De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

[p. 345]

[Nummer 44]

‘hou de plank!’ naar de schilderij van adolf müller.

[p. 346]

De familie Duffré.
Een verhaal uit den tijd van Napoleon I,
door F.J.A.L. Cordens.
(Vervolg.)

Groote vreugde heerschte bij de Duffré's toen Louis met het nieuws thuis kwam, dat de reis zou worden ondernomen Al dreunden in de verte nog de kanonschoten, madame vergat hare vrees om alleen te denken aan de vreugde van weer terug te keeren uit de langjarige ballingschap. Eerst was er sprake van geweest, de lange, moelijke reis tot het voorjaar uit te stellen, doch met algemeene stemmen werd besloten, ondanks het gure weer en de korte dagen toch maar zoo spoedig mogelijk op reis te gaan.

Ondertusschen zette generaal Brune zijne krijgsverrichtingen voort tegen de vijandelijke legers. De strijd van Bergen was hem gunstig geweest en had de Russische divisie in zijn handen doen vallen. Onderscheidene gevechten leverde hij nog tegen den overmachtigen vijand, totdat hij eindelijk in den slag bij het dorp Castricum een beslissende overwinning behaalde, die de verbondenen tot den terugtocht dwong en Frankrijks overheersching van Holland weer voorgoed bevestigde.

Eenige weken later was de familie Duffré tot de afreis gereed om zich te Amsterdam naar Toulon in te schepen. Van Genderen was met zijn vrouw en zijn zoontje Willem gekomen om zijn vriend een laatste maal de hand te drukken. Was Duffré de ondergeschikte geweest van der. rijken fabrikant, door zijn nauwgezette en steeds met goeden uitslag bekroonde behartiging der hem toevertrouwde zaken, was langzamerhand tusschen hem en zijn patroon een vriendschapsband gesponnen, die ook bij het afscheidnemen niet verbroken werd.

‘A propos,’ zeide Louis, ‘hebt ge nog geen schadevergoeding ontvangen?’

‘Neen,’ sprak Van Genderen, ‘ik heb bij Brune een verzoekschrift ingediend, maar het werd teruggezonden. Opnieuw waagde ik een poging bij den generaal, doch kreeg toen bits ten antwoord, dat hij zich met zaken van administratieven aard niet inliet. Het verlies van werk heeft mij vele duizenden nadeel berokkend. 't Is toch ellendig niets tegen die dwingelandij te kunnen doen.... En dan vertelt men nog,’ voer de opgewonden Van Genderen in eenen adem voort, ‘dat hij de overwonnen Engelschen en Russen een heel voordeeligen vrede heeft laten teekenen, waarbij hijzelf misschien veel geld heeft opgestreken, maar waarbij toch alle kosten en lasten op ons ongelukkig land neerkomen.’

Louis Duffré schudde het hoofd. ‘Die republikein is te hoog gestegen, ook voor hem zal eens de dag der afrekening komen,’ zeide hij.

‘Louis, daar komt het rijtuig aan.’ onderbrak madame Duffré het gesprek. ‘Wat is er, Willem? ge kijkt zoo bedrukt,’ zeide ze tegen het zoontje van Van Genderen.

‘Ach ja, nu gaat u allen weg, en Marietje ook al,’ zeide hij treurig, terwijl hij het dochtertje van Duffré bij de hand hield. Zelfs Alain en Antoine, die nogal vroolijk gestemd waren, werden een oogenblik overmeesterd door het pijnlijk gevoel, dat het afscheid van vrienden medebrengt. Een laatste groet werd nog gewisseld met de Van Genderens, die hun hartelijk een goede reis toeriepen, en voort reed de wagen, den weg op naar Amsterdam.

III.

Zestien jaren waren verloopen sinds het vertrek der familie Duffré naar haar vaderland. In Frankrijk hadden intusschen gewichtige gebeurtenissen plaats gegrepen. Napoleon was keizer geworden en had in een reeks van bloedige oorlogen de krachten des lands uitgeput; geen wonder dus, dat de burgerij, den soldatenkeizer moede, van ganscher harte de komst toejuichte van koning Lodewijk XVIII uit het aloude vorstenhuis van Bourbon. Maar het leger aanbad Napoleon, ijverde voor de zaak des keizers en trachtte iedere royalistische beweging met geweld te onderdrukken; vandaar herhaalde en bloedige botsingen tusschen leger en burgerij.

