De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

Nederlandsche legenden.

VIII.
Maryken van Nijmegen.

Op ongeveer een half uur afstands van Nijmegen leefde omstreeks het jaar 1465 een vroom en ijverig priester, heer Gijsbert geheeten. Als trouw kind van Maria, ondernam hij jaarlijks een bedevaart naar Aken om aldaar de allerzaligste Maagd te gaan vereeren. Op zijn reis naar de oude keizersstad vergat hij nooit, tevens een bezoek te brengen aan Maastricht, waar hij de relieken vereerde van den H. Servatius, patroon dier stad.

Heer Gijsbert, die goedhartig van aard was, had een meisje bij zich in huis genomen, Maryken geheeten, wier ouders kort na hare geboorte gestorven waren. Met vaderlijke zorg had heer Gijsbert dit kind opgevoed, en toen zij daartoe in staat was, belast met de zorg voor het huishouden.

Op zekeren dag beval heer Gijsbert haar te gaan naar Nijmegen en aldaar verschillende dingen te koopen, welke voor het huishouden van pastoor Gijsbert benoodigd waren. Hoewel het weder nog schoon was, was het toch al in dien tijd van het jaar, dat de dagen reeds kort zijn; daarom wilde heer Gijsbert dat het meisje dienzelfden dag niet zou terugkeeren, maar dat zij zou overnachten bij zijn zuster, die te Nijmegen woonde; tevens zou ook Maryken hierdoor in de gelegenheid zijn om onze Lieve Vrouw van Nijmegen te vereeren, door wier gezegende voorbede vóór de hervorming zoovele duizenden gunsten zijn verkregen.

Maryken beloofde den goeden pastoor, dat zij naar zijne woorden zich gedragen zou. Na den zegen des priesters op haren tocht tot geleide te hebben ontvangen, nam Maryken afscheid en vertrok.

Maryken was nauwelijks uit het gezicht verdwenen, toen heer Gijsbert door een smartelijk voorgevoel beangstigd werd. Het speet hem dat hij het kind had laten gaan. Hij vreesde dat haar een ongeluk zou overkomen en zijne vrees bleek maar al te spoedig niet ongegrond te zijn.

Maryken kwam zonder ongeval te Nijmegen, deed de boodschappen, welke zij te verrichten had, behoorlijk af, doch eer zij geheel gereed was, was de tijd van den noen al lang verstreken en begon de zon zich tot ondergaan te neigen. Daarom besloot de maagd volgens den raad van den goeden pastoor Gijsbert zich naar diens zuster te begeven en deze een nachtverblijf te verzoeken.

Zoo vroom en deugdzaam als pastoor Gijsbert was, zoo boos en ondeugend was zijn zuster.

Toen de grijze hertog Aernout van Gelder, door zijn ontaarden zoon Adolf op bijna onmenschelijke wijze met behulp der Nijmegenaars des nachts, te midden eener snerpende koude, bijna ongekleed, gevankelijk van Grave naar Buren was geleid, hadden zich ook binnen Nijmegen twee partijen gevormd. Het menschelijk gevoel deed vele aanhangers van Adolf van Gelder diens gedrag afkeuren en zich vereenigen met de trouwe onderdanen van den grijzen vader. Meermalen gaf het gedrag van Adolf binnen Nijmegen aanleiding tot heftige woordenwisselingen. In het algemeen trokken de vrouwen partij voor Aernout. De zuster van heer Gijsbert echter niet. Zij verdedigde de handelwijze van den ontaarden zoon, zoo dikwijls daartoe slechts gelegenheid was.

Op den dag dat Maryken in Nijmegen gekomen was, had deze ondeugende vrouw een hooggaanden twist met eenige buurvrouwen gehad over het onrecht, dat Adolf zijn ouden vader had aangedaan. Deze twist, waarin de vrouw als een furie was uitgevallen, was juist geëindigd op het oogenblik, dat Maryken zich bij de zuster van pastoor Gijsbert aanmeldde,

[p. 159]

met den in die christelijke tijden gebruikelijken groet: ‘Geloofd zij Jesus Christus.’ Maar de booze vrouw, in stede van naar de gewoonte dier dagen te antwoorden: ‘Van nu at tot in eeuwigheid,’ viel op een gruwelijke wijze tegen het arme kind uit, dat zij voor duivel uitschold, en toen zij eindelijk vernam dat baar broeder, heer Gijsbert, Maryken had aanbevolen, dien nacht bij zijn zuster door te brengen, begon de slechte vrouw ook tegen den pastoor uit te varen en joeg zij het arme schaap, terwijl reeds de avond begon te vallen, de deur uit.

Het arme meisje was door die ontvangst zeer mistroostig. Zonder te weten waarheen, richtte zij weenend hare schreden naar buiten de stad. Hier zette zij zich bij een heg neer. De duisternis, welke rond haar heerschte, maakte haar angstig.

Door angst en vrees gedreven en nergens meer uitkomst ziende, riep zij de hulp van den duivel in.

Deze verscheen haar dadelijk in menschelijke gedaante. Aanvankelijk schrikte Maryken van zijn plotselinge komst, doch de vleiende woorden van den verleider stelden haar gerust. Zij begon met hem te spreken en eindigde met zich geheel aan hem over te geven.

Maar nu begon de duivel, die zich Moemen liet noemen, bij Maryken aan te dringen, dat zij van naam zou veranderen, want, verzekerde hij haar, die naam was hem onuitstaanbaar, wijl hij en de zijnen een ernstige grief tegen een Maria hadden. Als het kind een anderen naam aannam, dan beloofde haar de duivel meer genot, rijkdom en weelde, dan alle vrier den en bloedverwanten haar zouden kunnen geven.

