De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 12

[p. 193]

[Nummer 25]

Koning Karel en Widukind.
Door
J.R. van der Lans

VIII.
Roeland bij Ronceval.

Een heerlijke zomeravond was neergedaald over de heuvelige vlakte, ten zuiden begrensd door de hooge bergketen der Pyreneën. Als roodgouden vuurbol hing de zon laag op de westerkim neer, wierp een tooverachtigen gloed op de toppen en hellingen der en kleurde de duizenden tenten, in de vlakte opgeslagen, met een zacht rozerood.

Tusschen die tenten lagen en zaten in groepen de krijgers van koning Karel, die hem op den veldtocht naar Spanje gevolgd waren en die zich thans, nu de strijd alweer gelukkig ten einde was gebracht en zij de Pyreneën achter den rug hadden, aan een behaaglijke rust overgaven.

Koning Karel zelf, die nooit rustte, gaf er hun het voorbeeld toe. Hij zat, omringd van zijn legerhoofden, aan den ingang zijner tent op een gemakkelijken, vergulden zetel, met de voeten op een wit, met goud doorwerkt tapijt, dat over het gras van den bodem was uitgespreid.

Hij had zijn wapenrusting afgelegd. De gouden helm, zijn borstkuras en schild waren opgehangen aan de speer, voor den ingang der tent in den grond geplant. Slechts het breede slagzwaard hing den koning nog aan het rijk bewerkt bandelier en zijn hand rustte steunend op den kostelijk met edelgesteenten versierden greep.

‘Ziedaar met Gods hulp alweer een veldtocht ten einde gebracht,’ sprak hij, met welgevallen den kring rondziende. ‘Na den strijd is het zoet rusten.’

‘Ten einde gebracht, is misschien wat voorbarig gesproken,’ hernam de voorzichtige Gerolf, 's konings zwager, met zijn gewone vrijmoedigheid. ‘Zoo lang de achterhoede des legers nog de Pyreneën niet door is, kan de veldtocht niet geëindigd heeten.’

‘De achterhoede is aan Roelands leiding veilig toevertrouwd,’ hernam de grijze hertog Bernhard, des konings oudoom. ‘Hij heeft den Saracenen tijdens den oorlog zooveel schrik ingeboezemd, dat zij het wel laten zullen hem bij zijn aftocht te bemoeilijken.’

Koning Karel zag nadenkend voor zich; een sombere wolk gleed over zijn breed voorhoofd.

‘Toch berouwt het mij achteraf, aan Roeland de achterhoede te hebben toevertrouwd,’ sprak hij. ‘Ik weet niet welk voorgevoel mij de borst beklemt; maar ik vrees dat het een slechte raad zal blijken, dien hertog Lupus van Aquitaniëga, toen hij er op aandrong, dat Roeland onzen aftocht zou sluiten.’

‘Ook ik stel weinig vertrouwen in dien Merovinger,’ zei Gerolf, ‘ondanks al zijn betuigingen van onderwerping.’

‘Hij heeft anders bij dezen veldtocht voldoende getoond, dat de onderwerping hem ernst was,’ hernam Bernhard. ‘Heeft hij 's konings leger ook maar het geringste in den weg gelegd bij den doortocht over zijn gebied?’

‘Integendeel, ik moet zeggen, hij heeft het voorttrekken onzer troepen naar beste vermogen bevorderd,’ sprak de koning. ‘Daarbij heeft hij de onderwerping, mij te Nijmegen gezworen, nogmaals uitdrukkelijk en plechtig vernieuwd. Ik heb dus geen reden hem te mistrouwen, en toch....’

‘Ge doet hem onrecht en u zelven ijdele kwelling aan met zulken argwaan,’ hernam Bernhard. ‘Wellicht voert grave Roeland u morgen reeds de laatste troepen uit Spanje terug.’

‘Het was,’ dus mengde zich thans graaf Theodorik in het gesprek; ‘het was, zoo ik meen, minder Lupus’ raad dan Roelands eigen aandrang die den koning noopte hem de achter hoede toe te vertrouwen. Hij eischte terecht voor zich de eer, den in Spanje bevochten zegepralen, waartoe zijn zwaard zoo machtig heeft bijgedragen, schitterend de kroon op te zetten. Wij allen hebben hem die eer gegund; hij zal ze zich als altijd waardig toonen.’

