De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

[p. 281]

[Nummer 36]

De ‘nije mester.’
door Ravo.

V.
De vleeschpotten van Egypte.

Toen er naar Stoppels' berekening al eenige exemplaren van het genus sus, zooals hij zich wel eens tegenover zijn vrouw uitliet, het leven moesten hebben gelaten - 't liep tegen den 10n November - en van de gedroomde vleeschpotten van Egypte niets was verwezenlijkt, begon hij voorzichtig te wijzen op de eigenaardige November-traditie. Daartoe koos hij een middel, dat in hem den diplomaat verried. Hij liet namelijk de jongens en meisjes van zijn hoogste klassen opstellen maken over verschillende dieren: eerst over het paard, toen over de koe, en daarna - niets natuurlijker - over het varken; want ware hij dadelijk met het laatste begonnen, dan hadden de slimsten wellicht lont geroken. Hoe gebrekkig die opstellen waren, over een paar er van - toevallig die van jongens van zeer gegoede boeren! - was ‘mester’, zoo al niet in de wolken, dan toch voldaan, veel meer voldaan dan hij dit waarschijnlijk zou zijn geweest bijv. in Mei, na het in ontvangst nemen van de Paascheieren, die gemeenlijk den ‘mester’ in grooter of kleiner getal, naar gelang van zijn populariteit, worden toebedeeld. Vooral het opstel van Peter Scherf scheen bijzonder in zijn smaak te vallen. Als model las hij het dan ook voor. De inhoud was deze:

naar het goudland. - Mevrouw Garner, de eerste vrouw, die den weg over land naar de Joekon-rivier ondernam.

‘Ms een verken nog jong is is het een big en laater een zeug en dan is er noch de beer dat is zoveul als het menneke van het verken. Vreten doet een verken veul ok errepelschillen en schrummelijk smerrig is een verken en lui ok het doet niks liever as liggen, maar dat is niks zeet vader want daar mot het vet van worden en daarom doen ze het een ring deur de neus dan kan het nie vruuten in het strooj want een verken mot vet zijn as het geslacht wort daar kommen de worsten af, en de hammen en het spek en de karbenaje - bij het lezen van deze heerlijkheden stralen Stoppels' oogen van den glans der begeerigheid - en de ripkes. Van het verken zijn haaren worden borstels gemakt en zijn vel, zeet vader, wort geloojd toe leer meer weet ik der nie af.’

‘Dat is wel niet zondereenige fouten,’ zei Stoppels na de lezing, ‘maar 't is een goed geheel, Peter heeft bewezen dat hij begrijpt wat hij schrijft, dat hij verstand van een varken heeft.’ - Om Stoppels' mond speelde een ironisch trekje, en inderdaad dit laatste compliment had iets dubbelzinnigs, maar al ware het er ook met opzet in gelegd, Peters verstand zou in elk geval niet scherpzinnig genoeg zijn geweest, om het te snappen, en zelfvoldaan over zijn maaksel, keek de bengel ‘mester’ dan ook aan met breeden lach.

‘Om uw ouders genoegen te doen,’ hernam weer Stoppels, de maat van zijn verdachte bewondering volmetend, ‘moogt gij dat opstel mee naar huis nemen.’

Aldus geschiedde, en ofschoon het raadslid, Peters vader, heel goed den kneep vatte, was hij van den anderen kant zóó tevreden over de aan zijn zoon te beurt gevallen onderschei-

[p. 282]

ding, dat drie dagen later bij meester aan huis werd bezorgd een mand, inhoudende drie metworsten, een stuk balkenbrei, een halve zij spek en een half dozijn ribbetjes.

't Was dien dag feest, een ware smulpartij in de woning van den onderwijzer. Op een kwartier afstands was de braadlucht te ruiken. En daar het raadslid Scherf de weldaad niet onder zich had gehouden, werd ‘mester’ - de een wilde uit naijver voor den ander niet onderdoen, een karaktertrek, die ook in dorpen een voorname rol speelt - in de volgende veertien dagen overladen met varkensheerlijkheden, zoodat het schier elken dag bij hem kermis was in den pot. Zulk een ongekende weelde vermocht zelfs van het bleeke gelaat der ‘matres’ den daarop schijnbaar gegriften trek van bezorgdheid te doen verdwijnen. Helaas, dat het niet altijd slachtmaand bleef, om Stoppels zelfbeheersching te leeren.

