De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 12

Het krankzinnigengesticht ‘Coudewater’,
Door
Dr. H.W.F.C. Woltering.

Mijne hoop berust op dat gevoel van menschen-liefde, hetwelk onze landgenooten in zoovele gestichten van liefdadigheid hebben doen blijken; zij berust op den voortgang der beschaving, op de bestendige vorderingen in de wetenschappen inzonderheid in de geneeskunde; berust op de inboist van onzen hooggeschatten koning, die het vaderland reeds met zoovele weldaden begiftigde; doch mijne hoop berust boven alles op God, den handhaver en beschermer van ongelukkigen.
Schroeder v.d. Kolk.

Zijn eene doelmatige verpleging en eene met oordeel voorgeschrevene levenswijze hoofdvoorwaarden voor de goede behandeling en genezing van iederen zieken, voorzeker gelden deze eischen bij die ziekte, welke gelegen zijn in stoornissen der geestelijke functiën van het menschelijk organisme.

Die eischen worden nog versterkt door het

[p. 103]

diepe medelijden, dat dergelijke ongelukkigen, gehuld in den nacht des waanzins, verstoken van het edelste en beste, wat de mensch bezit, ons door hun deerniswaardig lot afdwingen. En toch langen tijd heeft het geduurd, voordat men tot recht begrip hiervan gekomen is en de krankzinnigenverpleging als een zaak van bijzondere zorg is gaan beschouwen.

Tot zelfs nog op het einde der vorige eeuw werden de krankzinnigen beschouwd als verachtelijke wezens, die, zoo zij schadelijk konden zijn voor de omgeving, in kerkers werden opgesloten, of, zoo hun ziekte van meer goedigen aard was, aan de openbare bespotting werden prijsgegeven.

Naar gelang echter de geneeskunde meer en meer op wetenschappelijke grondslagen gevestigd werd, erkende men ook langzamerhand in den krankzinnige slechts den ongelukkigen evenmensch, die meer dan eenig ander hulp en verpleging noodig heeft, en bij wiens behandeling meer dan elders de wet der humaniteit als lex suprema gelden moet.

villa 1e klasse mannen.

In den aanvang dezer eeuw was het vooral de geneesheer Pinel, die den stoot gaf tot een betere verpleging en behandeling dezer ongelukkigen, en langzamerhand verrezen er in de verschill nde landen doelmatige gestichten, waar men het lijden der krankzinnigen trachtte te genezen of wel te verzachten.

In Nederland bleef men nog langen tijd ten achter en in 1837 was de toestand hier nog zoodanig, dat de hoogleeraar Schroeder v.d. Kolk bij de overgave van het rectoraat der hoogeschool te Utrecht van de gelegenheid meende te moeten gebruik maken om er zijn landgenooten op te wijzen, in welken verwaarloosden toestand zich de krankzinnigenverpleging hier te lande nog bevond. Aan zijn krachtdadig optreden is het voorzeker te danken, dat men ook in ons land zich het lot der krankzinnigen heeft aangetrokken en in verschillende steden inrichtingen te hunner verpleging werden opgericht. Doch ook hiermee bleek men het einddoel niet genaderd te zijn. Meer en meer was men tot de ervaring gekomen, dat de verpleging in een kalm, rustig oord op het platteland, zoo mogelijk vereenigd met geregelden arbeid, voor de lijders verre te verkiezen was.

Het was voornamelijk aan dit idee, dat het gesticht Coudewater zijn ontstaan te danken heeft.

Door de overbevolking van het gesticht te 's-Hertogenbosch er toe geleid, vatte de directeur Dr. E.v.d. Bogaert het plan op, de stichting eener dergelijke inrichting op het platteland te beproeven. Aan zijn initiatief en voortvarendheid dankt Coudewater grootendeels zijn ontstaan.

Een woord van hulde aan de nagedachtenis van dezen man, die door een noodlottig toeval helaas te vroeg aan de wetenschap, de lijdende menschheid en zijne dierbaren werd ontrukt, moge hier zijn plaats vinden.

Toen het plan bij hem tot rijpheid gekomen was, wist hij zich de hulp te verzekeren van zijn collega Dr. L.Th. Pompe. Gesteund door gunstige adviezen van de Inspecteurs der gestichten voor krankzinnigen, dienden zij bij de Provinciale Staten van Noord-Brabant een voorstel in tot het sluiten eener overeenkomst tot verpleging van de armlastige krankzinnigen in Noord-Brabant. Dit voorstel werd aangenomen.

Door eenige vermogende particulieren werden de noodige gelden bij elkaar gebracht, en op 26 Juli 1870 werd bij notarieele acte ‘de maatschappij tot verpleging van krankzinnigen op het platte land’ geconstitueerd.

