De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 12

Beati Misericordes.
Kerstlegende.
door P.N. Brouns.

Het was het jaar 752 na de stichting van Rome, de achtste dag voor de kalendae van Januari.

Heerlijk rees de zon op over het gebergte van Ephraïm, dat tusschen Jerusalem en Arimathea zijn statige kruinen opbeurt. Fonkelend stroomde het ochtendgoud langs den hemel en kleurde de heldere wolkjes in een gloed van purper en licht, terwijl de kalme vlakten zich trillend bewogen op den adem van den morgenstond.

Het was wonder, hoe de schitterende zon, die zooeven nog de treurige en sombere wateren der Doode Zee had aanschouwd, thans zooveel vroolijkheid en leven kon uitstorten over de bergen en dalen van Judaea.

En toch reed een jonkman uit de poorten van Arimathea, in zwaarmoedige gedachten verzonken, den weg op, die leidt naar Jerusalem.

In weelderigen dos golfden de blonde haarlokken over zijn breede schouders, terwijl zijn rijk geborduurde kleedij en zijn sierlijke degen schitterden in de glansen van het morgenlicht.

Peinzend reed hij voort, op zijn spierwit ros gezeten, en zijn gelaatstrekken verrieden duidelijk, dat ernstige gedachten zijn geest bezig hielden. Hij scheen niets te genieten van de schoone natuur, die, als met een glimlach van liefde en vrede, haar wondervolle tafereelen om hem heen ontrolde.

Vroolijk brieschend trappelde zijn fiere klepper voort, met hoogopgeheven kop, waarin een paar levendige, vurige oogen fonkelden, terwijl hij den adem, als lichtende nevelen, uit zijn wijd geopende neusgaten voor zich heen blies.

Het was omstreeks middag, toen de ruiter, in de verte, de vriendelijke daken van Nicopolis zag opduiken.

Toen hij de stad naderde, scheen hij uit zijn mijmeringen te ontwaken. Stapvoets reed hij de straat door, totdat hij aan een herberg kwam, waar hij zijn ros stilhield. Hij steeg af en trad binnen.

Hoe geheel anders was hij te moede, toen hij weer menschen zag na den langen, eenzamen tocht, dien hij geheel alleen met zijn paard had afgelegd.

Toch kon hij niet lang toeven, ten einde aan het bevel te voldoen van keizer Augustus, die een volkstelling van al zijn onderdanen had uitgeschreven. En daar hij behoorde tot den stam van Benjamin, was Jerusalem de plaats zijner bestemming,

Na eenige oogenblikken rust te hebben genomen, sprong hij weer in het zadel en reed in lichten draf voort.

Weer verviel hij in zijn zwaarmoedig gepeins, toen hij voor zich twee vreemdelingen zag, een man en een vrouw, die den weg opgingen naar Ajalon.

Hij gaf zijn paard de sporen om hen in te halen, reeds blij in zijn hart, dat hij reisgenooten zou aantreden, wier gesprekken hem den langen tocht zouden verkorten.

Toen hij hen dicht genaderd was, gingen de vreemdelingen ter zijde van den weg, om hem te laten voorbijrijden; doch hij hield de teugels in en reed stapvoets, terwijl hij met hen een onderhoud zocht aan te knoopen.

Hij groette vriendelijk, en vroeg den man, wat het doel was hunner reis.

‘Bethlehem,’ antwoordde deze, terwijl hij een blik sloeg op den ruiter.

‘Dat is een lange weg om te voet af te leggen,’ hervatte de jonkman.

‘Och, wij hebben al twee dagreizen achter den rug; dit is de derde, want wij komen van Nazareth in Galilea,’ antwoordde de vreemdeling.

‘Nazareth?... Nazareth?...’ vroeg hij peinzend.

‘Ja, en wij gaan op om aan het voorschrift des keizers te voldoen; want wij zijn uit den stam van Juda,’ vervolgde de vreemdeling.