‘Gij spreekt waar,’ hernam de koning, behoefte gevoelend, de sombere vrees, die hem bekroop, van zich af te zetten. ‘Schenker,’ dus riep hij een schildknaap toe, ‘reik ons een beker opdat wij drinken op graaf Roelands behouden terugkeer.’

De knaap vulde eerst den gouden beker des konings, dien hij hem met eerbiedige buiging aanbood, en bediende daarna de andere heeren.

roeland bij ronceval, naar de teekening van de neuville,

[p. 194]

Lustig rinkelden de drinkvaten, toen de legerhoofden aanstieten om op Roelants veiligen aftocht te drinken.

‘Ik verlang vurig hem weer te zien,’ hernam koning Karel, ‘want het hart trekt mij naar de koningin en de kleinen, en Roeland zal niet minder begeerig zijn, te Casseneuil, waar het hof ons wacht, zijn beminde Hildegonde weer te vinden. Wanneer zou de bode, dien ik daarheen heb gezonden, in het kamp terug kunnen zijn?’

‘Licht morgen al,’ zei hertog Bernhard, ‘ik hoop dat hij den koning gelukkige tijding breiige van de koningin!’

Met dien wensch, op plechtigen toon uitgesproken, stemden allen eerbiedig in; want koningin Hildegarde verkeerde, toen de koning haar te Casseneuil, aan de samenvloeiing van de rivieren Lot en Garonne achterliet, in blijde verwachting. Tot daar was zij het leger gevolgd, dat de Loire was overgetrokken, en te Casseneuil zijn kamp had opgeslagen om er zich op den tocht naar Spanje voor te bereiden.

Dat was geweest in de lente van het jaar 778. Men had er, naar het gebruik van Karels hof, plechtig het Paaschfeest gevierd en kort daarna was het leger naar Spanje getrokken. Evenals bij zijn laatsten tocht naar Italië had Karel ook ditmaal zijn leger in twee groote afdeelingen gesplitst. Het eene, uit Austrasiërs, Neustriërs, Borgondiërs en verschillende Germaansche legertroepen gevormd, moest, door den koning zelf aangevoerd, door de westelijke Pyreneën Spanje binnendringen langs het dal van Ronceval en zich het eerst op Pampeluna werpen. De andere, uit Provençalen, Septimaniërs, Lombarden en andere zuidelijke volksstammen samengesteld, moest onder bevel van hertog Bernhard door de oostelijke Pyreneën het schiereiland binnenrukken om de steden Gerona en Barcelona te nemen. Eerst vóór Saragossa, dat Ibn-el-Arabi beloofd had, den koning in handen te leveren, zouden beide legerafdeelingen zich vereenigen.

Alles boog voor Karels zegevierende wapenen. Zonder op eenig verzet te stuiten trok hij door het dal van Ronceval Spanje binnen. Pampeluna gaf zich gewillig aan hem over; ook Barcelona werd na een kort beleg genomen, en ofschoon Saragossa zich met alle kracht verweerde, moest het toch eindelijk voor den overwinnaar bukken. De Saracenen boden een rijke schatting in goud aan ten teeken van onderwerping. Karel stelde Ibn-el-Arabi met zijn emirs tot regenten over hun provinciën aan; zij moesten hem den huldigingseed zweren en beloven in het vervolg den Christenen geen schatting meer op te leggen. Voor zich zelven behield Karel de landstreek tusschen den Ebro en de Pyreneën, die hij onder den naam van Spaansche Mark bij zijn rijk inlijfde en waarover hij een zijner graven, die zijn zetel te Barcelona vestigde, het gebied toevertrouwde.

In het fiere bewustzijn, aldus in weinig maanden tijds den veldtocht tot een gelukkig einde gebracht en het rijk tegen de invallen der Saracenen gewaarborgd te hebben, toog hij door het dal van Ronceval weer naar Frankrijk terug, onderweg nog de wallen van Pampeluna slechtende om een mogelijken opstand van die stad te verhoeden.

