De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

Uit bewogen dagen.
Vertelling van J.R. van der Lans.
(Slot.)

III.

Het was een stille zomeravond en de rozige wolkjes aan den hemel spiegelden zich kalm in de Amsterdamsche grachten. Elise Lebrun, die tot het verrichten van een paar boodschappen de stad in geweest was, had zich door het lieve weer laten verlokken, een eindje om te loopen, ten einde nog een oogenblik te kunnen neerknielen in het verborgen huiskerkje, dat om dien tijd open was voor het lof. Zij had daar in de heilige schemering, enkel verlicht door de kaarsen van het altaar, nog eens haar hart uitgestort in een vurig gebed om troost in de verlatenheid en kracht voor de vervulling van haar zware taak. En verkwikt was zij opgestaan, om zich naar huis te spoeden.

Maar in den vallenden avond hadden de huizen, de straten en de grachten een ander voorkomen aangenomen, dan zij straks bij dag vertoonden. Elise raakte verlegen omtrent den weg, dien zij te volgen had, en daar hare onbekendheid met de taal haar huiverig maakte om naar den weg te vragen, sloeg zij op goed geluk een lange straat in, die, naar haar meening, in de verlangde richting liep, maar haar geheel van hare bestemming afleidde.

In het eerst maakte zij zich daar niet ongerust over; bij het mooie, heldere weer zou zij allicht den weg weer vinden. Maar naar mate zij op de gis den eenen hoek na den anderen omsloeg en straat op straat ten einde liep, begon het donker te worden, en ten slotte raakte zij verdwaald in een doolhof van smalle, volkrijke stegen, waar zij zich allesbehalve op haar gemak voelde.

Daar scheen namelijk iets te broeien wat zij in het bedrijvige en toch rustige Amsterdam niet verwacht had. Hier en daar stonden opgewonden groepen onder heftige gebaren te redeneeren, zooals zij dat op onstuimige dagen te Parijs wel eens met schrik uit haar venster gezien had. En terwijl zij angstig om zich heen keek, werd ze haast omver geloopen door een woeste bende ruwe sjouwers en kaailoopers, die schreeuwend en tierend de straat langs kwam getrokken.

Eindelijk besloot ze een net gekleed bejaard heer, met een groote pruik onder zijnen steek, naar den weg te vragen. Maar nauwelijks had ze den naam genoemd van het deftig heerschap, bij wien ze thuis hoorde, of daar voelde ze zich door een kwaadaardig wijf ruw bij den arm gegrepen, terwijl de furie haar toesnauwde met een vloed scheldwoorden, waarvan ze natuurlijk niets verstond. De heer, dien zij had aangesproken, was eensklaps uit haar gezicht verdwenen, maar in zijne plaats zag zij zich door een heele groep volk van allesbehalve welwillend voorkomen omringd.

‘Zoo, moet gij daar wezen? Nu, dan zullen wij er u wel effentjes brengen,’ riep een kerel, die leelijk naar den drank rook, vlak voor haar gezicht.

‘Wat is dat voor eene juffer?’ vroeg een ander, die op hooge beenen kwam toegeschoten.

‘Wel dat is die Fransche mammesel, die bij hem inwoont. Die moet zijn apen van jongens Fransch leeren praten, dat ze net as d'r vaâr ons later aan de Franschen verraaien en verkoopen kennen.’

‘Zoo'n judas! Zeg eens meisje, hoeveel heeft uw baas wel in zijn zak gestoken van de honderd millioen, die zijn alliantie ons gekost heeft?’

‘Kom, laat het kind met vreê: ze verstaat er ommers toch geen b.... van.’

‘Nee, ik wil dat ze d'r bek opendoet. Ik wil ook wel eens Fransch hooren praten.’

Maar Elise gunde den baliekluiver dat genoegen niet, ze was zoo voorzichtig geen woord meer te laten ontsnappen. Wel begreep ze niets van hetgeen om haar voorviel, maar instinctmatig gevoelde ze toch dat haar landaard de reden was van de vijandschap, waarmee men haar bejegende. Zij ondervond nu dat de koele Hollanders het revolutiemaken niet zoo platonisch opvatten als zij dat in het aristocratische huis van den deftigen representant had waargenomen, en dat het te Amsterdam bij een volksoploopje evengoed ruw kon toegaan als te Parijs.

