De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 12

[p. 273]

[Nummer 35]

de jonge moeder.

[p. 274]

Koning Karel en Widukind.
Door
J.R. van der Lans.

XIX.
De wonderdoener.

In zijn opgekropte woede zich zelven tot last, stapte Widukind door het kamp, met vervaarlijke blikken rondziende als zocht hij een offer, waaraan hij zijn nog niet uitgezieden toorn koelen kon.

Barsch deelde hij links en rechts bevelen uit, en wee wie niet vloog op zijn wenken! De van gramschap trillende vuist was elk oogenblik gereed om naar het wapen te grijpen en het geringste verzuim of verzet bloedig te tuchtigen.

Het verzoek om uitlevering van Buddo, zijn vertrouwden paardenknecht, dreef hem onwillekeurig naar de stalling, waar zijn geliefkoosde zwarte hengst onder de hoede van den Frankischen krijgsgevangene, met den eerbied, door het Germaansche heidendom het paard als een heilig wezen toegedragen, werd verzorgd. Widukind zelf koesterde voor het vurige, edele dier, dat hem in zoovele gevaren het leven had gered, een afgodische vereering, en zoo hij zijn lieveling bij voorkeur aan de zorg van den Frank toevertrouwde, dan was dit omdat deze het best met het grillige, dartele ros kon omgaan en dit zelf zijn voorliefde voor den trouwen verzorger toonde.

Daar trad hij in den stal en vond dien ledig! Driftig wendde hij zich tot een der overige paardenknechts.

‘Waar is mijn zwarte hengst?’ vroeg hij.

Bedremmeld bleef de aangesprokene het antwoord schuldig en haalde de schouders op.

‘En waar is Buddo?’

‘Die is het paard zoeken.’

‘Bij alle goden! Is het dan weg?’

Op dat oogenblik kwam Buddo zelf met den onzekeren gang, waartoe zijn kluisters hem veroordeelden, aanstrompelen en wierp een bezorgden blik in den stal, waar hij, tot zijn schrik, in plaats van het vermiste dier, zijn meester gewaar werd.

‘Waar is de hengst?’ vroeg Widukind barsch.

‘Heer, ik had hem op het grasveld aan den zuiderkant van het kamp te grazen gezet, en nu is hij verdwenen.’

‘Verdwenen?’

‘Ja, ik heb overal gezocht en rondgevraagd, maar niemand heeft het paard gezien.’

‘Vervloekte Frank, waagt gij het nog mij voor te liegen? Gij hebt het uw landslieden in handen gespeeld, opdat zij uw uitlevering zouden vragen!’

‘Ik zweer u, heer,’ betuigde de krijgsgevangene, door die onverwachte betichting uit het veld geslagen, ‘dat ik het paard op het grasveld heb vastgezet, en verder niet weet wat er van geworden is. De Franken, die in het kamp geweest zijn, heb ik zelfs niet gezien.’

‘Gij hebt hun mijn paard uitgeleverd, opdat zij u zouden bevrijden, zeg ik u. Zij wisten dat die hengst het beste ros van Saksenland is, zij wisten hoe vaak het trouwe dier mij uit hun handen heeft gered; zij wilden mij voortaan de vlucht afsnijden.... Ha, gevloekte Frank, dat wist gij ook, en daarom hebt gij het hun uitgeleverd!... Ge wildet mij machteloos maken en te gelijk u zelf de vrijheid koopen! Maar dat zult ge boeten, hond! Met uw leven, heb ik gezegd, staat ge mij voor het paard borg.... Ge hebt het gestolen, welnu, ge zult de straf ondergaan, die den paardendief toekomt.’

‘Nog eens, heer, het is, zooals ik u zeide. Hoe zou ik het paard te loor maken, dat mij zelf zoo lief was! Heb ik het niet altijd trouw verzorgd?’

‘Zwijg, slaaf! en terg mij niet door uw tegenspraak,’ bulderde Widukind den sidderenden Buddo toe. ‘Wie een paard steelt, dus wil der Saksen aloude wet, zal op het veld gesteenigd worden. Men voere hem dus buiten het kamp en voltrekke het vonnis!’

