De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

De familie Duffré.
Een verhaal uit den tijd van Napoleon I,
door F.J.A.L. Cordens.

V.

Denzelfden middag dat de beide Duffré's het slachtoffer waren geworden hunner onvoorzichtigheid, zat in een der kleine, doch nette woningen van de Rue Talbot madame Duffré met hare dochter in de huiskamer. Zij was een vrouw, nog in de kracht haars levens, maar door zorgen en verdriet reeds vroegtijdig vergrijsd, want kommervolle dagen had zij gekend, sinds haar man, zoo kort na zijn vertrek uit Holland, op het onverwachtst haar door den dood was ontrukt. Vermoeid zat zij in een grooten leuningstoel; hare bleeke, doch fijne trekken en haar matte blik verrieden maar al te zeer, dat zij van een zware ziekte nog niet geheel was hersteld. In haar vingeren, wit als albast, hield zij eenig naaiwerk; maar zij arbeidde niet en liet de handen op haar schoot rusten.

Naast haar zat haar dochter Marie, opgegroeid tot een slank, blozend meisje van vijf en twintig jaren; zij had zooeven de tafel gedekt en nam naast moeder plaats om op de thuiskomst van haar broeders te wachten.

‘Toine en Alain blijven lang weg vandaag,’ zeide zij, terwijl zij weer opsprong en de kamer op en neer ging.

‘Ze hebben misschien kennissen ontmoet en komen daarom een weinig later dan gewoonlijk,’ antwoordde de moeder.

‘Dan zijn ze zeker weer over politiek aan 't zeuren,’ merkte Marie aan met een zuurzoeten glimlach; ‘Antoine vooral maakt het er zich erg druk mee.’

‘De tijden zijn ernstig, kind; als vader nog leefde zou hij van dezelfde zienswijze zijn als uw broers.’

‘Maar vaderzaliger bleef er toch veel kalmer bij. Toen we nog in Holland woonden, heb ik er nooit van gehoord. We leefden daar heel rustig en hadden maar veel pleizier,’ antwoordde de dochter. ‘Ik denk nog dikwijls aan Holland en de pret, die we daar hadden met de jongetjes van Van Genderen.’

‘Toen waart ge nog klein en nog niet in staat alles te beseffen,’ sprak de moeder, ‘maar nu weet ge toch, waarom vader in Holland is gaan wonen, en ge kent de wederwaardigheden, die we ook daar ondervonden hebben.’

‘Ja, maar.... Daar zijn Antoine en Alain misschien,’ riep Marie uit, toen met groot geraas de klopper op de voordeur viel.

Haastig ging zij open doen en stond voor een lange, slanke gestalte, in een wijden mantel gehuld, die haar vroeg, of madame Duffré daar woonde

Op haar bevestigend antwoord trad de vreemdeling aanstonds binnen en deed de deur achter zich dicht. Marie verschrok een weinig, doch het beschaafd en open gelaat van den onbekende boezemde haar vertrouwen in. Had zij dien man ooit meer gezien? Zij twijfelde, maar kon zich toch die lichtblauwe oogen, dat hooge voorhoofd en dien sierlijken knevel niet herinneren. De bezoeker wierp zijn mantel open en vertoonde een haar onbekende huzarenuniform.

‘Heb ik de eer niet de dochter des huizes te spreken?’ vroeg hij, terwijl hij een vorschenden blik op het meisje wierp.

‘Om u te dienen, mijnheer.’

‘Welnu, Marie,’ hernam hij op vroolijken toon, geen acht slaande op haar klimmende verwondering, ‘dan kennen wij elkaar, als ge ten minste Willem van Genderen nog herinnert.’

‘Willem van Genderen! uit Holland? Gij hier?’

‘Ik zelf; ge ziet wel, dat ik u nog niet vergeten heb.’

‘Kom binnen, mijnheer Van Genderen, kom binnen, moeder zal blij zijn u te zien,’ sprak Marie, die zich nog niet geheel van haar verwondering had hersteld.

Madame Duffré ontving haar bezoeker met de meeste voorkomendheid; de vriendschap, die door weinige brieven met van Genderen smeulend werd gehouden, vlamde weer op in al hare warmte en gloed; al hadden de jaren den jeugdigen Willem veranderd, hij was toch dezelfde, voor wien madame Duffré zoo vaak had gezorgd en dien zij bijna liefhad als haar eigen kind.

