De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 11

Drie huwelijken in den Achterhoek
Door
J. Heuvels.

Het was een heerlijk schoone zomeravond; in roodgouden, oogverblindende glansen neigde de zon ten ondergang achter de bergen, die de grenzen vormen van Holland en het Pruisisch stadje Hoog- en Laag Elten. In de dicht belommerde bosschen, die langs alle zijden het aloude heerlijke slot van dit stadje omringen, zong een koor van vogelen, waartusschen het liefelijk kwinkeleeren van den nachtegaal met zijn helderen en lang uitgehaalden slag verre den boventoon behield.

De landbouwers, vermoeid van den arbeid, keerden met hun gereedschappen huiswaarts, terwijl de voertuigen met hun logge, breede wielen en droomerige paarden, die zoo nu en dan door het klappen der zweep werden opgewekt, hen langzaam volgden.

Voor het overige werd de stilte door niets verstoord dan door den zilveren klank van het kerkklokje, dat juist het Angelus klepte, bij welk geluid de geloovige landman eerbiedig zijn hoofd ontblootte om Haar te begroeten, die ons aller hulp en voorspraak is.

Op de stoep van het voornaamste logement uit dit provinciestadje stond een jeugdige man met de handen op den rug in blijkbare spanning uitziende naar het einde der Marktstraat, waarlangs de omnibus moest komen. Het scheen als wachtte hij iemand daaruit.

Deze jonkman, Eduard van Bergen geheeten, was tamelijk lang en schraal van gestalte; een Tyroler hoed met breeden rand overdekte zijn zwarte krullende lokken, een weelderige knevel sierde zijn bovenlip. In zijn oogen lag iets guitigs, iets vroolijks en ongedwongens te lezen, kortom geheel zijn uiterlijk toonde den kunstschilder à la Jan Steen of Frans Hals.

Eduard was ook een kunstschilder. Als man van vermogen kon hij zich uitsluitend toeleggen op zijn liefhebberij: het schilderen naar de natuur. Daar hij ouderloos en nog minderjarig was, werd zijn vermogen beheerd door voogden, iets, wat voor Eduard zeer gelukkig was; want alleen om natuurschoon te bestudeeren zou hij zich niet naar zulk een afgelegen plaats begeven. Eerst dan, wanneer zijn middelen eenigszins uitgeput raakten, begaf hij zich, zooals hij dit noemde, buiten de verleiding en leefde rustig en kalm in afwachting van den tijd. waarop hij, zooals hij placht te zeggen, weer bij ‘de oomes’ mocht aankloppen. Sinds eenigen tijd was hij nu hier en hij begon zich al een beetje te vervelen, toen hij op eens de tijding kreeg uit Amsterdam, dat zijn boezemvriend Gustaaf, een schrijver, hem wilde komen bezoeken.

Geen wonder dus dat Eduard dien avond met stijgend ongeduld de aankomst van den omnibus verbeidde.

Zoodra was deze dan ook niet in het gezicht, of daar klonk het op hartelijken toon: ‘Dag Gustaaf! Dag Eduard!’ En beide vrienden stapten gearmd naar het logement.

Toen zij daar waren aangekomen, was Eduards eerste woord: ‘Wel kerel, ik ben recht blij dat je mij eens in mijn ballingsoord komt bezoeken.’

‘Ballingsoord! En je schreef mij onlangs nog,’ antwoordde nu Gustaaf, terwijl hij hartelijk lachte en opnieuw zijn vriend de hand drukte, ‘dat het hier zulk een hemelsch oord was! Of is dit maar weer, zooals altoos, de indruk geweest van het eerste oogenblik?’

‘Ja het is hier wezenlijk lief en een uitmuntend geschikte plaats voor denkers, droomers, verliefden en voor schrijvers, zooals jij, maar voor gezonde, levenslustige, frissche menschen, bah! Hoe verlang ik weer terug naar Amsterdam!’

De beide vrienden zetten zich nu op hun gemak in de gelagkamer en de kastelein kwam aanstonds aan met twee groote glazen versch schuimend bier, terwijl hij zei: ‘Hartelijk welkom hier, heeren!’

[p. 363]

De vrienden verdiepten zich nu in allerlei vertrouwelijke gesprekken; de kastelein zette zich op korten afstand van hen neder en sloeg met blijkbaar welgevallen zijn nieuwen gast nauwkeurig gade. Terwijl Eduard in geheel zijn uiterlijk het beeld vertoonde van den rijken, levenslustigen dilettant-kunstenaar, die alles om zich heen met zekere luchthartigheid opneemt, gaf Gustaafs uiterlijk juist het tegendeel te aanschouwen. Zijn hoog gewelfd voorhoofd, zijn diepliggende, door zware wenkbrauwen overschaduwde oogen, die soms star als op één punt bleven staren, toonden terstond aan, dat men hier iemand voor zich zag, die blijkbaar veel en diep placht na te denken en geheel het leven van een nog al donkere zijde had leeren beschouwen. Een zeker waas van zwaarmoedigheid lag over zijn overigens open en vrij gelaat gespreid, terwijl zijn haar en volle baard reeds de sporen van vroegtijdige grijsheid vertoonde, alhoewel hij nog geen dertig jaren telde.