Op een wenk van den geweldigen aanvoerder grepen een paar mannen den armen krijgsgevangene vast en sleepten hem buiten het kamp. Anderen volgden om van de terechtstelling getuige te zijn en er aan deel te nemen. In het eentonige kampleven bood zulk een strafoefening een welkome afleiding. Een heele stoet, waarbij zich schreeuwende vrouwen en kinderen aansloten, vergezelde den ongelukkigen veroordeelde op zijn bangen tocht. Het stelen van een paard gold bij de Germaansche heidenen, die het paard als den goden geheiligd vereerden, voor een gruwzame heiligschennis, die noodzakelijk de wraak der goden over het heele kamp moest afroepen. In dweepzieke verontwaardiging kwamen zij dus toegeschoten om den misdadiger de straf te helpen toedienen, die op zijn vergrijp stond. Die misdadiger was een Frank, een kruisaanbidder; reden te meer om hem geen foltering te sparen, maar hem door een bloedigen dood zijn misdrijf te doen uitboeten, opdat de toorn der goden mocht verzoend worden. Links en rechts vlogen de steenen reeds en troffen den armen Buddo aan het hoofd en in het gezicht.

Widukind volgde den luidruchtigen troep op een afstand met grammen blik. Op het oogenblik, dat Buddo buiten de omwalling zou gevoerd worden, kwam Hasela met in den wind fladderende haren ademloos toegeloopen, en zich voor haar vader neerwerpende, omvatte zij smeekend zijn knieën.

‘Genade,’ kreet zij. ‘Laat Buddo niet sterven, vader! Hij is onschuldig.’

‘Wie zegt u dat?’

‘Ik weet het.... Hij kan het paard niet te loor gemaakt hebben.... Het zal teruggevonden worden. Gebied dat men hem loslate....’

‘Ik gebied dat gij onmiddellijk in uw tent terugkeert. De Frank zal sterven. Ik wil het...’

En driftig stiet hij haar van zich af, zonder verder naar haar om te zien. Een wijle stond Hasela verslagen en besluiteloos. Daar werd de man, wien zij zooveel troost en opbeuring te danken had, als een misdadiger weggevoerd en zij vermocht niets om hem tegen de woede zijner beulen te beschermen. Wanhopig wrong zij de handen en radeloos volgde zij van verre den wilden hoop, die joelend en tierend, met den ongelukkigen veroordeelde in zijn midden, buiten het kamp voorttrok.

Het duurde lang eer men een geschikte plaats voor de terechtstelling had uitgekozen. Het rondsollen met den veroordeelden Frank was trouwens een te aangenaam tijdverdrijf voor de ruwe heidenen om het niet zoo lang mogelijk te rekken. Eindelijk had men een open vlakte bereikt, met een alleenstaanden boom in het midden, die een geschikt terrein voor de strafoefening opleverde.

Bloedend en haveloos kwam de ongelukkige Buddo er aan. Gewillig onderwierp hij zich aan de smartelijke foltering. Wat zou ook tegenweer baten tegenover den bloedgierigen hoop? Terwijl zijn beulen hem met roode touwen aan den boom vastbonden, maakte hij voor het laatst nog het teeken des kruises.

‘Gevloekte kruisaanbidder,’ snauwden hem de verwoede heidenen toe. ‘Wilt ge met die tooverij soms uw Kruisgod nog te hulp roepen? Nu wordt ge zelf aan den schandpaal gehecht. We zullen zien of Hij u verlossen kan.’

Uit gruwzame spotternij bonden zij zijn handen aan weerszijden omhoog vast, zoodat zijn houding eenigermate die van een gekruisten Christus nabootste. Daarop weken ze voorzichtig achteruit om niet zelf getroffen te worden door de vervaarlijke keien, die al hier en daar uit den woesten kring werden geslingerd. De martelaar boog het hoofd ter zijde en sloot de oogen, met christelijke gelatenheid in zijn lot berustende. Zoo menigmaal had hij in gelukkiger jaren op het slagveld moedig den dood in de oogen gezien; nu gold het, met kalm geloken wimpers den genadeworp af te wachten.

Daar botste met een geweldigen slag een zware steen tegen den boomstam, vlak boven zijn hoofd, en kaatste ver terug.

