De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 11

De wraak van den Protector,
door J. Vesters Jr.
(Vervolg.)

Er lag in deze laatste woorden een onmiskenbare ironie, die op het gelaat van den Staatssecretaris een pijnlijken glimlach te voorschijn riep. Onmiddellijk echter had hij dezen onderdrukt en met zijn heldere, klankrijke stem zei hij het volgende:

‘Geëerbiedigde Majesteit! geachte heeren! De graaf van Lerida heeft mij uitgenoodigd, mij te verklaren, zoo mogelijk mij te rechtvaardigen. Ik kan geen van beide. Daarom acht ik het nutteloos veel woorden te verspillen. Hoe die noodlottige brief in het geheime kabinet is gekomen, weet ik niet, evenmin weet ik iets van de aanwijzing van den Protector aan de Bank van Venetië. Alleen weet ik, dat ik het slachtoffer ben, òf van een raadselachtig toeval, òf van een misdaad. Voor het overige weet ik niets. Eigenlijk gezegd kan ik mij dus niet rechtvaardigen, maar ik acht, dat mijn vele diensten, den koning en het land bij menigerlei gelegenheid bewezen, mijn onkreukbare trouw mij voldoende rechtvaardigen in de oogen van mijn vorst en van u, heeren leden van den Raad der Kroon. Mocht dit evenwel niet het geval zijn en gij mij schuldig wanen aan het snoode misdrijf, waarvan ik wordt beticht, welnu, dan zal ik met gelatenheid den dood onder de oogen zien, in de vaste en heilige overtuiging, steeds mijn plicht gedaan en vorst en land naar best vermogen gediend te hebben. Alleen waag ik het, het lot van mijn beklagenswaardige vrouw en van mijn onnoozele kinderen in de goedertierenheid van Uwe Majesteit aan te bevelen.’

Hier zweeg de hertog van Ossuna en liet onbeschroomd den blik op de leden van den Raad der Kroon rusten.

‘Zoo spreekt geen schuldige!’ riep de hertog van Trazos-Montes op luiden toon, ‘bij San Jago, de hertog is onschuldig!’

Een dankbare blik van Cadenas loonde den wakkeren krijgsman voor zijn kloeke woorden.

‘Mag ik den achtbaren hertog van Trazos-Montes doen opmerken,’ zei de graaf van Lerida met een stem, die van kwalijk verkropte woede getuigde, daar hij vreesde, dat de overige leden van den Kroonraad zich er door mochten laten meesleepen, ‘dat het tegen de usantiën strijdt, in bijzijn van den beschuldigde van zijn gevoelens te doen blijken?’ En daarna zich tot Cadenas wendende, vroeg hij:

[p. 275]

‘Hertog van Ossuna, hebt gij verder niets meer te zeggen?’

‘Voor mijn geweten en het aanschijn van mijn eeuwigen Rechter getuig ik nogmaals, dat ik onschuldig en geen landverrader ben!’ Onder het uitspreken dezer woorden had hij zich in zijn volle lengte opgericht, en overzag met rustigen, kalmen blik de vreeselijke vierschaar, die straks het doodvonnis over hem zou uitspreken.

‘Men voere den hertog van Ossuna weg!’ gelastte de graaf van Lerida.

Zoodra de deuren der zaal zich achter den beschuldigde hadden gesloten, stond de hertog van Trazos-Montes van zijn zetel op.

Sire, achtbare heeren!’ ving hij na bekomen toestemming aan, ‘na de mededeeling van den markies d'Alcanta ben ook ik een oogenblik aan den hertog van Ossuna gaan twijfelen, maar nu ik hem heb hooren spreken, nu ik die weinige woorden uit dien edelen mond heb gehoord, verklaar ik plechtig, dat hij niet schuldig is, niet schuldig zijn kan. Zijn onschuld bewijzen kan ik niet, maar ik durf/een beroep doen op uwe rechtschapenheid, mijne heeren, om niet een man te veroordeelen, die Spanje zoo vele en groote diensten bewezen heeft.’

De koning zag den hertog met dankbaren blik aan: al durfde hij aan Cadenas' onschuld niet gelooven, toch deed het hem goed, de onschuld van zijn gewezen gunsteling met zooveel vuur en overtuiging te hooren verdedigen.

