De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 12

De dijkdoorbraak.
Kerstvertelling door J. Vesters Jr.

I.

Het was een tooneeltje van stil, huiselijk geluk, dat het interieur van den heer Dijkmans op den avond voor Kerstmis aanbood. Dicht bij het kleine kacheltje, dat een aangename temperatuur in het vertrek deed heerschen, zat de jonge vrouw des huizes, haar eenig kindje wiegend. Nu en dan boog ze zich met moederlijke bezorgdheid over de wieg, om te zien, of de kleine door de rhythmische schommelingen nog niet in slaap gesust was.

Een ouderwetsche lamp met een groene kap wierp een warm, vroolijk licht over de moeder en het kind, op wie de heer Dijkmans, van de tafel opziende, den blik gevestigd hield, met een glimlach van blij geluk om de lippen.

Thans keek zijn vrouw op en haar man aan. Met een vriendelijk hoofdknikje beantwoordde ze de tinteling van vreugde in het oog van haar echtgenoot. ‘Ik geloof dat Eduardje slaapt.’ zei ze. ‘Kijk toch eens wat een engel van een kind, nu hij daar zoo lief in zijn wiegje ligt.’

Mijnheer Dijkmans stond op en naderde de wieg, waarvan zijn vrouw het groene omkleedsel een weinig ter zijde schoof, om beter het licht der lamp op den sluimerenden kleine te laten vallen. ‘Voorzichtig, maak hem niet wakker,’ vermaande ze haar man, toen deze zich vooroverboog, om een kus te drukken op de blozende wangetjes van zijn lieveling.

‘Marie, ik ben zoo gelukkig met jou en dit kind,’ zei mijnheer Dijkmans, ‘zóó gelukkig, dat ik niets meer kan wenschen.’

‘Zeker, Eduard, we zijn gelukkig,’ beaamde zijn vrouw, ‘en we mogen het kindje Jesus morgen wel bijzonder bedanken voor alles wat Het ons geschonken heeft. Maar ik ben zoo bang voor het water. De dijk is hier vlak bij en als hij mocht doorbreken.... God, ik durf er niet aan denken....’

‘Tut, tut, vrouwtje, hoe dikwijls heb ik je nu al gezegd, dat er nog geen gevaar bij is? De dijk is zoo stevig en het water heeft er al meer keeren vóór gestaan.’

‘Toch nog nooit zoo hoog als dit jaar, Eduard. Hoe licht kan de dijk ondermijnd worden door dat verraderlijke water.’

‘Maar er wordt dag en nacht de wacht bij gehouden, Marie. Zoo gauw als ze iets mochten gewaar worden, dat gevaar kon opleveren, zouden ze onmiddellijk waarschuwen.’

‘Het kan wel zijn, dat ik te angstig ben, Eduard, maar ik kan er niets aan doen. Alle avonden ga ik met vrees naar bed, en ik ben blij als het weer morgen wordt. Overdag ben ik zoo bang niet, maar 's nachts. Wat zouden wij met de kou en de duisternis moeten beginnen, als het ongeluk 's nachts eens gebeurde? Ik durf er niet aan denken, Eduard, vooral om ons kindje.’

‘Kom, kom, Marie, je bent anders zoo'n dapper vrouwtje, en nu laat je je heel onnoodig vrees aanjagen. Er wonen immers zooveel menschen achter den dijk.’

‘Ja, maar wij wonen er zoo dicht achter, Eduard. Als de dijk doorbreekt, is ons huis het eerst aan de beurt.’

‘Maar hij zal niet doorbreken, kind,’ herhaalde mijnheer Dijkmans, die niet meer wist wat te zeggen, om zijn vrouw den angst uit het hoofd te praten. ‘Hoor eens, Marie,’ vervolgde hij, ‘ik wil niet, dat je zoo dag aan dag in de ongerustheid verkeert. Als je wil, zullen we den dag na Kerstmis verhuizen. In de kom van het dorp staat een huis leeg, waar we wel zoo lang in kunnen trekken, tot er iets beters openkomt.’

