De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

[p. 218]

De Roomsch-Koning,
door J.R. van der Lans.

I.
Gravin Machteld.

Ten noordwesten der aloude St.-Pieterskerk te Leiden, wijst men nog, onder den naam van 's-Gravensteen of 's-Gravenstein, het verminkte overblijfsel van een middeleeuwsche vorstelijke huizing. In het begin der dertiende eeuw was zij een met grachten omringd en met torens versterkt kasteel, dat door zijn trotsch en vorstelijk voorkomen de macht en het aanzien verried van zijn bewoner.

Van de hooge tinne wapperde toen de fiere Liebaart van Holland, de roode klimmende leeuw in het gouden veld. Want in die dagen was het slot de zetel der landsvorsten, de roemrijke Hollandsche graven, die te Leiden hof hielden en het bestier des lands uitoefenden, zoodat de grijze Sleutelstad, binnen wier muren ook de grafelijke schatkist bewaard werd, toen ter tijde met recht de ‘Kamer van Holland’ genoemd werd.

In een hoog en ruim vertrek van den grafelijken burcht zat op een heerlijken Julidag van het jaar 1235 de jeugdige gravin Machteld aan de wieg van haar jongste lieveling, de pas voor weinige maanden geboren Margareta. De warme zonnegloed, die door het open spitsboogvenster vrijelijk binnenviel, speelde op de blozende koontjes en de goudblonde lokjes van het sluimerende wicht en de bezorgde moeder trok het blauwzijden wiegekleed zachtjes naar voren, opdat het felle licht den slaap van haar engel niet verstoren mocht.

Met moederlijk welgevallen rustte haar oog een wijle op het lieve kopje en toen boog zij zich snel over de rijk vergulde en kleurig beschilderde wieg om een vluchtigen kus te drukken op het fijne, blanke voorhoofdje.

Nu kwam ook de kleine vierjarige Aleide, jaloersch op haar jonger zusje, aan het wiegje staan en vlijde het blonde hoofdje met de lieve zijachtige haren tegen de knieën harer moeder.

‘Aleide is ook zoet,’ zei de gravin, liefkoozend de handjes van het meisje in de hare nemend. ‘Zij zal zusje niet wakker maken; maar de knapen moeten buiten gaan spelen op den binnenhof; zij maken hier te veel geraas.’

Dit zeggende, wendde zij zich tot een paar jongskes van zes en zeven jaar, die elkaar midden in het vertrek met houten degens en schilden te lijf gingen en die onschadelijke wapenen hanteerden als een paar ridders in tweegevecht.

In het vuur van den strijd hoorden zij de aanmaning van hun moeder niet. Met trots en welgevallen zag deze nog een wijle het ridderlijke spel der knapen aan. Jonker Willem, de oudste, wien een dunne gouden band om de zwarte haarlokken glinsterde, ten bewijze dat zijn hoofd bestemd was eenmaal de gravenkroon te dragen, bewoog zich al met een zwier en gratie, zijn hoog geslacht waardig. Zijne tengere, veerkrachtige gestalte boog, zwenkte, sprong vooruit of week ter zijde, naarmate het edele steekspel dit meebracht; het fluweelen wambuis en de nauwsluitende zijden hozen deden het slanke kinderlichaam in al zijne forsche lenigheid uitkomen.

Jonker Floris was nog wat onbeholpen zoo in den aanval als in het verweer, en nam de zaak ook niet zoo ernstig op als zijn ouder broertje; zijn heftigste stooten gingen van een gullen kinderlach vergezeld, en zelfs als hij een stoot ontving, lachte hij nòg. Willem wist dan ook met echt ridderlijke grootmoedigheid zijn jonger en minder geoefend broertje te sparen, zoodat zijn slagen Floris' vroolijkheid niet hoefden te storen.

Het ging gravinne Machteld blijkbaar aan het hart, het spel der kloeke knapen te breken, en zich omwendende, wisselde zij een blik van verstandhouding met hare kamervrouwen, die bij een ander venster der zaal op eene groote gebeeldhouwde bank aan eene zware eiken tafel zaten, bezig met naaldwerk.

Ook deze hadden een wijle den arbeid laten rusten om het spiegelgevecht der twee toekomstige ridders aan te zien.

‘Wat dunkt u er van?’ scheen de stralende blik harer gebiedster te vragen, en de bewonderende glimlach der vrouwen bewees dat zij de voldoening der vorstelijke moeder deelden.

