De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

De Burgemeester van Scharreldonk.
Tooneeltjes uit den ‘goeden ouden tijd,’
door
J.F. Nuyens.
(Slot.)

‘Zoo is het,’ zei meester De Bas. ‘Als ik geen vaderlandsche klanken had gehoord - wel wat deftig voor de taal van Krelis - zou ik mij lekker niet met dien Franschen poespas bemoeid hebben; wel, zij moeten hun vuil linnen zelf maar wasschen. En zoo ziet gij, oom,’ voegde hij er bij, ‘dat onze nieuwe pistooltjes goed zijn ingewijd.’

En hij liet den jonker en Krelis een paar zesloops-revolvers zien, die in dien tijd juist in de mode kwamen en waarvan hij een paar dagen te voren een viertal gekocht had.

De zaak was dus tot aller genoegen geschikt. De jonker en zijn knecht bleven den geheelen dag bij hun vrienden, want tot 's avonds laat hoorden zij aan alle hoeken van de stad geweervuur en zagen hier en daar de lucht rood van in brand gestoken huizen. Eerst 's avonds in donker slopen zij naar hun hotel, maar toen de revolutie ook den volgenden dag nog in Parijs heerschte, verlieten zij de Deux demi-Chiens voor goed en kwamen in hetzelfde kwartier van den heer De Wilde. Daar bleven zij tot de Fransche opgewondenheid wat bedaard was en brachten verder nog eenige dagen in de hoofdstad door.

't Was daar echter wat men noemt een doode boel, en toen de heer De Wilde zijn voornemen te kennen gaf om zijn vrouw en kinderen weer op te zoeken, besloot ook jonker Karel stilletjes zijn voorbeeld te volgen en de terugreis naar het vaderland aan te nemen. In het begin van Juni namen de vrienden dan ook hartelijk afscheid. De jonge baron gaf nogmaals zijn innigen dank te kennen aan meester De Bas met de verzekering, dat hij zijn leven lang dien dienst niet zou vergeten; en de heer De Wilde drukte de hoop uit, dat het niet zoo lang meer zou duren of zij zouden elkander spoedig op vaderlandschen bodem weerzien. En daarna vertrok de een naar het Noorden en de ander naar het Zuiden, en of de wensen van oom De Wilde ook uitkwam, zal het slot van de geschiedenis moeten leeren.

XII.
Waarin alles op zijne beenen terecht komt.

Twee maanden later kwam jonker Karel in blakenden welstand op het kasteel terug. Dat was eene blijdschap voor den ouden heer, die zijn krachtigen, gebruinden zoon met tranen in de oogen omarmde, en voor Ada, die haar lieven broeder niet genoeg kon bewonderen en hem al maar weer opnieuw omhelsde, alsof zij alle opgespaarde hartelijkheid en liefkoozingen van anderhalf jaar lang in een half uur wilde slijten.

Nog denzelfden dag werd een feestavond gearrangeerd, waarbij alle vroeger vermelde gasten werden uitgenoodigd, en als deze niet zeer laat met een echt stuk in den kraag naar huis zijn gegaan, dan lag dit niet aan de hoeveelheid of aan de kracht van den ouden, fonkelenden wijn, dien de baron schonk, maar enkel aan hun eigen onwil of onverstand om er niet genoeg van te gebruiken. Daar dit laatste echter van een echten Scharreldonker (en Brabanter) niet wel te gelooven is, mag men gerust veronderstellen, dat allen met een tamelijk zwaar hoofd hun bed hebben opgezocht.

De jonker was natuurlijk in den salon de held van den avond, gelijk Krelis dit was in de keuken.

In den salon zaten de gasten met gretig oor en open mond te luisteren naar de reisavonturen, die Karel met kleur en gloed vertelde, en in de keuken zat het geheele personeel te rillen en te beven bij het verhaal en de opsnijdingen van Krelis.

