De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

[p. 153]

[Nummer 20]

Petrus Canisius.

I.

Het kan omstreeks het jaar 1535 geweest zijn dat in de hoofdkerk der vrije rijksstad Nijmegen een jonkman, nog bijna een knaap, in aandachtig gebed voor het altaar geknield lag. Ofschoon hij pas een veertien jaren oud kon zijn, teekenden toch zijn jeugdige trekken reeds hoogen mannelijken ernst en buitengewone geestesontwikkeling. Zijn kleeding verried den zoon van aanzienlijken huize.

Die knaap was de oudste, veelbelovende zoon van burgemeester Jacob de Hondt, een man, die om zijn groote bekwaamheden en rechtschapen karakter bij den hertog van Gelder, ja bij keizer Karel zelf hoog stond aangeschreven, die door zijn rijkdom en machtigen invloed zijn vaderstad meermalen gewichtige diensten bewezen had en dan ook de algemeene hoogachting zijner medeburgers genoot.

Die burgemeesterszoon, in weelde grootgebracht, met alle zorgen omringd, door zijn geboorte en natuurlijke begaafdheden evenals zijn vader tot een schitterende loopbaan in de wereld bestemd, kwam hier in de eenzaamheid zijn hart uitstorten voor den God, verborgen in het tabernakel. Bange bezorgdheid stond op zijn gelaat te lezen; tranen welden in zijn oogen op en zijn lippen fluisterden de woorden van den 24en psalm: ‘Toon mij, o Heer, uwe wegen en laat mij uwe paden vinden. Leid en onderricht mij in uwe waarheid; want gij zijt mijn Goden mijn heil.’

Inderdaad was die knaap tot een hooge bestemming geroepen, maar niet gelijk zijn deftige erentfeste heer vader die droomde. Niet als magistraat of staatsman zou hij schitteren in de wereld; een hoogere, heiliger roeping was hem weggelegd.

Hij had den 8en Mei 1521 het levenslicht aanschouwd op het feest van den aanvoerder der hemelsche heirscharen, den aartsengel St. Michael, op den eigen dag dat op den Rijksdag te Worms de rijksban werd uitgesproken over den afvalligen monnik Maarten Luther als dwaalleeraar en verstoorder van den openbaren vrede.

De jeugdige Petrus was door den Hemel voorbestemd om een der krachtigste verdedigers te worden van de katholieke waarheid en eenheid, door Luther en zijn aanhang aangevallen en verstoord. Hij was bestemd om het katholiek geloof, door de dwaalleeraars en de gewetenlooze vorsten, die ze steunden, met ondergang bedreigd, voor Duitschland te bewaren, en gelijk Bonifacius door zijn apostolischen arbeid de christelijke waarheid over het heidendom had doen zegevieren, door onvermoeide prediking en leering diezelfde waarheid tegen de dwalingen te handhaven, zoodat hij eenmaal met recht Duitschlands tweede apostel mocht genoemd worden.

de zalige petrus canisius.

In de dagen, dat er geweldige stormen tegen Gods Kerk opsteken, verwekt de Stichter der Kerk, die beloofd heeft tot de voleinding der eeuwen met haar te zullen blijven, haar steeds krachtige verdedigers, die haar in staat stellen, die stormen het hoofd te bieden. In hetzelfde jaar dat Ignatius van Loyola, wiens heilige keurbende te rechter tijd optrad om de dwaalleeraars der hervorming te weerstaan, bij de verdediging der stad Pampeluna zwaar gewond, van een wereldsch ridder in een strijder Gods veranderd, stichter werd van de Sociëteit van Jesus, in datzelfde jaar werd te Nijmegen Petrus Canisius geboren, die als de eerste in Duitschland zich bij die geestelijke strijdmacht zou aansluiten om in den wilden orkaan der Reformatie voor de landen van den Duitschen stam het kostbare erfgoed der vaderen, het oude, ware geloof te behouden.