Na den slag van Waterloo, die aan Napoleon zoo noodlottig was, verscherpte zich nog de toestand De legers der verbonden mogendheden trokken Frankrijk binnen en, dank hun hulp, wist Lodewijk XVIII langzamerhand zijn gezag uit te breiden Maar het zuiden lag nog grootendeels onder het juk der keizerlijke generaals; maarschalk Brune, die vroeger als generaal in Holland gestreden had, was door Napoleon benoemd tot commandant van de armée du Var en bekleed met het bestuur over de 8ste militaire divisie. Gedurende zijn kort bewind had hij de vurige, koningsgezinde bevolking van het Zuiden met geweld en gestrengheid onderdrukt; maar nauwelijks was de nederlaag van Waterloo bekend of de burgerij van Marseille kwam in opstand en verjoeg het keizerlijk garnizoen, dat na aanzienlijk verlies door generaal Verdier naar Toulon werd gevoerd, waar Brune zijn hoofdkwartier had.

Weldra werd Toulon zelf bedreigd door een Oostenrijksch leger onder de generaals Frimont en Nugent, en door de Engelsche vloot onder Lord Exmouth, terwijl een Engelsch leger, te Marseille ontscheept, op de stad aanrukte.

Op een morgen, omstreeks het midden van Juli 1815, heerschte er ongewone bedrijvigheid in de straten van Toulon. Adjudanten reden heen en weer, patrouilles soldaten van allerlei wapens trokken door de stad en werden hier en daar uitgejouwd en gescholden door werklieden en kleine burgers, terwijl kwajongens met een witte roos op de borst hen nafloten en dan 't op een loopen zetten om een stomp met den geweerkolf of een slag met het plat van de sabel te ontgaan.

In de herberg Aux trois Cavaliers waren eenige burgers, kantoorbedienden en werklieden in een luid gesprek om de reden te weten van al dat op-en-neergerij der militairen.

‘Kom, kom,’ zei Raymond, een stevige smid, die aan den kant der haven woonde, ‘er is niets te doen; alleen zal de wacht worden versterkt, want de Oostenrijkers liggen al dicht in de buurt.’

‘Ik wenschte, dat ze reeds hier lagen,’ antwoordde iemand uit den kring, ‘ik voor mij ben dat boeltje doodmoe. Ze moesten den maarschalk met zijn volkje’ - hier blikte hij schuw in het rond - ‘maar gauw de stad uittrommelen. Is me dat een leven! elk oogenblik kunt ge, bij de minste oneerbiedigheid jegens sinjeur Napoleon, boete of straf oploopen. Als de Oostenrijkers komen zal 't wel anders gaan.’

‘Ik hoop, dat de Oostenrijkers nooit een voet in Toulon zetten,’ bracht een slanke, zwartoogige schrijnwerker in 't midden.

‘De Oostenrijker is een vreemdeling en dien behoeven wij ook niet. 't Ware beter als wij onszelf konden vrij vechten’

‘Flink zoo, Antoine,’ riep de smid, en sloeg met de zware vuist op tafel; ‘er is in Frankrijk al vreemd volk genoeg, veel te veel! We hebben ze in de stad niet noodig!’

‘Maar de maarschalk heeft zich hier goed genesteld, en al is de burgerij nog zoo koningsgezind, ze is toch veel te zwak om hem zonder hulp van buiten er uit te krijgen,’ meende de schuwe kruidenier uit de Rue des Bastions, en zag weer rond of er geen spion in den omtrek was.

Op dat oogenblik kwam een ander bezoeker binnengestapt, een stevige jonkman met helderblauwe oogen en een openhartig uiterlijk. Den breedgeranden hoed hield hij in de hand: de Julizon scheen hem te hinderen.

‘Kijk, Toine Duffré, daar is je broer,’ zei de smid tegen den schrijnwerker, op den binnenkomenden jongeling wijzend.

‘Zoo, Alain,’ riep deze, ‘hoe gaat het? Hoe is 't met moeder?’

‘Ze is goed aan de beterhand. Hedenmorgen heeft ze weer wat huiswerk verricht en gevoelde zich opperbest.’

‘Maar nu moeder beter wordt, zult ge toch vooreerst niet naar Avignon teruggaan?’ vroeg de smid.

‘Ik denk toch dezer dagen te vertrekken, als ik kan. In Avignon heb ik mijn werk en daarmee ben ik door de ziekte van moeder veel ten achter. Bovendien zal de nationale garde mij noodig hebben, ten minste de kapitein gaf mij niet graag verlof voor langen tijd.’

‘Iets gebruiken?’

‘Dank je; ik kwam maar even Antoine halen; we moeten naar huis. Onderweg hoorde ik vertellen dat de wachten zijn verdubbeld en dat er van morgen aan de haven is gevochten tusschen een twintigtal lansiers en een troep burgers. De soldaten wonnen het natuurlijk, maar moesten toch drie hunner naar 't hospitaal brengen.’