Maar op het oogenblik dat jonker Willem, forsch met den kleinen voet op den grond stampend, weer tot den aanval uitschoot, legde de gravin hem toch zachtjes de hand op den schouder.

‘Hebt ge niet gehoord, Willem, wat moeder gezegd heeft?’

Onmiddellijk draaide de knaap zich op de hielen om en salueerde met zijn houten zwaard als een volleerd ridder, die zijn dame begroet.

‘Wat belieft mijn vrouw moeder?’ vroeg hij, kaarsrecht voor haar staande en het zwartgelokte hoofd eerbiedig, doch fier tot haar oprichtend. Zijne donkere oogen schitterden als zwarte diamanten en op het fijne bleek van zijn wangen gloeiden een paar blosjes als versch ontloken rozen. De fraai gevormde oorschelpen leken vurig gekleurde rozeblaadjes en de kersroode mond, die half geopend, een rij van parelwitte tandjes liet doorschemeren, was zoo frisch als een bloemkelk.

Het was een beeldschoone knaap, en geen wonder dat het oog der moeder er een wijle met welgevallen en fierheid op bleef rusten. Maar toch scheen de aanblik van dat veelbelovende vorstenkind een weemoedige gedachte bij gravinne Machteld op te wekken; want een wolk overtoog haar effen jeugdig voorhoofd, onder den smallen gouden hoofdwrong, die haar sluier van doorschijnend zijdegaas vasthield.

Haar helder donker oog had een vochtigen glans, terwijl het zich op den knaap richtte, en er was iets wat aan onbestemden angst deed denken in de hartstochtelijke beweging, waarmee zij zich tot het kind overboog om hem een kus op het blanke voorhoofd te drukken.

‘Wat schort mijn vrouw moeder?’ vroeg jonker Willem met de vroegtijdige schranderheid, die hem eigen was.

De moeder verborg hare bekommering onder een gullen glimlach.

‘Niets, Willem.... Uw ridderlijke kloekheid bracht mij uw heer vader te binnen, en de vrees kwam bij mij op, dat uw moed u later dezelfde gevaren zal doen zoeken, waaraan hij zich blootstelt.’

‘Zeker, moeder,’ zei de knaap, en hooger gloed tintelde zijn wangen, vuriger glinsterden zijn oogen, ‘zeker, ook ik zal, als vader op ridderavonturen uitgaan... Als vader, van het tornier thuis rijdt, krijg ik een echt zwaard, heeft hij beloofd....’

‘Als hij thuiskomt,’ herhaalde gravinne Machteld als werktuiglijk voor zich zelve en haar oog staarde een pooze bekommerd naar buiten, als in bang voorgevoel.

In het lange slepende gewaad van effen zilverlaken, waarover een blauwzijden overkleed met wijde mouwen geworpen was, stond zij een oogenblik onbeweeglijk als een beeld te midden der dartele kleinen. Aleide speelde met de zilveren sleutelreeks, die naast de beugeltasch aan haar met goud doorwerkten gordel hing. Jonker Willem nam haar rechterhand en kuste die met ridderlijke hoofschheid, Floris nam de andere en bracht die kinderlijk lief koozend aan de lippen.

De levendigheid der kinderen wekte de moeder uit haar sombere gepeinzen. Zij werkte zich uit hun omhelzingen los en zei op licht bestraffenden toon:

‘Komaan, knapen, ik had gezegd dat ge buiten zoudt gaan spelen; hier zoudt ge zusje Margareta wakker maken door uw luidruchtigheid.... Zie eens, wie daar aankomt,’ voegde zij er bij, met de hand door het open boogvenster naar buiten wijzend.

Daar trad een jong edelman in karmozijnrooden mantel en met een witte pluim op de roode kaproen over den binnenhof en lichtte zwierig het sierlijke hoofddeksel, terwijl hij onder het venster voorbijstapte.

‘Oom Willem!’ juichten de knapen, in de handen klappend van blijdschap, en terwijl Aleide vroolijk over den vloer van gladde estriken danste, huppelden Willem en Floris naar de deur om het zware, kleurige hangtapijt weg te schuiven, dat den ingang verborg.

Weldra trad hun daar de verbeide gast te gemoet: heer Willem, des graven broeder, die tijdens diens afwezigheid als Voogd van Holland het bestier waarnam, terwijl hij anders alleen met het beheer van Oost-Friesland belast was.

Bij het binnentreden liet hij den mantel achteloos op een zetel nabij de deur neerglijden, lichtte de gepluimde kaproen van het hoofd en trad van de kinderen omstuwd de zaal binnen en op de burchtvrouw toe, die hem vriendelijk te gemoet ging.