Thans over de Pyreneen teruggekeerd, wachtte hij nog slechts de achterhoede van zijn leger af, en verheugde zich in het blijde vooruitzicht, weldra zijn geliefde gemalin en kinderen weer te zien.

Terwijl nog de beker rondging, waarmee zijn krijgers hem gelukkige tijding toewenschten van de koningin, kwam een ruiter in vollen draf aangesneld, sprong voor Karels tent van zijn bestoven ros, en terwijl hij dit aan een schildknaap toevertrouwde, trad hij voor den koning, boog zich op ééne knie neer en sprak:

‘Onze genadige vrouwe, koningin Hildegarde doet den koning weten, dat hem een zoon is geboren, die, naar zijn wensch, den naam Lodewijk heeft ontvangen. De koningin laat den koning haar eerbiedige groetenis doen en ziet met verlangen uit naar zijn komst.’

‘God zij geloofd!’ riep koning Karel uit, met opgetogen blijdschap van zijn zetel opspringende. ‘En hoe vaart de koningin?’

‘Onze genadige vrouwe en haar zoon verkeeren in den besten welstand. De koningin hoopt dat haar heer en gemaal zich spoedig met eigen oogen daarvan kunne overtuigen.’

‘Bij mijn zwaard! dat hoop ik niet minder,’ hernam Karel levendig, ‘en zoodra de achterhoede zich bij ons heeft gevoegd, zal de koningin mij niet lang meer te Casseneuil wachten. Maar zonder Roeland zou ik niet gaarne onder de oogen zijner Hildegonde komen,’ voegde hij er schertsend bij. ‘Komaan, heeren,’ ging hij tot zijn gevolg voort, ‘een dronk op den nieuwgeboren koningszoon.’

De schenker vulde de bekers, en toen zij met den schuimenden wijn werden opgeheven, klonken gulhartig uit den mond der wakkere krijgers de welgemeende kreten:

‘Heil den jongen koningstelg! Heil Lodewijk, koning Karels zoon!’

Een dichte drom van krijgers, door het gejuich aangelokt, schaarde zich om den koning; allen hieven de bekers op, allen stemden in met den heildronk, allen wilden den vereerden vorst hun deelneming toonen in zijn vadervreugde. De blijde mare ging van mond tot mond, tusschen en onder de naaste tenten kwam alles in beweging; de groepen rustende krijgers sprongen overeind; van alle kanten kwamen 's konings trouwe mannen opgetogen aangesneld, wedijverend wie hem het eerst zijn gelukwensch brengen zou.

‘De koning gelieve te gelasten,’ sprak Gerolf, ‘dat het blijde nieuws met trompetgeschal door het heele leger worde bekend gemaakt.’

‘Wacht daarmee.’ sprak de koning met een gebaar van terughouding, terwijl een bezorgde trek op zijn gelaat de uitdrukking van hooge blijdschap temperde. ‘Ik verlang dat het gansche leger feest houde ter Viering der heuglijke gebeurtenis. Maar daartoe moet het eerst voltallig zijn. Grave Roeland en zijn mannen hebben er recht op, in het feest te deelen.’

Bij deze woorden wendde hij als onwillekeurig den blik in de richting der Pyreneën. De straks nog zoo helder verlichte bergtoppen teekenden zich nu zwart en donker tegen den avondhemel af. Alleen de hoogste spitsen gloeiden als kraters van vulkanen in het vuur der avondzon, die bloedrood aan de westerkim onderging.

Zwijgend staarde Karel naar den horizon. De zon, dien morgen uit rozerode en goudlichte wolken opgerezen, scheen nu in stroomen rookend bloed te verzinken. Zou de blijde zegedag in bloed en jammer eindigen?

Een huivering voer den vorst door de leden.

‘Wat is dat?’ vroeg hij, zich omwendende naar zijn mannen, die evenals hij zich plotseling beklemd voelden door een bang voogevoel, Vragend zagen zij elkander aan. Een plotselinge windvlaag deed op eens al de vanen en banieren van het kamp onhedspellend klapperen. Het was of er een zwerm stormvogels over het leger neerstreek. Het doek der tenten zette zich op als bollende zeilen; de speren, waarover zij waren uitgespannen, zwiepten; de touwen en koorden, waarmee ze bevestigd waren, kraakten. Hier en daar vloog een afgescheurd stuk doek, een losgerukte vaan over de hoofden.