Ook hij was kunstenaar, maar niet zooals Eduard uit liefhebberij, doch wijl hij het zijn roeping achtte. Hij was namelijk een schrijver.

Daar bestaan menschen, die soms zeer laat in hun leven weten, wat zij eigenlijk willen, onbegrijpelijke karakters, die elke werkelijkheid, onder welken schoonen en hoogverheven vorm ook, uit geheel hun hart verafschuwen. Tot dat soort van menschen had Gustaaf lang behoord. Hij koos zich een stand in de maatschappij, waarin hij zijn bestaan vond en wijdde zijn vrijen tijd aan zijn onverzadigbaren lust tot lezen en nadenken.

Hij werd eenigszins denker, en daarna rijpte langzamerhand in zijn geest het denkbeeld om zich als schrijver te bekwamen. Dit was eindelijk het ideaal, dat na lange jaren nadenkens, als een helder lichtende ster te voorschijn schoot uit dien donkeren chaos van de vele nog verwarde denkbeelden, die in zijn geest rondwoelden. Die levensroeping zou volgens hem de belichaming zijn dier onbestemde jongelingsdroomen, welke hem altoos influisterden, dat hij meer dan anderen was en hem aanspoorden, zich boven het gewone, het alledaagsche des levens te verheffen.

Sinds dat oogenblik wist hij inderdaad wat hij wilde en niet langer op twee gedachten hinkend, ging hij van nu af aan regelrecht op het doel af. Ondanks de vele teleurstellingen, die hem aanvankelijk op deze uiterst moeielijke loopbaan moesten wachten, slaagde hij, dank de goede en echt klassieke opleiding, in zijn jeugd aan een inrichting door geestelijken bestuurd, genoten, boven verwachting.

Hij had thans een geschiedkundig onderwerp ter hand genomen, dat zijn naam als schrijver voorgoed zou vestigen. Maar het woelige stadsleven in Amsterdam bood hem daartoe geen geschikte gelegenheid aan, en daarom had hij volgaarne de uitnoodiging van zijn vriend aangenomen om dat werk in stilte en afzondering te voltooien.

Aan het hart zijner hoogbejaarde moeder, bij wie hij tot hiertoe inwoonde, deed het wel eenigszins leed, aldus van haar zoon te scheiden, ‘maar’ - zoo sprak zij gelaten als elke moeder - ‘het moet nu eenmaal, je hebt dit noodig om ongestoord te kunnen werken en hier is uw leven veel te ingespannen; dus ik mag u niet terughouden, hoezeer uw afzijn in mijn hart een groote leegte zal achterlaten.’

En zoo was Gustaaf naar hier vertrokken, om buiten al het gewiel en gewoel van het stadsleven zich onder de stille beschouwing van Gods schoone natuur aan zijn arbeid te wijden; terwijl zijn bezoek ook zeer welkom was aan Eduard, die in Gustaaf zoo gaarne zijn Mentor wilde erkennen, daar deze hem, door zijn ernstiger levensopvatting, als tot tegenwicht diende bij zijn soms wat al te ver gedreven luimigen levenslust.

Nadat beide jongelieden eenige oogenblikken met elkander gesproken, elkander het wederzijdsche lief en leed meegedeeld hadden en daarop een kort stilzwijgen gevolgd was, brak Eduard dit af met te zeggen: ‘Wat drommel! laat ik u nu de portretten eens toonen van onze huisgenooten, met wie je nog dezen avond kennis zult maken.’

Bij deze woorden haalde Eduard eenige in crayon geteekende portretten voor den dag. Het eerste stelde voor den kastelein. ‘Dien ken je al, niet waar?’ zei Eduard.

‘O ja,’ antwoordde Gustaaf, ‘dat is onze waardige hospes, waarlijk aardig getroffen met zijn joviaal uiterlijk, daar staande in het volle bewustzijn van zijn waardigheid, en met zijn ouderwetsche fluweelen muts met afhangende kwasten op zijn kaal wordend hoofd, terwijl hij kalm zijn Duitsche pijp aan het rooken is.... Hij schijnt zijn zaak wel eer aan te doen.’

‘Maar wie is deze?’ vroeg nu Gustaaf, terwijl hij naar het afbeeldsel wees eener jonge dame.

‘Ja beste vriend’, antwoordde Eduard hierop, ‘vooraf moet ik u zeggen, dat deze jonge dame al aan den man is, dus koester geen ijdele verwachtigen. Zij heet Theresia en is geëngageerd met een rijk heer uit Amsterdam, Adolf geheeten, wiens bezittingen, geloof ik, grootendeels bestaan in kasteelen en Espagne, en dien je dezen avond nog zult aanschouwen.’