‘Leve de koning!’ riep de heetbloedige smid, ‘de burgerij toont zich langzamerhand tegen de troepen opgewassen.’

‘Leve de koning,’ riepen verschillende lui, die dat nieuws hadden afgeluisterd. De kruidenier had niet meegeroepen; wantrouwig zag hij naar een paar bezoekers, die in den hoek der gelagkamer aan een tafeltje zaten te pralen.

‘Waarom die ruzie ontstond,’ vervolgde Alain, ‘weet ik niet juist. Ik meen dat er een paar krijgsgevangenen waren ontsnapt, die Napoleon ons uit België heeft overgestuurd, vóórdat hij bij Waterloo klop kreeg. Een dier lui was door de lansiers achterhaald, maar de burgers trokken partij voor hem en wisten hem te bevrijden.’

‘We zullen het langzamerhand wel winnen,’ verzekerde Raymond.

Ondertusschen was Antoine Duffré opgestaan en ging met zijn broer de deur uit.

‘Wacht even! ik ga zoover met jullie mee!’ zei de smid, ledigde zijn glas en voegde zich bij hen.

Op straat was de drukte verminderd en schier niets deed vermoeden dat men zich in een vesting bevond, die van alle kanten door den oorlog werd bedreigd. Slechts de soldaten, die in groepjes wandelden, en de burgers, die hen minachtend nazagen of bespotten, bewezen genoeg, dat er in de stad zelve tweedracht heerschte.

Niemand, die den flink opgeschoten Antoine Duffré naast den twee jaar jongeren Alain daar zag voortgaan, zou in beide broers de knapen herkend hebben, die zestien jaren geleden de Hollandsche grenzen vaarwel zegden en zoo blijde waren, dat zij naar Frankrijk gingen, waar de zon veel helderder schijnt, en de bloemen veel mooier bloeien, zooals moeder hun toen vertelde. In die zestien jaren hadden beiden den strijd des levens leeren kennen; vader was kort na zijn terugkeer te Toulon gestorven en liet slechts een bescheiden kapitaaltje na; maar weinige maanden was hij zijn zwager te Toulon in 't bestuur zijner werkplaats behulpzaam geweest. De oom trok zich het lot der vaderloozen aan, Antoine bekleedde een goede betrekking op de fabriek, en de meer energieke Alain, die nu twee en twintig jaren telde, had te Avignon een eigen zaak opgericht, die uitstekend vooruitging. Enkele dagen vóór het beleg was hij naar Toulon gekomen om zijn zieke moeder te bezoeken, die aan hare dochter Marie, thans tot een flink en degelijk meisje opgegroeid, een uitmuntende verpleegster en huishoudster had.

Antoine en Alain hadden nog vele herinneringen aan Holland bewaard. Vaak dachten zij nog aan de stille woning te Alkmaar en hoe zij voor het raam stonden dien avond, toen de werkplaats van hun vader, zooals zij ze noemden, in vlammen opging. Zij konden zich nog voorstellen hoe zij speelden met de kinderen van dep goeden mijnheer Van Genderen, die zij in 't eerst niet konden verstaan

[p. 347]

en Marie dacht nog dikwijls aan den kleinen Willem, die altijd zoo aardig voor haar was. Maar thans hielden heel andere gedachten hen bezig; zij hadden partij gekozen in den strijd, die Frankrijk beroerde, en met de overgroote meerderheid der burgerij reikhalsden zij naar het oogenblik, dat voorgoed de laatste sporen zouden verdwijnen van de macht des soldaten-keizers.

De drie wandelaars sloegen de levendige havenstraat in.

‘Toine, wat is daar te doen?’ vroeg Alain aan zijn broer en wees op een volkshoop, die z[i]ch aan 't eind der straat bevond.

‘Ik weet het niet,’ antwoordde hij en bracht de hand voor zijn oogen, ‘er zijn soldaten bij; zeker weer een opstootje.’

‘We zullen maar doorgaan, dan zien we het van zelf!’ sprak de smid.

De volksmenigte bewoog zich in hunne richting. Zij hoorden schreeuwen en fluiten, waar nu en dan de tonen der Marseillaise bovenuit klonken. Het drietal ging nog eenige schreden verder en zag toen wat er gaande was.

