De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 13

Brunelleschi,
De bouwmeester van den koepel te Florence.

Brunelleschi was de bouwmeester van den wereldberoemden koepel der hoofdkerk van Florence, Santa Maria del Fiore, den eersten koepel, die in het christelijk Europa naar de modellen der ouden werd opgetrokken en sedert bij latere bouwwerken herhaaldelijk is nagevolgd.

Met dien reuzenbouw, waardoor de schitterende tempel, door zijn vaderstad ter eere Gods opgericht, zijn bekroning moest vinden, is het leven en de dood van den kunstenaar ten nauwste verbonden.

Brunelleschi, in 1377 te Florence geboren, had aanvankelijk het goudsmeden geleerd, maar zijn bewonderenswaardige aanleg bracht hem al spoedig tot de beeldhouwkunst. Toen nu in het jaar 1401 de overheden van het handelsgilde te Florence alle beeldgieters uitnoodigden tot een wedstrijd voor een ontwerp tot de bronzen deuren, waarmee zij de doopkapel van St. Jan tegenover de hoofdkerk wenschten te versieren, zond ook Brunelleschi zijn plannen in. Zijn proefstuk bestond in een voorstelling van Abrahams offerande, en wordt nog altijd in het Bargello-museum te Florence bewaard. Maar ook de beeldhouwers Donatello en Ghiberti hadden proeven ingezonden en, toen de jury al de ingeleverde modellen had onderzocht, wees zij aan den laatste den prijs toe. Ghiberti mocht dus de bronzen deuren maken, die door Michel Angelo zelfs waardig werden gekeurd, de poort van het Paradijs te sieren, en die nog altijd tot de hoogste kunstschatten van het kunstrijke Florence gerekend worden.¹⁾

Brunelleschi voelde zich door de bekroning van Ghiberti's ontwerp en de afwijzing van het zijne zoo gekrenkt, dat hij met Donatello onmiddellijk Florence verliet en zich naar Rome begaf. Hij kon het niet verkroppen dat hij door Ghiberti, die toch ook maar als goudsmid was begonnen, in den wedstrijd overwonnen was en hij besloot zich over die nederlaag te wreken. Hij zou een meesterstuk scheppen, dat Ghiberti's werk in de schaduw stellen en zijn vaderstad voor eeuwig aan hem verplichten moest. Hij droomde van niets minder dan de bekroning van de Fiorentijner hoofdkerk, wier bouw, in 1310 door Arnolfo di Cambio begonnen en in 1334 door Giotto voortgezet, nog altijd onvoltooid was. Met den koepel toch, die zich boven het kruis moest verheffen, wist men geen raad. Herhaaldelijk had men gepoogd dien boven het kruispunt te welven, maar telkens was het gewelf wegens de verkeerd aangebrachte steunsels ingestort. In de algemeene radeloosheid waren de zonderlingste plannen aan de hand gedaan, bij voorbeeld den koepel te welven over een opgehoopten berg aarde, waarin goud verborgen moest worden, en die aarde later vrijwillig door het volk te laten weghalen.

Brunelleschi besloot, het ingewikkelde vraagstuk, waarop alle bouwmeesters zich suf gepeinsd hadden, op te lossen. Hij legde zich met allen ijver toe op werktuig- en wiskunde en verdiepte zich vooral in de nieuw ontsloten studie der oude bouwwerken. Daarbij zweefde hem een dubbel doel voor oogen. Hij wilde den stijl der klassieke bouwkunst weer doen herleven en dezen in de plaats stellen voor de vormen der gothiek, die, van het noorden ingevoerd, in Italië nooit inheemsch zijn geworden.

En van den anderen kant wilde hij den ouden bouwmeesters de technische kundigheden afzien, waardoor het hun mogelijk was geweest, de reuzengebouwen op te trekken, wier ruïnen hij te Rome bewonderde. Bij hen hoopte hij het geheim te vinden, dat hem in staat zou stellen, de onvoltooide hoofdkerk zijner vaderstad met den langgedroomden koepel te bekronen.

Behalve de geschriften van Vitruvius diende hem daartoe vooral de nauwkeurige beschouwing van het Pantheon, het eenige groote koepelgebouw, dat ons uit de klassieke-oudheid is overgebleven, verder van de overblijfselen der Thermen en andere oud-Romeinsche gebouwen.

Toen nu in het jaar 1426 een wedstrijd werd uitgeschreven voor den bouw van den koepel te Florence, diende ook Brunelleschi zijn plan in. Ofschoon het hier gold een achthoek, en niet zooals in het Pantheon een cirkel te overwelven en de constructie dus van geheel andere beginselen diende uit te gaan, meende hij toch het middel gevonden te hebben om zijn droombeeld te verwezenlijken. Hij maakte zich sterk, den reuzenkoepel te bouwen zonder daarbij van een eigenlijke stelling gebruik te maken, en niet één, maar eigenlijk twee koepels te welven, waarvan de eene den anderen beschermend zou omgeven.