‘Je bent een goede, beste man, Eduard, maar we hebben nog een jaar huur aan dit huis. 't Is zonde van het geld, en misschien gaat het water ook wel gauw vallen.’

Mijnheer Dijkmans moest bij zichzelf lachen om zijn vrouw, wier zuinigheid de overhand behield op haar vrees.

‘'t Is ook maar een voorslag, kind. We kunnen de Kerstdagen afwachten, en is het water dan nog niet aan het vallen, dan kunnen we nog zien. Voor geen geld van de wereld zou ik willen, dat je in de onrust moest blijven.’

‘Ja, 't is eigenlijk ook wel kinderachtig van me,’ zei juffrouw Dijkmans, ‘want er zijn zooveel menschen, die door het water bedreigd worden. Maar ik ben nu eenmaal zoo, en het is vooral de gedachte aan Eduardje, die me zoo bang maakt.’

‘Weet je wat, Marie, ik ga nog eens even naar den dijk kijken en hooren wat ze er daar van denken. Dan zal je van nacht toch wel gerust zijn, als je weet dat er niets te vreezen is.’

‘Kom gauw terug, Eduard, want als jij niet bij me bent, ben ik nog veel banger.’

‘'t Is maar een paar stappen, kind. Maar haal je nu in Gods naam geen dingen in het hoofd, die niet zullen gebeuren.’

Juffrouw Dijkmans hielp haar man zijn dikke overjas aandoen, want het was vinnig koud buiten, vooral door den overgang uit een goed verwarmd vertrek. De sneeuw viel bij dichte vlokken neer en de scherpe oostenwind joeg ze in wilde, dwarrelende vaart voort.

‘Zou je maar niet liever thuis blijven, Eduard?’ vroeg zijn vrouw, toen ze de voordeur opengedaan had en een wirrelende vlokkenzwerm de gang instoof, ‘'t Is geen weer om nu nog naar den dijk te gaan.’

‘Wel neen, Marie, ik ben immers aanstonds terug, en voor wat sneeuw ben ik niet bang. Met mijn dikke jas en mijn pelsmuts kan ik er goed tegen,’ lachte hij. ‘Ga jij nu maar gauw naar binnen en zorg dat ik een warme kop koffie heb als ik terug kom.’

Met deze woorden trok hij de deur al in het slot en stapte voort, diep wegschuilend in zijn jas, want de wind dreef hem de fijne sneeuwkorrels onbarmhartig in het gezicht en den hals.

Met een zucht ging de jonge vrouw naar binnen. ‘Ik had hem toch eigenlijk niet moeten laten gaan,’ zei ze bij zich zelf. ‘Hij doet het om mij gerust te stellen, en het is ook dwaas van me, zoo bang te zijn.’

In de kamer nam ze naast het wiegje van haar kind plaats, maar haar gedachten waren bij haar man. Ze volgde hem in den geest en rekende uit, waar hij nu zoo wat zijn kon. Aan den dijk nog niet, want met de sneeuw was het loopen moeilijk. Zij haalde een rozenkrans uit haar zak te voorschijn en begon te bidden. Maar telkens was ze verstrooid, ze zag haar man tegen de sneeuw inworstelen, ze zag het onstuimige, zwarte water, met woest geweld onverpoosd den dijk beukend, door menschenhand tegen het verraderlijke element opgeworpen.

In den angst, die haar omving, die sterker was dan zij zelf, voelde zij er plotseling behoefte aan, haar kind te zien, als zou dat gezicht haar kracht geven. Ze sloeg het wiegekleedje op, dat het te felle licht moest tegenhouden, en beschouwde met innige voldoening haar lieveling, die zijn mollige armpjes boven het dekkleedje had gewerkt en zijn kleine knuistjes had gebald.

Wat slaapt hij gerust, dacht zij, haar adem inhoudend, als vreesde ze hem daardoor wakker te maken. Hij weet van niets, hij kent nog geen angst. Moge het Kindje Jesus, dat in dezen nacht geboren werd, hem beschermen en alle gevaar van zijn hoofdje afwenden.

