De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

Czaar Peter te Zaandam.

Wat kan de wereld in een paar eeuwen toch veranderen! Nu juist tweehonderd jaar geleden vertoefde czaar Peter de Groote, de machtige gebieder van het Moscovitische Rijk als nederig leerling in Nederland. Toen was Rusland als Europeesche mogendheid nog pas in zijn opkomst, en Nederland had als zoodanig al zijn hoogtepunt bereikt, waarvan het alweer bezig was zachtjes af te dalen. Tegenwoordig zou het ondenkbaar wezen dat de keizer aller Russen bij ons in de leer zou komen.

Toch was het ook ten tijde van czaar Peter geen alledaagsch verschijnsel dat machtige vorsten hun staten verlieten om zich in den vreemde op een ambacht te gaan toeleggen. En de legende, die zich rondom de figuur van ‘Pieterbaas’ gevormd heeft, is een bewijs van den indruk, door zijn avontuurlijke geschiedenis op de volksverbeelding gemaakt.

De legende stelt het voor alsof het er den jongen keizer alleen om te doen was, het scheepstimmeren te leeren. Dat nu weten wij wel beter. Hij maakte van zijn verblijf in ons land gebruik om zich door de bekwaamste mannen te laten inwijden in de geheimen van de meest uiteenloopende wetenschappen, als wiskunde, natuurkunde en zelfs ontleed- en heelkunde, terwijl hij niet verzuimde in Den Haag bij de Hoogmogende Heeren en de buitenlandsche diplomaten de belangen van zijn rijk te behartigen. Wat hem zoo bijzonder voor den scheepsbouw interesseerde was dat hij zijn rijk een vloot wenschte te bezorgen; maar overigens was er geen enkel vak van menschelijk bedrijf, waartoe zijn opmerkzaamheid zich niet uitstrekte. De vijf-en-twintigjarige vorst begreep dat er geen doelmatiger middel is om kennis te verwerven en practische bekwaamheden op te doen dan met eigen oogen te zien en zelf de handen aan het werk te slaan.

Met een gezantschap, door hem zelf in April 1697 afgezonden, kwam hij hierheen, maar was al veertien daag voor de aankomst van de deftige ambassade te Amsterdam. Daar nam hij eerst zijn intrek in het huis van de Oost-Indische Compagnie; maar al gauw verwisselde hij dit met een nederige woning aan de werven van de admiraliteit. Hij trok een gewoon scheepstimmermanspakje aan en ging naar Zaandam, waar toenmaals verscheidene groote schepen op de werf stonden.

Daar begon hij met een schuit te koopen, waarvan hij eigenhandig den gebroken mast kalfaterde. Vervolgens legde hij er zich op toe, een heel schip te leeren maken en vond daartoe gelegenheid op de werf van Lijn Teeuwisz. Rogge. Hij had zich onder den naam Peter Michaelof onder de scheepstimmers laten inschrijven, maar heette in de wandeling niet anders dan Pieterbaas. Het Czaar-Peter-huisje te Zaandam kan nog bewijzen hoe de groote keizer aller Russen daar met en onder het werkvolk leefde als een echte pikbroek. Als een goed kameraad ging hij met de gezellen om, dronk op tijd zijn pot bier of zijn ‘brandemoris’ met hen, maar liet hun ook bij gelegenheid het wicht van zijn vuisten voelen, als zij het hem soms lastig maakten.

[p. 135]

Zoo was er te Zaandam ook een Engelschman, die Pieterbaas op een keer in zijn arbeid stoorde. Het kwam tot woorden en al gauw tot vuistslagen. Bij slot van rekening wierp de Engelsche bokser den overwinnaar van Turken en Tartaren, den keizer van Moscovië semper Augustus languit op den grond. ‘Ik moet nog leeren boksen,’ zei Peter leukweg, terwijl hij opkrabbelde.