Hoe zou dit gevalletje nog eindigen? Doodsbleek van angst blikte zij om zich heen en zag zich van alle kanten door kwaadaardige gezichten aangegrijnsd, nijdige blikken op haar gericht, gebalde vuisten tegen haar opgestoken. De aangroeiende hoop drong zoo dicht op haar aan, dat zij zich niet verroeren kon, en daar hare aanranders, die het nu zelf in de engte te kwaad kregen, zich met hun ruwe knuisten en grove laarzen ruim baan poogden te maken, trof het arme meisje menige stomp of trap, terwijl de kleeren haar bijna van het lichaam gerukt werden.

Op het laatst voelde ze haast geen grond meer en dacht in zwijm te vallen van benauwdheid en angst. Zij sloot de oogen, niet anders meenend dan dat haar laatste uur geslagen was; maar de gedachte aan hare moeder, het vertrouwen op God hield haar staande. Wee haar zoo ze onder den voet geraakt was!

Door den stroom meegevoerd, bijna gedragen, was ze weldra buiten de nauwe straat en kon ze ruimer ademhalen. Ze herkende de plek. Ze stond voor het huis, dat zij zoo lang had gezocht; maar herkende het bijna niet in de duisternis. De luiken van al de vensters waren zorgvuldig gesloten; een tierende volkshoop stond voor en op de hooge stoep; opgeschoten jongens klauterden tegen het hek en nu en dan bonsde een steen tegen de deur of de vensters.

‘Heidaar! niet gooien, weerlichtsche rakker,’ schreeuwde een wijf, dat bijna door een dier werpsteenen geraakt was. ‘Gooi den verraaier dood, as-i voor den dag komt; maar geen goed Prinsjesvolk.’

Elise begreep natuurlijk van al het getier niets en kon maar flauw gissen, wat er eigenlijk aan de hand was. De ongelukkige oorlog met Engeland, dien het dure bondgenootschap met Frankrijk de Bataafsche republiek op den hals gehaald had, de stilstand van zaken, het werkgebrek, de duurte en armoede, die daarvan het gevolg waren, hadden bij het volk geweldige ontevredenheid verwekt tegen de bewerkers van de nieuwe orde van zaken. De kleine burgerij was in haar hart den Prins van Oranje trouw gebleven en kon het den Keezen maar niet vergeven, dat zij hem het land uitgedreven hadden. Het was er hun om te doen, zei men, het aan de Franschen te verkoopen en den koopprijs onder elkaar te verdeelen. De met Frankrijk gesloten alliantie heette niet anders dan landverraad, en de verraders moesten aan de galg.

Dit was ongeveer de korte zin van het geschreeuw en getier, dat opging uit den woesten hoop, die het huis van den deftigen patriot scheen te zullen bestormen.

Met verbijsterde oogen zag Elise dat onverwacht schouwspel aan. Toen zij het huis had verlaten, had niets dien oploop doen vermoeden; wel had ze in de laatste dagen hooren mompelen van ontevredenheid onder het volk, maar de waardige representant had daarover de schouders opgehaald en was bedaard zijn lange pijp blijven rooken. Daar stond ze nu, buitengesloten, te midden van opgewonden gespuis. Gelukkig liep zij in de duisternis onder den woesten hoop verloren, maar ongelukkig als zij weer de aandacht mocht trekken van dezen of genen ruwen klant, die haar met een enkel woord tot mikpunt van de volkswoede kon maken! Waar moest ze heen? Het huis te bereiken, daar was geen denken aan, en waar moest ze een ander toevluchtsoord vinden in de groote, vreemde stad, waar ze nu niemand meer naar den weg durfde vragen. In den angst, dat men in haar weer de verwenschte Fransche mammesel herkennen zou, durfde ze zich haast niet verroeren, ja waagde ze het nauwelijks adem te halen.

Daar voelde zij eensklaps een forsche hand op haren schouder leggen en sidderend wendde zij zich om.