‘Natuurlijk blijft ge met ons aan tafel, niet waar mijnheer? Antoine en Alain zullen aanstonds thuiskomen.’

‘Ik weet niet, of ik van uw aanbod gebruik mag maken; ik heb u nog niet gezegd, hoe ik hier ben gekomen en wat de reden is van mijn bezoek,’ antwoordde Willem. ‘Doe mij intusschen het genoegen mij bij mijn naam te noemen, zooals vroeger, en ik zal u in 't kort mijn geschiedenis vertellen. Het bevreemdt u wellicht, mij in uniform te zien, niet waar?’

‘Ik sta er ten hoogste van verwonderd, Willem,’ antwoordde madame, ‘ge hebt toch geen voorliefde voor het soldatenleven?’

‘O neen,’ sprak hij, ‘ik zal u zeggen, hoe ik er toe gekomen ben.’ Hij zette zich gemakkelijk op zijn stoel en na een vriendelijk hoofdknikje van Marie begon hij:

‘Gij herinnert u nog, wat wij tijdens uw verblijf in Holland van de Fransche bezetting te lijden hadden. Na uw vertrek werd de toestand nog ondraaglijker; verschillende regeeringsvormen volgden elkander op, maar meer en meer gevoelden wij ons onder den druk des overwinnaars. Het harde bestuur van keizer Napoleon, waarin de regeering van zijn broeder, koning Lodewijk, slechts een korte verademing bracht, mat de maat van ons lijden vol.

Na de ontzettende nederlaag des keizers te Leipzig stond ons volk op, vastbesloten het vreemde juk af te schudden; de eene stad na de andere verjoeg de keizerlijke bezetting en de verbanning des keizers naar Elba stelde ons voor de toekomst gerust. Ik was toen op een leeftijd, dat ik in de gebeurtenissen van den dag belang stelde. Onder mijn vrienden werd druk gesproken van vrijwillige dienstneming en onderling oefenden wij ons in den wapenhandel. Toen plotseling de tijding kwam, dat Napoleon van Elba was gevlucht, en zich weer aan het hoofd zijner legers stelde, ging door het gansche land een machtige beweging om, het kostte wat het wilde, den geweldenaar te weren. Met moeite kreeg ik van mijn ouders verlof om als vrijwilliger in dienst te treden, en was weldra officier. Met een depêche naar het leger aan de Sambre gezonden, trof mij het ongeluk met vele anderen krijgsgevangen te worden gemaakt. Na een lange gevangenschap, hier in Toulon, vernam ik de nederlaag des keizers te Waterloo en den terugkeer van koning Lodewijk. Nu besloot ik te vluchten. In gezelschap van een kameraad slaagde

[p. 363]

ik aanvankelijk, doch we werden achtervolgd en hadden onze ontsnapping slechts te danken aan de hulp van eenige burgers, die ons gewapenderhand ontzetten en nabij de haven een formeel gevecht leverden tegen de keizerlijke lansiers. In het gewoel werd ik door een werkman mee naar zijn huis genomen. Ik vroeg naar u, maar mijn vriend raadde mij aan zoo lang in huis te blijven tot het op straat rustig zou zijn. Eindelijk kon ik gaan; ondanks het warme weer, trok ik mijn langen mantel aan om mijn uniform te verbergen; mijn vriend vergezelde mij en nu ziet ge mij hier, na jarenlange scheiding, weer terug.’

‘Dat genoegen is voor ons nog des te grooter na al hetgeen gij doorstaan hebt,’ zeide madame.

‘En we hopen u nog lang bij ons te houden,’ voegde Marie er bij, terwijl zij hem lachend aanzag, doch plotseling weer de oogen neersloeg.

Het ontging Willem van Genderen niet, dat Marie een kleur kreeg, maar zich tot madame Duffré wendende, sprak hij:

‘Ik vrees dat ik u in ongelegenheid zal brengen, als ik van uwe gastvrijheid gebruik maak; als de gouverneur bemerkt, dat gij een ontsnapten gevangene huisvest, zouden er voor u slechte gevolgen uit kunnen voortvloeien. Het eenige wat ik u wilde verzoeken is, of u mij een pak kleeren zoudt willen afstaan van Antoine of Alain. In burgerkleeding zal ik geen vermoeden tegen mij opwekken en spoedig den weg naar Holland hebben gevonden.’