Toch verried zich in den werkman een enkele maal de hervormer en wetgever. Peter schreef namelijk onder degenen, die hij leerde kennen, allen op, die hem door bekwaamheid schenen uit te munten, om ze later voor zijnen dienst aan te werven.

Ankersmederijen, touwslagerijen, olie- en papiermolens, alles nam hij opmerkzaam op om daarmee later zijn voordeel te kunnen doen, en hij legde zich een heele verzameling aan van de uiteenloopendste gereedschappen, die nu nog in het museum te St.-Petersburg te zien zijn.

Terwijl Pieterbaas te Zaandam passer en bijl hanteerde, kwamen de gezanten der vreemde hoven er hem over de Europeesche staatkunde spreken. Hij vernam er de dubbele keuze van koning August van Saksen en den prins van Conti tot koning van Polen. Onmiddellijk belooft de Zaandamsche scheepstimmerman den eersten dertigduizend man; vervolgens zendt hij van uit zijn scheepstimmerwerf bevel aan zijne troepen in de Ukraine om zich tegen de Turken te verzamelen. Men zal erkennen dat dit kranige manieren waren voor een vijfen-twintigjarig vorst.

Intusschen schudde de burgemeester van Zaandam het hoofd over dat gaan en komen van al die groote heeren, die bij Pieterbaas in en uit liepen. De man verbeeldde zich dat hier wel eene samenzwering tegen Hunne Hoog Mogenden achter schuilen kon, en wilde Pieterbaas met zijn verdachte bezoekers in hechtenis nemen. Maar Pieter antwoordde met een van zijn te Zaandam al goed bekende vuistslagen, en daar hij toch op het punt stond van te vertrekken, maakte hij zijn hooge persoonlijkheid aan den verbluften burgervader bekend, tot eenige vergoeding voor de gepleegde majesteitschennis vragend dat hij dezen mocht meenemen om hem tot zijnen hofnar te maken.

Hij onderbrak voor een poosje zijnen arbeid en studie om zonder veel complimenten in Den Haag den stadhouder Willem III, koning van Engeland, te gaan bezoeken. Alleen zijn vertrouweling Lefort was bij dit onderhoud tusschen de twee vorsten tegenwoordig.

Te Zaandam teruggekeerd, legde hij er de laatste hand aan het schip met zestig stukken geschut, waarvan hij den bouw ondernomen had en stuurde het naar Archangel, toenmaals de eenige haven, waarover hij beschikte. Vervolgens wierf hij al de geleerden en knappe werkers, met wie hij kennis had gemaakt en die daar lust in hadden, voor zijn dienst aan en zond ze alvast naar Moskou. Hij zelf legde zich te Amsterdam nog op allerlei studies toe, tot hij in Januari 1698 naar Engeland vertrok, altijd in het gevolg van zijn eigen gezantschap.

De koning-stadhouder haastte zich hem zijn jacht en twee oorlogsschepen te gemoet te zenden. In de nabijheid van de groote werf te Deptford nam hij zijn intrek en leidde er hetzelfde eenvoudige, werkzame leven als te Zaandam. Hij leerde hier den Engelschen trant van scheepsbouw en hielp er mee een schip bouwen, dat tot de beste zeilers ter zee behoorde. Daar toenmaals te Londen de kunst van horlogemaken ijverig beoefend werd, maakte hij ook daarmee kennis. Kortom, er was geen vak van menschelijk bedrijf, van het kanonnengieten af tot het touwslaan toe, waarvan hij niet zorgvuldig kennis nam.

Toen hij eindelijk naar zijne staten terugkeerde, schonk de koning-stadhouder hem het schip, dat gewoonlijk tot zijn overtocht naar de Zeven Provinciën diende, de Royal Transport, dat even solied gebouwd als vorstelijk ingericht was; en te St.-Petersburg kon de jonge keizer nu op zijn gemak ten nutte van zijn volk de uitgebreide kennis aanwenden, die hij zich op zijn reizen verworven had.