‘De schoone dag schijnt een boos einde te zullen nemen,’ mompelde de oude hertog Bernhard in zijn baard.

De zon was nu geheel ondergegaan; de kim leek een zee van bloed met zwarte stranden. Van den hemel daalden, als zwaar rouwfloers, ontzaglijk breede schaduwen neer, die het heele kamp in 't duister hulden. Banieren, tenten, krijgergroepen, alles verdween in den plotseling opkomenden, alles overstelpenden nacht. Slechts de bergen, al donkerder en zwarter wordend, bleven zichtbaar voor het rondweidend oog. Als een cyclopenmuur, die het kamp steeds nauwer scheen in te sluiten, rezen zij naar het zuiden omhoog. Uit de zwarte massa staken de enkele toppen op; in de duisternis namen zij schrikwekkende gedaanten aan; zij schenen grooter te worden, te naderen als monsterachtige reuzen, die het heele leger onder hun zwaren voet zouden vertreden

Daar klonk op eens door de beklemmende stilte, gelijk het verre gekrijsch van een nachtvogel, een geluid zoo snerpend schril dat het den forschten mannen een rilling door de leden joeg, een angstschreeuw zoo klagend als de doodskreet van een stervende.

‘Wat is dat?’ vroeg koning Karel nogmaals met verbleekt gelaat. Maar onmiddellijk liet hij er op volgen:

‘Dat is de horen van Roeland.... In 't zaal, mannen; want als Roeland den horen steekt, is hij in gevaar. God sta ons bij!’

‘Roeland is in gevaar! Te wapen!’

Even onstuimig als de opkomende storm huilde die kreet over het heele kamp. Gelijk de wervelwind, die al de tenten schudde en door elkander smeet, zoo door dogen en doorwoelden schrik en ontsteltenis het gansche leger. In wilde verwarring stoof alles dooreen; ieder zocht in de duisternis zijn wapenen, zijn paard, zijn makkers. Het gerinkel van zwaarden en speren, van haastig aangeschoten schilden en pantsers, het geroep der aanvoerders, die hun mannen verzamelden, de kreten der krijgers, die ter onderlinge herkenning hun strijdleuzen uitgalmden, het angstig getoeter der klaroenen, - al die geluiden van een in den nacht opgeschrikt heir vermengden zich met het gebulder van den steeds machtiger woedenden orkaan tot een dol orkest van verbijstering.

Slechts koning Karel bleef kalm, schoon hem het hart ineenkromp bij de gedachte aan Roeland. Kort en koel gaf hij zijn bevelen.

‘Volgt mij,’ sprak hij tot zijn trouwe paladijnen. ‘Ik trek aan de spits. Het zal niet gezegd worden dat Roeland in de ure des gevaars van zijn koning verlaten werd. God sta ons bij!’

Trots duisternis en storm zette de voorhoede des legers zich in beweging. Fakkeldragers met roodvlammende toortsen reden den koning vooruit langs de ongebaande paden van het gebergte. Telkens blies de huilende wind de flakkerende lichten uit, die als huppelende dwaalsterren de zwarte drommen vergezelden. Spookachtig verlichtte de rosse gloed de rotsen en kloven, de spleten en afgronden, de grillig gevormde spitsen en overhangende steenblokken. Het leek een hellevaart, zooals het leger daar zwijgend, met zwaren stap voorttrok in den nacht door de barre bergwoestenij der Pyreneën, gestadig als omzweefd van de geesten des storms, die uit elke spelonk op de schare schenen los te gieren.

Van ver over de bergen voerde de wind hun nu en dan geluiden toe, die de krijgers met angstig oor opvingen, lang uitgehaaide trompetstooten, verward gedruisch van wapenen, verre galmen van strijdleuzen, gebons als van neervallende rotsblokken. Vreeselijk woedde daarginds de strijd; hun makkers vielen onder de verraderlijke slagen der Saracenen, en zij konden hen niet te hulp komen!

Lang en moeilijk was de weg; uren lang moesten zij voortworstelen tegen den storm, die hun het stof en de steenen van het gebergte in het gezicht slingerde.