Aan Nederland komt de glorie toe, het katholiek Europa dien machtigen voorvechter der christelijke waarheid te hebben geschonken, en wanneer thans de verschillende volken van Middel-Europa, Duitschers, Oostenrijkers en Zwitsers zich beijveren om ter gelegenheid van Canisius' derde eeuwfeest de hulde van hun dankbare vereering neder te leggen op zijn door wonderen verheerlijkt graf te Freiburg, mag ons vaderland zeker niet achterblijven in erkentelijke huldiging van zijn beroemden, grooten zoon.

Van uit Nijmegen, Canisius' geboorteplaats, zal binnen weinige weken een schaar van katholieke Nederlanders in bedevaart opgaan naar Freiburg om zich aan te sluiten bij het machtige koor der overige volken, dat Canisius' glorie zingt. En onder de gebeden, die daar ten Hemel rijzen om door Canisius' voorspraak van God te verkrijgen de voltooiing van zijn werk, de volledige zegepraal der waarheid, zal zich ook de bede mengen voor de bekeering van Nederland.

Canisius van zijn kant zal van uit den hemel met bijzondere voorliefde nederzien op het land en de stad, die hem zagen geboren worden en waar hij als met de moedermelk mocht inzuigen die trouw en dien ijver voor het oude geloof, waardoor hij zich zoo roemrijk heeft onderscheiden.

Zijn moeder, de vrome Aegidia, heeft hij bijna niet gekend, daar zij een paar jaren na zijn geboorte tot een beter leven overging; maar op haar sterfbed vorderde de voortreffelijke echtgenoote en moeder van Petrus' vader dat hij met zijn gezin altijd getrouw zou blijven aan het voorvaderlijk geloof, dat in die treurige dagen door zoovelen verlaten werd.

Van uit den hemel heeft zij stellig over de eerste schreden van haar lieveling gewaakt, opdat hij in het ouderlijk huis voortdurend de zorgzame leiding mocht vinden, die zij zelf hem zou verschaft hebben.

Jacob de Hondt ging in 1524 een tweede huwelijk aan, waaruit hem nog vier zonen en vier dochters geboren werden. Ook die tweede vrouw was vroom en godsdienstig, maar vooral

[p. 154]

haar zuster, die in de wereld een bijna kloosterlijk leven leidde, wijdde zich aan de godsdienstige opvoeding der kinderen en oefende op de eerste ontwikkeling van den kleinen Petrus den heilzaamsten invloed.

God waakte zichtbaar over den knaap. Terwijl hij in stilte bad, dat hem de rechte weg mocht getoond worden, dien hij had te volgen, had zijn vader al besloten, hem tot voortzetting zijner studiën naar de hoogeschool van Keulen te zenden. Tegen het einde van het jaar 1535 trok hij daarheen en nam zijn intrek bij een eerbiedwaardig priester uit Brabant, Andreas Herl, die als kanunnik van St. Gereon nabij is kerk woonde en een der meest geschatte leeraars was van de hoogeschool.

Behalve dien landgenoot, vond de jeugdige Petrus Canisius te Keulen nog een anderen Nederlander, die als zijn biechtvader aan de geestelijke vorming van den jonkman een voortreffelijke richting gaf. Het was de vrome Nicolaas van Esche, die hem als de eerste beginselen inprentte van hetgeen hij later in de school van Ignatius in zoo hooge volkomenheid leeren zou. ‘Eén ding slechts,’ placht de heilige priester te zeggen, ‘brengt geluk aan, God dienen; al het andere is bedrog.... Kent gij Christus goed, dan is het genoeg, al begrijpt gij het overige ook niet.’

Iederen dag moest de student een hoofdstuk uit het evangelie lezen, zich daaruit een bijzonder kernachtige spreuk kiezen en die gedurende den dag overwegen. Zoo werd hij van jongsaf als gevoed met den levenwekkenden geest der H. Schrift.

Nog als zeventigjarig grijsaard dankte Canisius later God, dat Hij hem te Keulen in de handen van dezen man had gevoerd. En inderdaad zonder diens vaderlijke leiding had hij misschien aan de Keulsche hoogeschool, waar de nieuwe dwaalleeringen reeds haar treurigen invloed deden gevoelen, aan menig gevaar blootgestaan.