VI.
Een ernstig conflict.

Naar gelang de voorraad verminderde en de ‘zeven magere maanden’ weer in het dreigend verschiet kwamen, verzwakte Stoppels' zelfbedwang weder en begon hij allengs weer dingen te zien en te hooren, waarvoor hij enkele maanden zijn oogen had dichtgeknepen en zijn ooren toegestopt. Onder die dingen behoorde ook het ergerlijke feit - het had hem al lang geërgerd, maar de gedachte aan zijn middagmaal had zijn ergernis draaglijk gemaakt - dat de kinderen bijna allen met klompen ter school kwamen. Was dat in den zomer en den herfst geen ernstig bezwaar geweest, en ook niet in den winter wegens de aanhoudende strenge vorst, thans, in het grillige voorjaar, nu de wegen meer op een modderpoel geleken dan op 't geen ze moesten voorstellen, derhalve de jongens en meisjes dagelijks met beslijkte klompen verschenen en van de school geregeld een stal maakten, meende hij daarvoor een stokje te moeten steken. Zijn vrouw trachtte nog hem van dwangmaatregelen te weerhouden, al kostte het haar ook veel arbeid, om het lokaal schoon te maken, en had Stoppels, nog eenigzins onder den indruk der slachtmaand en met de Paascheieren in niet al te ver verschiet, in den beginne naar haar raad geluisterd, eindelijk, ra een bijzonder smerigen dag - hij verdacht bovendien eenige jongens van opzet - was zijn geduld ten einde en kondigde hij het draconisch decreet af;

‘Voortaan moeten de klompen buiten het schoollokaal worden uitgetrokken.’

De kinderen keken elkander aan, sommigen verbaasd, anderen met een zeker iets in de oogen, waarin te lezen was: ‘Nu, dat kunt gij begrijpen,’ en zelfs dacht Stoppel uit eenig gemompel te verstaan: ‘Det verdei ik.’

Den volgenden dag hadden slechts enkelen aan het bevel gehoorzaamd, de overige klotsten niet alleen op hun klompen binnen, met meer rumoer dan noodzakelijk was, maar 't was duidelijk - of scheen althans duidelijk voor Stoppels - dat zij hun schoeisel zoo vuil mogelijk hadden gemaakt. Toch hield hij zich nog in, in zoo ver ten minste, dat hij niet op de schuldigen toevloog en hen de bank uitsleurde. Trouwens, onder de schuldigen was ook Peter, en in meester Stoppels was de herinnering blijven hangen aan het eerste conflict en van de lekkere balkenbrei enz., waarmede de dankbare vader het ‘verkensopstel’ van zijn zoon had gehonoreerd. Evenwel achtte hij het noodig zijn waarschuwing te herhalen, onder bedreiging dat hij de klompendragers, die het dorsten wagen, den volgenden dag van de school weer een varkenshok te maken, aan de deur zou zetten, en hij wierp daarbij een onderzoekenden blik in het rond, ten einde na te gaan, hoe de bedreiging werd opgenomen. Op de gezichten der schuldigen was niet veel te lezen; alleen meende hij in den blik van Peter iets te zien tintelen en de spottende opmerking uit dien hoek te hebben opgevangen: ‘Hij mocht willen, dat we vèrkens waren.’