Als geneesheeren-directeuren traden op Dr. van den Bogaert en Dr. Pompe. De eerste zorg bestond nu in het verkrijgen van een goed terrein, en hiervoor wist de maatschappij zich den aankoop te verzekeren van het landgoed Coudewater, dat met bijbehoorende gebouwen en landerijen een oppervlakte besloeg van ruim 42 Hectaren.

Den 1^en December 1870 werd het gesticht geopend en zo December daaropvolgende bij koninklijk besluit als geneeskundig gesticht voor krankzinnigen erkend.

Dadelijk mocht de onderneming zich in een groot succes verheugen, zoodat in 1873 reeds de toenmalige redacteur der Katholieke Illustratie een en ander omtrent dit gesticht aan zijne lezers meende te moeten meedeelen en beloofde mettertijd er nog eens op terug te zullen komen.

Geen wonder dan, dat dit tijdschrift het zich tot een plicht rekende, nu het gesticht zijn vijf-entwintigjarig jubileum viert, deze belofte gestand te doen.

Veel is er sinds dien tijd veranderd; langzamerhand werd de inricht ng meer en meer uitgebreid en overal, waar dit noodig bleek, verbeteringen in ruime mate aangebracht.

Mogen er soms ook al minder goede tijden voor het geslicht zijn geweest, - we herinneren aan de overplaatsing der krankzinnige gevangenen naar Medemblik en van de armlastige krankzinnigen uit Noord-Brabant naar Voorburg, - steeds echter is Coudewater in bloei toegenomen en steeds heeft het zijn naam weten te bewaren als een der beste gestichten van Nederland.

Het is voorzeker niet aan mij, hier zulk een absoluut oordeel te vellen en een palmtak uit te reiken, doch ik schrijf hier alleen neer, wat mij herhaaldelijk èn door leeken èn door deskundigen is verzekerd.

Die voortdurende bloei en verbetering is niet het minst toe te schrijven aan de uitmuntende leiding, aan de vrijheid van handelen, den geneesheeren gegeven, en tevens aan de omstandigheid, dat het hoofd van den geneeskundigen dienst tevens directeur van het gesticht is.

Gunstig gelegen aan de stoomtram 's-Bosch-Helmond en van voren omgeven door een sierlijk, welig begreeid park, met ruimen vijver en fonteinen, maakt het gesticht op den bezoeker reeds dadelijk een aangenamen indruk.

Ter weerszijden, aan den weg gelegen, vindt men de woningen der doctoren, terwijl op den achtergrond tusschen het groen zich het hoofdgebouw verheft.

Ofschoon in den beginne het voornemen bestond om een centraal-inrichting te maken en op afgelegen punten woningen te bouwen, waar krankzinnigen onder toezicht van vertrouwde bedienden konden gesteld worden, heeft men dit plan spoedig om verschillende redenen moeten laten varen en vindt men nu een hoofdgebouw en daarachter de verschillende afdeelingen paviljoensgewijze opgetrokken.

De laatsruimte laat niet toe hier een gedetailleerde beschrijving der verschillende gebouwen en hunne bestemming te geven; een vluchtig overzicht meen ik den lezers echter niet te mogen onthouden.

In het hoofdgebouw bevinden zich uitsluitend de lokalen der administratie, de receptiezalen, de protestantsche kapel en verder kamers, welke in gebruik zijn bij het aan de inrichting verbonden personeel.

Achter dit hoofdgebouw is het geheele gesticht door een overlangsche scheiding in twee helften verdeeld, links de verschillende afdeelingen der mannen, rechts die der vrouwen.

De linkervleugel van het hoofdgebouw bevat de centrale ziekenzalen voor de mannelijke verpleegden; verder eenige verblijfzalen, isoleerkamers en een tuin, welk gedeelte dient als observatiekwartier.

Op één lijn hiermee staan de gebouwen voor de mannenafdeeling eerste en tweede klasse, met ruime afzonderlijke verblijf- en eetzalen, badkamer en een gemeenschappelijken tuin. Op de bovenverdieping bevinden zich afzonderlijke slaapkamers voor de eerste klasse en gemeenschappelijke slaapzalen voor de tweede klasse, terwijl daartusschen zoowel hier als verder de kamers der opzichters gelegen zijn.

Achter deze gebouwen in den gemeenschappelijken tuin is de afdeeling voor de onrustige lijders der hoogere klassen geplaatst met een geheel afgescheiden tuin.

Tot het verblijf voor verpleegden eerste klasse moet nog gerekend worden eene villa, die geheel afzonderlijk, vrij gelegen en door een tuin omgeven is, en elient voor lijders, welke een aparte verpleging verlangen.