Behoedzaam sloeg ze het wiegekleedje weer toe, stond op en stak de kaarsjes aan voor het kribbetje. Daarna begon ze weer te bidden tot Hem, die als een hulpeloos wicht ter wereld was gekomen, en wiens beeltenis, door het geelwitte licht der kaarsen overgoten, haar bemoedigend scheen toe te lachen.

De jonge moeder vond het vreemd, dat zij thans niet bidden kon als anders, dat haar gedachten telkens afdwaalden. Afdwaalden niet alleen naar hetgeen ze in haar onrust voor de toekomst vreesde, maar ook naar het verleden.

In dit verleden had ze weinig vreugde en zonneschijn gekend, en telkens wanneer er iets onaangenaams was, kwam de gedachte daaraan bij haar op. Zoo ook nu. Reeds op jeugdigen leeftijd had ze haar ouders verloren en was bij een oom en tante opgevoed. Deze waren heel goede menschen, die veel van haar hielden, maar het gebrek hadden, wereldsch te zijn en graag te willen schitteren.

Het karakter van Marie nu kwam hiermee volstrekt niet overeen. Zij was ernstig, stil en ingetogen, wat voor gevolg had, dat ze nogal eens met haar oom en tante in botsing kwam. Dit werd er niet beter op, toen Marie ouder werd en men met alle geweld een schitterende partij voor haar wilde vinden. Eigenlijk hoefde men die niet meer te vinden, want ze bood zich van zelf aan.

Victor van Bree kwam dikwijls bij Marie's oom en tante aan huis, en dezen zagen hem met genoegen komen en moedigden zijn bezoeken aan, omdat zij wel wisten wat het doel daarvan was, en zij zich daardoor vereerd gevoelden.

Van Bree beantwoordde aan de eischen, die deze kortzichtige menschen aan een schitterende partij stelden, en daar het jonge mensch van hun toestemming en steun zeker was, twijfelde hij geen oogenblik, of Marie zou gretig zijn aanbod aannemen. Welk jong meisjeshart, zoo dacht hij, zou weerstand kunnen bieden aan al de voordeelen, die een verbintenis met hem meebracht?

Toch bood Marie niet alleen weerstand, maar ze wilde zelfs in het geheel niets van Victors attenties weten, toen ze begreep, waarop hij het gemunt had. Om hem het hopelooze van al zijn pogingen te doen inzien, was ze zoo onverschillig en stug voor hem, als de burgerlijke beleefdheid het maar eenigszins gedoogde.

Al de moeiten, die eerst haar tante, daarna haar oom zich gaven, om hun nichtje tot andere gedachten ten opzichte van Van Bree te bren-

[p. 243]

gen, waren vruchteloos. Of zij al hun uiterste best deden, om Marie te overreden en haar te doordringen van het geluk, dat haar werd aangeboden en dat zij zoo onverstandig was met voeten te willen schoppen, het hielp alles niets. Marie bleef onwrikbaar.

Waren de oogen van haar oom en tante door den uiterlijken schijn beneveld, wat hen belette dieper door te dringen, het jonge meisje had het karakter van Van Bree gepeild. Ze had, eerst als bij intuïtie, later door de ondervinding begrepen, dat Victor ijdel en opgeblazen was, met enkel een zeer dun vernisje van godsdienst, waardoor hij wel zoo weinig helderziende menschen als haar oom en tante om den tuin kon leiden, maar niet haar bedriegen. Aan zulk een man, ook al was hij bemiddeld, wilde zij haar toekomst niet verbinden; daarvoor was zij te degelijk en te godsdienstig.

Van Bree was in het begin ten hoogste verbaasd, toen hij bemerkte, dat zijn gevoel door het mooie nichtje niet beantwoord werd. Aan deze mogelijkheid had hij geen oogenblik gedacht, zoo overtuigd was hij in zijn opgeblazen ijdelheid, dat ieder meisje zich ten hoogste vereerd moest achten, zijn naam te mogen aannemen.