‘Hoe heet gij?’ vroeg de ruiter, op een toon, die te kennen gaf, dat hij half in gepeins was verzonken.

‘Ik heet Jozef,’ sprak hij, ‘en zij heet Maria.’

‘Maria?...’ vroeg hij, terwijl hij een blik vol verrassing en verwondering wierp op de jonkvrouw.

Maar toen zijn blik het oog der jonkvrouw ontmoette, was het alsof er een schok ging door zijn ledematen, Een levendige herinnering uit vroeger dagen rees voor zijn ziel op. Ja, het was diezelfde maagd, wier aanblik hij nimmer had kunnen vergeten, sinds hij haar voor het eerst had gezien.

Eenige oogenblikken staarde hij peinzend voor zich heen, wierp nogmaals een blik op de jonkvrouw, en hernam, op een toon, die zijn innige vreugde verried:

‘Jonkvrouw, ik herken u!’

Maria zag naar hem op met een gevoel van verwondering.

‘Ja, ik herken u,’ hernam hij op beslisten toon. ‘Het is ongeveer twee jaar geleden, dat ik u gezien heb. Herinnert gij u niet meer, dat eens, tegen het vallen van den avond, een Romeinsch officier met een afdeeling soldaten te Nazareth aankwam?’

‘Ik herken u niet, jonkman,’ antwoordde zij.

‘Maar kunt gij u dan niet meer herinneren, dat eens een escorte ruiterij, met een officier aan het hoofd, zijn doortocht nam door Nazareth?’ vroeg hij op teleurgestelden toon.

‘O ja,’ antwoordde de maagd, ‘ik herinner me dat nog zeer goed. De vriendelijke hoofdman, verhit van den langen tocht, verzocht mij om een dronk water. En toen hij heen ging, vroeg hij mijn naam, en zeide: Tot weerziens, Maria... Misschien waart gij een zijner gezellen

‘Neen, Maria, ik was niet bij zijn gezellen... maar ik was de hoofdman zelf; o, ik gevoel mij zoo gelukkig u heden weer te ontmoeten,’ sprak hij, terwijl hij haar de hand toestak. ‘Nimmer heb ik u vergeten, maar ik hoopte steeds, dat eens een dag zou komen, waarop ik u dien dronk water kon vergelden.

‘Een dronk water vergelden?’ sprak Maria. ‘Ik dank u, heer overste, voor uw edelmoedig hart. Hadde ik iets beters gehad, ik had het u gegeven; doch ik ben arm, en het water, dat ik gaf, gaf ik om Godswil.’

‘Jonkvrouw,’ sprak hij, ‘het water uit uwe hand was mij welkomer dan wijn, en uwe goedheid wil ik gaarne met goud vergelden.’

‘Heer overste,’ sprak Maria op plechtigen toon: ‘misschien zal er een dag komen, dat gij het mij beter zult kunnen vergelden, dan met goud. En mocht die dag ooit opgaan, o, denk dan aan mij en aan het woord, dat ik heden tot u spreek: zalig die barmhartig zijn, want ook hun zal barmhartigheid worden betoond.’

‘God geve het,’ sprak de jonkman, geroerd tot in het diepste zijner ziel. Hij durfde de verklaring dezer woorden niet vragen, want hij zag dat Maria tot tranen toe was bewogen. ‘Noem mij echter niet meer overste,’ vervolgde hij om 't gesprek te wenden.

‘Gij zijt dus niet meer in dienst des keizers?’ vroeg zij.

‘Neen,’ antwoordde de jonkman, ‘ik heb den dienst verlaten, en woon thans te Arimathea. De dagen vallen mij daar lang, vooral wijl ik zoo lange jaren gewoon was aan het woelige krijgsleven.’

‘Gij zijt dus van Romeinsche afkomst?’ vroeg Jozef.