Een kreet van schrik ging uit den dollen hoop op, welks krijschend gehuil daarna plotseling verstomde. De steen had, in plaats van den veroordeelde te treffen, bijna het hoofd der schoone Hasela verpletterd. Zij was op den boom toegesprongen en had zich met uitgebreide armen vóór den veroordeelde geplaatst als om met haar lichaam het zijne te dekken.

‘Vader!’ riep zij Widukind toe, die, in zijn rooden mantel gehuld, trotsch en onbeweeglijk op een kleinen heuveltop stond.

‘Vader, gebied dat men Buddo loslate. Hij is onschuldig.... Vrees den toorn van den God der Christenen!’

‘Wat zegt zij daar!’ mompelde het Saksenhoofd in zijn baard. ‘De deern is uitzinnig. Men voere haar weg!’ riep hij met een gebiedend gebaar, dat tevens de steenwerpers terughield, tot zij verwijderd zou zijn. Twee harer dienstmaagden, die haar gevolgd waren, poogden haar van onder den boom weg te trekken; het gelukte haar niet. Op een wenk van Widukind moesten een paar mannen toeschieten, die haar tot voor de voeten haars vaders droegen, waar zij handenwringend op de knieën zonk en met een gesmoorden gil in zwijm viel.

Intusschen was de bloedige terechtstelling voortgezet, zonder dat het onschuldige slachtoffer een kreet slaakte. Een zware steen had zijn voorhoofd getroffen, zoodat het stroomende bloed zijn gelaat onkenbaar maakte. Zijn handen, zijn borst, zijn schouders werden gebeukt door de keien, die, met vervaarlijke kracht in de lucht geslingerd, in gonzende vaart op hem aanvlogen, nu eens met doffen bons het vleesch kneuzend en de beenderen krakend, dan weer tegen het harde hout ketsend dat de splinters er afvlogen, een enkele maal ver den boom voorbijsuizend om daarachter in het gras neer te ploffen.

Het heele lichaam was niets meer dan een bebloede, murw geknede massa, alleen overeind gehouden door de koorden, waarmee het was vastgehouden en die haast niet meer zichtbaar waren onder de bebloede flarden en lappen afgerukt vleesch, die van het hoofd tot op de voeten druipend neerhingen. Het was geen mensch meer, slechts een vormlooze klomp, als overgoten met bloed, dat ver wegvloeide tusschen de keien, rondom in het groene gras opeengehoopt en verstrooid.

Als dronken van verzadigden bloeddorst dansten en sprongen de heidenen, in hun wolfsen vossenvachten en met de gehoornde beestenkoppen op het hoofd, aan gevleesde duivelen gelijk, in woest getier rondom den roodgeverfden en afgeschampten folterpaal, waaraan hun slachtoffer roerloos neerhing. Geen stuiptrekking bewoog meer het geleebraakte lichaam.

Plotseling verving doodsche stilte het onstuimige rumoer. In stomme verbazing staarde de bonte, schrikwekkende menigte naar Widukind, die van de hoogte, waarop hij stond, met norsche verwondering neerzag op een drietal mannen, waarvan de voorste hem stoutmoedig toesprak. Zij waren in lange reismantels gehuld, die door snit en kleur hun Friesche herkomst verrieden. Die van den voorste was van een kap voorzien, die over het hoofd kon getrokken worden, - een dracht bij de priesters gebruikelijk. Alle drie waren kloek gebouwde mannen in de kracht des levens en de voorste droeg op zijn ontbloot, blondgelokt hoofd, de tonsuur der clerken. Hij leunde op een reisstaf, waarvan de top was versierd met een kruis.

‘Wie zijt gij?’ vroeg Widukind barsch aan hem, die de woordvoerder van het drietal scheen te zijn.

Deze hief langzaam en fier het hoofd op en zag den Saksenvorst met doordringenden blik aan. Uit zijn helderblauwe oogen straalde een wondere gloed, die den geweldigen legeraanvoerder, aan dergelijke stoute bejegening niet gewoon, onweerstaanbaar ontzag inboezemde.

‘Ik ben Ludger,’ antwoordde de vreemdeling, ‘de priester der kerk van Daventre¹⁾ in het land der Friezen, die de heidenen op aanstoken uwer mannen hebben verwoest en verbrand. Als bloedgierige wolven hebben zij de vreedzame Christenkudde besprongen, en nu de schapen zijn verstrooid, schiet mij, hun herder, niets anders over dan de hulp in te roepen van koning Karel, opdat hij mij in staat stelle ze weer veilig in den schaapstal te vergaderen. Dezen hier,’ ging hij voort, op zijn gezellen wijzende, ‘zijn mijn beide broeders Hildegrim

1) Deventer.