Bij deze woorden liet Eduard het portret zien van de jonge dame, die blijkbaar haar uiterlijk schoon door de hulpmiddelen der mode had willen verhoogen en in haar houding een coquette te zien gaf.

‘Maar deze dan?’ vroeg nu Gustaaf, op een ander portret wijzend.

‘Dat is haar eigen zuster,’ hervatte Eduard.

‘Och kom, dat meisje zoo bekoorlijk en toch zoo eenvoudig, zou de zuster zijn van die coquette, dat is haast niet te gelooven!’

‘En toch is het waar’, antwoordde Eduard, terwijl hij er bijvoegde: ‘En ook nog à prendre, amice!’

Bij dit gezegde zag Eduard zijn vriend even in het gelaat, maar deze vertrok geen spier en zei enkel: ‘Denk je nu dat ik bij het zien van elk meisjesportret dadelijk verliefd ben? Dat laat ik graag aan jou over, ik heb wel andere dingen aan mijn hoofd.’

‘Bedaar, bedaar wat, amice! Als het u belieft nu geen zwaarmoedige buien; het is maar om te gekscheren en je moet alles niet zoo letterlijk opvatten,’ antwoordde Eduard, terwijl hij een ander portret voor den dag haalde, het afbeeldsel der moeder van dit tweetal.

‘Zie eens, welk een uitdrukking in die oogen! Wat een houding! Als wil zij zeggen: deze twee zijn mijn dochters, ben ik niet rijker dan Croesus? Zij is dan ook een eigenaardige dame, ijdel en verwaand in den hoogsten graad; en zij wenscht niets liever dan hier haar beide dochters nog eens te zien bruiloft houden.’

Zonder op dit alles, dat hem blijkbaar weinig belang inboezemde, te antwoorden, had Gustaaf thans zijn oog geslagen op een ander portret, en vroeg: ‘Maar wie is toch die bedaagde dame, zoo stemmig in het zwart gekleed en met dien neergeslagen blik?’

‘Dat is nu,’ antwoordde Eduard, ‘juffrouw Jetje, zooals iedereen haar hier noemt; zij is geen bewoonster van dit huis, maar een rentenierster; zij is een van die geheimzinnige wezens, over wier verleden een sluier is gespreid, dien het niemand gegeven is op te lichten, Vroeger moet zij arm geweest zijn en woonde toen elders; eerst op lateren leeftijd kwam zij zich hier vestigen, kocht en verkocht huizen en landerijen, maar leeft overigens als een vrome dame en oude vrijster; zij gaat veel naar de kerk en bemoeit zich graag met iedereen; zij voedt zich om zoo te zeggen met alle nieuwtjes uit de stad, maar heeft een afkeer van “manslui,” zooals zij zegt.’

‘Maar hoe ben je dan in het bezit gekomen van haar portret?’ vroeg Gustaaf een beetje verwonderd.

‘Dat zal ik u zeggen, vriend. Zoodra juffrouw Jetje had vernomen dat er een kunstschilder in het stadje was gekomen, liet zij mij - hier zette Eduard een hooge borst - verzoeken, haar woning, die lieve ouderlijke woning, zooals zij zich uitdrukte, te willen afschilderen. Ik voldeed natuurlijk aan haar verlangen en had onder die omstandigheden ruimschoots gelegenheid tevens het beminnelijk en lieftallig wezen af te beelden.’

‘Zoo, zoo,’ antwoordde Gustaaf schertsend, ‘je hebt dus bij de oude vrijsters hier ter stede ook al een wit voetje. Ik zie wel dat ik hier achter het net kom visschen en mijn reis op het punt van conquête geheel vergeefsch zal zijn.’

‘Wacht maar, wacht maar! amice! wie weet wat voor u hier nog is weggelegd. Daar zijn hier nog vele aardige, lieve meisjes, die u misschien wel zullen passen, als het u daarom te doen is; maar nu’, en hier pakte Eduard de portretten bijeen, ‘nu ken je ten minste zoo van aanzien alle bewoners van dit groote stadshotel, die je nog haden avond in levenden lijve zult zien verschijnen.’

Nadat hij nu de portretten had weggeborgen en beide vrienden eenige uurtjes onder vertrouwelijk gesprek hadden doorgebracht, was de tijd genaderd voor het souper en Gustaaf kon aanstonds met de aldaar verblijvende familie kennis maken.

De portretten waren alle zoo juist getroffen, dat hij niet de minste moeite had ze aanstonds te herkennen. Mevrouw Hooge was een dame van klein postuur en zeer alledaagsch uiterlijk, wat zij door zekere aangeleerde, niet aangeboren deftigheid zocht te vergoeden. Zij neeg even voor Gustaaf en drukte toen haar lippen stijf samen, als wilde zij te kennen geven, geen enkel woord meer te zullen wisselen met dien vreemden gast.