Intusschen, daar hij zich kon vergissen - men denkt wel eens dat iemand iets zegt, dat overeenstemt met de gedachte, welke ons zelven bezighoudt - liet hij het bij dit vluchtig onderzoek en riep Peter niet ter verantwoording. Dat nu ook juist die kwajongen hem altijd moest tergen en brutaliseeren! Tòch, uit menschkundig, beter gezegd: ‘varkenskundig’ oogpunt, lag daar niets vreemds. Immers, ongerekend de natuurlijke aanleg van Peter voor brutaliteit, liet hij er zich op voorstaan, dat zijn vader wethouder was en had hij thuis in verband met het ‘vèrkensopstel’ genoeg gehoord, om te weten dat het den dienst had moeten verrichten van een bedelbrief. Hoe aangenaam het den dorpsonderwijzer ook moge wezen, in de slachtmaand zijn aandeel te krijgen van de door de boeren geslachte varkens, - daar het traditioneele van het misbruik dit tot een soort van aanvulling van het te gering honorarium heeft gemaakt, zullen wel niet veel dorpsonderwijzers met hun gevoel van eigenwaarde strijd hebben te voeren - kunnen die geschenken niet anders dan verderfelijk werken op de verhouding van den onderwijzer tot de scholieren. Uit den aard der zaak toch zal de meester den knaap van ouders, die hem mild bedenken, steeds eenigszins hebben te ontzien, daar door dezen elke handeling, welke het karakter van berisping en bestraffing heeft, wordt beschouwd en uitgekreten als een zwarte ondankbaarheid, althans in den regel.

Er mogen ouders gevonden worden, verstandig genoeg, om den onderwijzer de hand boven het hoofd te houden, ook al heeft deze reden tot dankbaarheid jegens hen, zulke ouders zijn te tellen. De klassieke Latijnsche spreuk: Timeo Danaos et dona ferentes ('t geen vrij vertaald wil zeggen: wacht u voor hen, die u cadeautjes geven), had meester Stoppels, hij die steeds uit Latijnsche bronnen, te pas en te onpas, zijn levenswijsheid en levensmoed putte, moeten indachtig zijn in de dagen van welvaart, van balkenbrei en varkensribbetjes. Maar wat wil men....., 'n schraal traktement, bijgevolg 'n schrale pot!

In zulke gevallen is ook waar een ander Latijnsch gezegde: primum edere, deinde philosophari, eerst eten en dan philosopheeren. Zooal niet met bewustheid, dan toch onbewust had Stoppels het laatste in practijk gebracht, niet denkend aan de Nemesis, aan de godin derwrake, die hem de vleeschpotten van Egypte duur zou doen betalen. Wat hiervan zij, zooveel is zeker, dat Stoppels zich bij die wrake niet neerlegde en, op gevaar af van zich onmogelijk te maken, besloot zijn gezag te handhaven, en geen klompen meer in school te dulden. Fortiter in re, voegde hij zijn vrouw toe in antwoord op een nieuwe poging van haar, om hem te bezweren, het niet tot dit uiterste te laten komen, - fortiter in re, dat beteekent dat gij 'n zaak flink moet aanpakken, dat ge 'n koe bij de horens moet vatten, legde Stoppels uit; doch hij verzweeg de andere helft van het spreekwoord: het suaviter in modo, - op bezadigde, overredende wijze, en onthield daardoor aan de tegenpartij de gelegenheid om hem met zijn eigen wapen te slaan.

VII.
Klompen-executie.

Met eenige spanning werd door Stoppels en zijn leerlingen de volgende dag afgewacht, door Stoppels met te grooter spanning, wijl hij, door het dorp loopend, een paar boeren, op hem wijzend, had hooren meesmuilen: ‘Zoo'ne kwibus, wè denkt-i wèl... We laoten ons deur gennen schoolvos commandeeren!’

De enkelen, die den vorigen dag hun klompen hadden uitgetrokken, waren nog met enkelen versterkt, maar de meerderheid trotseerde het dreigement. Stoppels was bleek, en onder zijn borstelige wenkbrauwen flikkerde een onheilspellende vlam. Eenige oogenblikken van dof zwijgen, de stilte vóór den orkaan. Daarna begon de executie bij de eerste jongensbank. Een korte inspectie en een drietal kleinere knapen traden uit de bank en werden weggejaagd, wat ze - met 'n dag vacantie in het verschiet - zich niet eens tweemaal lieten doen. Klossend en lachend gingen zij heen. Bij de twee volgende banken ging het evenzoo, doch naar gelang de jongens grooter van stuk waren, werd er meer gemompeld en eindelijk begon het formeel verzet. Tot driemaal toe had Stoppels Hannes Bruusten, een stevigen knaap, uitgedaagd uit de bank te komen, en telkens ten antwoord gekregen: ‘Ik gaoj nie, dè duuj ik nie!’