[p. 275]

en Gerbert, die mij op den droeven pelgrimstocht wilden vergezellen. Wanneer ik namelijk koning Karel den nood van Friesland zal hebben blootgelegd, dat tot aan het Flie weer in de macht der heidenen is, dan hopen wij verder te reizen naar Rome, de heilige stad, en daar betere dagen voor de Kerk van Friesland af te wachten.’

Sprakeloos van verbazing staarde Widukind den onverschrokken priester aan, die hem, den machtigen aanvoerder der Saksen, in het gezicht durfde zeggen, dat hij ter beveiliging zijner verwoeste gemeente den steun van koning Karel tegen zijn mannen ging inroepen.

‘En gij waagt het, kruispriester,’ vroeg hij eindelijk, ‘hier te midden mijner mannen voor mij te verschijnen! Wat geeft u den moed?...’

De woorden bestierven hem op de lippen: de blik, waarmee de priester hem tot in de ziel scheen te lezen, de edele majesteit, die van zijn gelaat straalde, troffen Widukind tot in zijn binnenste. Een geheime, onverklaarbare schrik sloeg hem om het hart en maakte hem als verlegen met zijn houding, zoodat zijn stem stokte.

‘Wat mij den moed geeft, u te naderen?’ vroeg Ludger, het oog onafgewend op den Saks gericht. ‘Het vertrouwen op den God, zonder wiens wil geen haar op mijn hoofd kan gekrenkt worden,’ voegde hij er bij, plechtig de hand ten hemel heffend.

Widukind aarzelde met antwoorden, doch een blik op zijn omgeving, die hem met gespannen aandacht gadesloeg, gaf hem weer moed.

‘Toch kon het u eveneens vergaan als dezen kruisaanbidder,’ zei hij, zich zelven vermannend en op het bloedig lijk van Buddo wijzend. ‘Hem hebben mijn mannen nog wel anders dan enkel de haren gekrenkt, zonder dat uw Kruisgod bij machte was hem voor hun steenworpen te beveiligen.’

‘Hoon den God des kruises niet in uw verblinding, heiden, want Hij zou zijn bliksem uit de hemelen kunnen afzenden en u verpletteren. Maar hij is de God van lankmoedigheid en liefde, die niet den dood des zondaars wil, maar dat hij leve en zich tot Hem bekeere. Welaan, haal u niet zijn straf op den hals door Hem te smaden, maar maak u zijn genade waardig door Hem gevallig te zijn. Verleen mij de gunst, het lichaam van dezen zijn dienaar naar christelijke wijs te mogen begraven. Wat gij den minste der zijnen doet, dat acht Hij Hem zelf gedaan en Hij zal het niet onbeloond laten. Wie weet of Hij de geringe gunst, die ik u heden vraag, niet eenmaal vergeldt met de onschatbare genade, dat uw verblinde oogen voor het licht zijner waarheid geopend worden.’

Widukind wist niet of hij zich over die woorden ergeren, dan wel er mee spotten moest. Hij scheen geneigd tot het laaatste, maar een heimelijke schrik voor den man, die zich zóó stout tegenover hem op de macht van zijn God beroepen durfde, weerhield hem. Zwijgend zag hij nogmaals den priester aan, als in twijfel of hij diens woorden in ernst moest opnemen, dan wel den vermetele beschouwen als een krankzinnige.

‘Als uw Kruisgod,’ hernam hij eindelijk, ‘zóó erkentelijk de minste diensten zijner aanbidders loont en zoo machtig is tegenover hun vijanden, dan verwondert het mij dat Hij dezen niet bijtijds uit onze handen heeft gered.’ En nogmaals wees hij op het ziellooze, bebloede overschot van Buddo.