De beminde van Theresia, mijnheer Adolf, was spraakzamer; vooral bij het vernemen dat Gustaaf uit Amsterdam was gekomen, kon hij niet nalaten te verzuchten: ‘Een heerlijke stad niet waar, waarvoor men alles zou verlaten.’

Dit gezegde deed hem van den kant van mevrouw Hooge deze bitse opmerking toekomen: ‘Ei, ei, mijnheer Adolf, wat zegt u daar, dus voor Amsterdam zou u ook ons willen verlaten?’

‘Pardon, mevrouw,’ hernam Adolf nu gevat, ‘ik was nog niet uitgesproken; ik wilde zeggen: als ik hier mijn schat, mijn hart niet had,’ en met deze woorden wierp hij een blik op Theresia, die nu ook allerliefst neigde tegenover den nieuwen gast, een vriendelijk lachje gaf aan Eduard en daarna om den schijn aan te nemen van te moeten blozen even haar zakdoek voor het gelaat hield.

‘Mijnheer is zeker advocaat,’ vervolgde nu mevrouw, trots haar besluit niet meer te willen spreken.

‘Dat juist niet, mevrouw,’ antwoorde Gustaaf, ‘ik ben maar een eenvoudig dienaar der pers, ik ben schrijver.’

‘Schrijver! schrijver!’ riepen nu allen uit éénen mond, ‘wat heerlijke loopbaan.’ En Theresia wierp daarbij een begeesterden blik op haar aanstaande, als wilde zij zeggen: ‘O als je een schrijver was, zou je mij nog duizendmaal liever zijn.’

Gustaaf antwoordde op dien enthousiasten uitval eenvoudig: ‘Ik kan mij niet begrijpen, hoe men de schrijversloopbaan zoo bij uitstek mooi kan noemen, als ik naga hoe rijk zij met doornen is bezet!’

Op deze woorden volgde een kort stilzwijgen. De andere dochter, Adelheid geheeten, had zich tot hiertoe zeer bescheiden op den achtergrond gehouden. Eduard meende dat het nu tijd was om aan haar zoo eenvoudige en bekoorlijke verschijning eenige oplettendheid te bewijzen en sprak, nadat Adelheid Gustaafs beleefden groet wel vriendelijk maar eenigszins bedeesd had beantwoord: ‘En hoe is nu aan juffrouw Adelheid de wandeling hier in de omstreken bevallen?’

Met een bevallig lachje, waarbij haar witte tanden en zacht blosje zeer voordeelig uitkwamen, antwoordde zij: ‘Ik vind de wandelingen hier prachtig, en dan die verrukkelijke vergezichten van de hooge bergen zijn inderdaad eenig in haar soort; ik had ook nog wel verder willen wandelen, maar mama klaagde over vermoeidheid.’

[p. 364-365]

de graflegging, naar de schilderij van pietro
Perugino in het paleis pitti te florence

‘Ja,’ voegde nu mevrouw op eenigszins verwijtenden toon haar dochter toe, ‘het zou alles hier heel mooi zijn, wanneer men na het bestijgen van zulk een berg, waarbij men als een geit over struiken en door heesters moet springen, weer met een tram naar huis kon rijden, maar als men dan nog een half uur langs onbegaanbare wegen moet loopen, is het niet te doen. Intusschen, nu mijnheer Eduard hier een vriend heeft - hierbij zag zij Gustaaf even veelbeteekenend aan - kan Adelheid haar wandelingen misschien in gezelschap van de heeren hervatten.’

‘En waarom mocht ik niet alleen met haar mevrouw?’ vroeg Eduard schertsend.

‘Wel foei! mijnheer Eduard, wat zouden de menschen daarvan wel zeggen in dit babbelachtige gat! Juffrouw Jetje althans zou gauw uitstrooien dat je geëngageerd waart! Maar komaan,’ zoo vervolgde zij nu, ‘het souper is opgediend en wij moeten hier met de kippen naar bed.’

Na deze uitnoodiging zetten allen zich aan den maaltijd en het gesprek liep nu verder over allerlei onderwerpen, waarmede men zich in het dagelijksch leven den tijd pleegt te korten en elkander aangenaam te zijn.

Bij dit souper was bijzonder in het oog vallend de houding van Adelheid, die zich het minst mengde in het gesprek; en wanneer zij sprak, waren hare woorden, hoewel zeer juist en verstandig, toch zóó afgepast en zag zij daarbij telkens zóó schuchter naar haar moeder en haar oudere zuster, alsof zij beducht was voor een bestraffenden blik of bits antwoord.

