De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

De Roode Haan.
Novelle door Pieter Danco.

I.

Eert vader en moeder.

Het was vrij algemeen bekend dat de hoeve met name ‘het Valkenhof’ voor geen andere, uren in den omtrek, behoefde onder te doen. Zij geleek veeleer op het heerenhuis van een landedele der vorige eeuw, dan wel op wat men ten huidigen dage een hoeve noemt, en dit zoowel door den bouwtrant als door de uitgestrektheid der gebouwen.

Achteraan rees de groote middelbouw op, waar, boven de deur, nog sporen waren overgebleven van wat naar een blazoen of iets dergelijks zweemde; aan beide zijden van het huis schoten twee vleugels naar voren tot bij den openbaren weg; zij dienden thans tot schuren en stallingen.

Midden in, tusschen de gebouwen, lag het voorplein, waar de schaapstal stond en waar, midden in een poel, eenden en ganzen in het drassig water ploeterden.

De eigenlijke oorsprong van ‘het Valkenhof’ was zoo goed als onbekend; de oudste lieden uit het dorp hadden van de woning nooit anders dan als van eene hofstede hooren gewagen, en evenmin was er ooit iemand in geslaagd, de juiste beteekenis van den ietwat romantischen naam te achterhalen.

Wat er ook van zij, ‘het Valkenhof’ bood nog immer het voorkomen aan van iets meer dan eene gewone boerenwoning en deed zich vóór als de eigendom van gegoede, bemiddelde lieden.

Dat was ze dan ook.

Sedert eenige jaren hoorde zij toe aan de Van Hove's, rijke boeren, die haar bewoonden.

't Was omstreeks den avond.

Langzaam daalde de schemering over de velden en begon van lieverlede de ‘kamer’, waar de bewoners van ‘'t Valkenhof’ zich gewoonlijk ophielden, in een geheimvolle duisternis te hullen.

Moeder Van Hove zat in den hoek van den haard de komst van haren zoon Geert, haren ‘jongen’, te verbeiden, welke dien namiddag naar een naburig dorp was gereden om land te koopen in de openbare veiling, door den notaris gehouden.

Het vertrek, waar moeder Van Hove zat, en dat door de bewoners der hoeve de ‘kamer’ genoemd werd, als zijnde het bij uitstek gekozen woonvertrek, was meer dan wat men gemeenlijk eene groote kamer noemt. Zware eiken balken, bruin, donkerbruin geworden door de jaren, schoorden de eveneneens uit eikenhout gemaakte zoldering en gaven iets indrukwekkends aan het vertrek, iets dat aan vroegere pracht deed denken. Voeg daarbij eene groote, zware, uurwerkkast, welke tegen den wand stond en uit wier binnenste een langzaam en zwaar gereutel steeg, dat in de stilte van den avond geheimvol klonk als een immerdurende en nooit gestaakte herinnering aan 't verzwinden van maanden en jaren; boven op den schoorsteenmantel een ouderwetsch koperen kruisbeeld met twee glimmende kandelaren; op de kasten en tegen de wanden, groote en breede oude porseleinen schotels; in den haard de ijzeren ketting, waaraan, boven het lustig vlammende houtvuur, de ketel hing, en, nevens het vuur, moeder Van Hove, die oude vrouw, met gerimpeld voorhoofd en gerimpelde handen; dit alles werkte indrukwekkend samen tot een geheimvol iets, dat aan langvervlogen tijden, aan de dagen van voorheen deed denken en onwillekeurig een waas van weemoedige herinnering over de kamer spreidde.

Meer en meer viel de duisternis, en de speelzieke vlammen in den haard weerkaatsten spookachtige glanzen op het wezen der oude moeder.

Zij dacht aan het verleden, vol kommer, vol zorgen, maar ook vol blijde herdenken; en zachtjes aan gingen hare gedachten, langs den eenvoudig-natuurlijken weg van haar leven, naar de geboorte van heur eenig kind, van haar zoon. Och! hoe snel was dat alles voorbij gevlogen. 't Was of 't gisteren gebeurde, en er waren sinds dien reeds dertig jaar verstreken! Sedert dien tijd was Dirk, haar echtgenoot, gestorven en zij, de oude moeder, was alleen gebleven met haren Geert....

Wat was hij toch een goede jongen! zoo eenvoudig, zoo oppassend, zoo liefderijk en zachtzinnig van aard, edelmoedig van hart en zijne moeder eene liefde toedragend, waarvoor alles wijken moest.

Toen Dirk gestorven was, had Geert met moed zijns vaders taak op zich genomen, en geenszins was het te bemerken, dat de oude Dirk, - die van eenvoudig daglooner door onvermoeiden arbeid tot eigenaar van het Valkenhof opgeklommen was, - niet meer aan het hoofd der hoeve stond om ze te besturen.