Het was de man in livrei van de sleepkoets.

‘Vous ici, mademoiselle?’ fluisterde hij, ‘suivezmoi.’.¹⁾ En haren arm onder den zijnen nemende, trok hij haar mee buiten het gedrang, zonder zich te bekommeren om de uitvallen en stompen van degenen, die hij op zij stiet.

Na zwijgend een paar straten te zijn doorgestapt, kwamen ze op een stille, donkere, eenzame gracht.

‘Zie zoo,’ zei de man in livrei, ‘hier kunnen we wat vrijer ademhalen. Maar hoe kwam u in vredesnaam te midden van dien oploop?’

Elise slaakte een zucht van verlichting, nu ze zich weer in haar moedertaal hoorde aanspreken, en vertelde haren redder in weinig woorden haar wedervaren.

‘Het is heel onvoorzichtig u alleen op straat te wagen; bij het mindere volk staan de Franschen niet in den besten reuk, en men kan den menschen geen ongelijk geven.’

‘Hoe denkt u dat het ginds zal afloopen?’ vroeg Elise, met een angstige wending van het hoofd in de richting vanwaar zij gekomen waren.

‘O maak u daar niet ongerust over. Straks zal de burgerwacht de heele bende wel gauw uit elkaar jagen. Wij kennen hier die opstootjes. Stroovuurtjes, bah! Het Amsterdamsche janhagel is het revolutionnaire grauw van Parijs niet, Goddank! Hier is de revolutie maar kinderspel bij de gruwelen, waarmee ze ons arm vaderland geteisterd heeft. U hoort zeker ook tot de slachtoffers van de omwenteling?’

Op dat oogenblik waren zij onder het licht van een lantaren gekomen en de man in livrei stond plotseling stil om het meisje recht in het gelaat te zien.

Ze zag nog bleek en ontdaan van den doorstanen schrik, en met bevende stem antwoordde zij, schuchter tot den koetsier opziende:

‘Mijn vader viel als een veroordeelde van de revolutionnaire rechtbank. Ik was nog maar een kind, er staat mij weinig van voor; maar

1) ‘U hier, juffrouw? Volg mij.’

[p. 20]

een gezonde lachbui, naar de schilderij van a seifert.
(Photographie-Verlag von Franz Hanfstaengl, München.)

[p. 21]

luik - Gezicht op het Schouwburgplein.

mijn moeder en ik deelden zijn gevangenschap, tot een gelukkige keer in de omwenteling ons bevrijdde...’

Het meisje schrok van de uitwerking, door hare woorden op den forschen man gemaakt. Hij zag haar aan met oogen, die haar door de ziel schenen te boren; zijn lippen trilden en zij voelde hoe zijn arm, waarop zij steunde, sidderde.

‘Hoe heette uw vader?’ vroeg hij kortaf, met gesmoorde stem, terwijl hij haar heftig bij den pols greep.

Elise deinsde ontzet achteruit: had zij ten onrechte vertrouwen gesteld in dien man, die haar uit het gedrang had verlost om haar misschien met misdadige bedoelingen naar deze afgelegen plek te lokken? Wie was hij, dat ze hem zoo bereidwillig had gevolgd? Ze had hem maar een enkelen keer ter loops gezien. Toen had zijn rechtschapen gezicht haar vertrouwen ingeboezemd. Maar op dit oogenblik herkende zij hem niet meer. Zijne oogen fonkelden zoo onheilspellend in de duisternis; zijn hand omklemde als een schroef haren pols; zijn borst hijgde; en nog onder den invloed van den straks doorstanen schrik, meende hare ontstelde verbeelding in hem een booswicht te zien, die het op haar leven gemunt had. Allerlei onbestemde gruwelbeelden uit de revolutie, waarvan ze hare moeder zoo vaak had hooren verhalen, rezen voor haren geest op. Het geraas en getier der menigte van straks suisde nog in haar oor. De angst beklemde haar hart en deed het bloed in hare aderen stilstaan. Met half geopenden sprakeloozen mond staarde ze den schrikkelijken man aan.

luik. - Gezicht op de avenue Rogier.

