De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 13

Uit het leven van eenen Schilder.
Vrij naar André Theuriet.
(Vervolg.)

Hij werd zelf een man van de wereld, maakte werk van zijn toilet en vertoonde zich gaarn op deftige soirées, bij groote uitvoeringen en op ministerieele feesten. Eenige dagen nadat zijne decoratie in het staatsblad gestaan had, richtten zijne vrienden een feestmaal aan om zijn onderscheiding te vieren, - een monsterfeest, waaraan al wat in kunst, in letteren of in de pers eenigen naam had, deelnam.

Het feestmaal werd gehouden in het Hótel Continental. Aan de weelderig versierde en bebloemde eeretafel zetelde Yves Cormier, omringd van hooge persoonlijkheden, van beroemde collega's en leden van het Institut. Bij het nagerecht werd aan zijne verdiensten plechtig hulde gebracht, er werden feestdronken uitgesproken vol loftuitingen, waarop hij met bescheidenheid en behoorlijke aandoening antwoordde.

Toen men daarna in eene aangrenzende zaal de koffie ging gebruiken en de gasten zich in groepjes verdeelden, klopte een oude landschapschilder, Hugues Lé Chantre, bekend om zijne gulhartige rondheid en vrijmoedigheid, hem op den schouder en zei met een kalm gezicht:

‘Bravo, beste jongen, verschoon mij, dat ik u nog niet eens de hand ben komen drukken.... Gij wordt van avond zoo gevierd en omsingeld, dat men om u te bereiken kaartjes zou moeten nemen, evenals voor den omnibus.... Nu, alle mogelijke complimenten, en van harte, hoor! Gij beleeft op het oogenblik uw besten tijd, ge zijt in de wittebroodsweken van het succes. Dat hebben wij allen min of meer genoten, en het is een verduiveld aangenaam tijdperk in uw leven.... Geniet er van zoolang het duurt, maar verbeeld u niet dat het zal blijven duren. Men zou het goede publiek al heel slecht moeten kennen om op dien zandgrond te bouwen. Het zal u gaan als al ons kameraden, gij zult ook teleurstellingen beleven en dan zal het er op aan komen, dat gij er tegen kunt. Den eersten keer dat gij struikelt, zullen allen des te onbarmhartiger voor u zijn, naarmate zij je nu te harder hebben toegejuicht. Dan zult gij eens zien hoe gauw ze omkeeren en in plaats van lof niets dan blaam voor u hebben.... Zeker gij hebt talent en wel van de beste soort; maar dat is in ons vak niet voldoende: men moet het ook weten te sparen, aan te kweeken en naar den smaak van den dag te plooien.... En de smaak van den dag is zoo grillig en veranderlijk als een jongejuffrouw! Wacht maar eens twee of drie jaar en gij zult het gewone liedje hooren: 't Is alles heel lief wat die Cormier maakt, maar 't is ook altijd hetzelfde.... 't Wordt tijd dat hij eens verjongt.... En als gij dan probeert u te vernieuwen, zal 't weer wat anders zijn. Denzelfden zullen roepen dat gij verkeerd doet met van manier te veranderen en u op een terrein te wagen, waar gij niet thuis zijt. En dan zullen de stommeriken gelijk hebben ook!.... Een appelboom kan nu eenmaal geen perziken voortbrengen, en omgekeerd. Het beste middel om oorspronkelijk en interessant te blijven, is zijn eigen aard te volgen. Lijken al de vrouwen van Da Vinci niet op elkaar, en belet dit dat hij een groot meester is?.... Och, of gij 't wilt of niet, zal uwe persoonlijkheid toch gauw genoeg verdwijnen. Gij zult het algemeene lot niet ontloopen! Als eene plant al haare bloemen en zaden gegeven heeft, zeg ze dan maar goêndag!.... Ze verkwijnt en verdort en is voor