Dat plan leek den geleerden beoordeelaars zoo buitensporig, dat Brunelleschi er als een gek om uitgelachen werd, evenals Columbus, toen hij zijn denkbeelden ontwikkelde omtrent het bestaan van een onbekende wereld aan gene zijde van den oceaan. Maar Brunelleschi bracht de lachers tot zwijgen, door bij wijze van proef of model, de twee koepels naar zijn ontwerp in het klein uit te voeren. En de zekerheid, waarmee hij voor zijn overtuiging opkwam, behaalde ten slotte de overhand op den twijfel en den onwil der beoordeelaars.

Na veel tegenkantingen werd hem eindelijk het grootsche werk toevertrouwd. De stoute, ernstige, in zich zelf gekeerde man, die jaren lang met allerlei tegenwerking en kuiperijen te kampen had, mocht eindelijk het droombeeld van zijn leven in vervulling zien gaan en den machtigen koepel in vlekkelooze reinheid ten hemel zien rijzen. Hij had Ghiberti, den gehaten mededinger, overwonnen.

Helaas, het zou hem toch niet vergund zijn, het trotsche werk geheel voltooid te zien. Nog ontbrak aan den koepel de ranke lantaren, die

1) Zie de afbeelding op blz. 32 van den 3n jaargang, ter illustratie der reisbeschrijving ‘Per extra-trein naar Rome,’ waarin men ook de hoofdkerk en verdere merkwaardigheden van Florence beschreven en afgebeeld vindt.

[p. 263]

hem volgens zijn ontwerp bekronen moest, toen de onverbiddelijke dood hem aan den arbeid ontrukte. Op Paaschzaterdag van het jaar 1444, terwijl de heele stad zich in feestdos van groen en bloemen tooide om den blijden dag van 's Heeren verrijzenis te vieren, werd Brunelleschi opgeroepen tot het andere leven.

Zijn brekende oogen rustten tot het laatste op het werk, waaraan zijn gansche leven gewijd was geweest, op den onvoltooiden koepel, die hem zooveel jaren in volle heerlijke ronding voor den geest had gezweefd.

Onze gravure, vervaardigd naar een schilderij van den kortelings overleden Engelschen schilder F. Leighton, stelt ons het afsterven van den grooten meester voor. Treurende vrienden en kunstbroeders omgeven den zetel, waarin hij ligt uitgestrekt. Zijn oude mededinger Ghiberti drukt hem in stillen weemoed de hand. De dood had een einde gemaakt aan den naijver der beide kunstenaars, van welke toch Brunelleschi verreweg de grootste was. Want hij had gevonden wat zijn gansche eeuw tevergeefs gezocht had: de wetten van het koepelgewelf, en daarmee in de bouwkunst een nieuw motief ingevoerd, dat allen koepelbouwers na hem, zelfs Michel Angelo tot model diende.

De lantaren, die den koepel voltooien moest, werd na zijn dood overeenkomstig zijn teekeningen uitgevoerd, zoodat de geheele reuzenbouw, gelijk die nog thans te Florence het oog van elken bezoeker verrukt, Brunelleschi's werk mag heeten.

In de nabijheid van den trotschen dom richtten de Florentijnen hem een standbeeld op, dat hem voorstelt in geestdrift naar zijn koepel opziende. Om zijn naam te vereeuwigen was zeker dit huldebewijs van het dankbare nageslacht niet noodig geweest; want niet alleen is de koepel zelf het heerlijkste monument, dat de kunstenaar zich wenschen kon, maar bovendien heeft hij zijn vaderstad nog met tal van andere gedenkteekenen verrijkt, die zijn naam door de eeuwen zullen doen leven.

Zoo bouwde hij er, in den stijl der aloude basilieken, de kerken San Spirito en San Lorenzo, alsmede het kolossale paleis Pitti, uit welks vormen zich, vermengd met overgeleverde middeleeuwsche motieven, de fraaie Toscaansche paleizen-architectuur van de vijftiende eeuw ontwikkeld heeft. De kerk Santa Maria Novella bewaart van hem nog een prachtig groot, in hout gesneden kruisbeeld.

Brunelleschi behoort tot die geweldige meesters der Italiaansche Renaissance, welke de hoogste kunstenaarsbegaafdheid vereenigden met de omvangrijkste technische wetenschap. Hij geldt als de eerste, die de wetten der perspectief nauwkeurig vaststelde en in toepassing bracht, en tegelijk wordt hij geroemd als een scherpzinnig verklaarder van Dante.