‘Er uit!! zeg ik u,’ bulderde Stoppels, waarna hij den jongen om den hals greep, hem met woeste kracht van de bank, waaraan Hannes zich vastklemde, losrukte en hem buiten de deur sleepte.

Dat hielp, ten minste tot aan de achterste bank, waar Peter Scherf troonde, verwijderden zich de uitgedaagden zonder tegenstand. De beurt was nu aan Peter gekomen, die, zich houdend als had hij het bevel niet verstaan of als ware het niet tot hem gericht, bleef zitten.

‘Peter,’ herhaalde Stoppels, zich tot bedaardheid dwingend, ‘wees wijzer, dwing me nu niet, om u te behandelen zooals ik Hannes daareven behandeld heb, ga goedschiks heen.’

Nog bleef de jongen, met sarrenden blik, zwijgen.

‘Hoort gij niet wat ik zeg, vlegel?’ stoof Stoppels nu op.

‘Ik zij geen vlegel, dè zij-de eiges,’ klonk hem brutaal tegen. De woorden waren nauwelijks over de lippen van den jongen, of Stoppels gaf hem een hevigen slag. Peter vloog daarop uit eigen beweging de bank uit, maar niet om heen te gaan; met een vlugge beweging had hij een van zijn klompen uitgetrokken en daarmede den meester in het gezicht geslagen, dat het bloed over diens wang stroomde.

Blind, half razend van woede, ving Stoppels met den pootigen jongen een worsteling aan; beiden rolden weldra over den vloer. Toevallig voorbijgaande en het rumoer en geschreeuw vernemend, trad de veldwachter binnen. Eerst op zijn vraag: ‘Wat is dat hier?’ - want in de hitte van het gevecht hadden de worstelenden zijn komst niet opgemerkt - lieten zij elkander los, en het bloed van zijn wang wisschend, vertelde Stoppels wat was voorgevallen, herhaaldelijk onderbroken door Peters krijschende stem: ‘Dè's nie waor!... hij het me 'n klap gegèven!... hij het me uitgescholden!’

Binnen eenige oogenblikken was de vrede, hoewel de veldwachter maar in civiel was, hersteld. Peter had met gescheurden frak en een krap over zijn neus het slagveld verlaten, en nadat ook de veldwachter, verder ingelicht was omtrent de aanleiding tot het onverkwikkelijke tooneel, deelde Stoppels, nog trillend van toorn, aan de nog aanwezige kinderen, voor het meerendeel meisjes, die bleek en bevend het ruwe schouwspel hadden aangestaard, mede, dat ook zij zich naar huis konden begeven, daar het dien dag geen school zou zijn.

Zenuwachtig zat Stoppels in zijn huiskamer een rapport van het voorgevallene op te maken, en in een hoek zat zijn vrouw te schreien, toen, een uur na de woelige tooneelen, op de deur werd geklopt en de burgermeester binnentrad.

De plichtplegingen duurden kort. Inleiding voor het eigenlijke onderwerp van gesprek was overigens niet noodig.

‘Tot mijn leedwezen heb ik daor net van den veldwachter geheurd, mester.’ sprak de burgervader op strengen, weinig goeds voorspellenden toon, ‘wet er in de school gaonde gewest is. Ik heb oe al 'n paer kieren te verstaon gegeven, dat me det nie beviel, de manier, waarop ge meint order onder de jeugd te motten haauwen,... maar nou geet 't hillekendal over den kùrf... 'nen mester, die met zijn jongens vecht en deur de school leit te rollen, dè kumt in 't gehiel niet te paas. Dè zul-de me toch wel motten toegèven...’

‘Tot zekere hoogte, ja,’ antwoordde Stoppels, weinig onderworpen, want het rechterlijk optreden van den burgemeester had allerminst de uitwerking, hem zijn bedaardheid terug te geven -, ‘maar niet onder de omstandigheden, die hier aanwezig zijn... Ik had...’

‘Dat weet ik al,’ ontbrak hem de burgemeester. ‘Ge hadt gelast, dat de keinder niet met hun klompen in school mochten kommen, maar neem me niet kwaolik, daartoe had-de geen recht, mester...’

‘Geen recht?!... En moet ik dan maar lijdelijk toezien dat dat vee...’

[p. 283]

‘Ik verzuuk oe, mester, 'n beetje meer op oew woorden te letten.’