Maar toen de jonker hunne ontmoetingen in Parijs verhaalde, waarvan hij opzettelijk niets geschreven had, en het gevaar, waarin zij ver-

[p. 156]

keerd hadden, en de uitkomst, hun door de twee vrienden verschaft, toen werd de baron op zijn beurt bleek en Ada barstte in zenuwachtig snikken uit en de oude heer liep de kamer op en neer en legde bij zich zelf de belofte af, dat hij zoo mogelijk meester De Bas zou vergelden, wat deze zijn zoon had gedaan.

de st.-michaelskerk van het college te freiburg, door den zaligen canisius gesticht.

En terstond liet hij ook Krelis boven komen en prees hem in bijzijn van allen voor zijn moedig gedrag, en dankte hem voor de aanhankelijkheid, den jongen heer bewezen, en bij hem in Den Haag. De heer De Wilde had zijn zaken voordeelig aan kant gedaan en was besloten de vruchten van zijn vlijt in stilte te genieten. De aardigheid was naar zijn inzien van den handel af bij al de woelingen in Europa en daarom was hij met vrouw en kinderen naar Den Haag vertrokken en bewoonde nu een vriendelijk huis aan den Boschkant.

Meester De Bas was echter volstrekt niet van plan als een leeglooper door het leven te gaan. Nog geen drie dagen was hij op Nederlandschen grond, of hij was al op weg naar zijn moeder en zuster, en geen drie uren had hij goed en wel in Den Bosch doorgebracht, of hij hotste alweer naar Scharreldonk. En toen de jager grinnikend weer naar beneden ging, droeg hij eenige fijne flesschen onder den arm voor het dienstpersoneel en nam meteen de belofte van den baron mede, dat een betere belooning hem later nog wel wachtte.

Ja, ja, het was een pleizierige avond voor allen in het kasteel, en ook de volgende dag zette zich genoeglijk in, want het was lang na middernacht voordat iemand er aan dacht naar bed te gaan.

Nog eenige maanden later had de winter zijn waarlijk, geen drie minuten zat hij nog in ‘de Zwaan,’ of hij was al op weg naar den huis van den heer Snuffels, waar hij eindelijk tot rust kwam als een stukje ijzer, dat in de nabijheid van een magneet heeft gelegen en met alle geweld daarheen wordt getrokken.

De heer Snuffels verwelkomde hem - uithoofde van de protectie, die hij van den baron voorzeker zou genieten - zeer vriendelijk; en hoe de ontvangst was, die hem van Maria te beurt viel, zal ik maar niet verhalen. Alleen is het merkwaardig, dat er de volgende week in de wasch drie zakdoeken van deze jonge dame meer waren dan anders, en daar zij volstrekt geen last had van verkoudheid of zinintocht gedaan en de toestanden waren weer iets gewijzigd.

Jonker Karel had zich in Den Bosch gevestigd als advocaat en procureur; Krelis had een nieuw huisje betrokken dichter bij de bewoonde wereld en meer in overeenstemming met zijn huisgezin, want hij had bij zijn terugkomst weer een tweeling gevonden en was bevorderd tot eersten jager van den baron; en meester De Bas was met zijn oom in 't vaderland teruggekeerd en woonde voorloopig nog kings in het hoofd, kan ik dit feit niet anders verklaren dan door de vele vreugdetranen, die zij geschreid heeft.

Een geheele week lang was meester De Bas de held van het kasteel en van gansch Scharreldonk; en toen hij weer vertrok, bloeide de hoop in zijn hart als een schoon, jong boompje, dat de tuinman geheel voor zich zelf in een verborgen hoekje van zijn tuin heeft geplant en langen tijd zorgvuldig gekoesterd en dat eindelijk vol jeugdige knoppen zit, die de heerlijkste vruchten beloven. En het hartje van Marie lag daar als een lieflijke bloemgaard, zacht en vreedzaam beschenen door de zon van het geluk, waarin de schoonste leliën en rozen

[p. 157]

venetiaansche bloemenverkoopsters, naar de schilderij van st. novo.