Maar zijn verbazing werd woede, toen hij zag dat Marie standvastig bleef weigeren en al de bemoeiingen van haar oom en tante, om haar van gedachte te doen veranderen, schipbreuk leden. Hoe, hij was afgewezen door een meisje dat niets bezat dan een lief gezichtje - karakter en deugd telden in zijn oog niet mee - maar weinig of geen vermogen!

Doch Van Bree's woede bereikte het toppunt, toen Marie een goed jaar later - zeer tegen den zin van haar oom en tante - met den heer Dijkmans trouwde. Aan zulk een alledaagsch man, onbemiddeld en bekrompen, had ze dus de voorkeur gegeven boven hem! Hij zou het nooit vergeten, maar dit niet alleen, hij zou zich weten te wreken. Zijn ijdelheid was zwaar gekrenkt, en daaraan zou voldoening moeten worden gegeven.

Marie was intusschen gelukkig met haar man, gelukkiger dan ze aan Van Bree's zijde ooit zou geweest zijn. Een jaar na hun huwelijk werd haar geluk nog grooter door de geboorte van een zoon. Kalm leefde zij in en voor den huiselijken kring, God dankend voor het geluk, dat Hij haar geschonken had en Hem om de bestendiging daarvan vragend.

Van Bree was uit de verte getuige van Marie's geluk, en juist dit denkbeeld prikkelde zijn woede tot razernij. Hij zou haar, die hem had afgewezen, zoo graag ongelukkig, diep ongelukkig gezien hebben; daarin zou zijn haat bevrediging hebben gevonden. Doch de gedachte dat zij daarentegen gelukkig, overgelukkig was, was hem ondraaglijk. Dit nog te meer, daar hij in zijn financieele operaties, waartoe hij zich door anderen, die op zijn ijdelheid speculeerden, liet verleiden, door slag op slag getroffen was. Om zijn verdriet hierover te verzetten, gaf hij zich over aan den drank, zoodat hij goed op weg was, zich financieel en moreel te ruïneeren.

In het begin had Marie dikwijls met angst aan Van Bree gedacht. Ze kende zijn ijdel en wraakzuchtig karakter en wist maar al te wel, dat hij het haar nooit vergeven zou, dat ze hem had afgewezen. Doch mettertijd sleet die angst, vooral door het geluk, dat ze smaakte in het bezit van haar man en haar kind.

Doch heden, nu zij door haar vrees voor het doorbreken van den dijk was overstelpt, nu het barre weer er toe meewerkte om haar in een melancholische stemming te brengen, nu ze zich in de afwezigheid van haar man, alleen met haar kind, zoo hulpeloos en verlaten vond, - nu ook kwam de gedachte aan Van Bree met overweldigende kracht bij haar op, en met die gedachte de angst.

Anders zoo verstandig, liet zij zich thans geheel door haar gevoel beheerschen, en dit bracht haar allerlei schrikbeelden voor den geest, die bij een enkel oogenblik nadenkens als hersenschimmig zouden verworpen zijn. Doch ze kon nu niet nadenken of redeneeren: ze verkeerde als onder de suggestie van den angst. Indien Van Bree nu eens binnenkwam, wat zou ze dan doen? En als meende ze werkelijk, dat hij door de gesloten deur zou binnenkomen, hield ze angstig den blik daarop gevestigd; maar van de deur viel haar oog op het Kerstkribbetje, door het zachtgele licht der kaarsen beschenen. Het gezicht van den kleinen Jesus deed haar tot zich zelve komen, en zacht maakte ze zich een verwijt, dat ze zich zoo door haar onrust liet vervoeren. Weer liet ze de kralen van den rozenkrans door de vingers glijden, maar nog wilde de obsessie van den angst niet wijken, nog zag ze het dreigend, grijnzend gelaat van Van Bree voor zich. ‘Kindje Jesus, sta ons bij,’ stamelde ze, ‘behoed ons voor alle gevaar!’