‘Spreek gerust op, mijn kind,’ klonk het bijna smeekend uit zijn mond, ‘vrees niet dat ik u leed zal doen... Vergeef mij mijne ontroering... uwe stem, uw oogen, uw leeftijd wekken vermoedens bij mij op... Ik ook was een veroordeelde van de revolutionnaire rechtbank, ik ook liet vrouw en kind achter in den kerker,

[p. 22]

in de handen van het bloedgierig gepeupel.... Spreek op: was uw vader, dien gij voor dood beweent, niet baron de Haulterive?’

‘Ja,’ hervatte Elise, maar half gerustgesteld.

De zonderlinge man waggelde een oogenblik als een beschonkene, dan streek hij zich met de hand over het voorhoofd en steunde een wijle tegen den muur.

‘O God,’ stamelde hij. ‘Dank, dank voor dit onverhoopt geluk. Mijn Elise leeft... ze staat voor mij... kom aan mijn hart, kind, dat ik u omhels... Hoe is het mogelijk, dat ik u niet vroeger herkend heb... Maar ik durfde niet hopen... Telkens, telkens werd mij het vermoeden bevestigd, dat mijne vrouw en kind onder beulshanden waren omgekomen. Geen van de landgenooten, die ik sinds ontmoette, die mij zeggen konden wat er van de barones de Haulterive en haar dochtertje geworden was: ze waren stellig als zooveel anderen omgebracht... Spreek dan toch kind,... ik ben uw vader...’

Nog aarzelde Elise. De schrik van straks, die haar nog door de leden reed, het onverwachte der ontmoeting, de heftige gebaren van den vreemden man, dat alles deed haar besluiteloos staan.

‘Gij gelooft mij niet,’ ging hij voort, bijna schreiend van aandoening, ‘ziehier het bewijs dat ik waarheid spreek,’ en met een woesten ruk haalde hij een medaillon uit zijne borst te voorschijn, dat hij haar met sidderende hand onder het licht der lantaren voorhield.

Het was een miniatuurportret, in goud gevat, inderdaad de beeltenis van hare moeder op jeugdigen leeftijd, in de zwierige kleedij uit den tijd van Marie Antoinette.

Onwillekeurig drukte zij een kus op de beminde beeltenis en liet zich nu aan de borst zinken van den man, in wien zij niet langer haren vader miskennen kon.

Hartstochtelijk drukte hij zijn kind aan het hart en zijn heete tranen vielen brandend op haar gelaat. Ook Elise schreide van overstelpende vreugde bij de gedachte aan de jubelende blijdschap, die het hart van hare moeder vervullen zou, als zij dit heuglijk weerzien zou vernemen.

‘O vader,’ lispelde zij eindelijk, zich uit zijn omhelzing loswikkelend, ‘als gij wist hoe moeder om u treurt! Zij houdt u voor dood, maar gestadig leeft gij in haar gedachten. Dag aan dag sprak zij van u en nòg krijg ik geen brief van haar, zonder dat gij er in genoemd wordt... Honderdmaal heeft ze mij verhaald, hoe ze u de noodlottige deur zag doorgaan, van waarachter niemand meer terugkeerde; hoe zij u had willen volgen in den dood...’

‘Ik werd niet gedood; nauwelijks was ik achter die deur of ik werd gegrepen en meegesleurd door een kerel, in wien ik een voormalig bediende herkende. Ik had den jongen man niets dan goeds bewezen en ergerde mij over zijn ondankbaarheid, toen mij bleek dat hij mij redden wilde. Hij schreeuwde dat hij mij voor zich begeerde, daar hij met mij een oude schuld te vereffenen had en stiet mij weer in een donker hok, dat hij met veel geraas achter mij sloot; maar in den nacht kwam hij terug om mij te verlossen. Vlucht, zei hij, mevrouw de barones en haar kind zijn gedood; hier zijn kleeren en reisgeld: haast u, voor het dag wordt.