[p. 371]

niets meer goed dan voor den mesthoop. Daarom, als gij me gelooven wilt, doe dan uw voordeel met den goeden tijd; put verstandig uit de ader en haal er als het kan een goeden klomp goud uit; en als gij dan uwe schaapjes op 't droge hebt, ga op uwe lauweren rusten als een bedaard koopman of een notaris in ruste.... Volg mijn voorbeeld niet na. Ik heb ook succes gekend; ik heb ook mijn feestmalen met Champagne, mijn ophemelpartijtjes gehad en nu wordt er gezegd dat ik niets meer waard ben.... Ik voor mij houd me overtuigd van het tegendeel; want ik heb in ieder geval nog mijne liefde voor de kunst en voor al wat lief is.... Maar dat is niet voldoende. Als men oud wordt, maakt alle liefde, onverschillig welke, u belachelijk....’

Yves Cormier, zijn best doende om zich goed te houden, hoorde die lange toespraak met een verstrooid lachje aan. Hij had de lichten van het feest nog in zijne oogen, het geluid van de feestdronken en complimenten der gasten nog in zijne ooren. Terwijl die lastige babbelaar hem in eenen hoek van den salon ophield, bespiedde hij met ongeduld de bewegingen van den directeur van Schoone Kunsten, die aanstalten maakte om heen te gaan en dien hij vóór zijn vertrek nog spreken wou. Hij luisterde maar met matige opmerkzaamheid naar de woorden van dien boetpreeker. Hij was trouwens als alle jonkheden, die de mogelijkheid van oud worden maar niet inzien; al wat hij hoorde scheen hem een saai en vervelend gebazel. Het gelukte hem eindelijk zich van den lastigen klant af te maken en na een vluchtigen handdruk te ontsnappen.

‘Kerel,’ zei hij een oogenblik later tot een oud kameraad van het atelier, ‘ik ben daar door dien ouden Le Chantre aan de praat gehouden, dat ik niet wist, hoe van hem af te komen.... Wat heeft me die ouwe pruik staan zeuren!.... Hè, die oude schilders zijn toch zemelaars.’

En daar was het mee uit. De raadgevingen van Hugues le Chantre waren over hem heen gegaan als droppels water over gewast zeildoek.

VI.

De jaren, die de tentoonstelling van '78 voorafgingen en volgden, waren een gouden tijd voor de schilders. Amerika betaalde toen vorstelijke prijzen voor de werken van kunstenaars van naam. De ‘lezeres’ van Cormier werd voor tienduizend franks aangekocht door een gezelschap van barnums, die zich voorstelden het in al de groote steden der Vereenigde Staten ten toon te stellen. Toen hij zoo opeens tien schoone briefjes van duizend in handen kreeg, steeg dat Yves wel een beetje naar het hoofd, en hij was een van de eersten, die begreep welk een goudmijn daarginds te ontginnen viel.

Inderdaad vond zijne ‘lezeres’ onder de Yankees een nog grooter bijval dan ze te Parijs had genoten. Het consortium, dat de schilderij van de eene stad naar de andere sjouwde, maakte daar goede zaken mee en Yves ging in de oogen der Amerikaansche groote hanzen door voor den beroemdste van alle Fransche schilders.

De millionnairs, rijk geworden in de petroleum of het gezouten varkensvleesch, die Europa kwamen bezoeken, lieten zich in gezelschap van hun vrouwen of dochters naar de werkplaats van Cormier rijden en kwamen daar niet vandaan zonder een portret besteld of voor veel geld een brokje studie aangekocht te hebben.

Een bankier uit New-York haalde den schilder over, met hem naar de Vereenigde Staten over te steken en Yves besloot de reis te ondernemen. Hij bracht drie wintermaanden door te New-York, te Boston en Chicago, werd overal gevierd en werd een geliefkoosd figuur in de Amerikaansche kringen. Zijn minste schetsen deden opgeld; het was hem onmogelijk al de portretten uit te voeren, die hi; besteld kreeg en die hem toch duur betaald werden. Toen hij naar Parijs terugkwam, had hij een honderdduizend franks in zijne portefeuille.

