De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

Klatergoud.
door J. Vesters Jr.

VI.

Mijnheer Frans Westra, een goede zestiger, zat in zijn armstoel behaaglijk zijn lange pijp te rooken, met het tevreden uiterlijk van een rentenier de blauwe rookwolkjes naoogend, toen zijn huishoudster Bertha de kamer binnenkwam.

‘Ziezoo, meneer, dat is klaar, daar mankeert geen haartje aan, al zeg ik het zelf. En als het nu niet te veel gevraagd was, moest u mij het genoegen doen, eens te komen kijken.’

‘Op het oogenblik is het werkelijk te veel gevraagd, Bertha,’ antwoordde de rentenier. ‘'t Is zoo warm, en gij weet dat ik dan bijzonder tegen het trappen klimmen opzie. Maar over een paar uurtjes,’ vervolgde hij, ziende dat zijn huishoudster een kleine, vluchtige beweging van teleurstelling niet kon onderdrukken, ‘zal ik inspectie houden en mij overtuigen, dat Karels kamer er uitziet als voor een prins. Gij hadt anders met zoo'n warmte best tot morgen kunnen wachten.’

‘Neen, meneer, dat had ik niet,’ viel Bertha hem haastig in de rede. ‘Vandaag nog moest alles in de puntjes zijn, anders zou die goede jongen denken, dat Bertha niets voor hem over heeft,’

‘Dat weet hij wel beter,’ hernam de heer Westra. ‘Karel weet wel, wie hem hier altijd bedorven heeft.’

‘U was anders toch ook nogal zot met hem, meneer,’ antwoordde de huishoudster, wie die lofspraak, naar haar van voldoening glanzend gezicht te oordeelen, blijkbaar goed deed. ‘Maar ik moet zeggen, de jongen is het altijd dubbel waard geweest.’

‘Gij praat daar allemaal maar van jongen,’ zei de heer Westra schertsend, ‘maar weet ge wel, dat Karel al een heele kerel zal zijn, en een heele meneer ook? Ingenieur, dat is zoo mis niet, Bertha.’

‘En toch blijft hij mijn jongen,’ hernam de huishoudster met nadruk. ‘Ik heb hem gekend en grootgebracht van dat hij na den dood van zijn goede moeder hier in huis kwam. Dat is, laat zien, al omtrent twaalf jaar geleden. Ik wil maar zeggen, dat ik wel een beetje aanspraak op zijn dankbaarheid heb. En dat doet mij zoo'n genoegen, dat hij mij met al zijn studie en geleerdheid toch niet vergeet. Of hebt ge één brief van hem gekregen, waarin niet de complimenten aan Bertha stonden? En hoe dikwijls heeft de goede jongen er niet een paar regeltjes voor mij bij gedaan! Zie, dat deed mij altijd zoo goed aan mijn hart.’

Bij deze herinnering voelde de trouwe ziel iets vochtigs opwellen in haar oog.

‘'t Is alleen maar jammer,’ vervolgde zij, ‘dat we hem weer zoo spoedig zullen moeten missen. Ik had er zoo op gehoopt, dat we hem nu eens een paar maanden bij ons zouden houden, en dat hij dan op zijn gemak naar een goede betrekking zou uitzien. En nu is hem die al aangeboden eer hij uit Duitschland terug is.’

‘Het was nu eenmaal te voorzien,’ meende de heer Westra, ‘dat hij niet lang hier zou blijven. Hier is niets voor hem te verdienen, en Karel wil vooruit in de wereld, waarin ik hem groot gelijk geef. En ik geloof, dat het een goede betrekking is, die Van Schalkwijk hem gepresenteerd heeft, 't Zal juist een kolfje naar zijn hand zijn.’

‘Dat betwijfel ik niet, meneer, maar.... ik kan mij vergissen.... maar ik ben niet gewoon van mijn hart een moordkuil te maken.... de Verhoek's hebben het tegenwoordig zoo hoog in de wapens, en nu ben ik maar bang.... ja, meneer, het moet er uit... ik heb er den heelen dag al aan loopen denken.... nu ben ik zoo bang, dat ze mijn goeden jongen ook het hoofd op hol zullen brengen. De glorie en de grootheid beschrijft tegenwoordig wat in de wereld!’

‘Kom, kom, Bertha, nu ziet gij uit loutere bezorgdheid voor Karel de zaken toch wat al te donker in, geloof ik. Karel weet heel goed op zijn eigen beenen te staan, en ik kon hem die betrekking toch niet afraden, alleen omdat zijn oom en zijn tante tegenwoordig een grooteren staat voeren dan vroeger.’