Meer dood dan levend, volgde ik werktuiglijk zijne aanwijzingen, en zoo ontkwam ik... Maar volg mij naar huis, dat ik u al mijn omzwervingen verhaal. O het is een lange geschiedenis, maar die in twee woorden kan samengevat worden: jammer en ellende. Dikwijls had ik mij afgevraagd, waartoe ik nog leefde, daar toch niets van wat het leven mij waarde gaf, mij was overgebleven. Maar God heeft mij kracht gegeven om de smart te weerstaan, en nu maakt Hij alles goed door dit onvergetelijk oogenblik. Kom mee, Elise, ook van u moet ik nog veel hooren, dat ik vurig verlang te vernemen.’

En met versnelde schreden, onder honderd ongeduldige vragen en ongeordende meedeelingen uit zijne herinneringen, geleidde hij haar naar zijne woning, ontstak een kaars en zette haar wat te eten en te drinken voor, dat zij echter ternauwernood aanroerde; zoo vol was zij van vreugde en aandoening, dat zij geen bete door de keel kon krijgen.

Tot laat in den nacht zaten vader en dochter in het afgelegen vertrek, dat hij bewoonde boven het koetshuis aan het achtereinde van den tuin. Alles in den omtrek was stil en rustig: de volksoploop was zeker vroeg in den avond verstrooid, en de koetsier had dus het verdwaalde meisje nog in tijds thuis kunnen brengen, als de vader het over zich had kunnen verkrijgen, al zoo spoedig te scheiden van zijne pas weergevonden dochter. Zij hadden elkaar zóóveel te verhalen! Maar ten laatste begreep hij toch dat het overspannen kind rust noodig had. Hij stond haar voor dien nacht zijn bed af, en lang nog nadat zij was ingesluimerd, beschouwde hij in stille vervoering de afgematte, maar jeugdig bevallige trekken, die hem een ander even dierbaar gelaat in het geheugen terugriepen.

Toen Elise des morgens ontwaakte, zat de gelukkige vader reeds weer aan haar bed en bereidde haar een verkwikkend ontbijt. Uitgerust en tot kalmte gekomen, konden beiden thans bedaard beraadslagen over hetgeen hun te doen stond. Het liefst van al waren ze beiden onmiddellijk naar Frankrijk teruggekeerd, al hadden zij de verre reis te voet moeten afleggen en hun brood onderweg bedelen.

Maar de lange ervaring van lijden en ontbering had den eens zoo krachtigen, voortvarenden man geleerd zijn verlangens te bedwingen en geduld te oefenen. Hij had gedurende den nacht al een plan bedacht. Voorloopig zou Elise zich enkel bepalen met hare moeder, in voorzichtige bewoordingen, het wedervinden van den doodgewaanden vader te melden. Later zou hij zelf een brief van zijn hand bij den haren insluiten. En ondertusschen zou men alles laten gelijk het was. De koetsier zou Elise in het huis terugbrengen, waar door den oploop haar wegblijven licht te verklaren viel, en zelf zou hij zijn gewonen arbeid voortzetten, zonder dat een van beiden iets omtrent hun verhouding zouden laten ontsnappen. Dat zou maar opspraak geven, die het verstandiger was te vermijden. En zoodra Elise en hij samen genoeg bespaard hadden om de reis naar Frankrijk te ondernemen, zouden zij den vurig verbeiden terugtocht aanvaarden...

De revolutie had in Frankrijk uitgewoed. Weer zetelde een Lodewijk op den troon en verzamelde rondom zich de telgen der edele geslachten, die met en voor den ongelukkigen Lodewijk XVI geleden en gestreden hadden.

Ook baron de Haulterive werd weer aan het hof geroepen en met het toezicht op de koninklijke stallen belast. De gunst des konings, fortuin en aanzien, maar bovenal hun gelukkig samenzijn deden het zwaar beproefde en wreed gescheiden, maar zoo heuglijk hereenigde gezin alle geleden smart en ontbering vergeten.

Maar menigmaal als de koninklijke stalmeester in schitterende equipage met vrouw en dochter naar het hof reed, bracht hij uit de bewogen dagen, die zij achter den rug hadden, den Zondagmorgen in herinnering, waarop hij, zonder het te weten, in een ouderwetsche Amsterdamsche staatsieslee zijne dochter kerkwaarts gereden had.