Toen zei hij bij zich zelven, dat het tijd werd zich eens schadeloos te stellen voor het leven van ontberingen, dat hij gedurende tien jaren geleid had en zich ook wat plezier te gunnen. Zijn succes deed een stroom van goud voor hem vloeien; daar putte hij met volle handen uit om zijne grillen te voldoen. Vooreerst kocht hij, omdat hij zich in zijn bescheiden werkplaats te bekrompen begon te voelen, een terrein in de wijk Monceau en liet er een huis zetten, dat hem veel meer kostte dan het kapitaal bedroeg, dat hij uit Amerika had meegebracht. Maar daar hij zeker was, als hij wilde, honderdduizend franks per jaar te verdienen, aarzelde hij niet eene leening aan te gaan voor eene groote som om de aannemers, de behangers en meubelmakers te betalen.

Na eene maand of zes was het huis klaar en hij liet het prachtig meubelen. Men kon hem nu alle dag zien op verkoopingen, waar hij tegen iedereen opbood om zich meester te maken van kostbare behangels uit de zestiende eeuw, meesterstukjes van schrijnwerk uit de achttiende, zeldzaam aardewerk en Japansch porselein uit den goeden tijd. Niets scheen hem te fraai of te duur. Daar hij zoo plotseling van armoede tot fortuin geklommen was, kende hij de waarde van het geld niet en een ijdele pronkzucht dreef hem, de kameraden te overbluffen.

Toen het huis naar zijn smaak ingericht en aangekleed was, gaf hij er een feest in, een soort van inwijding, waartoe al wat te Parijs aan kunst of letteren deed en het groote leven meeleefde, werd uitgenoodigd. De uitnoodigingskaarten - keurige etsen - hielden in dat men alleen gecostumeerd zou worden toegelaten, minstens in domino of in den Venetiaanschen mantel.

In de voorzaal speelde een orkest van zigeuners wilde tsardas om de gasten het welkom toe te roepen. Yves Cormier, in een schitterend costuum als Venetiaansch edelman gekleed, ontving zijne gasten op de treden van de breede trap, die naar de werkplaats leidde. Deze was tot danszaal ingericht en daar warrelden dooreen journalisten, beroemde tooneelspeelsters, mannen van de politiek en van de beurs en leden van de academie; men zag er ook schilders, maar toch niet veel en die waren nog heel uitgezocht.

Een tweede orkest, achter uitheemsche planten verscholen, nam een loggia in, die met de werkplaats gemeenschap had, en vanwaar de meesleepende dansmuziek in welluidende golven neerstroomde.

Een souper aan kleine tafeltjes besloot dit welgeslaagde feest, waarvan acht dagen lang in de bladen gesproken werd. Yves was de man van den dag geworden; ieder had den mond vol over de hooge vlucht, die hij genomen had. Voor de ramen der boek- en plaatwinkels zag men photographieën uitgestald, waarop hij was voorgesteld in werkcostuum te midden der pracht van zijn atelier.

Eenigen tijd na zijn feest bemerkte hij op het plein der Madeleine den ouden schilder Hugues le Chantre, die van de imperiale van een omnibus afklauterde. Hij dacht er al over, maar gauw om te keeren ten einde eene ontmoeting te vermijden, toen Le Chantre hem op den schouder tikte.