‘Neen, Willem, ge moogt niet gaan, ge zoudt u in gevaar brengen,’ riep Marie, ‘ge moet bij ons blijven.’

‘Ik mag, ik kan niet,’ antwoordde Willem, haar een dankbaren blik toewerpend.

‘Wel neen,’ zoo drong madame aan. ‘Marie heeft gelijk: blijf hier, hier zijt ge veilig. Toulon kan het toch niet lang meer houden tegen de vijandelijke legers, en als het gezag des konings hier weer is hersteld, zijt ge vrij om te gaan, waar ge verkiest. - Maar de jongens blijven lang uit,’ vervolgde zij na een poos. ‘Marie, dien maar op, dan gaan we vast aan tafel; het zal u misschien ook wel smaken, niet waar Willem?’

Behalve eenige belangstellende vragen van Van Genderen naar zijn vroegere speelkameraden, werd er aan tafel weinig gesproken. Er heerschte door de afwezigheid van Antoine en Alain een gedrukte stemming, die Willem niet vermocht op te beuren.

Het middagmaal verliep en de broeders kwamen niet terug. Madame begon ernstig ongerust te worden en verzocht Marie eens te gaan zien, of zij ze ergens bij vrienden of kennissen kon vinden. Door onbekendheid met de stad moest Willem er van afzien zijnerzijds op onderzoek uit te gaan.

Ruim was een uur verstreken, toen Marie doodsbleek met tranen in de oogen terugkwam.

‘Wat is er gaande?’ vroegen haar moeder en Willem tegelijk.

Maar het duurde nog geruimen tijd voordat Marie tot kalmte kwam en een scherpgekleurd verslag van het voorgevallene in de Havenstraat wist te geven, zooals zij het van een paar vriendinnen vernomen had. Willem en Antoine waren met vele anderen gevangen genomen, gewond misschien, want hun vriend Raymond was door de soldaten bijna gedood.

De arme vrouw was als verpletterd door die tijding. Roerloos zat zij in haar stoel en staarde strak naar den grond. Maar weldra trad de reactie in, zij begon hevig te snikken en in haar radelooze droefheid wilde zij naar buiten, naar haar kinderen, die immers onschuldig waren. Met moeite was zij te bewegen van dat voornemen af te zien en eerst op de stellige verzekering van Willem, dat het de militaire overheid slechts te doen was om de burgerij schrik aan te jagen, dat de gevangenen goed behandeld werden en dat de twee broeders weldra zouden terugkeeren, kwam zij tot betrekkelijke kalmte.

De avond ging treurig voorbij; er werd bijna geen woord gewisseld en eerst laat in den nacht was madame Duffré er toe te bewegen een korte rust te genieten.

Het ontbijt werd bijna niet aangeroerd en spoedig daarop ging Marie weer op inlichtingen uit.

Willem trachtte intusschen haar moeder te troosten en haar afleiding te bezorgen, door haar over andere zaken te spreken. Maar madame Duffré kon en wilde de gedachte aan haar zoons niet verdrijven. Hoe zouden zij behandeld worden? Zou die gevangenschap lang duren? De arme vrouw had moeite om hare tranen te bedwingen en bad in stilte voor den terugkeer harer kinderen.

Van Genderen had haar aangeraden, zich tot de militaire autoriteiten te wenden en zij besloot er aanstonds gevolg aan te geven.

Spoedig keerde Marie terug en haar treurig schouderophalen verried genoeg, dat zij geen goede tijding meebracht.

‘Hebt gij dan in 't geheel niets nieuws vernomen?’ vroeg Willem, toen zij gezeten was.

‘Ja, iets nieuws wel, namelijk dat die Raymond van morgen uit het hospitaal is ontslagen.’

‘Welke Raymond?’ vroeg moeder verstrooid.

‘Wel, Raymond de smid, dien de soldaten gisteren halfdood geslagen hebben. Hij is al beter, maar ziet nog erg bleek.’

‘Gelukkig,’ zeide madame Duffré, ‘dat hij er zoo goed is afgekomen.’