[p. 158]

hare geuren ten hemel zenden. En iederen dag meer verzorgde zij dat tuintje als haar grootsten schat en zuiverde het van ook maar het geringste spoor van onkruid. En als het God beliefde, ja, dan was de tijd niet verre meer, waarop dat boompje zou overgeplant worden in dien tuin om er het schoonste sieraad van uit te maken, om de bloemen te overschaduwen met zijn loof en zijn wortels te vermengen met de hare. En de groote Tuinman daarboven zou met liefdevollen blik dat alles gadeslaan en de regen van Zijn genade en de zonneschijn van Zijn welgevallen zouden mild ternederdalen; want die bloemen zouden bloeien te Zijner eer, en de vruchten van den boom zouden Hem worden toegewijd uit dankbaar gemoed als Zijn onvervreemdbaar eigendom.

Den ganschen winter door werkte meester De Bas met lust en ijver en legde in het voorjaar een schitterend examen af voor den tweeden rang. En een betrekking kreeg hij ook spoedig, en wel op de beste plaats, die hij daarvoor kon verlangen.

De bevolking van Scharreldonk was namelijk in de laatste jaren belangrijk vooruitgegaan en meester Klinker had al lang geklaagd over te weinig ruimte in zijn school. De gemeenteraad had nu besloten, daarin te voorzien en wel door het bouwen van een nieuwe school in de laan van het kasteel, hetwelk met het oog op de kinderen, die van verre moesten komen, practischer was dan door het vergrooten van de oude school. En nog vóór dat het nieuwe gebouw klaar was, was het bij den burgemeester en bij alle dorpelingen een uitgemaakte zaak, dat meester De Bas aan het hoofd daarvan zou staan. Maar zie, daar stak één lid van den raad, een zekere Krimmel, een kleinen stok in het wiel. De zoon van dezen heer had namelijk zijn oog indertijd eveneens laten vallen op Marie Snuffels, maar was natuurlijk door meester De Bas teleurgesteld. En de oude heer had zich daarom voorgenomen, dezen zooveel mogelijk tegen te werken, en toen dan ook de aanvraag ter tafel kwam, hield hij de andere raadsleden voor oogen, dat in alles de wet moest gevolgd worden, en dat er in allen vorm eene oproeping en een vergelijkend examen moest plaats hebben. Hiertegen was niets te zeggen en de heer Krimmel zou zijnen zin hebben.

Maar nu kwam meester Klinker als een reddende engel opdagen.

Des Zondags daarna, onder een glaasje bier met den burgemeester en den heer Snuffels in ‘de Zwaan’ zittende, zeide hij:

Heeren, voor het vergelijkend examen heb ik geene vrees; die proef zal De Bas best doorstaan. Maar om nu zijne benoeming onomstootelijk vast te stellen, zet gij doodeenvoudig in de oproeping, dat kennis van het Portugeesch tot aanbeveling zal strekken. In ons geheele land zijn, wed ik, geen twee schoolmeesters te vinden, die deze taai verstaan, en zoo ja, dan is meester De Bas vast een van de twee.

De anderen juichten lachend dien voorslag toe, en drie dagen later prijkte in de Bossche gazet de volgende advertentie:

Oproeping.

Aan de nieuwgebouwde school te Scharreldonk wordt gevraagd een onderwijzer, in het bezit van de akte van den 2en rang. Kennis van de Portugeesche taal zal tot aanbeveling strekken. Stukken vóór den 1en Mei in te zenden bij den burgemeester.

Deze oproeping bracht grooten indruk te weeg in de onderwijswereld, want had de vereischte bekwaamheid betrekking gehad op het Fransch, desnoods op Duitsch of Engelsen, dan was alles nog in den gewonen regel gebleven, maar nu er van Portugeesch sprake was, begreep men er heelemaal niets van.

Er waren dan ook maar vier meesters - buiten De Bas, die door meester Klinker ingelicht was - welke aan den wedstrijd wilden deelnemen. Niet, dat een van hen met de vreemde taal op de hoogte was, maar zij hoopten in stilte, dat geen van de mededingers daarvan meer wisten dan zij zelf.

Een paar dagen later kwam de schoolopziener zeer geagiteerd bij meester Klinker in school en pakte dezen zenuwachtig bij zijn bovenste knoopsgat.

‘Mijn waarde heer,’ zei hij, ‘wat heeft de gemeenteraad nu in het hoofd gekregen? Dat gij op deze manier meester De Bas wilt benoemen, is uw recht, maar wie zal in de goede genadigheid het examen afnemen? Ik zelf wil gaarne bekennen, dat ik geen Portugeesch van Maleisch kan onderscheiden.’

