zilversmeearbeid, kerkmeubelen, snijwerk in hout en ivoor; kortom, kunstwerken van allerlei aard en vorm naar het buitenland zijn vertrokken. Amsterdam wordt niet alleen het Venise du Nord genoemd, om den eigenaardigen bouwtrant der stad op honderden eilandjes, maar ook en vooral omdat de Amsterdamsche schilders, de glorie der Hollandsche school, de evenknieën zijn van hunne Venetiaansche kunstbroeders.

de toren der st.-bavokerk te haarlem.
Naar een photographic van J.G. Kramer, te Groningen.

En om dezelfde redenen kan Haarlem het ‘Hollandsche Florence’ genoemd worden; het heeft met deze stad gemeen, dat het een stad der kunst en een stad der bloemen is.

Daar zijn wij eindelijk op ons eigenlijk onderwerp gekomen. Zou het den lezer aangenaam zijn, met mij een kleine wandeling te maken door deze schoone en wijdvermaarde Hollandsche stad, een der weinige, die door vreemdelingen altijd bezocht, meestal gunstig en doorgaans eerlijk beoordeeld wordt? Ik zal u daarbij niet vervelen met droge documenten uit de archieven, langdradige rekeningen uit die en die eeuw, of geleerde beschouwingen en vergelijkingen van het heden met het verleden.

Neen, wij willen de stad doorkruisen als een toerist, met de reistasch op den rug en den stok in de hand; wij willen rondblikken vroolijk en onbezorgd als een vogel in Gods vrije natuur en als een vogel het voedsel oppikt, dat hij overal vindt, willen wij het schoone opmerken, dat door de geheele stad verspreid is, zonder ons te verdiepen in diepzinnige bespiegelingen of het hoe en waarom van alles op te sporen. Wij willen ons tochtje maken als goed reiziger. Wij zullen ons niet geneeren om hier of daar voor de toonbank eenige oprechte Haarlemmer halletjes op te snoepen of op straat uit de hand een paar peren of een handvol kersen te eten; ja, als de warmte het ons soms wenschelijk mocht maken, zal ik u onbeschroomd een der zindelijke kraampjes binnenleiden, die hier en daar verspreid staan en u trakteeren op een portie komkommer in 't zuur of een schoteltje ingemaakte uitjes.

Laat ons de reis dan beginnen!

Wij nemen, als deftige lieden past, ons uitgangspunt van Amsterdam, vooreerst, omdat Haarlem als 't ware een voorstad en de omgeving, de

[p. 266]

tuin van de hoofdstad is geworden; en ten tweede, omdat dan de tegenstelling tusschen het vlakke polderland en de schoone duinstreek des te grooter is.

De weg van Amsterdam naar Haarlem biedt werkelijk niets fraais of bijzonders aan; 't is één uitgestrekt vergezicht over vlakke weiden, zonder boomen bijna en niets doet vermoeden, dat wij een der meest boschrijke en liefelijkste oorden van ons land naderen. Even buiten Halfweg echter, wenkt ons de toren van de Groote Kerk reeds toe en weldra zien wij den geheelen omtrek van het zware gebouw, dat, zooals Vosmaer het uitdrukt, als een middeleeuwsche mastodont uit de moderne stad omhoog rijst.

Het eerste wat wij van Haarlem voorbijsnorren zijn de werkplaatsen van de Holl. Sp. Maatsch., een inrichting, waar meer dan 1200 menschen werk vinden. Even verder passeeren wij (met uw toelating) de gemeentelijke aschvaalt en vlak daarnaast ligt een onbebouwd terrein, nu nog weiland, waar de nieuwe celgevangenis zal komen, die rond zes ton moet kosten.

De lezer herinnert zich zeker wel de deelnemende interpellatie, door den liberalen afgevaardigde van Haarlem in de Tweede Kamer gehouden naar aanleiding van den bouw van dit boevenpaleis. Deze heer was bang, dat de gevangenen last konden krijgen van den rook, die soms van de aschvaalt omhoog stijgt, wanneer daar waardelooze voorwerpen verbrand worden; en inderdaad, een gevoelig mensch moet medelijden hebben met de arme stakkers, die daar opgesloten zitten en den onaangenamen damp niet kunnen ontwijken. Waarom richt men de gevangenis niet op in Bloemendaal, waarom koopt het Rijk niet de buitenplaats ‘het Klooster’ aan den Schoterstraatweg, die (de villa meen ik) al zoo lang onbewoond staat?

De gemeente heeft er wel een bod op gedaan, om er een gasfabriek op te richten. En nu vraag ik u, wat is nuttiger, wat noodzakelijker, wat geeft meer blijk van beschaving en verlichting: een gasfabriek of een gevangenis? Wie hebben meer behoefte aan frissche lucht: de arbeiders der fabriek (die toch de verschillende walmen niet kunnen ontloopen), of de arme opgesloten gevangenen, die men daarvoor ten minste kan vrijwaren?

Wij willen echter deze nuttelooze overdenkingen afbreken, want de trein rommelt over de spoorbrug en gunt ons daarbij een schoon gezicht op het Spaarne (de levensader van de stad) en op de stad zelve. Nog een klein eindje singel, en wij stappen af op het altijd drukke statie-plein. Welkom hier!

