De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

Een reisje in de Belgische Ardennen,
door J.F. Nuyens.

IV.
Seraing. - De fabrieken van Cockerill.

Geheel en al opgefrischt stonden wij den volgenden morgen om halfzeven op, om tot de ontdekking te komen, dat het 's nachts frischjes had geregend en dat de buien nog niet geheel van de lucht waren. Wij hoopten echter op ons goed gesternte en zochten dus blij te moe de ontbijttafel op, waar wij, in gezelschap van nog een derden vroegen gast, met den meesten smaak den noodigen voorraad naar binnen speelden. En terwijl wij aldus ons best deden, deed ook de zon wat zij kon, veegde met haar stralenbezem de wolken van de lucht en zoog de laatste nevels en dampen op. En toen wij om halfacht naar buiten wandelden, stond zij zoo vroolijk aan de heldere lucht te lachen, alsof zij zelf lust had in dat zoo goed volbrachte karweitje.

Alvorens verder met Luik kennis te maken, wilden wij een bezoek brengen aan Seraing; ten eerste om te genieten van het natuurschoon van het Maasdal en ten tweede om de vermaarde fabrieken van John Cockerill te bezoeken; aldus twee vliegen slaande in één klap. Nu kan men Seraing bereiken per spoor, per stoomtram en per boot, en dit laatste vervoermiddel is verreweg te verkiezen voor den toerist, die op zijn gemak de schoone oevers der rivier wil bewonderen. Wij begaven ons dan naar den Pont du Commerce, vanwaar de booten naar Seraing vertrekken.

Dit reisje zal ons altijd heugen.

Het was heerlijk weer. De Maas is op deze hoogte juist breed genoeg, om het denkbeeld ‘rivier’ niet verloren te doen gaan; en toch weer niet zóó breed, dat men alles aan beide oevers niet duidelijk kan onderscheiden.

Natuurschoon en menschenwerk strijden om den voorrang. Heerlijke heuvels en bergen verheffen zich aan beide kanten en zijn overal bedekt met bosschen en kreupelhout, waartusschen hier en daar een korenveld blinkt of een moestuin of stukje weiland afwisseling geeft. Overal kijken vriendelijke buitenverblijven of aardige huisjes tusschen het groen uit, alsof zij met elkaar een spelletje deden van ‘stuivertje wisselen’, en zoo nu en dan steekt boven op een berg een groote villa haar daken en torens in de lucht, alsof de ruimte daar beneden haar te bekrompen was en zij geen gelijke of hoogere naast zich wil dulden.

En aan den voet der hoogten, onder al dat schoons der wilde natuur, rijst fabriek naast fabriek en iedere fabriek op zichzelf is een dorp of stad, waar honderden menschen als mieren dooreenkrielen. Bulderend dringen de vlammen door de wijde schoorsteenen omhoog en lekken bijna de boomen en struiken daarboven, als hadden zij in haar onverzadelijke vraatzucht niet genoeg aan de honderden tonnen steenkool, die haar dagelijks in den muil worden geworpen. Roet en sintels, rook en stof gaan een hardnekkigen strijd aan met het vroolijke groen en de heldere zomerlucht, en mogen zij vandaag ook het onderspit delven, - wee, als donkere wolken en regenbuien hun bondgenooten zijn en de kracht der zon onschadelijk maken. Het dreunen en stampen der stoomhamers, het gegons en gedonder der honderden soorten machines en het geknars en gekraak en allerlei onbeschrijfelijke geluiden, die slechts het ijzer kan maken, dat op alle mogelijke manieren wordt mishandeld, vervullen de wijde, heldere lucht met een eigenaardig gebrom, zoodat de geheele natuur slechts één groote werkplaats gelijkt, waarin de gedachte aan iets hoogers onvermijdelijk buitengesloten schijnt te zijn.