Toen dacht ze weer aan haar kinderen en hoopte ze weldra terug te zien. De smid immers was veel schuldiger dan zij en behoefde niet eens gevangenisstraf te ondergaan. Opeens werd zij in haar gedachten gestoord door het openrukken der voordeur; schreden klonken in de gang en ‘Dag moeder!’ riep Alain, ‘dag moeder!’ riep Antoine: beide broeders vlogen de weenende vrouw om den hals.

Willem van Genderen had zich een weinig ter zijde getrokken en was met genoegen getuige van het vreugdevol wederzien van moeder en zoons.

Ook de zorgen van Marie waren geheel verdwenen en hare gulle vroolijkheid schiep in de familiekring weer vreugde na het doorgestane leed.

Toen de eerste begroeting was afgeloopen, wendden zich de broeders tot den vreemden officier. Antoine groette hem beleefd, doch een vluchtige, scherpe blik riep bij Alain de herinnering uit het verleden wakker. Aarzelend stak hij de hand uit alsof hij nog in twijfel verkeerde, en fluisterde ‘Willem....’

‘Willem van Genderen, juist, die ben ik. Wel, wel, Alain en Antoine, hoe gaat het? een onverwachtte ontmoeting, niet waar?’

Groot was de vreugde der twee broeders over het weerzien van den vriend hunner jeugd; zij namen naast hun moeder plaats en waren niet tevreden, voordat Willem hun verhaald had, hoe hij daar was gekomen.

Toen Willem in het kort zijn verhaal had gedaan en van Alain en Antoine de verzekering had ontvangen, dat zij alles zouden doen om zijn terugkeer naar Holland te vergemakkelijken, en nadat Marie met een blosje het nogmaals raadzaam voor hem vond, dat hij nog eenigen tijd bleef, werd er onderling nog lang gesproken over het leed, dat beide broeders hadden doorstaan en over de wijze, waarop zij werden vrijgelaten.

Eindelijk zeide Alain, welke voorwaarde aan hunne invrijheidstelling was verbonden. Dit maakte Antoine weer boos; hij zag in de geheele verandering der straf slechts een noodelooze plagerij van Brune en de wreedheid hen te scheiden van hun zieke moeder.

‘Antoine, ge moet zoo niet spreken,’ meende de moeder, die aan het doorgestaan verdriet niet meer dacht, ‘hoe kan de maarschalk weten dat ik ziek ben?’

‘Dat weet ik niet,’ zeide Antoine kortaf, ‘maar ik hoop hem dit nog eens betaald te zetten.’

‘Foei, Antoine, dat is haat. Dat gij door dien man verongelijkt zijt, 't is zoo, maar hem daarom te haten, neen, Antoine, dat nooit.’

Verlegen zag de jonkman naar den grond en drukte zwijgend zijn moeder de hand.

Het vertrek naar Avignon, dat het hoofdpunt der verdere gesprekken uitmaakte, had de weduwe in 't eerst levendig getroffen; immers zij moest van hare beide zoons afscheid nemen, die de troost en de steun van haar ouderdom waren. Antoine dreigde nu en dan met te vertrekken, maar 't was een ijdele bedreiging, want reeds kwam een soldaat op bevel van den maarschalk hun de papieren brengen, die de poorten van Toulon voor hen zouden doen ontsluiten.

‘Maar moeder,’ zeide Marie, ‘indien wij allemaal eens naar Avignon gingen; Alain zal ons toch wel kunnen huisvesten, als wij ons een weinig willen behelpen.’

Dit voorstel bleek niet slecht.

‘Kinderen,’ zeide madame Duffré, ‘ik ben zoo ziek niet meer, en me dunkt, 't is het beste als wij maar bij elkaar bleven en met Alain meegingen, totdat het hier in de stad weer rustig is. De vermoeienissen der reis zullen mij niet hinderen; we nemen een gemakkelijk rijtuig en met Gods hulp zullen we veilig en wel in Avignon aankomen.’

‘Maar Willem...’ merkte Alain op.

‘Maakt u over mij niet ongerust,’ zei deze, ‘ik zal wel terecht komen, als u me een van beiden aan een pak kleeren wilt helpen, - want ik mag me natuurlijk niet in deze vreemde uniform op straat vertoonen.’

‘Neen, neen, Willem, je gaat met ons mee,’ riep Antoine, ‘niet waar moeder, we mogen hem zoo niet aan zijn lot overlaten.’

‘Maar als ze mijn paspoort vragen, wat dan?’ opperde Willem.