En in hare diepe droefheid om het verlies van den zielsgeliefden echtgenoot vond de oude vrouw toch nog troost, omdat God haar heuren Geert gelaten had, die haar helpen en steunen zou.

O! daar was ze recht gelukkig om.

En toch, sedert eenigen tijd kwelde zij haar geest met de gedachte aan de toekomst, wanneer ook zij eens, evenals haar echtgenoot, zou moeten heengaan en haar jongen alleen laten op de wereld. Zij was diep in de zestig en niet zoo krachtig noch gezond meer.

Dagen en dagen had zij er op zitten nadenken, dat de tijd gekomen was voor Geert om naar eene vrouw uit te zien, dat dit een noodzakelijke stap was, welken hij diende te zetten, om aller welzijn en geluk voor de toekomst te bewerken.

Maar, dacht moeder Van Hove, het zou heel wat moeite kosten hem daartoe over te halen; immers, alhoewel Geert er nooit zijn gedachte over uitgesproken had, meende zijn moeder toch te bemerken, en dit niet zonder eenige reden, dat haar zoon zich voor haar opofferde en haar alléén zijn steun en zijn hulp bieden wou, bij haar alléén blijven zou, zoolang....

Och! dat mocht immers niet, dacht moeder treurig, dat mocht niet; kon die jongen, in 't volle van zijn leven, zich immer zoo begraven met een oude vrouw als zij was? Neen! neen! dat ware te veel baatzucht van harentwege geweest en daarmee zou zij nooit instemmen. Uit gansch haar hart, uit de volle kracht van de minnende moederziel wenschte zij dat Geert haar weldra een dochter meebrengen zou, welke de taak der moeder op zich kon nemen en als huisvrouw optreden zou.

Maar de vrouw, die zij haar jongen toewenschte, moest, evenals hij, een wakker boerenkind zijn, dat de hand uit de mouw kon steken en bovendien haren Geert liefhad, innig liefhad, want in die twee hoofddeugden, bedrijvigheid en liefde, ligt, menschelijkerwijze gesproken, het geluk van het huiselijke leven; daarvan wist moeder Van Hove mee te spreken.

En zij herdacht die heerlijke dagen van haar leven, aan de zijde van haren Dirk doorgebracht in werken en beminnen!...

Twee dikke tranen rolden uit haar oogen langs haar gerimpelde wangen, maar weldra was die opkomende gevoeligheid gesust en dan dacht moeder aan Maria Hassels, aan de flinke deerne, die zij zoo dikwijls als kind met haren Geert had zien spelen; en 't was niet toevallig, dat het beeld van dit meisje voor haar geest zweefde; immers zij wist sinds lang, dat Geert haar een meer dan gewone genegenheid toedroeg.

‘Koest, Spits!’ sprak zij, eensklaps uit haar droom gewekt, door 't blijde geblaf van den schapershond, die aan haar voeten vóór den haard lag.

‘Koest, Spits!’

Maar Spits was opgesprongen; in de verte had hij een welbekend geluid vernomen, het klinken der hoefijzers van Vos op den steenweg, en dat was als muziek in zijn ooren.

‘Koest, Spits! braaf zijn! de baas komt.’

Maar die woorden schenen geenszins het beest tot bedaren te kunnen brengen, want luider klonk zijn geblaf en onophoudelijk sprong het naar de deur.

Eindelijk ging deze open en trad Geert de huiskamer binnen.

‘Goeden avond, moeder.’

‘Goeden avond, Geert. Wat komt ge laat, jongen, ik verwachtte u reeds tegen vijf uren en 't is nu reeds bijna halfzeven.’

‘Ja, moeder, ik meende ook vroeger thuis te zijn, doch ik ben nog even bij mijnheer Struifs geweest, om de huur van het onlangs overgenomen land te betalen en ik ben er wat langer dan naar gewoonte blijven praten.’

‘Zoo; maar zeg mij eerst hoe 't op de verkooping afgeloopen is; hebt ge 't land gekocht?’

‘Neen, moeder, alweer niet,’ antwoordde Geert met iets mistroostigs in de stem.

‘Hoe?...’

‘Kom, moeder, dat zal ik u na den eten vertellen, dan spreken we beter en rustiger over onze zaken; trouwens ik zie ginds de knechts al aankomen om te eten.’

En inderdaad, weldra schaarden zich de knechts en meiden rondom de groote tafel, waar kort daarna de schotel aardappelen op te dampen stond.

Het maal liep spoedig ten einde en daar de meiden en knechts nog 't een of ander werk te verrichten hadden, gingen zij heen na een ‘goên avond, bazin’ en ‘goên avond, Geert,’ te hebben gewenscht.