‘Ik ben wel te Rome geboren,’ hervatte hij, ‘maar mijn ouders waren uit den stam van Benjamin. Toch was de godsdienst mijner vaderen niet de mijne, en dat spijt mij. Eerst sinds ik te Arimathea woon, heb ik de heilige boeken van Israël leeren kennen. O, hoe treffend schoon zijn de profetiëen der Joden, vooral die voorspellingen des Zaligmakers, die eenmaal zal komen in Judaea. Gelukkig het kind, dat die dingen zal zien, want dan zal de gouden eeuw over het gevallen menschdom oprijzen, gelijk de heidensche dichter dat zoo heerlijk schoon bezingt.’

‘Jonkman,’ sprak Maria, ‘de vervulling dier profetieën is nabij, want de dagen der zieners zijn gesteld.’

‘O, Maria,’ riep hij als in vervoering uit; ‘o, mochten mijn oogen die wonderen des Heeren aanschouwen, dan zou ik in vrede sterven!’

Ondertusschen naderden zij Ajalon, waar de wegen het drietal van elkander gingen scheiden, want de vreemdeling reed den weg op naar Jerusalem, terwijl Jozef en Maria langs de bergen naar Bethlehem spoedden.

Bij het afscheid riep de vreemdeling den beiden toe: ‘Vaartwel en God zegene u! en gij, Maria, denk nog eens aan Jozef van Arimathea!’

Nog eenmaal ontmoette de jonkman den blik der maagd, die hem zoo goddelijk en schoon toescheen, als hij nog nimmer een sterveling aanschouwde. En toen Maria achter de bergen verdween, was het of de geheele wereld aan zijn hart ontrukt werd. Wat was dat een wondervol wezen, die Maria; nooit, nooit zou hij den indruk meer uit zijn ziel kunnen wisschen, dien zij op hem gemaakt had.

Met gebogen hoofd reed hij naar Jerusalem.

Reeds daalde de avond, toen hij van verre de daken der stad, omvloten van het smeltend avondrood, zoo droomerig zag oprijzen in de blauwe lucht. Daar zag hij reeds de tinnen van de paleizen van Herodes en Salomo; reeds riepen hem de trotsche burg Psira en de fiere toren van Psephinus hun groet toe. De tempel en het paleis van David beurden daar hun hoofden op boven de grijze wallen.

Jerusalem!... O, als een parel lag het daar, gepolijst en gekuischt door de hand der onsterfelijke koningen van Israël. - Jesusalem!... in wiens schaduwrijke dreven zooveel wondere lofzangen hadden geruischt van de harpen der zieners en profeten, - Jerusalem!... op wiens lachende heuvelen de duizenden echo's nog verhaalden van Davids jammerklachten en luidklinkende psalmentonen, opbruisend en jubelend ter eere van Jehova! - Jerusalem!... waar de klaterende tonen nog niet waren weggestorven van de liederen, die zoo heerlijk zongen van den grooten Leidsman, die eenmaal zou opstaan uit Judaea, om zijn volk Israël te weiden! - ja, daar lag het, schooner dan ooit, zijn marmeren tempels en paleizen, zoo kalm als een droom, in den gloed der ondergaande zonne te baden.

Wie beschrijft het machtig gevoel, dat den jonkman aangreep bij de aanschouwing der Sionsstad. Begeesterd door den geweldigen indruk,

[p. 255]

draafde hij door het dal Gihon, sloeg rechts af langs den muur van Agrippa, zwenkte nog eens zijn ros door het dal van Josaphat, en reed dan vlak bij den tempel door de Gouden Poort de stad binnen.

Hoe bewonderend staarde hij op al die monumenten, die zoo duidelijk verhaalden van de macht en heerlijkheid van Israëls vervlogen eeuwen!