Hoewel wij als echte slenderaars door de stad willen dwalen, stel ik u toch voor, eenigszins een vast plan te volgen. Wij laten dus de welbekende fabriek van de heeren Beynes, vlak over het statie, links liggen en gaan recht uit, recht aan naar de Groote Markt. Onze weg loopt daartoe langs den Kruisweg en de Kruisstraat.

Het is verbazingwekkend, hoeveel kloosters Haarlem in de Middeleeuwen rijk was. In het laatst van de 15e eeuw telde men er niet minder dan vijf en dertig. De Kruisweg en -straat zijn dan ook genoemd naar een klooster van de Kruisheeren, dat hier vroeger gestaan heeft.

Wij loopen nu door de Barteljorisstraat en komen uit op het middelpunt van de stad, de wijdvermaarde Groote Markt, die door alle eeuwen heen het centrum van alle verkeer en vertier is geweest. Er is hier, om te beginnen, al zooveel op te merken, dat ik u voorstel op ons gemak ergens te gaan zitten om op zijn Hollandsch eens een heel gemoedelijk praatje te houden.

Wie Haarlem kent, kent ook het koffiehuis Brinkman. Wat Kras is voor Amsterdam is Brinkman voor Haarlem en wie bijgeval geen liefhebber is van koffiehuizen, kan ten minste zijn hart ophalen aan den fraaien gevel van het gebouw en zijn herinnering verfrisschen bij het beschouwen van den gedenksteen, die hoog boven den grond is opgericht ter nagedachtenis van Bilderdijk. Inderdaad heeft de groote dichter hier eenige jaren van zijn leven gesleten, toen Lodewijk Napoleon zijn hof hield op het Paviljoen aan den Hout, en zijn stoffelijk overblijfsel rust aan den voet van een der zware kolommen in de Groote Kerk, waar niets anders dit feit vermeldt, dan een eenvoudige steen met den eenvoudigen naam: Bilderdijk. Maar de Schoolmeester had wel gelijk, toen hij zong:

Geen grafschrift zoo rijk,
Als uw naam, Bilderdijk!

Wij nemen dus plaats voor dit historische gebouw, bestellen een kop koffie of een glas bier en steken behaaglijk een sigaar op. Kijk nu eens rond!

Vlak tegenover ons zien wij de Groote Kerk, daarnaast de beroemde vleeschhal en aan onze rechterhand het stadhuis, altemaal gebouwen, waarvan de Illustratie u hier de afbeelding geeft.

Een paar huizen links van ons, op den hoek van de Smedestraat staat het oude raadhuis, vroeger het verblijf van de graven van Holland.

Ik heb gezegd, dat ik u niet zou vervelen met droge historische opmerkingen, maar al te lichtzinnig kunnen wij ook niet te werk gaan.

Ik vraag dus beleefd eenige oogenblikken (heusch waar, eenige maar) uw aandacht. Geeft gij daar den brui van, ik zal mij onderwerpen. Kijk dan onder de hand maar even naar de plezierige drukte, die op de markt heerscht; vermaak u met de aangename beweging, die veroorzaakt wordt door de onophoudelijk aanrollende tramwagens en omnibussen; loop anders eens om het standbeeld van Coster (in den volksmond Louwtje geheeten) of maak eenige meteorologische studiën voor het weerhuisje, dat met het omgevende voetpad de markt in tweeën verdeelt.

Wanneer Haarlem gesticht is, is onzeker en daarmee natuurlijk de ouderdom van de stad. Sommigen willen den naam afleiden van Herulenheim, anderen verklaren een zekeren Heer of Haer Lem tot stichter. Hoe dit zei, in de _r tiende en elfde eeuw was Haarlem al een verblijfplaats van de Hollandsche graven, die er een jachthuis bezaten. Later werd de stad ommuurd en tot het jaar 1355 werd de om trek gevormd door het Spaarne, de Oude- en Kraaienhorstergracht (verlengd tot de Korte St.-Jansstraat) en de Bakenessergracht. Na dien tijd werd de overzijde van het Spaarne er bij getrokken, misschien ook al naar aanleiding van de zware branden, die in 1328 en 1347 de stad teisterden, maar daar de bevolking steeds bleef wassen, werd de stad in de eerste helft der 15e eeuw nogmaals uitgebreid.

De meest belangrijke vergrooting erlangde Haarlem echter in de 17e eeuw, toen het geheele gedeelte, gelegen tusschen Zijl- en Raamsingel, de Turfmarkt en de Oude- en Kraaienhorstergracht bij de stad werd gevoegd, een kwartier, dat een oppervlakte had, bijna gelijk aan het oude gedeelte zelf.

De Groote Markt, waar wij nu zitten, heette eertijds ‘het Zand’ en was onder dien naam vrij wat grooter dan zij nu is. De geheele oppervlakte werd in tweeën gedeeld door ‘de Beek’, een watertje, dat uit de duinen komende door de Koningstraat, langs de Groote Kerk en door de Damstraat stroomde en zoo in het Spaarne uitliep. Tegenwoordig is dat beekje overwelfd, zoodat het niet meer te zien is en ‘het Zand’ is heel wat ingekrompen door het blok huizen, dat begrensd wordt door de Groote Houtstraat, de Spekstraat en de Lepelstraat, meer bekend als ‘tusschen de paaltjes’.

En na deze zeer korte verklaring verzoek ik u beleefd onzen tocht te willen aanvangen. 't Spreekt vanzelf dat de Groote Kerk het eerst aan de beurt is.

(Wordt vervolgd.)