‘Een grooteren staat, meneer! een grooteren staat! Zeg liever, dat ze door den duivel van den hoogmoed zijn bezeten. Die menschen zijn veranderd als een blad op den boom. Vroeger waren ze de eenvoud en de hartelijkheid zelf, en nu? Och, och, meneer,’ vervolgde ze, ‘wat hebben ze een geld verdiend in den ouden winkel, toen ze de klandizie nog hadden van wel vier, vijf dorpen, in den omtrek. Ieder wou er zijn, omdat men puike waar kreeg voor weinig geld en omdat juffrouw Verhoek toen nog wist wat een mensch toekwam. Maar wat is dat veranderd sedert haar man lid van den gemeenteraad is geworden en zij in kennis kwamen met dien mijnheer Van Schalkwijk, bij wien Karel in betrekking zal komen. Mijnheer zelf laat ik nog daar, maar mevrouw - die is immers een barones of zoo iets van afkomst? - die heeft juffrouw Verhoek heelemaal ingepalmd en er allerlei poetsen van grootdoen en voornaamheid ingebracht. Zij kon zelf niet meer in den winkel bedienen, dat was het eerste; toen mocht Fine ook niet meer. Die moet een deftig huwelijk doen - het arme schaap! - en daarom mocht ze geen suiker of koffie afwegen. En toch hebben de Verhoek's daar hun centen mee verdiend! Toen was de winkel niet goed genoeg meer. Eerst hebben ze er een heelen hoop geld aan vertimmerd, en toen dat klaar was, beviel de stand niet meer. Ze wilden een winkel hebben in een van de hoofdstraten, - een van die nieuwerwetsche winkels met groote spiegelglazen, van marmer en hardsteen. Ja, ja, ze hebben nu zoo'n winkel, maar juffrouw Verhoek zal u niet zeggen, hoeveel ze er voor betaald hebben. Maar wat ze niet hebben, dat zijn de klanten. Die van vroeger zijn ze allemaal kwijt, geen boer of boerin komt er meer over den drempel. Daar gaf ze niets om, heeft juffrouw Verhoek me wel eens gezegd. Ze had haar bekomst van dat boerenvolk, - en het boerenvolk van haar, dacht ik zoo bij mij zelven. Maar dat tusschen twee haakjes. Ze wilden fijne, nette klanten hebben, den rijkdom en de grootheid. Maar ik zou wel eens willen weten, hoeveel zij over het vorig jaar van die fijne klanten nog te goed hebben.’

‘Gij rijt nieuwsgierig, Bertha,’ viel mijnheer Westra, die haar had laten uitspreken, zonder haar een enkele maal in de rede te vallen - zoozeer beaamde hij wat ze zei - haar in de rede.

‘Ik wil maar zeggen, meneer,’ hernam de huishoudster, die, wanneer ze eenmaal op haar stokpaardje zat, van geen uitscheiden wist, ‘dat ik de verdiensten van vroeger niet graag zou willen ruilen voor die van tegenwoordig. Het boerenvolk, waar juffrouw Verhoek nu zoo laag op neerziet, betaalde kontant. Kwade posten kende ze toen niet. Maar de fijne klanten, die ze nu heeft, laten maar halen en opschrijven. Die denken er niet aan, of het kan hun niet schelen, dat Verhoek op tijd zijn leveranciers moet betalen. Ja, meneer, gij zult misschien denken: waar steekt gij den neus in, maar dat Karel in zoo'n kring komt, zie, dat maakt me ongerust, en ik zou er veel voor geven, als hij de betrekking bij meneer Van Schalkwijk niet aannam.’

‘Hoor eens, Bertha,’ zei mijnheer Westra ernstig, ‘Karel is nu een man geworden en hij zal ook als een man weten te handelen. Van Schalkwijk vertelde aan Verhoek, dat hij een knap ingenieur voor zijn machine-afdeeling noodig had, en vroeg hem of mijn neef soms zin zou hebben in die betrekking. Verhoek, die wist dat Karel binnenkort uit Duitschland zou terugkomen, schreef hem daarover, en Karel nam het aan, nadat hij mij om raad gevraagd had. Ik kon het hem toch niet afraden, omdat zijn oom goedgevonden heeft, een deftigen winkel op te zetten en omdat zijn tante gaarne mevrouw genoemd wordt.’

‘Ze ruïneeren zich, meneer,’ zei Bertha met vuur.

‘Dat zou heel erg zijn, Bertha, als het waar was, vooral voor Fine.’