‘O!’ antwoordde meester Klinker, ‘als gij het goedvindt, mijnheer, wil ik mij daar wel mee belasten.’

‘Wat!’ viel de ander uit, ‘kent gij Portugeesch ook al?’

‘Och,’ hernam meester Klinker, ‘ik heb er eens wat in geliefhebberd, en het examen behoeft niet te zwaar te zijn. Ik denk, dat het wel lukken zal.’

En de schoolopziener drukte hem met bewondering de hand en verliet met verlicht gemoed de school en het dorp. En de roem van meester Klinker verbreidde zich ver in den omtrek en zijn collega's beschouwden hem met ontzag als de eersten van hun gild. Ja, meester Plakker verklaarde met opgewondenheid, dat hij een duivekatersche kerel was, die van alle markten thuis was.

Nu is het een feit, dat meester Klinker even weinig van het Portugeesch kende als een snoek van koorddansen, maar indertijd had hij onder een verzameling oude boeken, die hij in massa gekocht had, een deeltje van de gedichten gevonden van Camoëns, en hierop en op de onbekendheid van alle anderen met deze taal, bouwde hij met volkomen gerustheid zijn plannen.

Heb ik den lezer niet gezegd, dat de meester wel eens den schalk uithing?

Een paar weken later had het gewichtig feit op Scharreldonk plaats.

De school had zoo ongeveer hetzelfde voorkomen, als ik vroeger reeds beschreven heb bij het examen van meester Klinker zelf. De vijf candidaten zaten eveneens op de banken over hun werk te zweeten, maar de onderzoekers en de gewone toeschouwers uit het dorp waren aangevuld door zeker tien hoofdonderwijzers uit den omtrek en van verre, die juist vacantie hadden en getuige wilden zijn van de éénige gebeurtenis op schoolgebied, die nu plaats vond. Een weinigje jaloezie en heel veel nieuwsgierigheid, hoe meester Klinker het er af zou brengen, had hen hier ook wel toe gedreven.

De gewone vragen waren zoowat afgeloopen en de schoolopziener vroeg met een gewichtige stem, of een van de heeren ook kon voldoen aan den laatsten eisch, in de oproeping vermeld, en proeven van bekwaamheid wenschte af te leggen van zijn kennis van het Portugeesch.

Allen zwegen en alleen meester De Bas stond op en maakte een bescheiden buiging.

‘Mijnheer De Bas,’ hernam de schoolopziener, ‘wees dan zoo goed en zet u aan dit tafeltje. Mijnheer Klinker, wilt gij u even met het onderzoek belasten?’

Kalm en waardig zette meester Klinker zich achter het tafeltje; zijn vroegere ondermeester nam tegenover hem plaats, de schoolopziener ging als zoogenaamde dwarskijker tusschen hen beiden zitten en alle anderen drongen zich om deze groep en spitsten in groote verwachting hun ooren.

‘Mijnheer De Bas,’ begon meester Klinker, en hij haalde het bewuste boekje te voorschijn, ‘gij zult zeker dit werkje wel kennen.’

‘Ja mijnheer,’ was het antwoord, ‘dit is de Luisiade van den dichter Camoëns.’

‘Heel goed,’ hernam de examinator, en hij sloeg op goed geluk af het boekje open, ‘begin dan maar eens even hier te lezen.’

Meester De Bas begon en las de vreemde verzen met smaak en gevoel en zoo vlot, of het zijn moedertaal was.

De heer Klinker knikte nu en dan goedkeurend met het hoofd, of bukte zich een enkele maal voorover, alsof hij niet volkomen zeker was, dat de candidaat precies las wat er stond. Ja, een enkele maal verzocht hij hem, zekeren regel nog eens over te lezen en daarbij op te letten, of hij de eerste maal den klemtoon wel volkomen juist had gelegd.

En meester De Bas speelde in alle eer en deugd zijn rol in deze kleine comedie en deed wat hem gezegd werd.