Aanstonds echter vatte de graaf van Lerida het woord op. ‘Het spijt mij, Sire en achtbare heeren, in meening te verschillen met den roemruchten hertog van Trazos-Montes. Al heb ik eerbied voor zijn overtuiging, veroorloof mij te zeggen, dat die op geen enkelen redelijken grond steunt, maar alleen haar ontstaan te danken heeft aan een misplaatst medelijden. Wij moeten ons niet door het gemoed laten vervoeren, maar enkel de stem van het verstand volgen, willen wij stipt en strikt onzen plicht doen. Deze nu noopt ons, het schuldig uit te spreken over den landverrader. Met toestemming van den koning verzoek ik den leden de vraag te beantwoorden, of over den hertog van Ossuna het doodvonnis al dan niet behoort te worden uitgesproken.’

Weer ontstond er een pijnlijke stilte. De leden namen de pen ter hand om het woord neer te schrijven, dat over leven of dood van den hertog van Ossuna zou beslissen.

In angstige spanning volgde de koning dat tooneel. Spoedig was de stemming afgeloopen en nadat de briefjes waren geopend en afgelezen, bleek, dat slechts drie tegen, alle overigen vóór den dood gestemd hadden. De hertog van Ossuna was door den Raad der Kroon ter dood veroordeeld.

Er heerschte een drukkend gevoel, toen de uitslag der stemming werd bekend gemaakt. Op het gelaat des konings werd een nauw verholen trek van leedwezen zichtbaar. Er klonk ontroering door in zijn stem, toen hij het woord nam:

‘Mijne heeren, leden van den Raad der Kroon, uw votum bevat de veroordeeling van den hertog van Ossuna ter dood. Mij verblijft het recht, dit te bekrachtigen of te niet te doen. Op het oogenblik kan ik nog niet beslissen. Binnen twee dagen zal ik u mijn beslissing medeelen.’

Hierop ging de vergadering uiteen en trok de monarch zich alleen in zijn vertrekken terug. Aan de grootste ontroering en de tegenstrijdigste gevoelens ter prooi, liep hij met haastige schreden de zaal op en neer. Hij had nog steeds de geheime hoop behouden, dat de meerderheid, zoo al niet geloof zou slaan aan de onschuld van Cadenas, waaraan ook hij niet geloofde, dan toch medelijden zou hebben met den gevallen staatsman, en op dezen grond niet de zwaarste straf over hem zou uitspreken. Dit nu was niet geschied: Cadenas was den dood schuldig bevonden. Wat moest hij doen? Zijn ziel streed een zwaren tweestrijd. Hij kon aan Cadenas' schuld niet twijfelen, en toch, aan dezen het doodvonnis te laten voltrekken was hem evenmin mogelijk. Als hij nu een middelweg insloeg? Indien hij den ontrouwen dienaar ten eeuwigen dage uit zijn rijk verbande en diens goederen verbeurd verklaarde? Dan was toch aan de menschelijke gerechtigheid voldaan en tevens grootmoedigheid betoond. Nog dacht de koning hierover na, toen de hoogwaardige prior der Hieronymieten werd aangediend. Met een hoofdknik beval de koning, dat men hem zou binnenlaten.

‘Treed nader, eerwaarde vader,’ zei Filips minzaam, toen de kloosterling bescheiden aan den ingang der zaal bleef staan, ‘treed nader. Gij komt als geroepen. Ik heb u raad te vragen, uw voorlichting in te winnen.’

‘Spreek, Sire, ik zal mij gelukkig achten, indien ik Uwe Majesteit van dienst kan zijn.’

‘Maar mag ik vooraf weten wat de reden is van uw komst?’

‘Wat mij hierheen voert, Sire, is medelijden met het lot van den ongelukkigen hertog van Ossuna, is deernis met zijn arme vrouw en kinderen, door het vonnis van den Raad der Kroon tot weduwe en weezen gemaakt. Overtuigd van uwe grootmoedigheid, Sire, ben ik hier gekomen om u tot medelijden te stemmen en een oogenblik gehoor te verzoeken voor de hertogin van Ossuna, die zelf Uwe Majesteit het leven van haar gemaal wil vragen.’

‘Eerwaarde vader, ik wil het u wel bekennen, ik verkeer in een pijnlijken tweestrijd, en ik wilde u om raad vragen, hoe ik in dezen moet handelen. Kan ik het met mijn plicht van koning overeenbrengen, gratie te schenken aan een landverrader, die door den Raad der Kroon met zoo verpletterende meerderheid is ter dood verwezen? Mag ik den wil van het hoog gerechtshof weerstreven, die de uiting is van den wil van geheel het verontwaardigde volk? Spreek op, eerwaarde vader, mag ik dat?’