Maryken wilde deze voorwaarde niet aannemen. De naam van Maria was haar boven alles dierbaar en meer waard dan alle schatten op aarde.

De duivel - listig als altijd - spande haar een strik. Vooreerst moest zij hem beloven nooit een kruis meer te zullen maken. Hierin bewilligde het arme schaap. Daarop stelde de duivel haar voor, alleen de eerste letter van haar naam te doen behouden en deze uit te spreken, als in de volkstaal gebruikelijk is: ‘Emme’ en er dan het gewone verkleinwoord aan te voegen, waardoor men verkreeg: ‘Emmeken,’ een naam, welke in die dagen door vele vrouwen en meisjes werd gedragen.

Maryken zag niet in, dat zij door het inwilligen van dit voorstel feitelijk afstand deed van haren haar zoo geliefden naam.

Nu de duivel zijn zin gekregen had, ging hij met haar op reis. Eerst naar 's-Hertogenbosch en later naar Antwerpen, waar hij haar aan alle schandelijke vermaken liet deelnemen. Dronkenschap, zingenot, diefstal, moord en andere misdaden, zag zij dagelijks rond haar plegen. Somtijds walgde haar dat leven en dan herinnerde zij zich, hoe zij dikwijls een ware vereerster was geweest van de Allerheiligste Maagd, hoe zij dikwijls en in gezelschap van haar braven oom, heer Gijsbert, ter bedevaart was getogen naar Nijmegen om aldaar onze Lieve Vrouw te vereeren; maar helaas die goede gedachten duurden slechts kort. Telkens verviel zij weer in haar zondig leven.

Toen heer Gijsbert zijn nicht niet op den bepaalden tijd thuis zag komen, was hij doodelijk ongerust geworden. Nog dienzelfden dag had hij zich naar Nijmegen begeven, waar hij haar tevergeefs gezocht had bij zijne zuster en bij zijne overige vrienden en bloedverwanten. Niemand wist waar de maagd was gebleven of wat haar was overkomen. Bedroefd over haar verlies, keerde hij naar zijn pastorie terug en bad vurig tot de Moeder van barmhartigheid. Dagelijks hernieuwde hij zijn gebed. Onwrikbaar was zijn vertrouwen, dat zijn gebed eenmaal zou verhoord worden. Het is immers nooit gehoord, dat iemand verlaten is geworden, die vol vertrouwen tot de Moeder des Heeren zijne toevlucht heeft genomen. Zes jaar lang bad de goede pastoor Gijsbert voor het heil van Maryken. Eindelijk zou zijn gebed verhoord worden.

Dat dagelijksch gebed was het schild voor Maryken geweest, dat den duivel belet had, haar den doodelijken slag toe te brengen. Zelf erkende Moemen het, dat hij meermalen Maryken den hals had willen breken, maar dat het vurig gebed van heer Gijsbert tot de koningin des Hemels hem zijn prooi telkens had ontrukt.

Bij Maryken kwam eindelijk een groot verlangen op om hare bloedverwanten weder te zien. Moemen verzette zich hier wel tegen, doch moest eindelijk toegeven.

Met Maryken ging hij op reis. Zij kwamen te Nijmegen aan juist op den dag, dat aldaar een jaarlijksche ‘ommeganc’ gehouden werd, ter eere van onze Lieve Vrouw. Maryken herinnerde zich, hoe zij met haar oom altijd aan dien ommegang had deelgenomen.

Naar de gewoonte dier tijden werd op den ‘ommegancsdach’ een mysteriespel vertoond. Van heinde en verre stroomde het volk saam om het te aanschouwen. Ook Maryken ging er heen.

Het was een heerlijk mysteriespel. Het vertoonde Christus, die als Rechter gezeten, vertoornd over de boosheid der menschen, het menschdom Zijn straffende hand wilde doen gevoelen, maar de Toevlucht der zondaren wist de straf af te wenden en verkreeg, dat Christus Zijne barmhartigheid aan de menschen bewijzen zal.

Dat treft Maryken tot in het diepst harer ziel. Haar hart opent zich voor de genade Gods. Zij krijgt een oprecht berouw over hare zonden. Moemen, bevreesd, dat haar ziel hem zal ontsnappen, riep de hulp van Lucifer in en met diens hulp voerde hij Maryken in de lucht, om haar daarna op de straat neder te doen ploffen. Verschrikt zagen dit de omstanders, waaronder ook heer Gijsbert was. Toen de maagd was neergevallen, omringden allen haar, ook heer Gijsbert. Deze herkende zijne nicht. Aan hem verhaalde zij in het kort, weenend, wat haar was wedervaren.

Heer Gijsbert besloot met haar naar den bisschop van Keulen te gaan, die haar gelastte een pelgrimstocht naar Rome te doen, waar zij een oprechte biecht sprak. Op reis daarheen poogde Moemen nog verschillende malen Maryken weer in zijn macht te krijgen, doch het gelukte hem niet, wijl zij nooit de gewoonte had afgelegd dagelijks ter eere van onze Lieve Vrouw een: ‘Wees gegroet’ te bidden.

In haar vaderland teruggekeerd, nam zij haar intrek in het klooster der bekeerde zondaressen te Maastricht, waar zij jaren lang in de strengste boetvaardigheid doorbracht.

Joës a Leydis.