‘Juist, meneer, vooral voor Fine. Dat meisje heeft meer verstand dan haar vader en moeder samen. Zij is altijd tegen die nieuwe fratsen geweest - in het geheim heeft ze mij wel eens haren nood geklaagd - maar ze kon ze niet tegenhouden. Zij ziet heel goed in, dat alles verkeerd loopt; - haar vader en moeder zullen het ook wel gewaar worden, maar ze willen het niet inzien. Ze zijn nu eenmaal verblind door den glans van het klatergoud.’

‘Gij hebt gelijk, Bertha. Ik heb het ook altijd afgekeurd, dat Verhoek zoo hoog wilde vliegen, maar zij hebben mij nooit om raad gevraagd. Ook niet, toen Verhoek lid van den gemeenteraad zou worden. Toen is hij wel bij mijnheer Van Deinse geweest, maar mijn deur ging hij voorbij.’

‘Nu gij van meneer Van Deinse spreekt, och wat zou die, als hij nog leefde, er spijt van gehad hebben, dat hij indertijd Verhoek heeft aangeraden, het lidmaatschap van den raad aan te nemen. Ja, ja, er is in die paar jaar, dat Karel weg is, al heel wat veranderd,’ vervolgde ze. ‘Bij de Van Deinse's ook. Mijnheer had een goede positie, en zonder nu den boel op te maken, leefden ze er goed van. Wie had ook kunnen denken, dat mijnheer er zoo gauw geweest zou zijn! Mevrouw en Nelly kunnen nu maar eventjes rondkomen. Ze hebben hun villatje moeten verlaten, en 't is te begrijpen,

[p. 187]

dat hun dàt hard viel. Maar wat hun nog veel meer hard zal vallen, is, dat Willem niets om hen geeft, 't Is bij hem net als bij de Verhoek's: hij kent zich zelf niet meer van glorie. Den laatsten keer dat hij hier was vóór Karel naar Duitschland ging, viel het mij al op, dat hij niet meer dezelfde was van vroeger.’

‘Ja, dat is mij toen ook opgevallen,’ beaamde mijnheer Westra.

‘Maar nu hij dokter is geworden, is er met hem heelemaal geen land meer te bezeilen. Mijnheer verkoos zijn moeder en zuster niet bij zich te hebben. Nelly heeft mij in het geheim haren nood geklaagd.’

‘Gij schijnt wel de vertrouweling van jonge damen te zijn,’ merkte mijnheer Westra op.

‘Ik zeg maar,’ vervolgde Bertha, zonder op de opmerking acht te slaan, ‘dat het God geklaagd is, dat Willem zijn moeder en Nelly aan haar lot overlaat. Hij leeft te Leuven als een groote mijnheer, woont daar op gemeubileerde kamers, die ik weet niet hoeveel van huur doen, komt op partijen en....’

‘Bertha, wat zijt gij uitstekend ingelicht,’ zei mijnheer Westra schertsend, ‘gij schijnt overal agenten te hebben. Is het in Leuven bij geval ook een jonge dame?’

‘En hoe heeft hij tegenover Karel gehandeld?’ vervolgde de huishoudster, die zich niet licht van haar stuk liet brengen. ‘Zie, gij weet er alles van uit zijn brieven. Karel is zeker niet voornaam genoeg meer voor dien meneer, maar ik ben toch benieuwd wie van de twee 't het verst zal brengen.’

‘En ik ben er benieuwd naar, hoe Karels kamer er uitziet,’ zei de heer Westra opstaande, daar hij geen kans zag, op een andere manier den woordenstroom zijner huishoudster te stuiten. ‘Karel komt eerst met den laatsten trein, en hij zal wel zoo vermoeid zijn, dat hij er van avond niet veel meer van zien zal.’

‘En ik, ik weet niet hoe het komt, maar ik kan vandaag niets doen. Ik geloof dat het van de zenuwen komt. Zie, meneer, ik heb maar een dom verstand en ik hoop dat ik mij vergis, maar ik ben er toch bang voor, dat Karel bij Van Schalkwijk komt. Het zijn sterke beenen, die de weelde dragen, meneer, dat hebt ge wel aan de Verhoek's gezien. Eerst zoo eenvoudig en nu....’

Zoo sprekende waren zij boven aan de trap gekomen en hadden Karels kamer bereikt.

‘En gij zegt dat ge vandaag niets doen kunt!’ riep de heer Westra bij den aanblik der kamer uit, waar alles glom van frischheid en helderheid.

‘O, voor Karel!’ antwoordde de trouwe ziel, ‘voor hem wel. Ik zou mijn leven willen geven voor mijn jongen.’