Na afloop van het avondmaal belastte zij zich met het afnemen, want mevrouw Hooge wilde hier volstrekt haar eigen servies gebruiken. Aldus verliet Adelheid het laatst van allen het vertrek, terwijl zij de beide achterblijvende heeren Eduard en Gustaaf vriendelijk groette.

Eduard stond haastig op en opende voor haar de deur. Als gestreeld door deze eenvoudige en toch zoo fijngevoelige galanterie, zeide zij vriendelijk glimlachend: ‘Dank u wel, mijnheer Eduard.’

Toen de deur weer gesloten was en beide vrienden alleen zaten, sprak Gustaaf: ‘Deze laatste is de liefelijkste verschijning uit het heele gezelschap.’

‘Ja, niet waar,’ hervatte Eduard, ‘zij is een lief meisje, en zij is wel te beklagen; zij is hier zooveel als asschepoetster en wordt door haar moeder en zuster als dienstmeisje behandeld. Met haar houd ik mij dan ook bij voorkeur bezig.’

‘En je ben misschien ook al half verliefd op haar, is het niet zoo?’ voegde Gustaaf er schertsend bij.

‘Neen, dat niet,’ antwoordde Eduard en vervolgde nu op hartelijken toon en met vuur in zijn oogen: ‘maar geheel vrij is mijn hart hier in dit eenzaam oord niet gebleven. Mijn genegenheid betreft een meisje zóó beminnelijk, zoo beeldschoon, dat ik het zelfs nog niet heb gewaagd, haar afbeeldsel op het doek te brengen, en wat meer zegt, ik geloot dat mijn genegenheid beantwoord zal worden. Maar komaan!’ zoo ging hij opstaande in vervoering voort, ‘het is zulk uitlokkend weer, laat ons nog wat gaan wandelen; wellicht ontmoeten wij dan in de plantage het voorwerp van mijn vereering, als zij, naar gewoonte, haar vader vergezelt op zijn avondwandeling, of misschien hooren wij haar liefdelijke stem uit het open venster, wanneer zij daar voor de piano weer zingt.’

Beide vrienden, nu de daad bij het woord voegend, stonden op en begaven zich op weg naar de plantage.

*_**

Weldra waren zij het stille stadje ten einde en bevonden zich te midden eener vol ontloken natuur bij zomermiddernacht. Wie ooit des zomers bij het zachte schijnen der maan, bij het rustig en liefelijk flonkeren der milliarden sterren, bij het zoet en melodieus gekweel van den nachtegaal heeft rondgewandeld in die uitgestrekte Geldersche bosschen, onder eeuwenoude, reusachtige boomen, die al een ontzaglijk groen gewelf vormen, zal eenigszins begrijpen wat er thans omging in het diepgevoelige hart van Gustaaf, toen hij zich geheel en al kon overgeven aan den indruk van zooveel overweldigend natuurschoon. In zulke oogenblikken is een eerbiedig stilzwijgen de schoonste hymne; alleen de ziel zingt dan en elk gesproken woord, hoe schoon en welsprekend ook, zou slechts een schrille dissonant zijn in dien zegezang der ziel.

Gustaaf gaf zich geheel over aan dit gevoel en ook Eduard liep zwijgend naast hem. Toch scheen hij onrustig; gedurig zag hij om en tuurde in alle laantjes en bijpaadjes, maar steeds tevergeefs. Hij ontmoette haar niet, die hij zoo gaarne wenschte te zien. Inderdaad had hij nog gedacht, hier Margareta met haar vader te ontmoeten.

‘Maar,’ zoo verbrak Eduard nu het stilzwijgen, ‘zij is zeker thuis gebleven om muziek te maken, wellicht hooren wij in het naar huis gaan haar lieve stem nog wel.’

Daar Eduard op dit gezegde ‘in het naar huis gaan’ nog al nadruk legde, begreep Gustaaf dat zijn vriend verlangde terug te keeren, en hoe gaarne hij nog wat vertoefd had, hij willigde aanstonds den wensch in van zijn vriend Eduard en troostte zich in het vooruitzicht, later die schade te kunnen inhalen.

Beide vrienden bevonden zich nu welhaast in de lange laan, die rechtuit geleidt naar het kasteel, dat achter zijn oude muren voor Eduards hart zooveel liefelijks verborg.

Helder beschenen door de stralen der zilveren maan, rees het daar ineens op voor beider blik, dat schilderachtige kasteel met zijn vier ronde sierlijke torentjes, zijn breede wallen, dikke muren en donkere poorten. Als een gedenkwaardig overblijfselder middeleeuwen draagt het nog in alles het karakter der aloude burchten en ridderkasteelen dier dagen. Onwillekeurig voert de aanblik van dit kasteel terug naar lang vervlogen tijden, toen hier de keur der Geldersche ridders en edellieden vergaderde om over 's lands belangen te raadplegen.

Wat is er nu geworden van dat grootsche kasteel?