Maar toch, één beeld zweefde onophoudelijk voor de oogen zijner ziel, het glimlachend beeld der schoone jonkvrouw, het beeld van Maria. Uit ieder voorwerp scheen zij hem tegen te blikken, en zijn gedachten vertoefden meer nog bij haar, dan bij die majestueuze gebouwen, die als tolken van het grijze verleden, zoo welsprekend rondom hem oprezen. En toen hij den Asuja-vijver voorbijreed, was het, of de rinkelende wateren hem het wondere woord toezilverden, dat zoo liefelijk van haar zuivere lippen vloeide: Zalig de barmhartigen, want ook hun zal barmhartigheid betoond worden.

En dan? - was het een voorspelling, die zij hem gedaan had, toen zij, tot in het diepste haars harten geroerd, sprak van een dag, waarop hij eenmaal, beter dan met goud, haar den dronk water zou kunnen vergelden, dien zij hem eens had toegereikt?

Met de zoete hoop in zijn boezem, haar spoedig weer te zien, stapte hij de herberg binnen, waar hij zou overnachten.

Nog laat in den nacht stond hij op het platform, en liet zijn blik dwalen over de slapende omgeving van het kalme Jerusalem. Geheel zijn leven vloog zijn peinzenden geest voorbij; de dagen, die hij als heiden te midden der heidenen had doorleefd, vervulden zijn ziel met nameloos verdriet; maar hoe geheel anders was hem het leven opgegaan, sinds hij de gewijde boeken van Israël kende, van wier bladzijden hem de wonderen des Heeren als wierook tegenwaaiden. En onwillekeurig zocht zijn blik over het zwijgend Hinnondal naar Bethlehem, dat ginds in de verte lag weggedoken achter den Berg des Boozen Raads.

Van Bethlehem toch had de profeet getuigd: ‘En gij Bethlehem, zult niet de minste zijn onder Juda's steden, want uit u zal de Leidsman opstaan, die zijn volk Israël zal weiden.’

Dubbel dierbaar was hem Bethlehem hedennacht, want ook de wondere maagd van Nazareth vertoefde binnen zijn muren.

De nacht was kil, maar hemelsch schoon.

Statig verhief zich de zilveren maan boven den verren horizon, en het eindeloos gewelf, dat, als een reuzenkoepel van saffier, boven Judaea was uitgespannen, was bezaaid met duizenden starren van trillend goud. Uit de verten steeg het liefelijk geruisch der zachtwaaiende olijfboomen en de beken murmelden haar zilveren gezangen, terwijl de adem van den nacht hem frisch tegenwaaide uit de sluimerende dalen.

Het was omstreeks middernacht, toen hij zijn hoofd ter ruste legde.

Nog immer stond het beeld der wondere maagd voor zijn ziel, en het scheen, dat de slaap zelfs niet bij machte was zijn ondoordringbaar gordijn uit te spannen tusschen zijn geest en de wereld.

Een lichte sluimering maakte zich van hem meester, toen plotseling een heldere lichtstroom zijn slaapvertrek met verblindenden glans vervulde. Hij sprong op en sidderend zag hij de velden stralen en schitteren in een ongekenden gloed. En ginds hoog in de heldere lucht boven de toppen der bergen, zag hij een ruischende englenschaar, met harpen- en mandolinenspel, op zilverwitte wieken over Bethlehem nederstrijken, en de ontwakende echo's herhaalden hun hemelsch lied: Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis.

Was het een droom of was het werkelijkheid wat zijn oog aanschouwde?

Vol eerbied en ontzag viel hij op zijn aangezicht ter aarde neder, en hoorde nog steeds het jubelend lied der engelen door de lucht weergalmen.

Allengskens werden de tonen al doffer en doffer, en stierven eindelijk weg. Een doodsche stilte daalde neder over Judaea, en de kalme nacht spreidde weer zijn vleugelen uit over de aarde.

Nauwelijks speelde de eerste morgenschemering om het tintelend Oosten, of de jonkman maakte zich op, en reed de Gennath-poort uit naar Bethlehem.

In de dalen gekomen, vernam hij van de arme herders, die daar hun lammeren bewaakten, hoe de engelen hun de geboorte van den Zaligmaker der wereld hadden verkondigd, en hoe zij gegaan waren om Hem te aanbidden.