‘Heidaar!’ zei hij op zijn spotachtigen toon, ‘gij ziet dus geen kleine menschen meer? Is 't misschien omdat ge mij niet op uw gemaskerd bal gevraagd hebt? Stel u gerust, beste jongen, dat neem ik u volstrekt niet kwalijk. Ik kan best begrijpen dat gij mij totaal vergeten hebt. Ik ben volstrekt geen salonheerschap en ik kom alleen nog maar in bijeenkomsten, waar ik mijne pijp kan rooken.... Maar al ben ik niet op uwe galapartij geweest, ik heb er toch wel over hooren praten: het schijnt dat ze verduiveld goed is geslaagd geweest.... Ik moet zeggen, gij hebt verstand van groot doen, gij jonge schilders van den laatsten smaak! Twee orkesten, Zigeuners, overal bloemen, een souper, waaraan vierhonderd personen zich konden te goed doen.... 't Is bepaald vorstelijk en echt renaissance: het moet geweest zijn of het een feest bij de Medicis was en, me dunkt, ze moeten u voortaan wel Yves den Prachtlievende noemen!.... De rekening zal u anders niet meegevallen zijn, is 't wel?.... Nu, gij hebt eens aan de Parijzenaars willen laten zien dat de kunstenaars tegenwoordig niet krenterig zijn en met de groote hanzen kunnen wedijveren.... Alles heel lief, heel lief, mijn jongen, maar dat belet niet dat ik in uwe plaats voorzichtig zou wezen en het een beetje bedaarder zou aanleggen.... De kippen, die gouden eieren leggen, blijven niet altijd leggen. Nu gij aan 't geld verdienen zijt, zou ik u raden, de helft er van op te potten in eene oude kous, ik bedoel bij den een of anderen solieden bankier. Op die manier kunt gij 't vak laten loopen, als het niet meer bevalt, en uw hoofd rustig neerleggen op een kussen, met veiligheid gewatteerd.... Gij zult nu zeggen dat dit ouderwetsch en burgerlijk is, maar 't is toch nog het zekerste....’

Yves hoorde hem met een minachtend glimlachje aan en vergenoegde zich met droogjes te zeggen:

‘Wel bedankt voor den goeden raad, hoor, beste jongen. Ik zal eens aan sparen gaan denken, zoodra ik geen tanden meer in den mond heb en oud word.’

Daarop drukte hij den ouden schilder verstrooid de band en draaide op zijn hielen om.

Zorgeloos zette hij zijn leven van arbeid en vermaken voort. Hij was een onvermoeide ploeteraar gebleven en deed zijne bestellingen naar eene vaste methode af. Hij schilderde twee of drie doeken in de maand. En als hij dan weer een lief sommetje bij elkaar had, maakte hij vorstelijke reizen naar Algerië of naar den Noordpool. Het goud liep hem als water door de vingers. Hij behoorde tot die kunstenaarsnaturen, die het verleden totaal vergeten en nooit aan den dag van morgen denken. Hij voelde altijd dezelfde kracht in zich, hetzelfde gemak van voortbrengen; hij genoot volop van zijn succes en verbeeldde zich dat dit maar altijd zoo blijven zou.

Het duurde vijftien jaar. - In onze dagen, met gestadige behoefte aan nieuwe gewaarwordingen, met de beweeglijkheid van de denkbeelden, de voorbarigheid in het oordeelen en het wispelturig dilettantisme, verandert binnen vijftien jaren de smaak van het publiek geheel en al. Degenen, die het sentimenteele realisme van Cormier hadden toegejuicht, verdwenen zachtjes aan en maakten plaats voor liefhebbers, die een andere kunstformule huldigden. Jonge geslachten van schilders namen de jaarlijksche tentoonstellingen in en vertoonden daar stukken, die veel ingewikkelder en ook veel stouter waren. Luidruchtige, strijdlustige en onverzoenlijke critici juichten, in naam van eene nieuwe schoonheidsleer, de jonge talenten toe en braken onbarmhartig de schilders van gevestigden naam af. Voor hen werd de schilderkunst, zooals die door lieden van vóór 1870 begrepen was, eenvoudig ‘oude school.’ Het modernisme van heden deed het modernisme van vroeger belachelijk schijnen. In kunst is hetgeen opgevat en uitgevoerd is, om den smaak van den dag te bevredigen, noodzakelijk veroordeeld spoedig te verouderen.

Men dweepte nu met symbolische schilderijen, vreemde onderwerpen, half door een nevel gezien. Men wond zich op voor de doeken van de jonge Engelsche school; men toonde zich als verliefd op de Italiaansche primitieven en de napraters hadden geen andere namen in den mond dan Botticelli en Burne-Jones; zij zwoeren alleen bij John Ruskin zonder trouwens eenen regel van hem gelezen te hebben.