In het jaar 1540 tot meester in de vrije kunsten bevorderd, zag de hoogbegaafde jonkman, die reeds als knaap zoo vurig om Gods voorlichting gebeden had en sinds niet had opgehouden Hem te ondervragen omtrent den te volgen weg, zich nu weldra geplaatst voor de beslissende keuze van een loopbaan.

Zijn vader wenschte vurig dat de talentvolle jonkman zich op de rechtsgeleerdheid zou toeleggen; hij zag in hem reeds een waardig erfgenaam zijner eigen ambten en waardigheden, ja hij had voor Petrus al een bruid uitgekozen, die aan zijn zijde de schitterende toekomst, welke hem wachtte, deelen zou.

Maar die aanlokkende vooruitzichten konden zijn hart niet bekoren; een hooger ideaal zweefde hem voor den geest. En schoon dit nog geen duidelijke vormen had aangenomen, zooveel stond bij hem vast, dat hij den maagdelijken staat bewaren en zich aan de studie der godgeleerdheid wijden wilde. Voorloopig verdiepte hij zich in de werken der Duitsche geestelijke schrijvers van de veertiende eeuw en bewerkte een nieuwe uitgave der geschriften van den vermaarden Dominicaan Tauler.

II.

Een zichtbare wenk der Voorzienigheid wees hem eindelijk het lang afgesmeekte pad voor zijn nog onzekeren voet. Hij had hooren spreken van de buitengewoon vruchtbare prediking van pater Petrus Faber, een der negen eerste gezellen van den H. Ignatius en de eerste priester der in 1534 gestichte Sociëteit van Jesus. Deze vurige ijveraar voor de nieuwe orde vertoefde op het oogenblik te Mainz en Canisius hoorde wonderen verhalen van de heilrijke uitwerkselen, door hem verkregen met de ‘geestelijke oefeningen,’ naar het voorschrift van den H. Ignatius door hem gehouden.

Canisius aarzelde niet langer; onmiddellijk toog hij naar Mainz. Pater Faber, die toenmaals eerst zes en dertig jaar oud was en noch door voorname afkomst, noch door buitengewoon redenaarstalent uitblonk, maar door zijn vurigen zielenijver onweerstaanbaar allen tot zich trok, maakte op hem, zooals hij later verklaarde, den indruk van een engel in menschengedaante. Op zijn uitnoodiging maakte hij de dertigdaagsche ‘geestelijke oefeningen’ mee, en van dat oogenblik lag de weg, waarnaar hij zoo lang gezocht had, duidelijk voor hem open.

‘Nauwelijks vermag ik uit te spreken,’ schreef hij aan een vriend, ‘hoe ik door deze geestelijke oefeningen heel mijn binnenste veranderd, mijn geest met nieuw hemelsch licht verlicht en mij met nieuwe kracht gesterkt voel. Ja, het is mij als stroomt deze volheid van goddelijke vrijgevigheid zelfs op mijn lichaam over. Ik kom mij als in een geheel nieuwen mensch herschapen voor.’

Zijn besluit stond vast; hij zou zich bij de gezellen van den H. Ignatius aansluiten en als novitius der orde keerde hij naar Keulen terug, waar hij onder de leiding van pater Faber de eerste nederzetting der Sociëteit van Jesus tot stand bracht.

Omstreeks dien tijd riep het bericht, dat zijn vader doodelijk ziek was, hem naar zijn vaderstad terug. Daar kwam hij juist op tijd om den laatsten zucht van den stervende op te vangen. Dat was een smartelijke slag voor den teerminnenden zoon, te meer daar hij nu van zijn stiefmoeder de grootste tegenkantingen moest ondervinden bij de volvoering van zijn plannen. Maar zijn wilskracht en volharding kwamen al die moeilijkheden te boven, en met de erfenis, die hem van zijn overleden vader ten deel viel, bracht hij de stichting te Keulen nog drie nieuwe deelnemers uit zijn vaderstad aan. Dank aan den jeugdigen ijver van Canisius en zijn gezellen, nam zij, ondanks menigerlei tegenwerking, weldra een hooge vlucht, en aan haar heeft de stad Keulen het grootendeels te danken, dat het katholiek geloof er in den storm der Reformatie behouden bleef.