Ja, wat dan? Daar had niemand aan gedacht. ‘Het doet er niet toe,’ zeide Antoine, ‘je gaat mee, we zullen straks wel eens bespreken, hoe we het aanleggen.’

In der haast werd het noodige bijeengepakt en toen den volgenden morgen het rijtuig door de poort reed en de wacht de passen der reizigers inspecteerde, vermoedde niemand der soldaten dat de koetsier op den bok een ontsnapte krijgsgevangene was.

VI.

Er verliepen eenige dagen in de bedreigde stad. Van bestorming of beschieting was geen sprake; de vijand bepaalde zich tot insluiting en maakte intusschen zijn loopgraven gereed voor de beschieting der forten en buitenwerken. Maarschalk Brune bleef heer en meester en de burgerij hield zich rustig. Toch hing er iets in de lucht en iedereen vermoedde een ophanden zijnde verandering. Er werd gemompeld in de officierskringen; Lodewijk XVIII werd genoemd, waarbij velen zwegen en weinigen hunne afkeuring luide te kennen gaven; er werd gevraagd en gevischt naar de meeningen der stafofficieren, doch deze zwegen als het graf en gaven tot geen enkel vermoeden aanleiding.

De soldaten wisten alleen dat Napoleon hun keizer was; de burgerij vertrouwde in de zaak van koning Lodewijk; maar de maarschalk en zijn hoofdofficieren voorzagen reeds, hoe in de volgende dagen het weefsel der geschiedenis zou worden gesponnen.

In den namiddag van den 22^en Juli zaten in het gouvernements gebouw bij maarschalk Brune de generaals en hoofdofficieren van het garnizoen, allen in groot tenue.

Het was een schitterende kring van militairen; enkelen, die den oorlog onder de republiek hadden meegemaakt, droegen met trots hun litteekens, die voor ieders oog van hunne dapperheid getuigden; nu en dan trokken ze driftig aan hun grijzen knevel, bij de gedachte dat ze zoolang in Toulon, die ellendige rattenval, lagen ingesloten. De jongeren, die om zoo te spreken als kind bij het leger waren ingelijfd, droomden van uitvallen, van kanonvuur en schitterende charges, doch niet over krijgsbedrijven zou heden middag het gesprek loopen, neen, heel vreedzame zaken zouden er worden verhandeld.

[p. 364]

nieuwe rustverstoorders, naar de schilderij van w. gräbhein

[p. 365]

voorzaat en nageslacht, naar de schilderij van cesare dell' acqua.

[p. 366]

Brune zag iets bleeker dan gewoonlijk; dit werd opgemerkt en deed vermoeden wat er komen zou.

‘Ik heb een dépêche ontvangen,’ begon de maarschalk, ‘dat de commissarissen des konings zich dezen avond bij mij zullen aanmelden. Ik zal hun de stad overgeven en hoop, dat de officieren van den staf insgelijks hunne onderwerping zullen teekenen aan koning Lodewijk.’ Die tijding had voor de officieren niets verwonderlijks, zij waren reeds lang te voren van alles onderricht; toch trof het velen, nu de beslissende stap moest worden gedaan.

‘Zooals gij allen weet,’ vervolgde de maarschalk, ‘heb ik den 7en dezer een bode naar Parijs gezonden om met de nieuwe regeering te onderhandelen. Ik sta in dienst van Frankrijk, niet van keizer Napoleon of van koning Lodewijk. Ik heb mijn degen gebruikt en zal hem gebruiken om deze stad voor Frankrijk te behouden - geen vreemdeling zal hier den voet zetten. Ik heb mij tijdens mijn bestuur doen eerbiedigen - volksoproeren werden onderdrukt en de vijand bleef buiten onze muren. Maar nu Lodewijk XVIII door het gansche land is erkend, eerbiedig ik zijn gezag - tegenstreven staat hier met opstand gelijk; en daar Frankrijk in den ongelukkigen toestand gekomen is, dat de vreemdeling onze gewesten overstroomt, acht ik het mij ten plicht te waken voor de eer des lands. Men vrage niet hoe die toestand is ontstaan en wat er uit volgen zal - wij moeten Frankrijk redden en dat kunnen wij slechts door ons te scharen aan de zijde des konings.’