‘Sire, voluntas regis suprema lex, de wil des konings is de hoogste wet. Door genade voor recht te laten gelden maakt Uwe Majesteit enkel gebruik van het heerlijkste uwer prerogatieven. En naarmate de misdaad, waarvan de hertog van Ossuna is beschuldigd, meer rechtstreeks Uwe koninklijke Majesteit treft, te meer zal tijdgenoot en nazaat het in Uwe Majesteit roemen, indien gij grootmoedig kwaad met goed vergeldt. En dan, Sire, moge de Raad der Kroon ook Cadenas hebben schuldig verklaard, moge ook alles tegen hem getuigen, ik en met mij vele anderen zijn vast verzekerd van zijn onschuld. De hertog van Ossuna kan tot zoo iets niet in staat zijn geweest,’ voegde de prior er met overtuiging bij.

‘Eerwaarde vader, die gedachte dringt zich ook nog aan mij op, al schijnt het mij hersenschimmig aan zijn onschuld te gelooven, waar alles tegen hem getuigt. De onzekerheid, waarin ik door deze tegenstrijdige gevoelens geslingerd wordt, is een grievende marteling voor mij.’

De oogen van den zwakken en weifelachtigen vorst vulden zich met tranen en de prior werd door dat gezicht innig bewogen.

‘Sire, denk er aan, dat het beter is, honderd schuldigen te sparen dan één onschuldige te veroordeelen,’ klonk het waarschuwend van de lippen des priors. ‘Reeds zoo vaak heeft de menschelijke gerechtigheid, afgaande op den schijn, gefaald, dat in twijfelachtige zaken de grootste omzichtigheid geboden is.’

‘Juist die twijfel, of liever, een onverklaarbare angst, want twijfel kan ik het niet noemen, daar Cadenas het moet gedaan hebben, foltert mij het meest. Van den eenen kant de uitspraak van den Raad der Kroon, die het schuldig heeft doen hooren, en de verontwaardiging van geheel het Spaansche volk, dat den dood van den landverrader eischt; van den anderen kant een onbegrijpelijke zwakheid, die mij besluiteloos doet zijn en aarzelend maakt, het vonnis te bekrachtigen. Wat moet ik doen, wat kiezen? Vader, hoe zwaar valt mij het gewicht der kroon; wat een marteling koning te zijn!’

‘Dat mag Uwe Majesteit niet zeggen, Sire. Elk moet de plichten vervullen van het ambt, waarin God hem geplaatst heeft en niet trachten zich daaraan te onttrekken.’

‘Maar dat ambt is voor mijn zwakke schouders te zwaar, eerwaarde vader. Ik kan het gewicht niet torsen van den last, waaronder ik gebukt ga, en die bij het klimmen mijner jaren aan zwaarte gewonnen heeft. Hoe wensch ik, ook spoedig een San-Yuste te vinden!’

‘Uwe Majesteit moet zich niet door moedeloosheid laten terneerslaan. Dit voegt geen koning, en allerminst een van zoo edelen stam als de eerste vorst der Christenheid. Koning door Gods genade, moet Uwe Majesteit zonder zwakheid en zonder weifeling den schepter voeren en zonder om te zien het goede doen. Al eischen volk en Kroonraad het hoofd van den hertog van Ossuna, indien Uwe Majesteit van zijn schuld niet vast en heilig overtuigd is, mag zij hem niet ter dood brengen. Maar ook dan, indien hij schuldig was, mag zij genade voor recht doen gelden: uw vorstentroon is hechter gebouwd op goedheid dan op geweld, en een koning kan wel vrees en schrik inboezemen door gestrengheid, maar liefde afdwingen enkel door goedheid en genade.’

‘Eerwaarde vader, ik zal nog eens rijpelijk nadenken over hetgeen gij gezegd hebt. Nu kan ik nog geen besluit nemen. Ik wil niet overijld te werk gaan.’

‘In het goede is men nooit overijld, Sire. En mag de hertogin op een audiëntie bij Uwe Majesteit hopen?’ voegde de prior er na een lichte aarzeling bij.

‘Ze zal pijnlijk zijn voor haar en voor mij, maar ik wil ze de zwaar beproefde vrouw niet weigeren.’