Na de groote Fransche revolutie werd het ingericht tot kazerne, daarna werd het een seminarie voor de H. Theologie en in stede van krijgszangen en kazernemarschen, in plaats van woeste liederen, door bandelooze soldaten gezongen, weerklonken nu door de zalen Godgewijde hymnen en heilige psalmen. Toen het als zoodanig niet langer behoefde dienst te doen, werd het ingericht tot een Fransche school, tot het eindelijk overging in handen van een Duitsch vorst, den vorst van Hohenzollern-Sigmaringen, die het tot op den huidigen dag laat bewonen door zijn rentmeester.

Daar het slot echter te groot en te uitgestrekt was om door één gezin te worden bewoond, werd het gesplitst in afzonderlijke woningen. Een gedeelte er van was verhuurd aan een gepensioneerd kapitein met een eenige dochter, Margareta geheeten, het voorwerp van Eduards vereering en jongelingsdroomen.

Zoodra de twee vrienden het zware ijzeren hek, dat moeielijk en knarsend geopend werd, achter zich hadden gesloten, stonden zij op het breede voorplein tegenover de slechts hier en daar verlichte vensters van het kasteel en nu hoorden zij inderdaad een schoonen, betooverenden zang uit het half geopende venster opstijgen.

‘Hoor! zij zingt weer’ sprak Eduard fluisterend en leidde Gustaaf, die nog geheel verkeerde onder den indruk dier geheimzinnig stille natuur, dichter bij het venster, waaruit de reine tonen en schoone woorden van een op onberispelijk zuivere wijze gezongen: Ave maris Stella statig, als op zacht ruischende engelenwieken gedragen, ten hemel opstegen. In ademlooze stilte en geheel overgegeven aan den indruk van het oogenblik, luisterden zij naar den liefelijken zang van haar, wier rein en echt vroom meisjeshart zich zeker niet op zulk een ongedwongen wijze zou lucht

[p. 366]

geven, zoo zij eenigszins kon vermoeden zulke aandachtige toehoorders te hebben.

Het behoeft niet gezegd te worden, dat nu juist Eduard als onbeweeglijk zeer aandachtig toeluisterde en alles om zich heen vergat. Maar weldra verstomde de stem van deze liefelijke nachtegaal, alles werd doodstil en de jeugdige kunstenaars bereikten nu spoedig hun hotel en begaven zich naar hun kamer, Eduard om in stilte voort te droomen over haar, die in de verste verte niet dacht aan hem, en Gustaaf, om nog in korte woorden de vele genoeglijke indrukken van dezen dag in zijn dagboek op te teekenen.

*_**

Eduard was reeds vaak op het slot geweest, minder om den kapitein zelven dan wel om diens lieve dochter Margareta. Hij had hen daar reeds in kennis gesteld met het te verwachten bezoek van zijn vriend Gustaaf, den schrijver, en ontving de uitnoodiging, met hem een visite te komen maken.

Reeds den volgenden dag begaven zij zich naar het slot en Gustaaf werd als de vriend van Eduard door Margareta op de hartelijkste wijze ontvangen. Al dadelijk moest Gustaaf erkennen dat Eduard niet te veel had gezegd, met Margareta een mooi meisje te noemen. Zij was tamelijk lang van gestalte, had heldere blauwe oogen en een lichten blos op haar gelaat, terwijl haar blonde lokken, enkel door een sierlijk lint saamgebonden, zwierig over hare schouders golfden.

Zij bezat een vroolijken, opgeruimden gemoedsaard; haar jeugdige levenslust echter werd getemperd en geadeld door een innige en diepe godsvrucht, welke haar niet verhinderde een ongedwongen vrijmoedigheid aan den dag te leggen, die geheel vrij was van alle preutschheid en stijve vormen, zoodat iedereen zich aanstonds tegenover naar op zijn gemak gevoelde.

Dit was in haar een aangeboren eigenschap, die in een klein Geldersch plaatsje, zooals hier, volstrekt niet te ver gedreven was, maar in een groote stad al spoedig het verwijt op haar zou laden van wat vrij te zijn.

Uit dezen karaktertrek had Eduard, op en top een stadskind, reeds min of meer onjuiste besluiten getrokken, door zich namelijk te verbeelden, dat Margareta hem genegen was.

Bij het binnenkomen der heeren was zij alleen in de huiskamer.

‘Vader is nog bij zijn bloemen,’ zoo sprak zij met een allerliefsten glimlach, ‘maar ik zal hem terstond laten ontbieden; gaat intusschen zitten, heeren en steekt een sigaar op.’ Met deze woorden bood zij beiden vrienden een stoel aan, zette een kistje sigaren op tafel en zei lachend tegen Eduard: ‘Kom, mijnheer Eduard, jij weet hier den weg al, ga gerust uw gang en toon uw vriend, dat hij hier te huis is.’ Na deze woorden greep zij naar het schelkoord en gaf het daarop binnentredend dienstmeisje last, haar vader van het bezoek te verwittigen.