‘Dat... dat... die kwajongens,’ ging Stoppels stotterend voort, ‘van mijn school een zwijnenstal maakten,... ik moet dan maar dulden, dat mijn vrouw zich alle dagen afslooft, om den boel weer in orde te brengen...!’

‘Ik gèf toe,’ hernam de burgemeester, ‘dat dè nie plezierig veur oe was, en ok niet veur de matres, maor ge hadt motten bedenken, dat men zò maor nie in eens 'n gebruik uitroeit, dat van aauwer op aauwer het bestaan... Waorum nie liever bij de aauwers van de keinder gegaon en ze vrindelijk verzòcht, um zelvers aan hun keinder te zeggen dat ze bij smerrig weer òf hun klompen thuis lieten, òf ze in het gengske veur de school lieten staon.... Geleuf me, mester Stoppels, dè's de weg nie um gedaon te krijgen wè ge wilt, en ok niet, um oe bemind te maoken. En as ik oe 'nen goejen raod verschuldigd ben - umdat ik oe ken as 'nen braoven, ijverigen mins -, dan mos-te dè anders aonleggen...’

‘Datzelfde heb ik mijn man ook al zoo dikwijls gezegd, meneer de burgemeester,’ merkte Stoppels' vrouw tusschen snikken op, ‘mijn man is doorgoed, maar hij is veel te driftig....’

‘Jao, jao, dè's laastig, en veural veur n'en onderwijzer. As iemes zich mot weten te bedwingen, mot weten, hoe ver det-i gaon mag, um 't niet te verpoedelen bij de keinder en bij de aauwers, dan is 't de mester....’

‘Dat stem ik volkomen toe,’ bracht thans Stoppels weer in het midden, ‘maar de man, die hier kalm kan blijven tegenover dien onwil, dat sarren en tergen en die brutaliteiten, die moet nog gevonden worden.’

‘De aauwe mester het daar nojt over geklaogd, en de keinder mochten 'm gère. Veur zoover ik weet - hij waor al eenige jaoren hier mester, veurdet ik toe burgemester wier benuumd - is er dan ok nojt iets veurgevallen van dien aord.’

‘Dat moet dan zeker hierin gelegen hebben, dat de man blind en doof was,’ meende Stoppels.

‘O nee, volstrekt niet, hij zaag en heurde as de bèste, maor hij wist wè deur de vingers te zien, as 't nie al te gek liep, en had hij over den een of anderen jongen ernstig te klaogen, dan gong i naar den vaoder of naor den pastoor, en ik verzèker oe, dan waar 't spulleke gaauw uit.’

‘Nu, daar heb ik de ondervinding van opgedaan, wat het helpt om bij de ouders te gaan klagen,’ wierp Stoppels tegen..., ‘Ik heb 't 'n paar malen geprobeerd, maar in plaats van hulp van dien kant, heb ik veeleer tegenwerking ondervonden.’

‘Ik heb daoraaf geheurd, maor, as ge me nie kwaolik nemt, had-de dè ok wel 'n bietje dom aangeleed.... Bruusten is genne kwaoje kèl; as ge 'm weet aon te pakken mèt goejegheid, dan kun-de alles van 'm gedaon krijgen en dan zal-i oe nie aafvallen, dè weet ik zeker. Maor hij is wè grutsch uitgevallen en kan nie goed hebben, dè ze 'm de les lèzen, en dè hedde gij willen doen,.... dè waor glad verkeerd.... En zò is 't ok bij Henten Spaondonk gegaon.’

Stoppels zag in, dat 't de wijste partij voor hem was om, hoewel niet rechtstreeks schuld erkennend, althans niet verder tegen te spreken. Juffrouw Stoppels trok hiervan partij, om namens haar man aan den burgemeester te verzekeren, dat Stoppels zich aan zijn wenken zou houden, waartegen deze niet protesteerde, en de burgemeester beloofde op zijn beurt, dat hij, zoo er gevolg gegeven werd aan de zaak, wat hij bijna niet betwijfelde, al zijn invloed ter gunste van Stoppels zou aanwenden. Daarmede nam het onderhoud en het officieel bezoek een einde.

(Wordt vervolgd.)