‘Flink zoo,’ zei meester Klinker, toen de ander een regel of twaalf gelezen had. ‘De uitspraak van dezen heer is zeer goed,’ richtte hij zich tot den schoolopziener. ‘Wilt ge deze regels nu eens in het Hollandsch vertalen?’

Meester De Bas deed zoo en zijn ondervrager toonde zich opnieuw zeer voldaan.

‘Wil u nu eens het werkwoord “beminnen” in het Portugeesch vervoegen,’ klonk het verder.

Onze meester glimlachte even verstolen en dreunde het werkwoord op in alle tijden, en een gemompel van bewondering klonk door het lokaal, hetwelk deels de bekwaamheid van den candidaat, deels de kennis en tact van den examinator gold.

‘En nu,’ vroeg de heer Klinker tot slot, ‘vertaal u mij eens even dezen zin: Gisterenmorgen heb ik dien jongen moeten bestraffen, omdat hij traag was geweest; maar dezen dag heeft hij een belooning verdiend, want hij heeft uitstekend gewerkt.’

De vertaling rolde De Bas uit den mond of de woorden knikkers waren en meester Klinker verklaarde, dat hij hierop niets aan te merken had.

‘In welken naamval staat “dien jongen” in het Hollandsch?’ vroeg hij nu nog, als om de kroon op alles te zetten.

‘In den vierden.’

‘En in den Portugeeschen zin?’

‘In den vijfden,’ liet meester De Bas onmiddellijk volgen, die meende, dat hij zich ook wel een kleine aardigheid ko veroorloven.

‘Hoeveel naamvallen zijn er dan in die taal?’

‘Zes: de 1e, 2e, 3e, 4e, 5e en 6e naamval.’

‘Uitstekend!’

En meester Klinker verklaarde nogmaals, dat hij hoogst voldaan was en eindigde hiermee de proef. En de schoolopziener was uitermate in zijn schik met dezen afloop van het examen, en in de oogen van alle anderen omgaf een krans van wetenschap de hoofden van de meesters Klinker en De Bas.

De uitslag was nu niet twijfelachtig meer. Een week later was meester De Bas met algemeene stemmen benoemd, want de heer Krimmel was uit ergernis niet bij de raadsvergadering aanwezig. En nog drie weken daarna trok hij in het nieuwe schoolhuis, voorloopig met zijn zuster Lina als huishoudster, en in den nazomer van het gezegende jaar '49 trad hij met zijn uitverkorene Marie in het huwelijksbootje.

Wel voelde de oude heer Snuffels zich nog eenigermate teleurgesteld, dat hij slechts een bovenmeester tot schoonzoon kreeg, maar de voorspraak van den ouden baron ruimde de laatste bedenkingen uit den weg. En toen deze als zijn stellige overtuiging te kennen gaf, dat een man van de bekwaamheden van meester De Bas het wel verder zou brengen in de wereld, gaf hij met blij gemoed zijn toestemming en vaderlijken zegen en liet op zijn kosten het schoolhuis zoo keurig netjes meubileeren, dat ieder in het dorp een gat in de lucht sloeg van bewondering.

En nu de bruiloft! Neen, ik waag mij niet aan de beschrijving daarvan!

Geheel Scharreldonk was dien dag in rep en roer. Met de fraaiste koets en het beste span paarden van het kasteel reed het bruidspaar naar de kerk en niemand minder dan de oude baron en jonker Karel (die hiertoe speciaal was overgekomen) waren getuigen bij het huwelijk. Meester De Bas zwom in zaligheid en zijn bruidje zag er van top tot teen uit als een heerlijk rozeknopje. De groote zaal van ‘de Zwaan’ was prachtig versierd met groen en bloemen, en de oudste inwoners van het dorp konden zich niet herinneren, dat moeder Pil ooit zoo heerlijk had gekookt en gebraden, als op dien dag. Het kermismaal was er niets bij. Natuurlijk was ook oom De Wilde met vrouw en kinderen tegenwoordig; even natuurlijk was ook de knappe jonge houtvester uitgenoodigd en het natuurlijkste van al was, dat deze 's avonds met niemand anders wilde dansen dan met Lina. Op den terugweg van de kerk klonken van alle kanten schoten ter eere

[p. 159]

van de jonggehuwden en laat in den avond bracht de fanfare ‘Koning David’ voor ‘de Zwaan’ een serenade, die klonk als een klok.