Toen de tafel afgenomen was, ging moeder Van Hove weer op haar geliefkoosde plaats aan den haard zitten, terwijl Geert in den anderen hoek - eertijds vaders plaats - eveneens was gaan zitten, zijn steenen pijp met een houtskool aanstekend, stilzwijgend lange trekken deed en den rook naar boven blies in den schoorsteen.

Na eenigen tijd verbrak moeder Van Hove de stilte en zei:

‘Mij dunkt, Geert, ge zijt zoo weinig spraakzaam, is er dan iets zoo zonderlings gebeurd?’

‘Och ja, moeder,’ antwoordde Geert met een zucht, terwijl hij een stuk hout bij het vuur in den haard wierp; ‘och ja, moeder, dat

[p. 3]

is ook zoo. Zooals ik u reeds zei, ik heb het stuk land niet kunnen koopen.’

‘Niet?’

‘Hassels heeft het gekocht.’

‘Hassels?.... alweer Hassels?....’

Die naam klonk treurig in den mond der vrouw.

‘Ja,’ ging Geert een oogenblik daarna voort, ‘mij komt het ook vreemd voor. Dit is nu de vierde maal, dat hij mij het gras voor de voeten wegmaait en, God vergeve mij, maar ik zou haast denken dat hij het er om doet. Hij weet dat vader-zaliger nooit land had willen koopen en liever zijn akkers huurde; en, nu ik met vaders geld, dat daar toch nutteloos in de kast ligt, eigen grond wil aanwerven, biedt hij telkens tegen mij op en schijnt, tegen alles in, te willen beletten, dat wij koopen. Vreemd is het, heel vreemd!...’

‘Ja, Geert, dat heb ik ook al gedacht. Mij dunkt, dat Hassels ons benijdt, ons onzen voorspoed misgunt en, met zijn geld, dat hij in overvloed schijnt te hebben, ons een staak in het wiel te willen steken. En, wat zijn nijd en afgunst jegens ons nog duidelijker maakt, is het aankoopen van land, dat hij zeer moeilijk zelf bewerken kan om reden van den afstand tusschen die akkers en zijne hoeve.’

‘Inderdaad, moeder. De twee eerste malen grensde de in koop gestelde grond aan den akker, dien wij van mevrouw de gravin huren, tegen het dorp, dus een groot uur van zijn huis; de voorlaatste maal lag het land langs de Zwanestraat, nogmaals op een tamelijk grooten afstand van zijn hof, en, daar de koop niet zoo heel groot was - nauwelijks eenige roeden - begrijp ik niet, hoe het hem te binnen kwam, daar te koopen. Ditmaal gold het een akker nabij de grens van Drossegem, en zeker weet ik dat hij nooit zin gehad heeft in die streek te zaaien; immers, nog geen twee maanden geleden, beweerde hij in een herberg, dat al het land in dien omtrek geen beploegen waard is.’

‘Afgunst!’ sprak moeder Van Hove, ‘nijd en afgunst!...’

En zij schudde haar hoofd.

‘En toch,’ voegde Geert er peinzend bij, terwijl hij tegen zijn houten schoen de asch uit zijn pijp klopte, ‘ik begrijp niet waarom hij ons zou benijden; immers, wie weet wat de toekomst ons allen bewaart?...’

Doch hij zweeg eensklaps als hadde hij gevreesd een geheim te laten ontglippen.

Moeder Van Hove deed of ze den zin van die woorden niet juist vatte:

‘Welnu, Geert, wat meent ge daarmee?’

‘Och, niets, moeder, laten wij dit alles maar verder onbesproken; 't is nu eenmaal zoo en gedane zaken nemen geenen keer.’

Geert was opgestaan en trad tot bij de deur. Toen hij buitenstond en de frissche avondlucht hem recht in 't gezicht blies, bleef hij een oogenblik in de duisternis turen, als wilde hij haar geheim, duister als 't geheim der toekomst, met zijn peilende oogen doorgronden.

O, de nacht spreekt zoo wonder soms tot de ziel, en in de duisternis ziet de geest bij wijlen zoo klaar, zoo levendig datgene, wat bij helderen dag onduidelijk scheen.

Thans ook begreep Geert iets meer dan zooeven en 't kwam hem te binnen, hoe Hassels hem steeds ruw aansprak. Nog meer en meer zag hij in, waar het bij dien man haperde, aan welke gebreken hij mank ging en van lieverlede lag heel de zaak voor hem bloot.

En terwijl Geert buiten te peinzen stond en moeder Van Hove alleen aan den haard zat, gingen hare gedachten weer naar de plannen, die zij voor de toekomst van haren jongen koesterde. Zij gevoelde wel, dat, indien Geert ooit naar Maria's hand dong, haar vader er tegen op zou komen, doch dat gebeurde meer, en die hinderpaal zou wel uit den weg te ruimen zijn. Het voornaamste was, dat zij Geert thans overhaalde het aanzoek te doen en zij vond dat de tijd daar was om daarover met haren zoon te spreken.