‘Wanneer het Hem behaagt, door een wonder zijner almacht mijn woorden te bevestigen en u te beschamen, kan Hij evengoed dezen doode tot het leven terugroepen als Hij zelf ten derden dage luisterrijk uit het graf is opgestaan,’ sprak Ludger met zulk een kracht van overtuiging, dat de heiden er inwendig van ontstelde. Zóó hadden zijn afgodspriesters nooit van hun goden gesproken; zij hielden ze steeds in een nevel van geheimzinnigheid gehuld en kleedden hun uitspraken in verwikkelde raadselen, voor velerlei uitlegging vatbaar. Deze christen priester sprak met besliste, volle zekerheid, die geen zweem van twijfel overliet. Onwrikbaar vast op de hulp van zijn Kruisgod vertrouwend, daagde hij als 't ware diens vijanden uit, hem een haar op het hoofd te krenken....

De machtige legeraanvoerder voelde dat hij hier tegenover een macht stond, die hij niet kende en die hem met onbestemde, geheime vrees vervulde. De bezielde, doorborende blik van Ludger drong hem als een verterend vuur in de ziel, dat zijn trotsche kracht verlande. Hij wendde zich onrustig om en zei kortaf, met een poging tot spotternij in den toon zijner stem:

‘Welaan, beproef uw kracht aan dien doode. Doe er mee wat u goeddunkt.’

Daarop keerde hij zich schijnbaar achteloos, maar in werkelijkheid somber peinzend af. Ludgerus' gezellen onthechtten het bebloede lijk van den boom, legden het in een uitgespreiden mantel en droegen het zorgvuldig weg, door den priester met den kruisstaf, met gebogen hoofd en biddende gevolgd.

De heidenen, die hen bij dien arbeid met stomme nieuwsgierigheid hadden aangestaard, vergezelden hen tot op weinige schreden buiten het grasveld, waar, door een met kreupelhout bewassen heuvel tot dusver voor hun oog verborgen, een kleine linnen tent in het groen verscholen stond. Het was de schuilplaats, waar de pelgrims den nacht hadden doorgebracht, niet vermoedende dat zij zoo nabij het kamp van den geduchten Widukind waren.

Op een wenk van Ludger droegen zijn beide broeders hun bloedigen last de tent binnen en strekten het lijk zorgvuldig op den bodem uit. Zij werden gevolgd door Hasela, die, uit haar bezwijming ontwaakt, zich met hoopvolle belangstelling bij den kleinen stoet had aangesloten. Verward hingen de blonde haarlokken haar nog om het bleeke gelaat, dat de duidelijke sporen toonde van den straks doorstanen angst; maar uit haar zachte blauwe oogen straalde, door de afgewischte tranen heen, een groot vertrouwen op den geheimzinnigen vreemdeling, die zoo moedig voor den armen Buddo was opgekomen en nu zoo liefdevol naast zijn bloedig lijk neerknielde.

Terwijl zijn beide gezellen vóór de tent, omringd van de nieuwsgierige menigte der heidenen, met behulp van een paar breede Saksische zwaarden, die dezen hun bereidwillig geleend hadden, een graf dolven, boog Ludgerus zich over het lijk om het zorgvuldig van bloed en stof te reinigen. Hij had uit het binnenste der tent een aarden waterbekken met een linnen dwaal te voorschijn gehaald en bevochtigde met den in water gedoopten doek het onkenbaar vermorzelde hoofd, dat hij met vaderlijke teerheid in zijn schoot liet rusten. Dan schikte hij de verbrijzelde ledematen recht, wiesch en zuiverde ze, en aanvaardde met een dankbaren hoofdknik de hulp, die Hasela hem met schuchtere bereidvaardigheid bood.

Spreken deed hij niet, zijn lippen bewogen zich enkel tot een innig gebed, en wanneer hij van den doode opzag, dan sloten zich telkens zijn oogen, als was hij in geheimzinnig verkeer met een onzichtbaar wezen, dat hem beschermend omzweefde. Hasela begreep hem. Hij bad tot God, opdat het Hem behagen mocht, tot beschaming der heidenen en tot verheerlijking van zijn heiligen Naam, den doode tot het leven terug te roepen. En Hasela voegde haar verzuchtingen in stilte bij de zijne. Buddo had haar zoo menigmaal van de goedheid en almacht des Heeren verhaald. O! als Hij haar thans eens die wondermacht toonen wilde, door dien doode het leven terug te schenken, gelijk Hij zoo vaak tijdens zijn omwandeling op aarde de dooden had doen opstaan!