Toch vloekt deze bedrijvigheid niet met het kalme natuurschoon. En de zwarte schoorsteenen en de berookte daken ontsieren niethetlandschap. Want alle menschenwerk is klein vergeleken bij de Scheppingen van Gods hand; en die kolossale fabrieken toonen nietig bij de reusachtige steenklompen, door de onweerstaanbare natuurkrachten opeengestapeld. Het geheel maakt van de boot gezien zoo ongeveer den indruk van eene kinderbouwdoos, aan den voet van een duin uitgepakt en waarvan de inhoud op een rijtje is gezet door een jongenshand.

In één opzicht concurreert hier echter de mensch met de natuur. Men weet waarlijk niet te zeggen, wat de echte en wat de nagemaakte bergen zijn. 't Is aardig, maar 't is zoo.

De afval der reusachtige fabrieken, - asch, roet en sintels - wordt op hoogten geworpen. Deze hoogten groeien met den dag, daar onophoudelijk spoorwagens vol den hoop komen vermeerderen, en zoetjes aan is de hoop een dijk, de dijk een heuvel en de heuvel een berg geworden. Het duurt niet lang of gras en mos en andere taaie planten groeien hier en daar omhoog; struiken en heesters volgen daarop en nu kan het ongeoefend oog geen onderscheid zien tusschen natuur en kunst. Wij zagen wezenlijke bergen van 30, 60, ja 80 en meer meters hoog, dicht begroeid met boomen en kreupelhout, en geheel bestaande uit fabrieksafval, dat nog steeds met geheele spoortreinen vol werd aangevoerd, om de reeds kolossale massa nog te vermeerderen. Want over den top van deze hoogten zijn spoorwegen aangebracht met rangeerterrein en wissels, wachthuisjes en seinen, en hier en daar hobbelt een trein langs den steilen kant der hoogte, alsof er nooit sprake van zijn kon, dat de geheele rommel wel eens naar beneden kon vallen.

Maar dat alles is nog gering bij wat ons wacht; en al deze fabrieken en werkplaatsen vormen als 't ware slechts een eeregalerij der nijverheid, aan het einde waarvan het meesterstuk oprijst in den vorm der fabrieken van Cockerill. Na een goed uur varens legt de boot in Seraing bij de kettingbrug aan en wij begeven ons dadelijk naar bovengenoemde inrichting om te zien, of wij verlof kunnen krijgen, deze te bezichtigen.

De portier vraagt ons daartoe ons visietkaartje, en hiermede gewapend vertrekt een kleine Mercurius naar de goden en bestuurderen van deze inrichting. Weldra komt de bode terug in gezelschap van een jongenheer van omstreeks 14 jaar, in een blauw pakje met vergulde knoppen, en voorzien van de schriftelijke toestemming van den directeur. Wij worden nu eerst nog verzocht onze namen, betrekking en woonplaats in een vreemdelingenboek te schrijven en vertrekken daarna in gezelschap van het blauwe pakje met de vergulde knoppen, welks eigenaar ons tot gids zal dienen.

Van den weg af is van de drukte en beweging niet veel te zien, want voor aan de straat ligt het groote heerenhuis - een oud kasteel van de prins-bisschoppen van Luik - dat nu tot ingang der fabriek en woonplaats van den directeur dient en waar tevens verschillende kantoren en andere administratieve inrichtingen gevestigd zijn; en naast dit uitgestrekt gebouw breidt zich een groote tuin uit.

Toch zijn hier meer dan 11.000 menschen aan het werk, 't zij diep in de aarde - want de fabriek heeft haar eigen kolenmijnen - 't zij op den beganen grond, 't zij in de lucht als geëmployeerde van den luchtspoorweg (chemin de fer aérien) die over draden, hoog boven den grond gespannen, verschillende afzonderlijke gebouwen met elkaar in verbinding brengt.