Spoedig verscheen nu de oude heer. Hij was een flinke grijsaard van diep in de zestig. Zijn heldere en beweeglijke oogen, diep in hun kassen verborgen en overschaduwd door donkere wimpers, die op eigenaardige wijze afstaken bij den krans van zilverwitte haren, waarmede zijn overigens kale schedel omlijst was, waren nog vol uitdrukking En ofschoon naar het lichaam eenigszins gebogen, toonde geheel zijn uiterlijke aard, dat mannelijke kracht, fierheid en zelfbeheersching huisden in zijn ziel.

Hij was een oud-militair, die hier stil van zijn vermogen en zijn pensioen leefde; aan staatszaken deed hij niets meer, met politiek bemoeide hij zich niet; hij las weinig dagbladen, alleen de voornaamste organen der katholieke pers. Eens in de week bezocht hij des avonds de sociëteit om een partijtje te kaarten, maar des morgens was hij altoos met zijn dochter in de kerk. Voor het overige leefde hij alleen voor zijn Margareta en voor zijn bloemen.

Zoodra hij binnenkwam, verwelkomde hij zijn gasten hartelijk en zette zich naast hen neer. In alles toonde hij zich een beminnelijk, gastvrij, joviaal oud-militair. Het gesprek, dat uit belangstelling in den pas aangekomen vriend hoofdzakelijk liep over diens loopbaan, gaf Gustaaf alleszins gelegenheid op te merken, wat diepe menschenkennis en groote levenservaring uitblonken in de beschouwingen van den kapitein.

Tusschen dit alles heen kon Gustaaf zijn bewondering niet ontveinzen bij het aanschouwen van Margareta's tevreden gemoed, die daar in stillen eenvoud en huiselijk geluk haar dagen zoo genoeglijk doorbracht aan de zijde haars vaders. Hoe ver scheen zij hem verwijderd van de dwaze droombeelden eener alleseischende wereld uit de groote steden en hoe nam zij aanstonds geheel zijn hart in!

Maar ook Margareta van haar kant luisterde vol belangstelling naar Gustaaf; zij scheen verrukt over den wijsgeerigen ernst, waarmede hij over alles zoo gemakkelijk kon spreken. In alles kwam Gustaaf haar veel ernstiger, veel degelijker voor dan de luchthartige Eduard, die ja, wel heel aardig het hof wist te maken en een weinig over zijn kunst wist te spreken, maar overigens niets. Gustaaf daarentegen wist met een beminnelijken eenvoud en een ernst, die haar zoo wel beviel, aanstonds te pakken, zooals men dit noemt, en met kennis van zaken over alles te spreken, terwijl hij met bescheidenheid zijn eigen werkzaamheid als schrijver op den achtergrond deed treden.

Ondanks dit alles keerde iedereen er op terug, en toen Gustaaf op gedurig aandringen van den kapitein een korte schets gegeven had van de vele teleurstellingen en bittere ontgoochelingen, die hem op die loopbaan ten deel waren gevallen, wijl hij in zijn schrijven de vaan van geloof en godsdienst hoog wilde verheffen tegenover het dieper en dieper om zich heen grijpend ongeloof dezer diepbedorven eeuw, sprak de kapitein vol wijsgeerigen ernst: ‘Ja, ja, amice, als gij een meer vrijzinnige richting waart gevolgd en in den stroom waart gaan varen onzer hedendaagsche letterkunde, die de Dames aux Camélias ten tooneele voert en zich bij uitstek toelegt op het naakt teekenen, dan zeker zoudt gij de bronnen uwer inkomsten weldra vermeerderd zien; want wat men er ook van moge zeggen, het getal katholieken in ons land is te gering en helaas ook te weinig bemiddeld, om aan letterkundigen een voldoend bestaan te geven; daarbij zijn er vele uitstekend geleerde mannen, die alleen schrijven voor de glorie van God zonder er geld aan te willen verdienen; en wat voor den katholieken schrijver nog het onaangenaamste is, velen in schijn goede geloovigen vinden de voortbrengselen dier pers vaak onbeduidend en kwezelachtig. Men leest liever de gepassioneerde, gekruide romanlectuur van onze vrijzinnige schrijvers.’

‘Inderdaad,’ antwoordde Gustaaf, ‘op wel treurige wijze heb ik de waarheid van de opgenoemde oorzaken bij het niet slagen mijner pogingen ondervonden; maar toch, ondanks elke désillusie, bleef ik volharden bij het innige bewustzijn, dat ik, gehoor gevende aan die innerlijke aandrift, zeker eenmaal slagen zou. Ondanks alle spanning en zenuwachtige haast in het afwerken, ondanks den wrevel, die ons wel eens overvallen kan, wanneer men na weken en maanden van onverdroten arbeid niets verneemt over zijn werk, zelfs geen woord van aanmoediging, veel minder stoffelijk voordeel, gevoelt men zich schrijver en langzamerhand keeren rust en kalmte weder, en men schrijft, men schrijft evenals de vogel, die zingt. Waarom zingt de vogel?’