Tusschen deze gebouwen en den achterbouw, welke bestemd is voor lijders der vierde klasse, vindt men nog een zeer goed ingericht paviljoen voor verpleegden der derde klasse.

paviljoen 3e klasse mannen.

De gebouwen voor de vierde klasse zijn eveneens verdeeld in afdeelingen voor rustigen, half-onrustigen, storenden en gebrekkigen. Bij de rustige afdeeling bevinden zich de werk-

[p. 104]

plaatsen, de timmerwinkel, de verfwinkel en de schoen en kleedermakerij, terwijl de matten-makerij de grens vormt tusschen de rustige en de onrustige afdeeling.

Over het algemeen zijn de slaapzalen, welke uitmunten door helderheid en zindelijkheid, op de bovenverdiep ngen, uitgezonderd voor de gebrekkelijken en hulpbehoevenden, waarvoor slaapzalen gelijkvloers zijn ingericht.

paviljoen onrustige vrouwen, 1e en 2e klasse.

Vooral in de mattenmakerij vinden zeer vele krankzinnigen een geregelden arbeid, terwijl ook in de andere werkplaatsen, voor zoover als dit mogelijk is, verpleegden als werklieden gebruikt worden.

Behalve door een muur wordt de scheiding tusschen den mannen- en vrouwenkant voor een gedeelte ook gevormd door de kapel voor de katholieken. Ook deze zelf is in twee afdeelingen gesplitst, beide met een ruim uitzicht op het altaar. Ter hoogte van het presbyterium vertoont de kapel een kruisvorm, waardoor links de broeders en rechts de zusters hunne bidplaatsen vinden.

Onder de kapel liggen de ruime keuken met groote kookkachels, de bijkeuken, de groentenkamer en de kelder, terwijl achter deze gebouwen de apotheek en de zeer goed ingerichte operatiekamer hunne plaats hebben gevonden.

Hierbij zijn tevens een kamer voor oogspiegelonderzoek en een voor behandeling der patienten door middel van electriciteit ingericht.

Ten slotte moet ik aan de mannenatdeeling nog vermelden de barak voor de besmettelijke ziekten en het doodenhuis.

Het gedeelte voor de vrouwelijke verpleegden is op soortgelijke wijze verdeeld als dat der mannen.

Gaande van den rechtervleugel van het hoofdgebouw, waar zich wederom de ziekenzalen en het observatiekwartier voor de vrouwen bevinden, komt men ook hier het eerst aan de afdeelingen van de rustige patiënten der eerste en tweede klasse.

Ook deze bevatten beneden ruime, vroolijke verblijf- en eetzalen met badkamer en flinken tuin, terwijl boven voor de eerste klasse afzonderlijke, voor de tweede klasse gemeenschappelijke slaapzalen gevonden worden.

Op zijde van dit gebouw is een nieuw paviljoen geplaatst voor de half-onrustige en storende patiënten der hoogere klasse. Volgens de eischen des tijds ingericht, voorzien van electrisch licht en gaslicht, mag dit gedeelte wel als het best ingericht beschouwd worden van het geheele gesticht.

Achter op het terrein is weder een afzonderlijk paviljoen gelegen voor de derde klasse met eigen tuin.

Onmiddellijk aan den achtergevel van het verblijf der hoogere klassen grenst de afdeeling voor de rustige vrouwen der laagste klassen. Hier zijn vereenigd de waschinrichting met stoommachinekamer, stoom-droogkamer, de mangel- en strijkkamer, de naaizaal, de verblijfzaal en een algemeene slaapzaal met twee afzonderlijke vertrekken.

Het verblijf voor de onrustige en half-onrustige vrouwen der laagste klassen, elk met een afzonderlijken tuin, is symmetrisch gelegen met dat der mannen. Ook hier wederom beneden de verblijfzalen, isoleerkamers en cellen, boven de slaapzalen, uitgezonderd voor de gebrekkelijken en hulpbehoevenden.

Verder wordt op het terrein der vrouwenafdeeling eveneens een barak voor besmettelijke ziekten gevonden.

Op het bijbehoorende terrein bevinden zich ten slotte nog de gebouwen voor huishoudelijke doeleinden, o.a. de gasfabriek, de boerderij, de steenkolen-loods enz. Het geheele terrein rondom en tusschen de gebouwen kan bij avond door booglampen electrisch verlicht worden.

Vermeld ik eindelijk nog, dat aan de overzijde van den straatweg nog een groot, tot Coudewater behoorend terrein gelegen is, waarop twee woningen staan, beiden bewoond door beambten der inrichting, dan meen ik, zij het dan ook zeer onvolledig, den lezer een kleine schets gegeven te hebben van den bouw en de inrichting van het gesticht.