De toenmalige aartsbisschop en keurvorst van Keulen, door de nieuwe leer meegesleept, ging namelijk met het onzalige plan om, zijn land het Lutheranisme op te dringen en het sticht eenvoudig in een wereldlijk gebied te veranderen. Maar de geestelijkheid, de hoogeschool en de burgerij weerstonden moedig dien toeleg en Canisius, ofschoon eerst vijf en twintig jaar oud, werd met de gewichtige zending belast. den machtigen bisschop van Luik, Georgius, prins van Oostenrijk, tegen den onwaardigen kerkvoogd te gaan te hulp roepen. Herhaaldelijk toog hij voor die aangelegenheid zelfs naar het hof van keizer Karel V en ten slotte mocht hij verkrijgen dat de afvallige van den bisschoppelijken zetel ontzet en door een waardigen herder vervangen werd.

Dit feit bewijst voldoende hoe zegenrijk Canisius te Keulen werkzaam was en hoezeer hij er de algemeene achting verworven had. Zijn voorlezingen aan de universiteit, zijn openlijke predikaties in de kerken der stad, zijn toewijding aan alle werken der naastenliefde, de geleerde geschriften, die hij uitgaf, hadden in de ruimste kringen de aandacht op hem gevestigd.

In 1546 priester gewijd, zag Canisius zich het jaar daarop aangewezen om als godgeleerde van kardinaal Otto Truchsess aan het concilie van Trente deel te nemen. De opschorting dezer kerkvergadering bood hem gelegenheid, op de roepstem van den H. Ignatius, naar Rome te ijlen, waar hij het voorrecht had, zich een half jaar onder de persoonlijke leiding van den grooten ordestichter te oefenen in de school der christelijke volmaaktheid.

Toen de heilige hem vroeg of hij zich met een zending naar Sicilië wilde belasten, gaf hij, hoezeer zijn hart ook naar Duitschland trok, ten antwoord dat hij bereid was, in Rome, op Sicilië, in Indië, overal waar de gehoorzaamheid hem maar riep, zijn heele leven door te brengen. Thans hoefde hij niet meer, als in de dagen zijner jeugd, in twijfel te verkeeren over den te volgen weg. De gehoorzaamheid wees hem dien van zelf aan en op bevel van Ignatius aanvaardde hij den leerstoel in de welsprekendheid aan de hoogeschool te Messina.

Toch zou zijn innige hartewensch, zich aan de verdediging van het bedreigde geloof in Duitschland te wijden, weldra vervuld worden.

Hertog Willem IV van Beieren, bekommerd om de verwoestingen, die de ketterij alom aanrichtte, was er sinds lang op bedacht, de leerstoelen in de gewijde wetenschappen aan de beroemde hoogeschool te Ingolstadt te doen bezetten door mannen, wier geleerdheid en geloofsijver de dwaling met goed gevolg konden bestrijden. Hij wendde zich tot den H. Ignatius en deze wees hem met nog enkele andere paters Jesuïeten Canisius aan.

Alvorens deze echter zijn zegenrijken werkkring in Duitschland zou aanvaarden, legde hij te Rome, na er den zegen des Pausen te hebben afgesmeekt, den 4en September 1549 in de handen van den H. Ignatius zijn plechtige geloften af als lid der Sociëteit van Jesus. Daarop trok hij naar Bologna om er op het graf van den heiligen ordestichter Dominicus nieuwe genaden af te smeeken en aan de aloude hoogeschool den doctorsgraad te verwerven, en in November kwam hij met zijn gezellen te Ingolstadt aan.