‘Maarschalk,’ sprak Loverdo, na een poos zwijgens, ‘gij komt laat met uw onderwerping, de meeste bevelhebbers zijn u reeds voorgegaan. Als Lodewijk XVIII ze maar genadig aanneemt.’

Een bliksemstraal uit het oog van Brune verried zijn opkomende drift.

‘Generaal, ik bedel om geen koninklijke gunst.’

Loverdo schokschouderde.

De meeste officieren betuigden hun geneigdheid tot onderwerping, alleen de commandant der jagers te paard was van een ander gevoelen.

‘Ik vecht alleen voor den keizer en mijn manschappen ook,’ zeide hij kortaf.

‘Hang dan uw uniform maar aan den spijker,’ antwoordde Brune met bitterheid.

Woedend sprong de commandant op en zou in twist zijn geraakt met zijn superieur, wiens onbuigzame strengheid hij kende, toen onverwachts de deur werd geopend en een bediende binnentrad met de boodschap dat de commissarissen des konings in aantocht waren.

Hierop verliet de maarschalk zijn officieren om in de eerezaal zijn hooge bezoekers op te wachten.

Weinige oogenblikken later had de ontmoeting plaats tusschen Brune en de koninklijke commissarissen: admiraal Gantheaume en markies de Rivière. Nog denzelfden avond teekende Brune met zijn geheelen staf onderwerping aan Lodewijk XVIII; ook de commandant der jagers, tot inkeer gekomen, had, hoewel niet zonder aarzeling, het voorbeeld van zijn overste gevolgd.

VII.

Den volgenden morgen zagen de bewoners der stad tot hun groote vreugde en verwondering op alle openbare gebouwen de driekleur van keizer Napoleon vervangen door de witte vlag der Bourbons. Een algemeene jubel brak los onder de koningsgezinde bevolking der machtige havenstad; thans had zij getriomfeerd, thans mocht zij zonder vrees hare feestvreugde uiten en zich tooien met de witte kokarde.

Daar klonk de zware, regelmatige stap der linietroepen; in gesloten gelederen trokken de verschillende afdeelingen door de stad. Door andere straten reed de lange stoet der cavalerie en hotsten de zware kanonnen over de keien.

Wat ging er gebeuren? Vreemde geruchten liepen rond, doch eindelijk ging het als een loopend vuurtje door de stad: groote wapenschouwing op het exercitie veld. Het volk vermoedde iets bijzonders en haastte zich naar het plein.

In lange rijen stonden de troepen geschaard; zij zagen er krijgshaftig, hoewel armoedig uit, de mannen van het keizerrijk; sommigen, wier uitrusting niet geheel was voltooid, droegen een werkmanskiel, waarover de lederen ceintuur met het regimentsnummer; anderen hadden het uniforme hoofddeksel vervangen door een breedgeranden hoed, toch - men kon het hun aanzien - waren 't soldaten, waarmee nog te rekenen viel. Zij wisten, waarvoor zij op 't exercitie-veld waren saamgeroepen; de meesten toonden zich onverschillig, enkelen hadden oogenschijnlijk vijandige gevoelens, doch hun gemor en gemompel werd luide overstemd door het geroep der menigte, die het gansche terrein had omringd.

De commissarissen des konings, Gantheaume en de Rivière, waren tegenwoordig.

Maarschalk Brune trad voor het front der troepen en sprak hun toe. Langzamerhand verstomde het gedruisch en de heldere, metalen stem van den bevelhebber klonk over het uitgestrekte plein.

‘Het zou een misdaad zijn, als door onze schuld de toestanden, waarin Frankrijk zich bevindt, nog langer moesten voortduren. Nooit mag men kunnen zeggen dat de standaard der glorie de vaan des oproers geworden is: onze nagedachtenis moet onbevlekt zijn. Laat ons van ganscher harte de kleuren en de vlag onzer vaderen aannemen; zij zijn onzer waardig, gelijk ook wij hunner waardig zijn. Wij moeten onze droefheid over het vaandel dat wij verlaten en onze genegenheid voor dat, hetwelk wij aannemen, in één gevoelen samensmelten, dan zal de witte vlag voortaan de hechte band zijn tusschen leger en burgerij!’

In ademlooze stilte werd het laatste gedeelte der redevoering aangehoord. De soldaten bleven koud, onheilspellend koud; slechts uit enkele compagnieën steeg een flauw ‘hoera!’ op. Maar de burgerij barstte in gejuich los en de kreet: ‘Leve de koning!’ klonk donderend tot ver over de wallen der vesting, als om den vijandelijken legers te verkondigen, dat Toulon weer aan zijn wettigen meester gehoorzaamde.