Als geneesheer-directeur staat op het oogenblik aan het hoofd Dr. L.Th. Pompe. Wij memoreerden boven reeds, welk een ruim aandeel hij had in de oprichting van Coudewater en hoe hij dadelijk met Dr. v.d. Bogaert als geneesheer - directeur optrad

Na het overlijden van laatstgenoemde tot eersten geneesheer - directeur benoemd, viert thans deze alom geachte man met het gesticht zijn vijf-en-twintig-jarig feest.

En die achting is niet onverdiend.

Wie Dr. Pompe voor het eerst ontmoet en met hem zijn krankzinnigen bezoekt, gevoelt zich reeds aangetrokken tot deze sympathieke figuur met zijne kleine, doordringende oogen, die kunde en goedheid beide verraden. Die sympathie stijgt tot achting, wanneer een nadere kennismaking u in nauwere betrekking brengt met den verdienstelijken en toch zoo bescheiden man; zij stijgt tot bewondering voor den humanen medicus, wiens leven gewijd is geweest aan het welzijn van zijn evenmensch, den ongelukkigen krankzinnige, die, menigmaal thuis tot last geworden, telkens en telkens weer de zorg van den geneesheer noodig heeft, zonder dat dikwijls eenig succes of wel een woord van dankbaarheid de aan hem bestede moeiten en zorgen kunnen loonen.

Veel, zeer veel heeft Coudewater aan Dr. Pompe te danken; belangrijke veranderingen en verbeteringen werden op zijn initiatief gedurende die jaren tot stand gebracht en veel heeft hij gedaan, wat kon strekken tof verzachting en leniging van het lijden der aan hem toevertrouwde krankzinnigen. Ook de wetenschap vond in Dr. Pompe een errstig beoefenaar. Het vijftien- en twintigjarig verslag van Coudewater bevatten een wetenschappelijk gedeelte, dat met recht belangrijk genoemd mag worden en een ruime bijdrage levert voor de statistiek en casuïstiek der psychiatrische wetenschap.

Moge Dr. Pompe zich nog een reeks van jaren aan zijnen gelie'den werkkring blijven wijden.

Als verdere geneeskundigen, welke aan Coudewater verbonden zijn geweest, noem ik Dr. Tellegen, Dr. v.d. Kroon, Dr. Buring Boekhoudt, terwijl Dr. Dobberke en Dr. Smulders op het oogenblik met Dr. Pompe het geneeskundig personeel van het ge ticht vormen.

De groote stabiliteit van de geneesheeren is het beste bewijs voor de goede verstandhouding tusschen het bestuur en den geneeskundigen dienst en tevens de beste waarborg voor den voortdurenden vooruitgang en bloei van het gesticht.

De verpleging der lijders geschiedt door R.K. Broeders en Zusters, die met een bewenderenswaardigen ijver hun moeitevolle taak volbrengen. De geestelijke verplegers en verpleegsters hebben een te goede reputatie, dan dat ik in het breede hierover behoef uit te wij en. Mogen zij in sommige gevallen in geschooldheid voor wereldlijke verplegers moeten onderdoen, hunne belangelooze toewijding en zelfopoffering zijn boven allen lof verheven. Een enkele zij hier afzonderlijk vermeld. Het is Zuster Johanna, die van de oprichting af vijf en twintig jaren onafgebroken te midden der krankzinnigen heeft doorgebracht en zich steeds met een zeldzame bescheidenheid en ijver van hare moeitevolle taak heeft gekweten. Een eeresaluut voor zulk een leven.

Ook onder de wereldlijke beambten zijn er verschillende, welke vele dienstjaren achter den rug hebben en waarvan er eveneens een den 28^en Juli als jubilaris mocht herdenken.

boerderij.

Ziehier een en ander omtrent een gesticht, dat nu vijf en twintig jaren bestaan heeft tot nut en welzijn van velen, een inrichting, waarop èn zij, die hun leven er aan gewijd hebben, èn zij, die door hun ondernemingsgeest de stichting ervan hebben mogelijk gemaakt, met recht trotsch kunnen zijn.

Zijn er dan geen fouten? Voorzeker, aan elk menschelijk werk kleven gebreken en aan zulk een inrichting wellicht meer dan ergens anders. Maar, waar geneeskundigen zijn, die tekortkomingen willen en kunnen opmerken, waar een bestuur is, dat gaarne de noodige verbeteringen, zooveel in zijn vermogen is, wil aanbrengen, daar blijven fouten geen fouten meer.