‘Wel zeker, zeker,’ antwoordde nu de kapitein, die vooral na het hooren dezer laatste woorden diep overtuigd was, hier een man voor zich te hebben, die volkomen wist wat hij wilde, ‘men moet niet zoo spoedig het hoofd laten hangen, zooals sommige bloemen wel doen als zij een enkelen dag geen water of zonneschijn hebben gehad, en wie geboren is om een man te zijn, moet en kan niets edelers, grooters en beters wezen dan een man, maar juist om niets minder te worden moet hij er steeds naar streven, meer te zijn!

‘Maar,’ zoo vervolgde nu Margareta, ‘het moet toch wel een genot zijn zijn, eigen geschreven gedachten en woorden gedrukt te lezen!’

‘Och mejuffrouw,’ hernam Gustaaf met een zucht, ‘vooraleer men zoover is gekomen, heeft men al zoovele bittere ontgoochelingen ondervonden, dat deze kleine voldoening daarvoor moeilijk een vergoeding kan geacht worden.’

‘Ik begrijp u volkomen,’ antwoordde de kapitein. ‘Ja, ja, men bindt geen schoon bouquet van rozen samen, alvorens zich te wonden aan de vele doornen.’

‘O dat is dan al net als met ons,’ antwoordde nu Margareta, terwijl zij vervolgde: ‘wanneer wij in de keuken een of ander heerlijk gerecht hebben gereed gemaakt, waaraan de genoodigden zich vergasten, dan is ons alle lust tot eten vergaan; is het zoo ook niet bij uw schrijverswerk, mijnheer Gustaaf?’

‘Inderdaad mejuffrouw, het heeft er veel van, en vooraleer de eerste roos geurig te voorschijn schiet, zijn al vele knoppen verdord ter aarde gevallen.’

Op deze wijze ging het gesprek nog eenigen tijd voort en nadat beide vrienden een recht genoeglijk uurtje in de huiskamer bij den kapitein en zijn dochter hadden doorgebracht, werd wederzijds onder hartelijk genoegen de uitnoodiging gedaan, het bij die eerste kennismaking niet te laten.

Zoodra beide vrienden buiten waren gekomen, sprak Gustaaf tot Eduard: ‘Nu amice, als uw genegenheid beantwoord mag worden, feliciteer ik je van ganscher harte, dan ben je de gelukkigste man ter wereld.’

Hoe welgemeend deze woorden waren, die door Eduard stilzwijgend werden gehoord, bleek duidelijk, toen Gustaaf dienzelfden avond in zijn dagboek het volgende schreef over Margareta: ‘Zoo ooit een meisje waardeering verdient, ware hoogachting en liefde, dan zeker is zij het; zoo iemand mij volkomen begrijpt, dan zeker zij. Maar verbannen wij alle dwaze droomen, want ik wil en mag geen verraad plegen jegens een vriend, die eer dan ik recht heeft op zulk een echt gouden meisjeshart.’

Gustaaf geloofde dat Margareta Eduards genegenheid zou beantwoorden, alhoewel hij dien morgen geen spoor daarvan ontdekt had Hem, den menschenkenner, zou anders zulks terstond zijn opgevallen; maar genoeg, hij hoopte het voor hem. Wat Margareta zelve betrof, wie haar op dien avond na het vertrek der vrienden tegenover haar vader had hooren uitweiden over het degelijke karakter en de uitstekende begaafdheden van Gustaaf, welke zoozeer afstaken bij de wel altoos luimige, maar toch naar haar oordeel wat al te lichtzinnige levensopvatting van Eduard, zou spoedig moeten bekennen, dat, zoo er in haar hart al eenige genegenheid huisde, deze zeker veeleer Gustaaf dan Eduard zou gelden.

Haar vader hoorde haar vol belangstelling aan; ook in zijn oogen was Gustaaf juist de man van karakter, dien hij voor zijn Margareta begeeren zou.

Toen dus een paar dagen later de beide vrienden weer op het slot verschenen, was Gustaaf hoofdzakelijk hier de meest welkome persoon.

Op eigenaardige wijze wist hij zich de vriendschap te verwerven van den kapitein, door, evenals deze, zeer veel belang te stellen in die heerlijk schoone kinderen der natuur: de bloemen.

Daar hij over alles veel had gelezen, was hem de botanie ook geen geheel vreemde wetenschap gebleven. Daarvan had hij vooral het dichterlijke, het legendarische gedeelte zich eigen gemaakt, en zoo wist hij van zeer veel planten en bloemen een legende te verhalen, waarnaar de kapitein met zichtbare belangstelling luisterde.

(Wordt vervolgd.)