Ontzaglijk was de omkeer ten goede, dien zijn volijverige arbeid hier in korten tijd bewerkte. De nieuwe dwaalleer had er niet alleen aan de hoogeschool, maar ook onder het volk het katholiek geloof bedroevend verzwakt. Canisius stelde zich niet tevreden met het in wetenschappelijke voordrachten te verdedigen, hij predikte het in de kerken onder een aangroeienden toevloed van belangstellende hoorders, hij verzamelde de kinderen om zich heen, ten einde hen in den catechismus te onderrichten, en wendde vooral zijn invloed aan om onder de studenten het godvruchtig leven te bevorderen.

Maar zijn heilrijke werkzaamheid zou niet tot één plaats beperkt blijven; ze zou zich over alle Duitsche landen uitstrekken. Na Ingolstadt was Weenen aan de beurt, waar de Roomsch-koning Ferdinand I zijn machtigen steun inriep om ook daar het katholiek geloof uit zijn treurig verval op te beuren. In 1552 aanvaardde hij er zijn lessen aan de hoogeschool en weldra bracht zijn arbeid ook hier dezelfde gezegende omwenteling te weeg. Kwamen er aanvankelijk nauwelijks een twaalftal toehoorders naar zijn preeken, weldra was de toeloop zoo groot dat de ruimste kerk der stad niet groot genoeg was om de menigte te bevatten. Gedurende de vasten van 1553 trok hij verschillende dorpen van Neder-Oostenrijk door, die van hun herders beroofd waren, predikte er en diende er de heilige Sacramenten toe. Op verzoek des konings richtte hij ook te Praag een college op en predikte er in de hoofdkerk, tot groote verbittering der kettersche Hussieten, die eenmaal zelfs een steen door het venster der St.-Clemenskerk wierpen, terwijl de vurige geloofsverdediger er het heilig misoffer opdroeg.

Bij al dien arbeid wist de onvermoeide apostel nog tijd te vinden zijn ‘Kort begrip der christelijke leer’ samen te stellen, dien beroemden catechismus, welke tot in onzen tijd de doelmatigste handleiding bij het godsdienstonderricht gebleven is. De dwaalleeraars overstroomden het land met allerlei geschriften, waardoor zij bij het volk het oude geloof poogden te vernietigen en daarentegen hun verderfelijke leerstellingen te verbreiden. De catechismus van Luther was over heel Duitschland verspreid. Canisius begreep dat daar niets beters tegenovergesteld kon worden dan een boek, dat in eenvoudige, voor het volk verstaanbare taal, beknopt en volledig de uiteenzetting der heele katholieke leer bevatte. Het was niet voldoende dat de leeraren en studenten der hoogescholen in zijn ‘Kort begrip’ een degelijk handboek bezaten, waarin de leer der Kerk telkens uit de H. Schrift bewezen en tegenover de tegenwerpingen der nieuwigheidspredikers verdedigd werd. Ook het volk moest grondig bekend zijn met de waarheden des geloof om zich te wachten tegen de dwaling. Daarom maakte hij uit dat boek eerst een uittreksel ten dienste van de leerlingen der gymnasiums en vervolgens nog een kleiner, uit maar 59 vragen en antwoorden bestaande, dat voor de Duitsche schooljeugd in het algemeen bestemd was. Zoo omvatte de aan alles denkende ijver van den onvermoeiden geloofsverdediger zoowel het kleine als het groote. De rijkste zegen bekroonde zijn apostolisch pogen, en terwijl zijn wetenschappelijk handboek aan de voornaamste hoogescholen tot leidraad voor het theologisch onderwijs gebezigd werd, zag hij zijn kleinen catechismus in handen van allen, die met het godsdienstonderricht der jeugd belast waren, tot ver over de Duitsche

[p. 155]

grenzen. Terecht schreef zijn ordegenoot, pater Rader, vijf en twintig jaar na den dood van den zalige, op de talrijke vertalingen van zijn werk doelende, dat men in waarheid zeggen kon: Canisius was de leeraar van bijna alle volken.

III.