De Amerikanen op hunne beurt waren het moe geworden hun dollars in de werkplaatsen der Fransche schilders te strooien. Nadat Parijs voor de Vereenigde Staten de groote markt van hedendaagsche kunst geweest was, moest het nu wijken voor Londen. De Yankees kochten nu schilderijen van Millais, Watt, Orchardson en begonnen zelfs belang te stellen in de werken van hunne eigene schilders.

Yves Cormier, die zich gewoonlijk beklaagde, rusteloos door kunstkoopers achtervolgd te worden, zag zich nu zachtjes aan genoopt, die heeren na te loopen om zijne doeken kwijt te raken. En nog kwam hij dikwijls onverrichter zake terug. In den Salon liep de menigte zijn Bretonsche tafereelen onverschillig voorbij; de critiek sprak niet meer over zijn werk, en als zij het al deed, geschiedde het met minachtende bewoordingen. De meest welwillenden wierpen

[p. 372]

hem eene vermelding als eene aalmoes toe en gaven hem geniepig den raad er maar uit te scheiden.

kanea met de haven en de voorstad halepa.

bewoner der landstreek sphakia.

‘Dat zal een voorbijgaande crisis zijn,’ dacht Cormier, en hij bleef zijn leven op grooten voet voorzetten; maar de crisis ging niet voorbij, integendeel ze verergerde nog. Op een keer hoorde Yves op eene verkooping voor driehonderd franks een schilderij van hem toewijzen, die hij zelf indertijd voor drie duizend franks had verkocht aan eenen liefhebber, wiens verzameling nu bij zijn overlijden onder den hamer werd gebracht.

Dat was een zeer bedenkelijke vingerwijzing voor hem en treurig keerde hij naar zijn deftig huis terug. Die onbillijke koelheid, die plotselinge waardevermindering van zijn werken schenen hem onverklaarbaar. Hij was geneigd, die aan de een of andere boosaardige samenzwering toe te schrijven, door onbekende en nijdige vijanden tegen hem gesmeed.

‘Ik begrijp er niets van,’ zei hij geërgerd, ‘ik schilder toch niet slechter dan voor tien jaar!’

En hij had gelijk: zijn werk was hetzelfde als vroeger, aangenaam voor het oog, duidelijk, geestig en welverzorgd van uitvoering, maar het bleef altijd hetzelfde thema en dat thema beviel niet meer.

opstandelingen op kreta.

een kret[e]nzische christen vrouw.

Hij merkte het niet, de ongelukkige, en hij deed al het mogelijke om de aandacht van het publiek weer tot zich te trekken. Toch was hij wel verplicht te bekennen dat in spijt van al zijn pogen zijne inkomsten minder werden, terwijl zijne uitgaven dezelfde bleven. Langzamerhand hoopten de rekeningen zich in zijn laden op. De onbetaalde leveranciers werden lastig en dreigend. Zijne werkplaats, vroeger zoo druk bezocht, was nu verlaten; de schel weerklonk veel meer om de komst van een schuldeischer aan te kondigen dan van eene lieve dame, die haar portret wijde gemaakt zien; de geprotesteerde wissels groeiden als een sneeuwbal aan en haalden hem allerlei processen op den hals. Het gezellige en rijke kunstenaarshuis in de wijk Monceau bezweek bijna onder de hypotheken. Cormier zag op eens den afgrond, waarin hij zou neerstorten, en verloor er het hoofd bij. Een val vermeerdert in snelheid naar mate van de hoogte, leert de natuurkunde. De val van Cormier ging in duizelingwekkende vaart. Voor de helft van de waarde moest hij zijn huis van de hand doen. En op zekeren morgen kondigden de bladen de openbare verkooping aan van de schilderijen,

[p. 373]

de verloren zoon, naar de schilderij van murillo, in de galerij van staffordhouse.

[p. 374]

kunstvoorwerpen en antieke meubelen, ‘uitmakende de verzameling van den welbekenden schilder Yves Cormier.’