En als de muzikanten een paar uur later niet op zwakke beenen naar huis zijn gegaan - zoo ongeveer alsof er in Scharreldonk een aardbeving plaats had - dan is dit niet te wijten aan de weinige mildheid van oom De Wilde. En als de armen van het dorp zich niet een indigestie hebben gegeten of de kracht van het bier hebben ondervonden, dan was dit evenmin de schuld van papa Snuffels.

Wel is het eigenaardig, dat de veldwachter (die, onder ons gezegd, de eerste acht en veertig uren ook niet recht frisch was) des morgens na de bruiloft drie koperen hoorns en een klarinet, benevens anderhalven trommelstok langs den dorpsweg vond liggen; en even opmerkelijk is het, dat verscheidene arme daglooners dienzelfden dag een boodschap stuurden naar hun werkgevers, dat zij onmogelijk konden komen, omdat zij doodziek waren.

Dit zijn echter feiten, die zeer goed aan het toeval kunnen geweten worden, en ik zal mij niet vermeten, hier iets meer achter te zoeken, dan er werkelijk in schuilt.

Kortom, de bruiloft was een feestdag voor het geheele dorp, en alles liep tot ieders genoegen af. En een week later was alles weer in zijn gewone doen en meester De Bas werkte met lust en ijver in zijn school en zijn jong vrouwtje bestuurde de kleine huishouding met beminnelijke bedrevenheid.

En kreeg nu de heer Snuffels toch nog zijn zin? Voorzeker.

Een paar jaar later stapte de oude burgemeester op zekeren avond in plaats van op het bruggetje voor zijn huis, in de sloot daarnaast, wat zeer onverstandig van hem was, en kreeg ten gevolge van die dwaasheid het podagra. En toen deze lastige kwant hem niet wilde verlaten, zoodat hij zijn plicht als burgervader niet meer naar behooren kon waarnemen, besloot hij zijn ontslag te vragen en verkreeg dat ook hoogst eervol. En de hooge regeering, in dezen de ‘vox populi’ als ‘vox Dei’ beschouwende, benoemde meester De Bas in zijn plaats, zoodat papa Snuffels niet alleen een heer (wat meester De Bas volgens opvoeding en karakter al was) maar zelfs een Edelachtbaren heer tot schoonzoon had.

Ik kan hier nog een klein woordje tot besluit bijvoegen.

Lina trouwde kort daarna met haar houtvester, die door den baron bijzonder werd bevoorrecht, en ten gevolge daarvan kwam de weduwe De Bas bij haar zoon, den burgemeester, inwonen. Maar ook oom De Wilde, die het gezellige Brabantsche leven verkoos boven het deftige Den Haag, verplaatste zijn huishouding naar Scharreldonk en betrok een lieve villa, die hij zich op een van de fraaiste plekjes van het dorp had laten bouwen. En zelfs meester Dribbelstap was tevreden gesteld en kon aan zijn lust tot zwerven voldoen, want hij was benoemd tot bovenmeester aan de nieuwe school, die vroeger onder het gezag van meester De Bas had gestaan.

Het huwelijk van dezen bleef niet zonder kinderen, want eenige jaren later zag men verscheidene dikwangige kleuters in den tuin of voor aan den weg scharrelen en soms zelfs als doodgewone dorpskinderen ruzie maken met hunne natuurgenooten.

En als men nog een paar jaar later het nageslacht van den burgemeester en van den houtvester des Zondags bij elkaar had gezien, zou het hoogst moeilijk geweest zijn, de kleintjes in een paar minuten te tellen, zonder in de war te komen.

Burgemeester De Bas was algemeen geëerd en gezien, zoodat zelfs de heer Krimmel zijn wrok vergat en zijn beste vriend werd. Ja, op zekeren mooien dag haalde Driek Pil het uithangbord boven zijn deur vandaan en hing er een ander voor in de plaats, waarop Joris Kwast een knap heer had geschilderd met blozende wangen en een pikzwarten snor, en daaronder prijkte met vergulde letters: ‘De Burgemeester van Scharreldonk.’