Reeds grauwde de morgen, toen zij eind lijk de nauwe bergengte van Ronceval hadden bereikt. Hier konden zij sneller voorttrekken, zij het met versmalde gelederen. De steile bergwanden aan weerszijden beschutten hen tegen den wind; de toortsen bleven gestadiger lichten en werden bij het doorbreken van den dag allengs overbodig. Een stille kalmte verving het wilde stormgeloei.

Maar die stilte beklemde nog meer het hart des konings. Angstig leende hij het oor bij het minste gerucht, maar hij vernam niets dan de geheimzinnige geluiden van het gebergte. De strijd, daarginds gevoerd, was alzoo reeds beslecht? Hij zou te laat komen! Te Iaat om Roeland te redden!

Die gedachte ontperste het mannelijk oog des konings een traan, die bevend langs zijn strak gelaat rolde in den rossen baard.

En zijn paard de sporen gevende, sprong hij zijn mannen vooruit zoo snel het hobbelige rotspad veroorloofde.

Bleek en somber lichtte de morgen, toen koning Karel het tooneel van den strijd bereikte. Hij sloeg de hand voor de oogen, toen hij de ijselijke slachting aanschouwde, daar onder zijn mannen aangericht. Bij honderden, neen bij duizenden lagen zij daar, op en over elkander, badende in bloed, bedekt met de lijken van vrienden en vijanden, van ruiters en paarden.

‘Roeland, Roeland, waar zijt gij?’ riep koning Karel, op een hoog rotsblok geklommen, van waar hij de bergen lijken poogde te overzien. Maar er kwam geen antwoord op dien uitge-

[p. 195]

schreiden roep, en de groote strijder weende als een knaap.

Zijn mannen beurden de dooden op en poogden hen te herkennen onder hun bloed en wonden; zij schudden de lichamen om en om, schiftten de vrienden van de vijanden.

‘Maar dit zijn geen Saracenen,’ sprak Gerolf, zich over een stapel ter zij geworpen lijken bukkend.

‘Bij God, neen,’ hernam Bernhard, verslagen op zijn zwaard leunend, waarmee hij het lichaam van een gesneuvelde vóór hem had omgewend. ‘Het zijn Vasconiërs van hertog Lupus!’

‘Ik had het wel gevreesd,’ mompelde Gerolf. ‘God straffe den verrader!’

‘Door mijn hand!’ vulde koning Karel aan en bliksemstralen schoot zijn oog. Maar de smart vermande zijn toorn, en de vuist, die in verontwaardiging den greep van het machtige zwaard omklemde, ontliet zich om het gelaat te bedekken, waarlangs de tranen stroomden.

‘O Roeland,’ weende hij, ‘moest gij aldus vallen door verraad! Wee mij, die den verrader geloofd heb!’

En voorttredend tusschen de gevallenen, plassend door het bloed, monsterde de koning zelf de lichamen, die door wapenrusting of gestalte aan Roeland deden denken. Hij wierp de lijken der vijanden, gemakkelijk kenbaar aan hun lichte kleeding en bewapening, ter zijde en onderzocht die van de zwaar gewapende Franken, hier en daar een helm losgespend om het misvormd en bebloed gelaat te herkennen.

In woeste warreling lagen zij dooreen in elkanders bloed, onder rotsblokken verpletterd, met pijlen doorboord, met zwaardhouwen doorkorven. Het enge slagveld met zijn duizenden dooden toonde duidelijk hoedanig de strijd was geweest, die hier had gewoed. De achterhoede van Karels leger was bij haar tocht door den bergpas verraderlijk overvallen, niet door de Saracenen, maar door de Aquitaniërs van hertog Lupus, in bondgenootschap met de Vasconische bergbewoners. Dezen, die al de schuilhoeken van het gebergte kenden, hadden zich van de hooge rotswanden op de voorttrekkende Franken geworpen, heele steenblokken op hen afgewenteld en hen van uit het kreupelgewas met hagelbuien van pijlen en werpspiesen bestookt.

In de bergengte samengedrongen, hadden de Franken, door hun zware uitrusting en den legertrein in hun bewegingen belemmerd, zich in de duisternis niet kunnen verweren tegen die woeste menigte, die als een lawine van de berghellingen op hen neerstortte.