Toen dien middag de hertogin van Ossuna, vergezeld van haar twee jongste kinderen, in zwaren rouw gehuld, voor den koninklijken troon neerknielde en om genade bad voor haar echtgenoot, toen de twee aanvallige knaapjes smeekend de handen uitstrekten naar den monarch en woorden van erbarming stamelden, - toen smolt, bij het zien van dit schouwspel en het hooren dier woorden, het hart des konings in medelijden weg, en moest hij met geweld zijn tranen bedwingen, terwijl hij met zachte stem antwoordde:

‘Sta op, mevrouw. Ik heb medelijden met u en uw kinderen, en ook met den man, die mij zoo diep gegriefd heeft. Ik kan niet aan zijn onschuld gelooven, toch zal ik op uw voorspraak en die van den hoogwaardigen prior der Hieronymieten het doodvonnis niet aan hem laten voltrekken...’

Een juichkreet, waarin een zee van gewaarwordingen lag opgesloten, klonk uit den mond der hertogin, die ontroerd voor den koning neerknielde en een paar woorden van dank onsamenhangend uitbracht.

‘...Ik zal hem niet ter dood laten brengen,’ vervolgde de koning, ‘maar ten eeuwigen dage is hij van den grond van Spanje en van zijn koloniën verbannen en zijn goederen zullen verbeurd verklaard worden en aan de kroon vervallen.’

Donna Maria de Robles y Çuniga hoorde dit laatste maar ten halve. Haar gemaal zou niet sterven. Dit was alles wat zij wenschte. Wat kon het haar verder schelen wat er gebeurde? Verbanning, verbeurdverklaring, deze woorden hadden niets afschrikwekkends voor haar, wie het enkel te doen was geweest, den dood een wisse prooi te betwisten.

‘Sire, ik dank Uwe Majesteit voor uwe goedheid. Nooit zal ons, ver van den geliefden Spaanschen grond rondzwervende, de herinnering daaraan uit het geheugen gaan. Maar,’ voegde zij er op den toon van vaste overtuiging bij, ‘de hertog is onschuldig, Sire, aan hetgeen hem is ten laste gelegd. Eens zal zijn onschuld aan het licht komen, ik twijfel daar niet aan, Sire!’

‘Ik hoop het, mevrouw,’ gaf de koning ten antwoord, ‘maar ik geloof het niet, ik kan het niet gelooven!’

En met de hand gaf hij een teeken, dat de audiëntie ten einde was.

Twee dagen later bevond de hertog van Ossuna zich met zijn gemalin en kinderen op

[p. 276]

de profetie van simeon,
Naar de schilderij van W.C.T. Dobson, behoorende aan kolonel Godfrey Rhodes, te Ambleside, gegraveerd door J.J. Chant en in het licht gegeven met toestemming van Henry Graves & Co.

[p. 277]

overstrooming van het st.-marcusplein te venetië, naar de schilderij van f. smidt-glinz.

[p. 278]

weg naar Italië, zijn aangenomen vaderland, den koning beklagende, die hem zoo onverdiend van den geliefden geboortegrond had verstooten.

VII.

De vrome prior van het Hieronymietenklooster is in zijn studeercel in den arbeid verzonken. Groot beminnaar en ook beoefenaar der letteren, heeft hij een critisch geschrift onder handen over den Don Quixote van Cervantes, waaraan hij met de meeste nauwgezetheid en rusteloozen ijver voortwerkt, minder als inspanning dan als verpoozing van den zwaren last, waaronder hij als overste van het vermaarde, uitgestrekte klooster en als biechtvader der koningin gebukt gaat.

Geruimen tijd heeft men niets gehoord dan het krassen der rappe veder over het papier of het naslaan der lijvige boekdeelen, waarmee zijn schrijftafel bedekt is; maar plotseling legt hij de pen, die hij met zooveel vaardigheid hanteert, neer en staart strak voor zich uit. Langzamerhand dwalen zijn gedachten van zijn onderwerp af en ten laatste betrapt de eerbiedwaardige prior zich er op, dat hij niet aan Cervantes, noch aan Don Quixote, maar aan den armen hertog van Ossuna denkt, dien hij onschuldig is blijven achten aan het snoode misdrijf, waarvan hij werd beticht.

Drie jaar zijn verloopen, sedert de trouwe staatsdienaar uit het land werd verwezen, dat zooveel aan hem had te danken. Drie jaren, en nog steeds zwerft de beklagenswaardige hertog in den vreemde rond, terwijl de graaf van Lerida ten volle het vertrouwen van den zwakken koning bezit en dezen tot meer dan een onverstandigen maatregel heeft gedreven.

De Spanjaarden morren luide over de dwingelandij van den eersten minister, en een algemeene ontevredenheid, die zich reeds herhaaldelijk op onomwonden wijze heeft geuit, heerscht in geheel Spanje.