Terwijl zijn vrouw aldus door onrust verscheurd werd, richtte de heer Dijkmans zijn schreden naar den dijk, die het veege dorp voor den stortvloed van de geweldige watermassa daarachter moest beschutten. Doch hij was niet de eenige, die, ondanks het gure weer en de wilde sneeuwjacht, zijn schreden daarheen richtte. Met hem wilden een aantal dorpelingen zich, vóór zij te ruste gingen, overtuigen, dat er voor dien nacht geen gevaar dreigde. Alles stond voor hen op het spel; hun landerijen, hun vee, hun huis, dit alles werd door het water bedreigd. Indien dit den band kon verbreken, die het nu nog omsloot, indien het zich als een lawine kon uitstorten over het arme dorp, dan zou de ellende niet te overzien zijn.

Reeds uit de verte zag de heer Dijkmans de walmende toortsen hoog op den dijk, een spookachtig rood schijnsel werpend door de witte sneeuwvlokken heen, en hoorde hij de stemmen der mannen, die wind en weer, koude, sneeuw en water trotseerden, om het vraatzuchtige element te keeren.

Het was een eigenaardig, grootsch en fantastisch schouwspel, die drukke bedrijvigheid in den kouden Decemberavond. Hier niet de ingetogen kalmte, aan den Kerstavond eigen, waarop de menschen zich vroeg naar bed begeven, om den volgenden morgen naar de Kerstmis te kunnen gaan. Neen, alles was ijverig, onophoudelijk in de weer, de zwakke punten van den dijk bevestigend, de kisting nog versterkend met zoden en takkebossen. Kalm en rustig deden de mannen hun plicht, ten volle hun zware verantwoordelijkheid beseffend. Geen noodeloos woord werd er gesproken: de bewakers van den dijk schenen van het water stilzwijgendheid en ernst geleerd te hebben.

Op den dijk gekomen, werd de aandacht van den heer Dijkmans een oogenblik geboeid door het schonwspel der breede, donkere watervlakte, waarop de toortsen der dijkwacht een spookachtigen, rossen weerschijn wierpen. Zwart kwamen de golven aanrollen, nog zwarter door de blanke sneeuwvlokken, die ze gretig verzwolgen, tot ze een roode tint aannamen, als de gloed der fakkels er op viel. De menschen op den dijk schenen spoken, somber bijeengeschoold om het geheimzinnige van den donkeren Kerstavond nog te verhoogen.

‘Wat dunkt u?’ vroeg de heer Dijkmans aan het hoofd der dijkwacht, ‘is er voor van nacht iets te vreezen?’

‘Gelukkig niet,’ antwoordde de stoere man, in zijn pijjekker, met zijn hooge laarzen en ruige muts het beeld der onverzettelijke kracht. ‘Gelukkig niet. Sedert twee uren is het water aan het vallen, nog niet veel, een paar millimeters maar, doch er is val, en dat is de hoofdzaak. Was het water nog één dag blijven wassen, zooals het gisteren gedaan heeft, ja, mijnheer, dan had ik voor niets ingestaan. Maar nu heb ik alle hoop.’

Een zucht van verlichting ging op uit de omstanders, die in angstige spanning hadden geluisterd, en wien het thans toescheen, dat het water niet zoo zwart en onstuimig meer was als zooeven.

‘Het zal dan morgen toch niet zoo'n sombere Kerstmis zijn, als het zich eerst liet aanzien,’ vervolgde de dijkbewaker. ‘Als de val blijft aanhouden, is alle vrees geweken, en ook mijn mannen zullen dan eens rust kunnen hebben. Ze hebben het wel verdiend.’

Na het hooren dezer goede tijding spoedden allen zich naar huis, met den wederkeerigen en hartelijken wensch van: ‘Zalige Kerstmis!’ Hun was een pak van het hart genomen. Voor het eerst na zooveel nachten zouden ze thans gerust kunnen slapen. Het water valt, - geen heuglijker tijding hadden ze kunnen vernemen, en menigeen bad in stilte een Onze Vader tot het Kerstkindje, om Het te danken, dat Het het dreigend gevaar had afgewend.