Tot den laatsten man waren zij moeten blijven in deze verschrikkelijke rotskloof, die hun allen één gemeenschappelijk reuzengraf was geworden. Koning Karel vond ze hier allen terug, die den aftocht zijns legers hadden moeten dekken, maar zelf helaas den vaderlandschen grond niet meer zouden terugzien. De bloem zijner krijgers zag hij hier afgemaakt als vee, ten deele naakt uitgeschud; want de Vasconiërs hadden, alvorens in de schuilhoeken van het gebergte weg te vluchten, alles geplunderd wat zij konden meevoeren.

De heele legertrein was hun een gemakkelijke buit geworden en de voornaamste aanvoerders hadden zij van hun kostbare rustingen beroofd.

Zoo viel het den Franken dikwijls moeilijk, in die verminkte lijken hun wapenmakkers te herkennen.

‘Hier is Anselmus, mijn trouwe paltsgraaf,’ riep koning Karel uit, zich schreiend over een der lijken nederbuigend.

‘En dit is Eggihard, de opperkok....’

‘En hier ligt Gondebald, koning Radbouds broeder, te midden van zijn wakkere Friezen,’ sprak de grijze Bernhard met nokkende stem.

‘Ach dat ik toch liever zelf gesneuveld ware, dan deze slachting te moeten aanschouwen,’ jammerde de koning en trok zich in vertwijfeling de haren uit den vollen baard.

Daarop weer rondziende, deed hij de rotswanden weergalmen van den droeven kreet:

‘Roeland, Roeland, waar zijt gij?’

Slechts het gesnik zijner getrouwen gaf antwoord op die bange vraag.

‘Toen wij gezamenlijk het Paaschfeest vierden,’ ging de koning tot zich zelven sprekend voort, ‘en onze mannen hun wapenteiten verhaalden, toen zeide Roeland, dat als hij in het land des vijands mocht sneuvelen, hij als een dapper ridder sterven zou aan de spits zijner krijgers en genooten, het gelaat gekeerd naar het vijandelijk gebied.... Ach! dat dit woord reeds nu in vervulling moest gaan!’

Weer reed hij weenend verder tusschen en over de lijken, tot hij aan den voet van een pijnboom, op het bebloede gras den lang gezochten held zag uitgestrekt.

‘Roeland, mijn trouwe Roeland!’ riep hij van het paard springend, ‘moet ik u dus terug vinden?’ En zich over het ontzielde lichaam neerbuigend, richtte hij dit met beide handen op, maar viel, van smart bezwijmd, op het lijk van zijn dierbaren paladijn terug.

De genooten naderden zwijgend en schreiend en poogden den vorst door het bevochtigen zijner slapen en polsen tot het bewustzijn terug te brengen. Eindelijk opende hij weer de oogen, maar het was slechts om in nieuw geween uit te barsten.

‘Ja, gij zijt gestorven zooals gij gezegd hebt, aan de spits uwer mannen en met het gelaat naar het land des vijands gekeerd... Zie welke slagen uw goed zwaard geslagen heeft: de heele rots is er van doorhouwen en doorkorven. En gij hebt niet gewild dat Durendal in handen der vijanden viel; want zie, gij hebt u op het zwaard uitgestrekt en ook den horen, dien ik u schonk, onder uw lichaam verborgen... Ach, dat gij Olifant niet vroeger hebt doen schallen; wellicht had ik u nog kunnen redden. Maar vertrouwend op uw moed, hebt gij geen hulp begeerd vóór het te laat was... Uw hulpgeroep was uw stervenskreet... Zie, de aderen uwer slapen zijn gesprongen door die inspanning uwer laatste krachten... En gij hebt u neergelegd om te sterven, de handen op de borst gevouwen, den rechterhandschoen opgeheven als een laatste hulde aan den God, voor wien gij gestreden hebt...’

Weer zonk koning Karel op het dierbare lichaam, dat hij kuste op het voorhoofd en op den bestorven mond.

‘Nu weet ik,’ sprak hij, ‘wat het was, dat mij met huivering beving en de heele natuur ontstelde: het was de groote rouw van Frankrijk om den dood van Roeland.’

(Wordt vervolgd).