‘God groete u, vrouw gravinne en liefste zuster,’ sprak hij met een hoofsche buiging. ‘Als ik u noodig heb, hoef ik waarlijk niet in beraad te staan, waar u te zoeken,’ voegde hij er met een glimlachenden blik op de kleinen bij, ‘daar ik altijd zeker ben u bij de kinderen te vinden.’

‘Waar zou ik mij over het afzijn van mijn heer en gemaal beter kunnen troosten dan in het gezelschap van onze kinderen?’ hernam vrouwe Machteld met een lichten zucht. ‘Maar zet u neer, heer broeder. Ik hoop niet dat het verontrustende dingen zijn, die u herwaarts voeren.’

‘Integendeel, ik heb goed nieuws,’ zei heer Willem, zich behaaglijk uitstrekkend in den zetel, dien de gravin hem had aangewezen tegenover de diepe vensternis, waarin zij zelf had plaats genomen en die met de gekussende banken als een afzonderlijk vertrekje vormde, waar zij vertrouwelijk met den gast spreken kon.

‘Ik heb goed nieuws,’ herhaalde heer Willem, ‘tijding uit Corbië, van het tornier. Ik wenschte wel dat ik er bij had mogen wezen: het belooft een zoo schitterend wapenspel te worden als er in jaren niet te zien is geweest. Er moeten wel duizend ridders zijn binnengereden op den dag der wapenschouwing, hertogen, graven, baanderheeren, alle van het edelste bloed, het puik van de Fransche ridderschap. Ongerekend nog de menigte van vreemde prinsen en heeren; want het schijnt dat de oude graaf van Clermont zijn herauten door gansch Kerstenrijk heeft rondgezonden om al wat hoog en edel is tot zijn steekspel te nooden. Zijn huwelijk met de jeugdige gravin Blanca heeft den bejaarden heer weer jong gemaakt en nu wil hij heel de wereld de oogen uitschitteren. Het zou schande geweest zijn als onze genadige heer graaf daar ontbroken had. Nu zal hij er uitblinken met een gevolg, als waarop menig koning groot zou gaan: Brederode, Teilingen, Aemstel, Voorne, Egmond, Persijn, Hollands beste ridders. De edelvrouwen van Picardië zullen haar oogen uitkijken aan die sierlijke mannen van wapenen. En onze jonge ridders zullen ook een rijke keur hebben; want, naar ik verneem, zijn er wel tachtig vergulde of gesierde kamerwagens binnengereden met edel en jonkvrouwen, die het tornooi wenschen aan te zien. Maar zij schijnen geen oogen te hebben dan voor den graaf van Holland: hij wordt algemeen geroemd als het toonbeeld van den volmaakten ridder.’

Gravinne Machteld zuchtte bij die lofspraak, die haar als de gelukkige echtgenoot van den gevierde met fierheid had moeten vervullen. Een bang voorgevoel beklemde haar het gemoed, zoodat de schitterende tafereelen, door haar jongen schoonbroeder van het groote Corbische wapenspel opgehangen, haar niet in zijn opgetogenheid konden doen deelen.

‘Ik wenschte dat grave Floris al terug was,’ mompelde zij.

‘Dan krijg ik een zwaard,’ zei jonker Willem met stralende oogen. Aan de knie van zijn oom staande en spelende met het blinkende gevest van het korte zwaard, dat in diens gordelriem hing, had hij elk woord gretig opgevangen.

‘Ja, als uw vader thuis komt, zal er feest zijn hier te Leiden,’ sprak heer Willem; ‘hij zal eerekransen genoeg meebrengen om er de gansche burchtzaal mee te behangen. En er zal nog grooter gejuich zijn onder het volk,

[p. 219]

dan toen hij als overwinnaar terugkwam uit den kruistocht tegen de Stadingers. Want had hij toen de woeste Heidenen bedwongen, nu zal hij zegevierend terugkeeren uit den eerekamp met de edelste ridders van Kerstenrijk.’

‘Dat geve God!’ zei vrouwe Machteld. ‘Ik intusschen zal geen rust kennen voor ik hem weer behouden en veilig in mijn armen mag sluiten.’