Geert was weer binnengekomen en had zijne plaats aan den haard hernomen.

Moeder kuchte eens en zei dan:

‘Geert, we hebben van avond over ernstige zaken gehandeld; maar er zijn nog andere, die ik ook met u wou bespreken.’

‘Zoo, moeder?’

‘En die verdienen al onze aandacht.’

‘Ik luister, moeder,’ sprak Geert, eenigszins verwonderd over den plechtigen toon van moeders stem.

‘Gij spraakt zooeven van de toekomst, en wat deze ons allen vermoedelijk te verwachten laat. Indien ik goed begreep, was er sprake van iets meer dan een gewonen omgang met Hassels, en....’

‘.... en Maria, wilt ge zeggen, moeder?’

‘Welnu, ja, jongen, met Maria. Ge weet, ik ben niet jong meer, de zestig voorbij, en niet zoo heel krachtig meer als voorheen.’

‘Maar, moeder....’

‘Laat mij spreken, Geert. Kom, schuif uwen stoel wat naderbij. Zoo, geef mij uw hand, Geert, gelijk ik deed toen ge klein waart en ik u de lessen voorspelde, die u eens tot deugdzaam man zouden doen opgroeien.’

Er trilde iets in de stem der oude vrouw en hare hand beefde in die van haren jongen.

‘Ge weet ook, Geert, hoe ik u lief heb, immer, als met de eerste moederliefde, waarmee ik uwe geboorte begroette. Daarom voel ik mij verplicht u dit te zeggen: Er is hier in huis iemand meer noodig dan een oude vrouw om het huishouden te besturen en alles met een wakend oog gade te slaan; een dienstmeid kan daartoe niet volstaan; er moet meer zijn in 't hart dier vrouw dan de verknochtheid aan degenen, met wie zij woont. Liefde moet het wezen, Geert.’

Deze wilde iets in het midden brengen, maar zijne moeder hield hem tegen.

‘Ik weet wat ge opwerpen wilt, Geert; reeds lang heb ik meenen te bespeuren, en niet zonder reden, dat gij uw eigen geluk en toekomst ten offer brengt aan de liefde, die ge mij toedraagt. Dat mag niet, kind. En trouwens, denkt gij niet dat, wanneer uwe liefde zal verdeeld zijn tusschen eene echtgenoote en uwe moeder, ik mij niet ruimschoots zal vergoed gevoelen door de liefde, die dat tweede kind, die dochter, de vrouw van mijn zoon, mij schenken zal?’

‘Maar, moeder, aan trouwen, vooralsnog ten minste, heb ik nooit gedacht.’

‘Zeg dat niet, jongen, ik weet het wel; 't is niet zonder eenige reden dat Hassels' zonderlinge handelwijze u, meer dan noodig is, bekommert. Sinds lang heb ik geraden, dat Maria mijn zoon niet onverschillig is. Zeg, Geert, is 't zoo niet?’

‘Dat ontken ik niet, moeder, maar 't was voor.... later.’

‘Neen, neen, niet voor later; waarom op de lange baan verschuiven, wat ons aller geluk moet zijn? En, wie weet of Hassels zelf niet veranderen zal, wanneer ge voor hem als aanstaande schoonzoon optreden zult? Vreest gij misschien niet te slagen?’

‘Dat laat ik aan God over, moeder, die beter weet dan wij, wat ieder toekomt.’

‘Dat is waar, jongen. Maar God wil ook dat wij de middelen aanwenden om te verkrijgen wat wij beoogen. “Help u zelf, zoo helpe u God,” aldus staat het immers geschreven.’

Beiden zwegen en dachten na.

Er heerschte eene diepe stilte in de kamer; men vernam alleen het tiktakken der oude klok in haar eiken kast en 't eentonige neuriën van den wind daarbuiten.

Zoo gingen eenige minuten voorbij; dan stond moeder Van Hove op en thans de beide handen van haar jongen in de heure vattende:

‘Iets zegt mij daarbinnen, kind,’ sprak zij, ‘dat het Gods wil is te handelen volgens den raad, dien ik u gaf. Ik, uw moeder, zegen u, en vader, daarboven in den hemel, zegent u met mij, en beiden bidden we dat onze wensch zich mag verwezenlijken. Dan zal ik nog gelukkig zijn in mijn ouden dag en vol vrede den dageraad van uw heil te gemoet zien, die tot een helderen zomerdag moge komen...’

En toen de oude grijze vrouw daar zoo voor haar jongen stond en hem dit alles eenvoudig, maar met liefde zei, herdacht zij onwillekeurig een dergelijken dageraad, nu dertig jaren geleden....

(Wordt vervolgd.)