De fabriek van Cockerill is voorzeker de meest grootsche inrichting op dit gebied in België en geniet een wereldvermaardheid. Het moet al raar gegaan zijn, als iemand in zijn leven niet eens een stuk bewerkt ijzer, in welken vorm dan ook, tegen het lijf is geloopen, waarop de naam van dezen persoon staat.

John Cockerill richtte in 1817 deze fabriek op en wijlen koning Willem I, die de Belgische nijverheid wenschte te steunen, nam voor de helft deel in de zaak. Alles ging goed tot 1830. Tengevolge van de Belgische onlusten kocht Cockerill de helft van koning Willem terug en bleef alleen eigenaar tot zijne dood in 1840. Toen ging de inrichting over in handen van een maatschappij, aan wie zij nu nog behoort.

In de fabrikatie van alle mogelijke soorten van machinen is men steeds met den tijd meegegaan. In 1837 werd de eerste locomotief van het vasteland hier vervaardigd; in 1860 vertrokken van hier de nieuwste werktuigen voor het boren van den Mont-Cenis-tunnel, en wil iemand nu in 't bezit komen van een machine, voor welk bedrijf dan ook, dan blijft Cockerill nog steeds een van de meest aanbevelenswaardige adressen.

Alle mogelijke bewerkingen van het ijzer worden in de inrichting zelf volvoerd. Men vindt er, zooals reeds gezegd is, eigen kolenmijnen, maar eveneens ijzermijnen, die echter bij lange na niet in de behoeften kunnen voorzien. Het ruwe erts, dat ook veel uit Bilbao in Spanje, en uit Zweden wordt betrokken, wordt in eigen hoogovens bewerkt en het metaal er uit gehaald. Gieterijen, smederijen, inrichtingen voor de fabricatie van staal, van stoommachinen en van ijzerconstructies verrijzen hier naast elkaar. Het ijzer wordt er gedraaid, geplet, geknipt, geschaafd, gezaagd, gesneden of gekneed, al naar het den werkman goeddunkt, kortom het ondergaat alle mogelijke bewerkingen, die schijnbaar geheel tegen de natuur van het metaal indruischen.

Maar komaan, wij willen de wonderen gaan zien met eigen oogen. Onze gids - tusschen twee haakjes, een ontwikkeld kereltje, dat van alles tamelijk wel eene uitlegging weet te geven - voert ons over de binnenplaats en over een pleintje, en een oogenblik later staan wij in een uitgestrekte zaal, waar een paar honderd man aan het werk zijn.

Bom! Weg is alle gevoel van eigenwaarde. Te midden van het gedreun en gestamp der raderen, het snorren der breede riemen en het gepiep en geknars van metaal op metaal, wordt de mensch een machteloos wezen, een pygmee te midden van cyclopen. Het werk is den meester boven het hoofd gegroeid; de machine is hier het levend wezen en de mensch is hare nederige dienaar, die op hare wenken vliegt en ze den ganschen dag koestert en verpleegt.

Zie, met welk eene teederheid deze Hercules dit ijzeren monster poetst en afdroogt en hem olie in den muil druppelt en hem daarna trakteert op een ijzeren kluifje van omtrent een voet dik. Hoe smakelijk belikt en beknabbelt het ondier zijn boutje, dat de schilfers er van alle kanten afvliegen; wat draait en keert het den klomp genotvol om en om in zijn breeden bek, tot hij den vereischten vorm heeft gekregen, als wanneer het monster op een wenk van zijn mentor het stuk metaal laat vallen en gehoorzaam den bek gesloten houdt, tot er weer iets voor hem te bikken valt. Neen, toch niet, de mensch is hier niet in de minderheid. Zijn lichaam blijft te midden van deze massa's een nul in het cijfer, maar zijn geest regeert het al en maakt hem den meester dier logge monsters, die hem in onbestuurde kracht tot stof zouden verbrijzelen.