De heidenen stonden nog altijd in sprakelooze aandacht rondom de tent geschaard, nu eens den arbeid der grafdelvers gadeslaande, dan weer nieuwsgierig naar binnen glurende en den biddenden priester bespiedende. Ook Widukind, die, in zijn rooden mantel gehuld, in de nabijheid op en neer wandelde, keerde, als door een geheime macht aangetrokken, telkens voor den ingang der tent terug en staarde dan, voor het uiterlijk met achteloos, gramstorig gelaat, maar inwendig met zekere huivering naar binnen.

Daar staakten Hildegrim en Gerbert hun arbeid. Het graf was gereed om den doode te ontvangen. Zij staken de twee zwaarden in de opgeworpen aardkluiten ter zijde, in afwachting dat ze hun straks weer dienen konden om de uitgedolven aarde over het lichaam uit te spreiden.

Met gebogen hoofd en gevouwen handen kwamen zij binnen de tent neerknielen aan weerszijden van het lijk, dat daar lag uitgestrekt, gereinigd en marmerwit, maar toch van het hoofd tot de voeten nog overdekt met rauwe en bloedige plekken, de niet af te wasschen sporen der wreede kneuzingen, de handen op de borst gevouwen om het kruisje, dat Hasela den doode, van wien zij het eenmaal ontvangen had, thans weer had teruggegeven. Ludgerus knielde nog steeds aan het hoofdeinde, verdiept in vurig gebed, nu eens de oogen smeekend ten hemel slaande, dan weer op den doode aan zijn voeten neerblikkende. Ook Hasela's blikken dwaalden van het lijk naar den priester en van dezen weer naar den ingang der tent, waarvoor de forsche gestalte van Widukind in zijn rooden mantel zich te midden van den kring der Saksen als een standbeeld verhief.

Daar stond Ludger op, behoedzaam het hoofd van den doode op een kussen neervleiende. Plechtig maakte hij over hem het teeken des kruises, en.... daar opende Buddo de oogen; hij richtte zich op, hij sprak!

Van schrik op dat schonwspel bevangen, deinsde de menigte met een kreet achteruit. Alleen Widukind bleef staan, als aan zijn plaats genageld; maar hij was lijkbleek geworden, terwijl de doode zijn kleur herkreeg, en staarde met wijdgeopende oogen op den wonderdadig herleefde, die zegevierend het kruis, dat hij omklemd hield, omhoog hief.

Buddo rees overeind en trad naar den ingang der tent. Nu ook deinsde Widukind met knikkende knieën achteruit, maar Ludger stelde hem gerust:

‘Vrees niet, heer Widukind,’ sprak hij, met plechtig gebaar op hem toetredend. ‘Want de Heer heeft de gunst, die gij zijn dienaar verleend hebt, met welgevallen aangenomen en u ter bevestiging van mijn woord zijn wondermacht doen aanschouwen. Ga in vrede en overdenk wat gij gezien hebt.’

De machtige aanvoerder der Saksen gehoorzaamde aan dit bevel als een gestrafte knaap. Hij boog het hoofd onder de geheimzinnige macht van den kruispriester, wendde zich langzaam en sprakeloos om en keerde met de zijnen, peinzend en in zich zelf gekeerd, naar zijn kamp terug.

Op het oogenblik dat hij dit weer betrad, wekte een vroolijk, bekend gehinnik hem uit zijn sombere gedachten. Verrast zag hij op en ontwaarde zijn geliefd strijdros, dat hij verloren gewaand had en dat hem nu huppelend als een jong veulen te gemoet sprong....

De plek, waar Buddo op het gebed van den heiligen Ludgerus van den dood werd opgewekt, ontving daarnaar den naam van Buddenfeld en eeuwen naderhand hield nog een steenen kruis de gedachtenis levendig aan de wondervolle gebeurtenis.¹⁾

(Wordt vervolgd.)

1) Ce opwekking van den doode wordt verhaald in de Vita Sancti Ludgeri, die in de negende eeuw door een monnik van Werden, naar de meedeelingen van Ludgerus' leerlingen, werd opgesteld. De schrijver beroept zich voor het feit op de getuigenis veracissimorum virorum de discipulis ejus (der geloofwaardigste mannen uit zijn leerlingen).