Sommige bladen voegden daar kwaadwillige of onhandige opmerkingen bij, of toonden een gehuicheld medelijden met de plotselinge armoe van den kunstenaar, die vroeger zoo door de fortuin was geliefkoosd en bedorven. Deze valschheid, die hij aan zoogenaamd ‘goede kameraden’ te danken had, was voor Yves de genadeslag, daar ze hem volslagen in discrediet bracht.

Zijn ondergang was volkomen en onherstelbaar. Er werd een dag of veertien over gesproken, maar daarna werd er niet meer aan gedacht. Een man overboord!....

In den oceaan van Parijs wordt die noodkreet al gauw door het gedruisch der menigte overstemd. De man zinkt en daarmee is alles uit. Hij is vergeten, onherroepelijk vergeten, nog meer dan of hij werkelijk dood was geweest.

Evenals de gewonde haas naar zijn hol terugloopt, had Yves, toen hij uit het prachthuis verdreven was, weer zijn toevlucht genomen tot de bescheiden straat, die het tooneel van zijne eerste pogingen was geweest. Hij vond er een treurig verblijf: eene werkplaats op de vijfde verdieping, met een bekrompen en donker slaapkamertje. Het was niet veel beter dan het krot, dat hij in zijn jongen tijd bewoond had. Maar in plaats van de twee en twintig lentes van toen, telde hij er nu bijna vijftig, en dat geeft een heel ander zicht op de dingen. Het zolderkamertje van vroeger zag uit naar den kant waar de zon opgaat; dat van nu werd alleen verlicht door dagen van ellende en was gekeerd naar eene altijd grauwe lucht.

In plaats van de hoop, die alles verfraait, had Yves niets meer dan de bittere gedachte aan zijne verloren weelde en zijn vernederend verval. Hij werkte nog wel altijd, maar zonder smaak, zonder vertrouwen; hij schilderde werktuiglijk zooals men eene onaangename taak verricht.

Overigens verkocht hij maar zelden iets. Hij verdiende karig den kost met illustraties te teekenen voor goedkoope bladen of prijsboeken voor de jeugd. In minder dan twee jaar was hij plotseling oud geworden; zijne haren en baard waren bijna wit; zijn bruine oogen, vroeger zoo helder, hadden een doffen en, om zoo te zeggen, leegen blik; zij deden denken aan vensters, waardoor men in een ontruimde kamer kijkt. Hij leidde een treurig bestaan en had met bijna niemand omgang. Van zijn oude vrienden waren sommigen gestorven; anderen waren in hun vriendschap verkoeld en hadden weinig lust meer om naar zijn vijfde verdieping te klauteren. Hij zelf was er niet bijzonder op gesteld, menschen te ontmoeten, die hij in de jaren van voorspoed en roem gekend had, en werd meer en meer een kluizenaar.

Hij ging niet uit dan tegen het einde van den dag om in zijn eentje te dineeren bij een wijnhuishouder in de buurt. Na dat sobere maal, in de achterkamer van eene kroeg genuttigd, evenals in den tijd van zijn eerste streven, klauterde hij langzaam zijne vijf trappen weer op, ging in de werkplaats zitten en stak eene pijp aan.

Walgend van zijn alledaagsch illustratiewerk boog hij zich uit zijn hoog venster en keek naar de zeldzame voorbijgangers, wier gestalten in de diepte schemerden.

Op die eenzame avonden poogde hij zich in zekeren zin te verdooven omtrent het verleden en aan niets dan het tegenwoordige te denken; soms werd hij duizelig door gestadig naar het straatplaveisel te zien. Dan hief hij het hoofd op en over de rijen van ongelijke daken ontdekte hij de onduidelijke omtrekken der groote boomen uit den tuin van het Luxembourg. Op sommige dagen zag hij de wassende maan langzaam boven de boomen opgaan en met weemoed bracht hij zich de indrukken zijner jeugd te binnen. Hij herinnerde zich de prachtige maansopgangen achter de pijnboomen van Ploaré ten tijde dat hij in het kastanjebosch van Kerdouarnec omdwaalde; en de blanke gestalte van Marianne de Tromelin teekende zich treurig ai op den achtergrond van zijne herinneringen.

(Wordt vervolgd.)