‘Bertha, reken er op, dat ik Karel omtrent alles zal inlichten,’ zei de heer Westra geroerd. ‘Voor geen geld van de wereld zou ik willen, dat hij werd zooals Willem van Deinse.’

‘O, maar dat zal hij niet,’ antwoordde Bertha met iets vochtigs in haar oog, ‘hij heeft een hart van goud.’

VII.

Het begon al donker te worden; Karel Westra had reeds eenigen tijd het potlood, waarmee hij wiskundige figuren trok op groote vellen papier, uit de hand gelegd en staarde in de toenemende schemering. Was hij, zooals men hem op school al noemde, een wiskunstige kop, hij was toch ook een mijmeraar gebleven, een, die niet zorgeloos en blij het leven doorging, maar alles zorgvuldig wikte en woog, te ernstig voor zijn jaren, maar aan dien ernst een rijpheid ontleenend, die anders in den regel alleen de ondervinding geven kan.

Achterover in zijn stoel leunend, keek hij werktuiglijk naar de kegels en bollen, die hij geteekend had, en waarvan hij de lijnen eer raadde dan dat hij ze zag. En van het papier keek hij naar buiten, de straat in, waar de huizen, de voorbijgangers doezelige vormen aannamen, schaduwen werden, die wegdoken of haastig voorbijgleden.

‘Zoo gaat het ook in het leven,’ mijmerde hij, ‘wat vandaag glanst en schittert is morgen verduisterd en dof.’

Karel Westra was thans een maand bij mijnheer Van Schalkwijk in betrekking. Diens aanbod was juist op een oogenblik gekomen, dat Karel, na drie jaar in Duitschland geweest te zijn, grooten lust gevoelde naar het vaderland terug te keeren. Hij had dan ook niet lang gewacht met het aan te nemen, toen zijn oom Frans, dien hij daarover eerst had geraadpleegd, daartegen geen bedenkingen opperde.

De betrekking zelf was hem niet tegengevallen, maar voor de menschen, met wie hij in aanraking kwam, kon hij maar geen genegenheid gevoelen. Veel liever had hij zich op een afstand gehouden, doch zijn oom Verhoek was oorzaak, dat hij ook den familiekring der Van Schalkwijk's werd binnengeleid, waar hij hen in hun huiselijken wandel kon waarnemen.

Van Schalkwijk was op en top een man van zaken, die zich noch door godsdienstige, noch door zedelijke beginselen liet leiden in zijn strijd om het leven, dien hij in dien zin opvatte, dat het leven hem alle gemakken en voordeelen moest aanbrengen, onverschillig of anderen daardoor werden te kort gedaan. Hij was een cynicus, die zijn meeningen niet onder stoelen of banken stak, maar er brutaalweg voor uitkwam.

Zijn vrouw was veel geslepener en veel meer diplomaat Zij bezat geen hart, maar wist toch hard te veinzen, en waar haar man onomwonden zijn baatzuchtige theorieën verkondigde, wist zij die in fluweelzachte woordjes te wikkelen, maar door het fluweel scheen de scherpe klauw van de kat. Daarbij vond Karel haar onuitstaanbaar met haar eeuwig gepoch over haar aristocratische afkomst, en hij vroeg zich af wat toch wel haar hooggeboren broer voor een mensch zou zijn, die door mevrouw als het model van een edelman werd geprezen.

Fred was een luie, brutale jongen, die den meesten tijd in de koffiehuizen doorbracht, een matador was in kegelen en biljarten, maar van zijn vak zelfs het a.b.c. niet verstond. Van Schalkwijk werd in zijn fabriek ten minste in zoover gerespecteerd, dat hij van alles uitstekend op de hoogte was en desnoods zelf den hamer en de vijl wist te hanteeren. Hij waardeerde, zooal niet den werkman, dan toch het werk; maar Fred, die het hooge woord voerde, doch bij den beginneling in bekwaamheid achterstond, werd door allen gehaat. Hij scheen daar zelfs eene soort van genoegen of althans voldoening in te vinden. ‘Als ze durfden,’ zei hij dikwijls, ‘zouden ze me wel willen verscheuren.’

Lucie was het verwaandste en ijdelste meisje, dat Karel ooit gezien had. Aan de brutaliteit van haar vader paarde ze den trots harer moeder. Zij had gedacht dat ze den ingenieur gemakkelijk zou kunnen inpalmen, en dat deze het als een groot voorrecht zou beschouwen. met haar gunst vereerd te worden. Maar toen ze zag dat Karel haar op een afstand hield en haar zelfs met zekere hoogheid behandelde, vatte ze een hevigen haat tegen hem op. Haar ijdelheid was gekwetst, en gekwetste ijdelheid is wraakzuchtig.