Dank aan zijn onverpoosde zorgen waren inmiddels in Oostenrijk, Bohemen, Beieren en Duitschland reeds tal van colleges zijner orde tot stand gekomen en in 1556 stelde Ignatius hem tot provinciaal aan over dit uitgestrekt gebied. Nauwelijks veertien dagen daarna stierf de groote ordestichter; hij had Duitschland geen kostbaarder erfdeel kunnen nalaten dan hij het in Canisius vermaakte.

Onder diens veertienjarig bestuur als provinciaal nam de orde in al de Duitsche landen een ontzaglijke vlucht. Overal verrezen nieuwe colleges, zoodat reeds in 1564 een nieuwe deeling van het ordegebied noodig was, waarbij Canisius voor zich Opper-Duitschland behield met de hoogescholen van Ingolstadt en Dillingen, alsmede de colleges van Munchen, Innsbruck en Augsburg.

Te midden der veelomvattende zorgen voor zooveel belangrijke stichtingen nam de onvermoeide ijveraar nog zeven jaren het ambt waar als domprediker te Augsburg, waar hij door zijn machtig woord dezelfde omwenteling ten goede te weeg bracht, als vroeger te Ingolstadt en te Weenen. Toen hij te Augsburg zijn prediking aanvaardde, was de stad nog maar voor een tiende der bevolking katholiek; toen hij den kansel van den dom aan een zijner medebroeders toevertrouwde, stonden de katholieken en protestanten in getal ongeveer gelijk: dat was Canisius' werk.

Het vertrouwen, dat hij bij Paus en keizer, bij hooge kerkvoogden en vorsten genoot, was zoo onbegrensd, dat er feitelijk niets van belang voor de katholieke zaak werd ondernomen, zonder dat Canisius daarover geraadpleegd werd en tot de uitvoering zijn onmisbaren steun leende. Hij was de raadsman der vorsten, de vredestichter in geschillen, de oplosser van alle moeilijkheden.

Toen in 1557 te Worms het vermaarde godsdienstdispuut moest gehouden worden en de nieuwgezinden daartoe den geleerden Melanchton hadden uitgekozen, was Canisius de aangewezen man om de katholieke waarheid tegenover den dwaalleeraar te handhaven en dezen tot een beschaamden aftocht te dwingen.

Werd in 1562 het onderbroken concilie van Trente weer hervat, Canisius schitterde er niet alleen door zijn welsprekendheid, maar wist door zijn machtigen invloed en wijs beleid op den gang en de besluiten der kerkvergadering zoo heilzaam te werken, dat de Paus zelf hem daarvoor dank betuigde en de heilige kardinaal Carolus Borromeus hem wegens zijn verdiensten gelukwenschte. Toen vervolgens de besluiten van het concilie in Duitschland moesten afgekondigd worden, was het wederom Canisius, wien die gewichtige zending bij de prelaten en vorsten werd opgedragen. Zoo werd telkens op zijn buitengewone werkkracht en bekwaamheid een nieuw beroep gedaan.

De woordvoerders der nieuwe dwaalleer hadden onder elkaar een werk ondernomen, dat ten doel had, de heele geschiedenis der christelijke Kerk overeenkomstig hun oogmerken te vervalschen. Zij wilden van de eerste eeuwen af het bederf aantoonen, dat volgens hen allengs in de Kerk geslopen was en dat de jongste ‘hervorming’ moest rechtvaardigen. Daar hun arbeid in ‘centuriën’ of eeuwen afgedeeld was, noemde men hen de Maagdenburger Centuriatoren.

De Paus oordeelde dat die nieuwe aanval op de Moederkerk met de wapenen der wetenschap moest afgeslagen. Wien zou hij die reusachtige taak opdragen? Hij wist er niemand beter toe aan te wijzen dan Canisius, wiens veelomvattende geleerdheid de zekerste kans op welslagen aanbood.