Wat wij nu gezien hebben is van de schaaf-

[p. 31]

en boormachinen en bereidt ons eenigszins voor op hetgeen nog moet volgen. De natuurwetten schijnen hier niet te bestaan. De aantrekkingskracht is opgeheven en 't gedacht van zwaarte wordt buiten gesloten. Klompen ijzer van duizenden kilogrammen worden door reuzenkranen opgeheven als een stukje speelgoed en ze worden hoog door de lucht over ijzeren balken heen en weer gerold, of ergens in een hoekje gegoocheld, of in een kuiltje in den grond gestopt, - kortom, er wordt mee gesold als eene kat met een kluwentje garen.

Denkt gij soms aan hardheid of dichtheid?

Misschien bezitten kaas en boter deze eigenschappen nog, maar ijzer in geen geval. Een stalen bout wordt met meer gemak door een ijzeren plaat gestoken, dan een naald door het linnen, en een klomp van een paar ton wordt vlugger en met minder moeite aan schijfjes gesneden dan een huismoeder boterhammen kan maken. Het zou mij niet verwonderen als wij aanstonds een monster naaimachine aan het werk zagen, die twee ijzeren platen op elkaar legt en er haar naald doorheen drijft met een stalen kabel door het oog gestoken, en een mantel maakt voor een locomotief of eenig ander kleedingstuk voor dergelijke stoommonsters, vlugger en handiger dan een kleermaker een buisje maakt voor zijn jongste zoontje.

Wij volgen nu onzen gids in de polijstinrichting, waar stalen wieltjes duizenden malen in de minuut ronddraaien dikke stralen vonken te voorschijn roepen en het ruwe metaal glad als een spiegel afleveren.

Wij wandelen door kolossale gebouwen, ieder een fabriek op zichzelf, en stappen over stapels ijzeren platen en staven, die wachten op hun beurt, om gefolterd te worden; en dwalen over binnenplaatsen en stoffige pleintjes, waar wij gevaar loopen, door manoeuvreerende locomotieven overreden te worden. En wij loopen als in een droom voorbij razende machinen, die ons bij de jas trachten te grijpen, om ons te vermorzelen; en wij passeeren ovens, onder eene temperatuur, waarbij een samoen in de Sahara een verfrisschend koeltje moet heeten. En ons hoofd wordt bedreigd door klompen metaal, die aan zware kettingen in de lucht slingeren; en onze beenen struikelen over gloeiende staven, die op den vloer liggen af te koelen; en het eenige wat koel schijnt in deze gloeiende lucht, zijn klompen erts, die zooeven uit den gietvorm zijn gehaald en nu nog een damp verspreiden, die ons de longen verschroeit.

Zie, daar halen zes of acht reuzen, het bovenlijf geheel naakt, een witgloeienden cylinder uit een oven, en leggen hem op een aanbeeld en gaan met zware hamers, die wij nauwelijks van den grond zouden tillen, in razende, maar machtelooze woede op den klomp beuken, zonder eenig merkbaar gevolg. En de klomp wordt door een paar haken opgepikt en als een vederbal onder den stoomhamer geschoven, en tik-tik-tik, tik-tik-tik, de cylinder is een schijf geworden, en de schijf wordt eene plaat en de plaat wordt door een kameraad en bondgenoot van den stoomhamer als een pannekoek opgerold en vervolgens in een hoekje gesmeten, waar zij als een voorwerp van minachting blijft liggen, om voorgoed afstand te doen van alle koppigheid en tegenstand.

Let op, hier vervaardigt men spoorstaven.