‘Goede tijding, Marie,’ zei de heer Dijkmans, thuiskomend en zich de sneeuwvlokken van zijn jas schuddend. ‘Het water valt, je kan dus gerust zijn. Alle gevaar is geweken, heeft de dijkwacht gezegd. Maar wat zie je bleek, kind,’ vervolgde hij op bezorgden toon. ‘Is er iets gebeurd, of ben je verschrokken?’

Het jonge vrouwtje poogde te glimlachen. ‘Goddank, dat, het water aan 't vallen is en we dus van dien kant niet bang hoeven te zijn.’

‘Van dien kant, zeg je, maar van welken kant vrees je dan wei? Kom, zeg op, kind, wat er aan scheelt.’

‘Och, Eduard, je zal het kinderachtig van me vinden, maar toen je weg was, heb ik me angstig gemaakt....’

‘Maar dat is immers voorbij, je kan nu gerust zijn.’

‘Dat niet, Eduard, ik heb me angstig gemaakt voor Van Bree.’

Bij het hooren van dien naam vlamde er iets in Dijkmans' oog. ‘Kom, Marie, wees wijzer en denk niet aan dien gek. Je hebt mij immers om je te beschermen, en wees er verzekerd van, dat hij je geen haar zal krenken. Ben je nu gerust?’

‘Ja,’ antwoordde het jonge vrouwtje, maar haar hart popelde toch van een onrust, die, al kon ze die niet onder woorden brengen, haar niet minder beklemde. ‘Willen we nu nog een tientje bidden voor het Kerstkindje?’ vroeg ze aan haar man. ‘Het is nu te laat voor het rozenhoedje, en ik moet vroeg op voor de Kerstmis.’

Beiden knielden voor het kribbetje neer en baden, mijnheer Dijkmans om te danken voor het afgeweerde gevaar, zijn vrouw om het Goddelijk Kindje te vragen, dat Het ook het andere gevaar zou afwenden.

II.

Victor Van Bree zat alleen in zijn kamer en staarde lusteloos, met de hand onder het hoofd, in het vuur van den haard, dat in roode krinkels als vurige tongen vroolijk opflakkerde. Het denkkeeld, dat het thans Kerstavond was, dat de heele Christenheid over weinige uren de geboorte des Zaligmakers zou vieren, gaf hem geen enkele goede gedachte in, of liever, hij dacht er in het geheel niet aan. Sinds lang reeds was hij onverschillig geworden voor alles wat op den godsdienst betrekking had, en met een spottend glimlachje haalde hij de schouders op voor het vroom en kinderlijk geloof der eenvoudigen van geest en hart. Hij achtte zich daar ver boven verheven.

Al was het reeds lang geleden, dat Marie het aanbod van zijn hand had afgewezen, vergeten had hij het geen oogenblik. Zijn ijdelheid was daardoor het meest gekwetst, en geen wonden schrijnen meer, dan die men de ijdelheid toebrengt.

Hij zou het haar betaald zetten, dit had hij zich zelf gezworen, en dien eed zou hij gestand doen. In de eerste opwelling van zijn woede had hij allerlei dolle plannen beraamd, die echter bij eenig nadenken het een al meer onuitvoerbaar bleken dan het ander.

Moest hij dus de bevrediging van zijn wraak uitstellen, afstellen deed hij ze niet. Integendeel, sterker werd in hem de hartstocht, naarmate hij Marie meer gelukkig zag en hij zelf door slag op slag werd getroffen. Vooral sedert hij zich aan den drank overgaf en zijn verstand soms halve dagen beneveld was, werd het verlangen grooter, zich op Marie te wreken.

In de laatste dagen was - hoe wist hij zelf niet - een plan bij hem opgekomen, zóó snood, dat hij er eerst zelf van ijsde. Zóó bedorven was hij nog niet, of er was toch nog een greintje menschelijk gevoel bij hem over, en dat verzette zich tegen de volvoering van het gruwelstuk. Maar sedert het denkbeeld eenmaal zijn zinnen had beziggehouden, liet het hem niet meer los, en hoe meer hij er over nadacht, hoe meer langzamerhand ook de bedenkingen wegvielen, die zich in het begin in zijn binnenste hadden doen hooren. Er was dan ook geen