‘Leve de koning!’ en die kreet klonk opnieuw uit duizenden monden aan alle hoeken van het uitgestrekte plein.

‘Leve de maarschalk!’ riep een stem toen het gejubel der menigte verstomde.

Het was die van Raymond, den smid. Met een doek om het hoofd en geleund op den arm zijner vrienden, had zich Raymond naar het exercitie-terrein begeven om te deelen in den triomf zijner vaderstad. De koningsgezinde werkman had veel moeten doorstaan in de dagen der verdrukking; maar nu was alles voorbij, nu dacht hij niet meer aan het geleden lijden en uit de plooien der witte vlag ontrolde zich voor hem een schitterende toekomst, - daarom: ‘leve de maarschalk,’ die dat vaandel eindelijk omhoog hief.

Die kreet, door weinige monden versterkt, werd door Brune gehoord. Licht kleurend wendde hij onwillekeurig het hoofd naar dien kant: hij was zoo weinig aan toejuiching gewoon onder een bevolking, die voor 't meerendeel hem om zijn gestrengheid verachtte en haatte. De maarschalk en zijn staf salueerden plechtig de koninklijke vlag en achtereenvolgens trokken de verschillende troepen voorbij om hun nieuw vaandel op militaire wijze te groeten.

De keizerlijke jagers kwamen aan de beurt. De officieren gaven het commando, doch de paarden bleven staan. Brune werd woedend. Herhaald bevel: geen man verroerde zich en enkele stemmen riepen: ‘Leve de keizer!’

‘Commandant,’ riep de maarschalk bits, ‘zorg dat je manschappen gehoorzamen, anders commandeer ik zelf!’

De commandant galoppeerde naar zijn manschappen en stapvoets reden zij voorbij het vaandel en brachten het saluut.

Een adjudant van den maarschalk volgde hen met het bevel, zich aanstonds naar de kazerne te begeven.

Dit voorval had onder de burgerij groote ontroering veroorzaakt; ook op de soldaten had het indruk gemaakt, want het daarop volgende linie-regiment marcheerde - niet. De soldaten waren blijkbaar opgehitst; op hernieuwd bevel deden zij in wanorde eenige schreden naar voren en bleven staan.

Zij bevonden zich vlak tegenover de afgevaardigden des konings, die zij met allerlei gebaren dreigden.

Nogmaals werd voortrukken bevolen. Een krachtig: ‘Leve de keizer, weg met de Bourbons!’ gaf antwoord op dit bevel en in wanorde drongen de soldaten vooruit, op de commissarissen aan.

Bleek van woede en met getrokken degen sprong de maarschalk vóór de beide heeren en trad op de muiters toe:

‘Terug, ellendig gespuis!’ bulderde hij: ‘terug! in gelid! Gij zijt niet waard te dienen onder koninklijke vlag, veel minder nog onder de adelaars des keizers!’

Voor hun maarschalk, dien zij altijd in slaafsche onderworpenheid hadden gehoorzaamd, bleven de oproerlingen staan.

‘In gelid! of ik laat er op staanden voet enkele fusilleeren,’ dreigde Brune, terwijl zijn flikkerende degen in zijn vuist trilde.

Zwijgend sloten zich de gelederen en aan de stem der officieren werd gehoorzaamd.

De wapenschouwing liep zonder meer ongevallen af, doch voordat alles geëindigd was, sloop een lang, schraal persoon, met slependen gang en het gelaat overdekt met een breedgeranden hoed, door het volk heen; zijn linkerhand, in een grooten doek gewikkeld, trachtte hij zooveel mogelijk in het gedrang te beschermen. Achter Brune gekomen, wierp hij op hem een langen, donkeren blik, en verdween.

‘Wat is dat voor een zonderling man?’ vroeg Raymond.

‘Ik weet het niet,’ was het antwoord, ‘maar zaagt ge niet, hoe hij tegen Brune de vuist balde?’

Over den vreemde werd niet verder gesproken en in vreugd en vroolijkheid vierde de burgerij dien dag haar bevrijding van het keizerlijk dwangjuk.

(Wordt vervolgd.)