Een gloeiende balk, van een paar voet lang en een voet in het vierkant, wordt op een wagentje aangevoerd en door een paar man in ontvangst genomen. En nu begint een alleraardigst spelletje van kruip door, sluip door. De klomp wordt tusschen twee zware wielen ingeschoven, die hem met onweerstaanbare kracht tusschen zich doorhalen en hem persen en knellen en niet rusten, voor hij, omstreeks een voet langer en heel wat dunner geworden, aan de andere zijde weer te voorschijn komt. En vervolgens passeert de staaf twee andere wielen, die weer dichter bij elkaar staan, en onbarmhartig wordt hij in telkens nauwer opening gestopt, tot hij uit de laatste als een kronkelende slang te voorschijn komt. En rrrrrrt! de zaagmachine pakt hem in het midden vast en in tien tellen tijd is hij op de helft doorgesneden en de wereld is twee spoorstaven rijker. De geheele bewerking heeft niet langer geduurd dan twee of drie minuten. Tusschenbeide schijnt het ijzer te protesteeren tegen een behandeling, die eerder geëigend is voor eenen peperkoek dan voor een brok metaal, maar een kleine tik of een duwtje doet alle koppigheid verdwijnen en overtuigt den klager volkomen van zijne machteloosheid.

Wij traden nu de zaal binnen, waar locomotieven en andere stoomwerktuigen in elkaar worden gezet. In lange, lange rijen staan ze daar naast elkaar, van elken mogelijken vorm en grootte, en in elke periode van afwerking. De eene pas begonnen, de andere half afgewerkt, zoodat men in de ingewanden, met de honderden vlampijpen, kan zien als in een reusachtige mitrailleuse; een derde bijna geheel gereed, en die men bezig is te lakken, en nog weer andere, die onder stoom geprobeerd worden en den heeten damp sissend uit verschillende openingen laten ontsnappen, terwijl machinisten en ingenieurs onder en boven over het monster heenkruipen en hun hoofd steken in gaten, waar het schijnbaar onvermijdelijk moet verschroeien.

Kleine en nietige locomotiefjes voor stoomtrammen staan verloren tusschen logge machinen voor goederentreinen of slanke en vluggebouwde loopers voor personenvervoer; en midden in de zaal prijkt een prachtige, kolossale locomotief, bijna geheel gereed, die, als ik mij niet vergis, bestemd was voor den expres-dienst tusschen Constantinopel en Weenen. Waarlijk, bij het zien van dit heerlijk stuk werk begrijpt men, dat een machinist liefde kan opvatten voor zijn machine en dat hij die kan verzorgen en koesteren als eene moeder haar kind.

En al verder gaat de reis, steeds langs bulderende ovens en dreunende machinen en voorbij torenhooge hoogovens - de grootste ter wereld, zooals onze kleine gids met merkbaren trots vertelde - waarin het erts wordt gesmolten, totdat wij een uitgestrekt gebouw binnentreden, waar de hitte en het oorverdoovend lawaai het toppunt bereiken.

Wij bestijgen den trap, betreden een platform en staan nu op enkele meters afstand van de vuurvaste ketels, waarin het ijzer wordt gesmolten om verder in den gietvorm over te gaan. Met donderend geraas schiet, niet rook en damp, maar een gloeiende vuurkolom hemelwaarts. Nu en dan neemt het gebrul (dat toch niet sterker schijnt te kunnen worden) nog toe in kracht en een hagel van vonken en sintels vliegt omhoog en spat tegen een ijzeren scherm, dat de omgeving tegen dien Sodoma-regen beschut. Van rood, wordt de vuurzuil witgloeiend, zoodat de oogen pijn doen, als men in die hel neerblikt en als eindelijk de geheele massa vloeibaar is geworden, kantelt de ketel machinaal voorover en met dreunend geweld, alsof hemel en aarde vergaan, stort het gesmolten metaal in den vorm. Spoorwagens vol nieuw voedsel rollen aan om den onverzadelijken Moloch opnieuw te spijzen, en kalm en rustig, alsof er niets bijzonders aan de hand was, wandelen halfnaakte smeders te midden van den vuurgloed of schreeuwen elkaar in de ooren wat zij te vertellen hebben. Voor een gewoon mensch is spreken hier on mogelijk.