In zijn ontroering kon de jonkman geen woord spreken.

Zijn hart klopte hoorbaar, toen hij, te Bethlehem aangekomen, vroeg waar de Koning der joden was geboren.

Hij trad den armoedigen stal binnen, en vond daar een zwak en hulpeloos kindje, gewikkeld in schamele doeken, en liggende in de kribbe der dieren.

Een hemelsche glans speelde om het hoofdje van het teedere wicht, en in de moeder des Verlossers herkende de jonkman Maria, de maagd van Nazareth.

Hij dacht aan het woord, dat zij tot hem had gesproken: de vervulling der profetieën is nabij, want de dagen der zieners zijn geteld; en hij viel ter aarde en aanbad den Heiland der volkeren....

Drie en dertig jaren gaan over de gebeurtenis heen.

Voor de rechtbank van Jerusalem was het vonnis geveld, waarbij de onschuldige Jesus ter dood werd veroordeeld. Door Judas overgeleverd, door Caïphas des doods schuldig verklaard, werd Hij gegeeseld, met doornen gekroond en gekruisigd.

Wel beefde de aarde bij den laatsten ademtocht van het Lam Gods; wel klopten de getuigen van den Godsmoord rouwmoedig op hun borst, met de belijdenis: Waarlijk, deze was de Zoon Gods; maar onder het kruishout bleef de Moeder alleen, van allen verlaten en bedroefd tot den dood toe, achter; want de beulen waren heengegaan, het volksrumoer was verstomd, en niemand bekommerde zich meer om den gekruisten Galileër en zijn weenende Moeder, die, in stomme smart, met den getrouwen leerling en de godvreezende vrouwen, den dood des Zaligmakers betreurde.

Maar ziet, tegen het vallen van den avond, beklom een eerbiedwaardige grijsaard den Calvarieberg. Sneeuwwit waren zijn lokken, en zijn baard was als zilver.

‘Maria,’ sprak hij, maar zijn woorden stikten in tranen. Ook de goddelijke Moeder kon geen woord over haar lippen brengen.

‘Maria,’ - hervatte hij na eenige oogenblikken op kalmer toon, - ‘indachtig aan uw droevige voorspelling, dat er eenmaal een dag zou rijzen, waarop ik, beter dan met goud, uw liefderijkheid jegens den krijgsoverste zou kunnen vergelden, ben ik gekomen om het lichaam van Jesus van het schandelijk kruishout af te nemen. Ik heb het misdadig rechtsgeding van uw Kind bijgewoond, en de mishandeling der Joden gezien. Ik heb een nieuw steenen graf laten bouwen tot rustplaats van zijn goddelijk lichaam.’

Dankbaar blikte Maria tot hem op, en herkende den weenenden grijsaard.

‘O Jozef,’ zuchtte zij, ‘moge Jesus u de barmhartigheid, die gij zijn arme verlatene Moeder betoont, eenmaal duizendvoudig vergelden!’

‘Goddelijke jonkvrouw,’ antwoordde hij innig geroerd, ‘dag aan dag heb ik het woord overwogen en dieper in mijn ziel gegrift, dat ik, drie en dertig jaar geleden uit uw mond mocht vernemen: zalig de barmhartigen, want ook hun zal barmhartigheid worden betoond. O, moge de goede Jesus, die voor ons is gestorven, mij de fouten mijner jeugd niet aanrekenen, en ook mij, armen zondaar, barmhartig zijn, wanneer mijn laatste uur zal zijn geslagen.’

Twee jaar later, op den verjaardag van de geboorte des Zaligmakers, stierf Jozef van Arimathea; zijn laatste gedachte was het troostend woord van Maria: Beati misericordes quoniam misericordiam consequentur, en de laatste verzuchting, die van zijn stervende lippen rolde: ‘Goede Jesus, wees mij, armen zondaar, barmhartig!’