‘Maar waartoe die ijdele bekommering! Ik herken u niet, zuster. Zijt gij dezelfde kloeke Machteld van Brabant, die als kind naar Holland gekomen en als speelnoot met den dapperen, strijdlustigen Floris opgegroeid, de waardige levensgezellin zijt geworden van Hollands roemrijken graaf? Tijdens zijn langen krijgstocht tegen de geduchte Stadingers, toen hij maanden en maanden op het oorlogsveld rondzwierf, heb ik u nimmer zoo bekommerd gezien, al zaagt ge ook toen reikhalzend uit naar zijn terugkeer. Waarom dan die angst, nu het geen bloedigen kamp geldt, maar enkel een spel; want wat is het anders dan een spel voor onzen Floris, een ridder uit den zadel te lichten of met een lans een schild te splijten? Nimmer zag ik u zoo neergeslagen als thans, nu heel Kerstenrijk met lof van Hollands graaf gewaagt als de parel der ridderschap.’

‘Gij spreekt waar, heer broeder,’ bekende Machteld, ‘nimmer voelde ik mijn hart dus beklemd; maar nimmer had ik daartoe ook zoo goede reden.’

‘En die is?’

‘Knapen,’ dus wendde de moeder zich tot den kleinen jonker Willem, die met zijn schrander donker oog haar vorschend in het gelaat zag, ‘al tweemaal heb ik u gezegd, dat ge buiten zoudt gaan spelen.’

‘Gaat maar naar den wapenmeester,’ zei hun oom, ‘dan kom ik straks eens hooren of hij tevreden is over uw vorderingen.’

‘Doe dat gerust, oom,’ zei jonker Willem met fier zelfvertrouwen, en met zijn broertje aan de hand huppelde hij de zaal uit.

‘Ge vraagt naar den bekenden weg, heer Willem,’ ging de gravin voort, nadat de knapen weg waren en terwijl de kleine Aleide door een der kamervrouwen werd bezig gehouden. ‘Toen Floris tegen de Stadingers optrok, wist ik dat hij voor een heilige zaak streed, dat de zegen van den Heiligen Vader op zijn wapenen rustte, en daarom had ik het vaste vertrouwen dat hij zegevierend uit den krijg zou terugkeeren. Dat vertrouwen sterkte mij in de eenzaamheid, als ik met ongeduldig verlangen uitzag naar zijn wederkomst en soms den moed verloor bij het lang uitblijven der tijdingen van het oorlogsveld. Maar thans is het anders gesteld. Gij weet hoe onze Heilige Vader die ijdele kampspelen veroordeelt, waarin de dapperste ridders tegenwoordig nutteloos hun krachten verspillen, terwijl de Christenen in het Oosten hun machtigen arm zoo dringend behoeven tot hun bescherming tegen de wreede Saracenen. Hij heeft alle Christenvorsten opgeroepen, den keizer te vergezellen op den nieuwen kruistocht, dien hij tot bevrijding der verdrukte Kerk in het Oosten onderneemt. Aan grave Floris inzonderheid heeft hij in herfstmaand van 't vorig jaar uit, zijn stad Perugia een brief gericht om hem te vermanen, zich aan het hoofd van een welgewapende schaar zijner mannen bij 's keizers leger aan te sluiten. Had Floris aan die roepstem gevolg gegeven om ten kruistocht te trekken, in trouwe, ik zou hem geen oogenblik weerhouden hebben zoo min als ik er mij tegen verzet heb, toen hij tegen de Stadingers uittoog; want ik weet dat een ridder het zwaard draagt om de vromen te beschermen en de boozen te tuchtigen. Maar nu hij optrekt om op een tornooi ijdele eer en roem te behalen en van de edelvrouwen als een schoon ridder geprezen te worden, nu had ik liever dat hij in 't belang van land en luiden thuis gebleven was. Want bij zulk een nutteloos kampspel wordt in weinige dagen tijds aan kostelijke uitrusting en praalvertoon meer gelds ten koste gelegd dan noodig zou zijn om een heel kruisleger uit te rusten. En het deert mij dat in deze droeve tijden, nu de Kerk Gods in het Oosten zoo droevig geweld lijdt, een zoo dapper strijder als mijn beminde heer gemaal, zijn zwaard, in den vromen krijg geheiligd, tot zoo ijdel vertoon misbruiken kan.’