Eindelijk komen wij in eenigszins rustiger omgeving, maar zoo mogelijk in nog heeter temperatuur. 't Is de grofsmederij. In ovens van vuurvasten steen worden reusachtige klompen metaal, die moeten veranderen in assen voor stoombooten of iets dergelijks, witgloeiend gemaakt, en zoo groot is de hitte, die bij deze bewerking ontstaat, dat op een afstand van 10 meter de haren op ons hoofd schijnen te schroeien en de longen ons in het lijf uitdrogen. Wij haasten ons dan ook uit deze hel vandaan en treden de kleinere werkplaatsen binnen, waar bouten, klinknagels, schroeven en moeren worden vervaardigd; natuurlijk machinaal. Iedere tik aan deze bank is eene moer, en iedere klop daarginds snijdt een bout af, met kop en al. Wij zijn echter al aan zooveel wonderen gewoon, dat wij eenigszins minachtend op deze kleinigheden neerzien.

Eindelijk werpen wij nog een blik in een der mijnputten, dwalen nog wat rond te midden van bergen oudroest en afval, die in den een of anderen smeltoven wel weer een volledige loutering zullen ondergaan, loopen nog eenige dreunende gebouwen voorbij, die overal elders opmerkenswaardig zouden zijn, maar die wij hier onbezocht laten, en komen eindelijk, na twee uren dwalen, weer op de binnenplaats uit. De zon is heet; de muren kaatsen de verblindende stralen terug, maar zeg toch niet, dat het warm is. Al wat gij u daaromtrent wijs maakt, is slechts verbeelding. 't Is heerlijk koel; en ieder, die daaraan twijfelt, raad ik aan, ook eens een bezoek te brengen aan de fabrieken te Seraing en als hij dan niet voor zijn geheele leven voorgoed genezen is van vrees voor zonnesteek of eenig ander nadeelig gevolg van de hitte, is hij de meest verstokte ijsbeer, die ergens te vinden is.

Na al dien tijd te midden van stof en roet en een oorverdoovend leven te hebben doorgebracht, zagen wij met genoegen weer de heldere rivier, met de kalme en heerlijke omgeving. Een glas bier bracht ons weer geheel tot de werkelijkheid terug en met de stoomtram keerden wij naar Luik terug. Een aardig reisje; de geheele oever tusschen Seraing en Luik is eigenlijk ééne doorloopende straat. Ik behoef u niet te verzekeren, dat wij de table d'hôte in ons hotel eer aan deden; wij aten voor drie en dronken voor vier, met ons beiden wel te verstaan, niet ieder voor zich. In Luik schijnt men het middagmaal meer in verband te houden met den middag zelf, dan in Brussel. In ons hotel ten minste en verder overal op ons uitstapje werd reeds gedineerd om halféén, en wat er op tafel kwam was uitstekend. Het ontbijt daarentegen bestaat slechts uit brood met boter, hoogstens met een potje slechte ‘jam’ er bij, en alles, wat de reiziger daarboven wil gebruiken, wordt extra betaald.

Nauwelijks zaten wij aan tafel, of de lucht begon, zooals men in ons land zegt, te smeren. Een flinke donderdui dreef over de stad en een stortregen veroorzaakte in een oogenblik tijd in de afloopende straten miniatuur-watervallen. Dat hinderde ons echter niet, en de hemel was ons zonder twijfel gunstig gezind, want nauwelijks hadden wij ons laatste glas wijn naar binnen gespeeld of de laatste donderslag ratelde door de lucht; en toen wij na een kleine siësta gehouden en een sigaartje gerookt te hebben, geheel gerestaureerd waren, was ook de lucht gerestaureerd en de zon lachte weer vroolijk op de verfrischte natuur.

Wij namen dus den stok weer ter hand met het voornemen een bezoek te brengen aan de citadel, die zich meer dan 150 M. hoog aan den linkeroever van de Maas op den steilen berg verheft.

(Wordt vervolgd.)