De moeder van Van Schalkwijk, met wie hij een paar maal gesproken had, was de eenige persoon in dit moderne huisgezin, met wien Karel overeenstemde. Zij deed hem door haar zachtheid en haar eenvoud aan zijn eigen moeder denken, en zij toonde zich zeer dankbaar, als Karel haar een enkelen keer kwam opzoeken.

‘Ik ben een oude vrouw,’ zei zij, ‘ik kan met den nieuwen tijd niet mee. Ze vinden me ouderwetsch, omdat ik me niet vereenigen kan met wat men tegenwoordig den goeden toon noemt. In mijn jongen tijd, dacht men over veel dingen heel anders, maar thans kent men geen hooger streven, dan elkaar in alles de loef af te steken.’

Karel voelde, hoeveel verdriet, hoeveel bekommering er onder die woorden verscholen was. De oude vrouw zag scherp, zij had veel ondervinding, en al mochten haar zoon en haar schoondochter de schouders ophalen over hare bekrompenheid, het ontging haar toch niet, dat zij de tering niet naar de nering zetten, en zij duchtte het ergste. Zij had niemand, met wien zij kon spreken over hetgeen er in haar omging; men begreep haar niet, men luisterde zelfs niet naar haar, en zij zweeg ten laatste maar o met zulk een bange bekommering in het hart. Met tranen in haar oogen vroeg zij zich dikwijls af, wat er van haar kleinkinderen zou terechtkomen, die aan alle gezag waren ontgroeid en begrippen huldigden, welke zij verderfelijk achtte. Zij zat uren achtereen op haar kamer aan haar rozenkrans te bidden, hopend daardoor het onheil af te wenden, dat zij voelde, dat eenmaal, misschien weldra, over haar huis zou neerdalen.

Toen ze voor de eerste maal Karel gezien en gesproken had, begreep ze, dat hij althans niet met de besmettelijke giftkoorts van onzen tijd besmet was, en zij sidderde bij de gedachte, dat het hem mocht gaan als de Verhoek's, die door den noodlottigen invloed van haar zoon en schoondochter waren meegesleept in den maalstroom van onzen tijd.

Maar tot haar groote voldoening bespeurde ze weldra, dat de ingenieur onvatbaar bleek voor de dampen van ongezonde eerzucht en grootheidswaan, die de atmosfeer der Van Schalkwijk's bezwangerden, dat hij zich niet liet verlokken door den glans van het klatergoud. Al spoedig ontstond tusschen hen beiden, ondanks het groote verschil in jaren, een wisselstroom van gedachten: Karel had medelijden met de vrouw, wie, ondanks de schittering, welke haar voor het oog omgaf, en de gemakken, waarmee zij omringd was, een zoo koude, vreugdelooze levensavond was beschoren; en mevrouw Van Schalkwijk van haar kant achtte den jonkman hoog, die met zijn gezonde, echt christelijke levensopvatting, zijn voldoening enkel zocht in de vervulling van zijne plichten.

Terwijl Karel in het halfdonker zat te mijmeren, gingen zijn gedachten ongemerkt terug naar het verleden. Wat scheen het hem zonnig toe en wat betreurde hij het nu! In de donkerte, die meer en meer toenam, meende hij Nelly te zien en hare stem te hooren, die hem verweet, dat hij haar had vergeten.

Hij had in langen tijd niet meer aan haar gedacht. De omstandigheden hadden daar veel schuld aan gehad, en ook de houding van Willem. Wat hij voor dezen gevreesd had, was gebeurd. De hoogmoed en de eerzucht hadden in Willems hart steeds dieper wortelen geschoten, en langzamerhand had hij den band losser gemaakt, die hem met den vriend zijner jeugd verbond. Zijn brieven werden steeds zeldzamer en onbeduidender, en wat hij nog schreef had altijd zijn eigen persoon, zijn lieve vooruitzichten, zijn droomen van rijkdom, eer en roem tot onderwerp. Was het wonder, dat Karel in zijn antwoorden langzamerhand den vertrouwelijken, hartelijken toon van vroeger liet varen, daar hij de kloof met den dag breeder zag worden, die hem van Willem scheidde? Ten laatste schreef Willem niet meer; Karel kreeg alleen nog de kennisgeving van zijne verhooging en daar was het mee uit.

(Wordt vervolgd.)