‘In trouwe, vrouw Machteld, ge zoudt een voortreffelijke kruispreeker zijn. 't Is of de geest van den grooten Olivier van Keulen, zaliger gedachtenis, in u gevaren is. Maar mij dunkt dat onze Heilige Vader te Rome waarlijk geen klagen heeft over het gemis aan ijver bij de Hollandsche graven voor de heilige zaak van het kruis. Of heeft onze roemrijke heer vader, wiens ziel de eeuwige rust hebbe, niet het machtig Damiate voor Christus veroverd, en heeft Floris niet moedig de kruisvaan geplant op de sterkten van de woeste Stadingers, die het rijk aan zijn oostergrenzen bestookten? Waarlijk, wie zich dùs van zijn heiligen ridderplicht kwijt, mag zich ook ter verpoozing wel in ridderlijk spel verlustigen. En wanneer dit de eenige grond van uw bekommering is, dan dunkt mij die - vergun dat ik het u vrijmoediglijk zeg, vrouw Machteld - Floris' gemalinne onwaardig.’

‘God geve dat mijn bezorgdheid ongegrond blijke, ik kan de vrees niet van mij zetten.’

‘Ik weet een goed middel om uw gedachten te verzetten, zuster,’ zei heer Willem opgewekt van zijn zetel rijzend. ‘Het was daarover juist dat ik u wilde spreken. Er dienen toebereidselen gemaakt te worden om grave Floris feestelijk als overwinnaar in te halen.’

‘Gij verwacht hem dan zoo spoedig al?’ vroeg de gravin levendig verrast en het blijde vooruitzicht wekte al een licht blosje op haar wangen.

‘Zekerheid omtrent den dag van zijn komst heb ik niet, maar ik vermoed wel dat hij na afloop van het tornier onverwijld huiswaarts zal keeren. Het kon geschieden dat het gezelschap van vrienden hem nog een paar dagen ophield, maar het is geen riddergebruik na gewonnen zege in den eerekamp nog lang te toeven, als om met de behaalde lauweren te pronken, en daarom denk ik veeleer dat grave Floris eenige vrienden met zich nooden zal om gezamenlijk huiswaarts te reizen. En voor dat geval zal hij wenschen, dat hem een luisterrijke inkomst in zijn goede stad wordt bereid. Elk oogenblik kan de bode komen, die zijn aantocht meldt. De vroedschap en de overlieden der poorters behooren intijds verwittigd te zijn, opdat ieder zich tegen den dag kunne gereed houden. Ook de mannen der kerk.....’

‘Bedenk dat Floris ditmaal niet uit den kruistocht terugkeert.’

‘Toch kunnen de clerken, zoo zij den landsvorst al niet in plechtgewaad willen te gemoet gaan, niet minder doen dan hem met klokgelui begroeten. Die hulde mogen ze hem wel brengen als blijk van erkentenis voor de mildheid, waarmee hij steeds de kerken bedacht. Hoe vorstelijk heeft hij niet voor weinig maanden de kerk van St. Pieter begiftigd bij gelegenheid dat de kleine Margareta, die daar in haar wiegje ligt, er ten doop werd gehouden.’

Een glans van blijde verwachting verhelderde Machtelds gelaat bij de heuglijke vooruitzichten, door heer Willems woorden gewekt. Maar het was slechts voor een oogenblik, want aanstonds drong zich het bange voorgevoel weer tusschen den mooien droom en weifelend mompelde zij:

‘Doe, wat u oorbaar dunkt, heer broeder... Mij staat het hoofd niet tot feesttoebereidselen.’

Heer Willem stond nog een oogenblik besluiteloos, toen een dienaar de zaal betrad met de boodschap, dat er een ridder in de voorhalle wachtte, die onverwijld tot hem toegelaten begeerde te worden.

‘Dat zal de bode zijn,’ sprak hij vroolijk verrast. ‘Hoe is zijn naam?’

‘Dien achtte hij onnoodig te noemen, daar hij van u, zegt hij, aanstonds herkend zal worden. Hij staat met gesloten vizier en draagt geen merkbaar wapenteeken.’

Met een vluchtige beweging oorlof nemend van de gravin, volgde heer Willem den dienaar de zaal uit.

Vrouwe Machteld verbleekte en moest zich aan een zetel vastgrijpen om niet te bezwijken onder den overweldigenden angst, die haar plotseling van de kruin tot de voetzolen doortrilde en haar knieën verlamde.

Was die geheimzinnig aangeduide vreemdeling werkelijk de bode, die haar de komst van haar gemaal meldde? Maar waarom sprong dan het hart haar niet van blijdschap op in den boezem bij zoo heuglijke tijding? Van waar dat benauwende, verstikkende voorgevoel? Hij kwam zoo plotseling, zoo schielijk, en zegt men niet dat ongeluksboden het snelst rijden?

(Wordt vervolgd.)