De rustelooze arbeider laadde ook dezen last weer op zijn schouders, maar opdat hij zich ongestoord aan den nieuwen arbeid wijden kon, moest hij ontslagen worden van de beslommeringen, verbonden aan zijn ambt als provinciaal. Hij schreef twee omvangrijke boeken tegen de valsche voorstellingen der Centuriatoren in hun eerste ‘centurie’. Het eerste handelde over den H. Johannes den Dooper, het tweede over de Moeder Gods; een derde deel zou den persoon van Christus zelf tot onderwerp hebben. Reeds had hij zich in de voorbereidende studie tot dat derde deel geheel ingewerkt, toen hij den arbeid moest laten steken, daar de belangen zijner orde zijn werkkracht weer op ander gebied vereischten: niet langer mocht de ingespannen werkzaamheid als schrijver hem onttrekken aan het practische leven en de rechtstreeksche zielzorg, waartoe zijn voortvarende ijver hem als van nature bestemde.

In 1580 wees de gehoorzaamheid hem te Freiburg in Zwitserland weer een nieuw arbeidsveld aan. Tot sterking van het godsdienstig leven in de katholiek gebleven kantons was te Lucern reeds een college der paters Jesuïeten opgericht; te Freiburg moest een dergelijke stichting tot stand gebracht worden, en wien kon dit beter worden toevertrouwd dan Canisius? Met verjeugdigden ijver toog de nu reeds zestigjarige apostel er aan den arbeid, gelijk hij vroeger in zooveel andere steden gewerkt had. Opgewekt door zijn bezielde taal, kwam de burgerij in de hoofdkerk van den H. Nicolaas samen om daar den plechtigen eed af te leggen, liever leven en bloed op te offeren dan ontrouw te worden aan het katholiek geloof. Dien zelfden eed zwoeren de dorpen, die Canisius, ondanks de winterkoude en de gebreken van den ouderdom, al predikend doortrok. Inmiddels verrees op een hoogte bij de stad het college, dat eeuwen lang voor de gansche streek een kweekschool van wetenschap en deugd zou zijn. Bij de inzegening der kapel besteeg de vijf-enzeventigjarige Canisius voor de laatste maal den kansel. Zijn woord was nauwelijks meer verstaanbaar, zóó was zijn stem verzwakt, maar zijn aanblik was genoeg om de harten te ontgloeien.

Door toenemende zwakte aan zijn kamer gebonden, gaf hij daar tot het laatste toe met groote liefde nog godsdienstig onderricht vooral aan hen, die uit de dwaling tot de waarheid wilden terugkeeren. Zoo bleef hij arbeiden tot heil der zielen, tot den 21en December 1597 de dood een einde maakte aan zijn vruchtbaar en heilig leven.

De roep van heiligheid, die hem reeds bij zijn leven vergezelde, verbreidde zich alom na zijn dood ten gevolge der vele genadebewijzen op zijn voorspraak verkregen. De kamer, waar bij gestorven was, werd in een kapel veranderd. Zijn door won leren verheerlijkt graf in de St.-Nicolaaskerk werd een bedevaartsoord. Reeds in 1625 begon daarom de kerkelijke overheid met een onderzoek naar zijn leven en deugden; in 1740 werd het proces zijner zaligverklaring ingeleid, en daar de omwentelingen der vorige eeuw het hadden onderbroken, in 1833 weer opgevat. Den 20en November 1864 nam Paus Pius IX hem in de rij der gelukzaligen op en in hetzelfde jaar werd het heilig gebeente, dat reeds in 1625 naar de kerk van het college was overgebracht, geplaatst in een afzonderlijke kapel dier kerk, waar het in een sarcophaag onder het altaar rust.

Togen reeds in 1881, ter viering van het driehonderdjarig bestaan van het college, door den zaligen Canisius gesticht, uit alle oorden van Duitschland en de naburige landen de pelgrims ter beevaart naar zijn graf, thans, nu wij het derde eeuwfeest vieren van zijn intrede in de hemelsche glorie, zullen zijn dankbare vereerders er in nog breeder scharen toestroomen. Moge het katholieke Nederland daaronder talrijk vertegenwoordigd zijn!

J.R. VAN DER LANS.