Olivier Cromwell, de geduchte Protector, de burgerlijke tiran, is gestorven zonder koningskroon, en zijn zoon Richard, die de veerkracht en den vasten blik van zijn vader mist, heeft de teugels van het gezag uit de handen zien glippen, die niet bij machte waren ze te voeren, en de plaats moeten ruimen voor den Stuart, die als Karel II den troon zijner vaderen heeft beklommen.

En hoe diep is het arme Spanje vernederd! Na een roemloozen oorlog met Frankrijk heeft het een nadeeligen vrede moeten sluiten, waarbij het verschillende vruchtbare streken in de Spaansche Nederlanden aan zijn tegenstander moest afstaan.

Al deze gedachten komen den vromen prior weer in den geest, nu hij zuchtend het hoofd schudt en nadenkend met de hand over het breedgewelfde voorhoofd strijkt. Spanjes vernederingen doen het vaderlandlievend hart zeer, maar meer nog wordt hij gekweld door het harde lot van den gewezen Staatssecretaris. Hoe vurig had hij gehoopt, dat de sluier zou wegvallen, die het raadselachtig geheim bedekte, gehoopt aan vertrouwd, dat de onschuld van den hertog aan het licht zou komen.

Terwijl hij zoo in droef-peinzende houding voor zijn schrijftafel zit, wordt een bescheiden tikje aan de deur gehoord, en na bekomen verlof treedt een kloosterbroeder binnen, die den prior bericht, dat een man met verwilderd uiterlijk, die zich in gebroken Spaansch uitdrukt, hem wenscht te spreken.

De prior is zoodanig in zijn gedachten verdiept, dat de monnik zijn mededeeling moet herhalen, voor pater Garcia ze begrijpt.

‘Laat hem hier komen,’ zegt de prior, nog half verstrooid.

De monnik schijnt te aarzelen.

‘Welnu?’ vraagt pater Garcia, terwijl hij den kloosterbroeder vragend aankijkt.

‘Bij u alleen? Hij ziet er zoo woest uit. Een gevaarlijk man misschien.’

‘Is het dat?’ zegt de prior met een glimlach. ‘Wees maar niet bekommerd, goede broeder, en laat hem hier komen.’

Schoorvoetend verwijdert zich de monnik, terwijl de prior achterover in zijn zetel leunt, en zich afvraagt, wie de vreemdeling toch wel zou kunnen zijn, die hem wenscht te spreken.

Een oogenblik later treedt de aangekondigde binnen. De monnik had niets overdreven. Lange haren omfladderen een breed hoofd, dat er door een verwarden, gitzwarten baard nog woester uitziet, terwijl de oogen van den vreemdeling wild in hun kassen rollen en zich schuw op den prior vestigen, maar bijna op hetzelfde oogenblik beschroomd op den grond worden gericht.

‘Kom nader, mijn zoon,’ zegt de prior, wiens menschenkennis hem onmiddellijk heeft overtuigd dat hij niet met iemand, die misdadige oogmerken koestert, maar met een berouwhebbend zondaar te doen heeft.

Dit woord, op liefdevollen toon geuit, werkt als een electrische schok op het gemoed van den man, die onder een zwaren last gebukt schijnt; want er komen hem tranen in de oogen, en, het gelaat met zijn breede handen bedekkend, laat hij zich voor den prior op de knieën zinken.

Luide snikken stijgen uit de zwoegende borst van den vreemdeling op, en met een stem, waarin wroeging over een groote misdaad doorstraalt, zegt hij:

‘Vader, zou er vergiffenis te verkrijgen zijn voor het snoode misdrijf, waaraan ik mij schuldig maakte?’

‘God is goed, mijn zoon; vertrouw op Zijn oneindige liefde voor de zondaars. Indien gij oprecht berouw hebt, zullen uw zonden u vergeven worden, al waren zij zoo talrijk als de zandkorrels op het strand en zoo rood als scharlaken.’

Zegenend laat hij de hand neerdalen op het breede hoofd, dat zich onder die zegening nog dieper buigt, terwijl de berouwvolle bekentenis van een groote misdaad hem over de lippen komt.....

Toen de prior een uur later het klooster verliet en den weg naar het koninklijk lustslot insloeg, had hij een afgedwaalde ziel teruggebracht tot God en was hij in het bezit van een geheim, dat het gemoed van den vreemdeling sinds jaren met bittere wroeging had vervuld en waarvan hij zich nu als van een loodzwaren last had ontdaan.

(Wordt vervolgd.)