Een dubbele rij soldaten hield de straat over hare gansche breedte afgesloten. De meesten waren dronken en zwaaiden met hunne mutsen op de punt der bajonet. Voor hen uit gingen een zestal Mamelukken en een paar negers, door Bonaparte uit Egypte overgebracht, die zich te Marseille aan de volkswoede hadden weten te onttrekken en met de troepen van generaal Verdier naar Toulon waren geweken. Ze zagen er haveloos en gemeen uit, die Mamelukken, met hun gescheurde boernoes en de roestige kromsabel in den vuilen rooden gordel; vooral de negers, wier zinnen door den drank waren verstompt, hadden iets dierlijks over zich. Op een soort draagbaar, met vlaggetjes en groen versierd, droegen zij een groot borstbeeld van keizer Napoleon.

‘Die ellendelingen,’ mompelde Antoine Duffré. Zijn oogen fonkelden en krampachtig streek zijn hand langs zijn donkeren knevel. Raymond de smid balde onwillekeurig de vuist.

‘Zouden we niet omkeeren en een anderen weg nemen?’ vroeg Alain, die een botsing wilde ontwijken.

‘Zijt gij bang?’ vroeg de smid.

De jongeling kleurde even en zei kortaf: ‘Ik ben uit Avignon, dáár is geen enkel soldaat des keizers meerl’

‘Kijk,’ sprak Antoine, die de korte woordenwisseling niet had gehoord, ‘kijk, zouden die lui er ook door moeten?’ en wees op een viertal opgeschoten touwslagersjongens, die, elk met een dikken stok gewapend, voor hen uit gingen.

Nauwelijks waren deze tot dicht bij de soldaten genaderd, of daar klonk het commando: ‘Halt, niet verder!’

‘Waarom niet?’ vroeg een van de vier.

‘Eerst roepen: Leve de keizer! en dan moogt ge er door!’ riepen een paar dronken kerels en dreigden met den geweerkolf.

‘Wij moeten er door en roepen niet voor je keizer!’ luidde het.

Intusschen waren de gebroeders Duffré met hun gezel naderbij gekomen en bemerkten tot hunne geruststelling achter de soldaten een tamelijk groote volksmenigte, die het den manschappen vrij lastig maakte en waaruit nu en dan de kreet: ‘Leve de koning!’ opsteeg.

Een der touwslagers beproefde door de rij te dringen en beantwoordde een duw van een soldaat met een hevigen stokslag. Dat was het begin van een vechtpartij. Antoine Duffré en de smid maakten zich gereed om er zich door heen te slaan; Alain stond doodbedaard alles af te zien. Spoedig hadden de jongens, geholpen door het volk, de rij verbroken, echter niet zonder slagen en stooten te hebben opgedaan. Nu begon het Volk tegen de soldaten op te dringen; duchtig sloegen zij met hun geweerkolven in het rond om zich de menigte van 't lijf te houden.

‘Weg met den keizer!’ klonk het en opnieuw drong het volk vooruit. Opeens springt Raymond, de smid, naar voren, grijpt het borstbeeld des keizers van de draagbaar en werpt het op de steenen aan stukken. ‘Bravo!’ klinkt het van alle kanten, ‘bravo!’; maar op hetzelfde oogenblik suist een geweerkolf door de lucht en met een gapende wonde aan het hoofd stort de waaghals neer.

Een kreet van afgrijzen steeg op: ‘Weg met de moordenaars!’ Steenen vlogen door de lucht, de volkshoop groeide steeds aan, de toestand der soldaten werd hachelijk. Antoine Duffré stond in de voorste rij en een paar passen achter hem zijn broer Alain, die met een bleek gelaat, trillende lippen, doch kalmen blik alle bewegingen der soldaten volgde.

Op het oogenblik dat de smid viel, week de menigte achteruit. Antoine treedt toe om zijn makker te helpen, die geen teeken van leven meer gaf; maar eensklaps vliegt een der negers op hem aan, grijpt hem met de linkerhand bij de keel en trekt met de rechter zijn mes. Nu was de beurt aan Alain. Als een tijger sprong hij op den neger toe, rukte hem van zijn broer los en slingerde hem met forsche hand over de straat. Een geweer wordt tegen hem opgeheven, de slag mist en de kolf bonst neer op de steenen. Met een plotselingen ruk trekt Alain den soldaat het wapen uit de hand. ‘En nu terug,’ buldert hij en slingert het zware geweer boven zijn hoofd. De voorste soldaten wijken achteruit: ‘Bravo, bravo!’ roept het volk, ziende dat de troepen reeds bijna tegen de huizen waren gedrongen. Nu was Alain Duffré voldaan. ‘Zijt ge gewond?’ vroeg hij aan zijn broer. ‘Neen,’ was het antwoord. ‘Laat ons dan doorgaan,’ sprak hij, wierp het geweer tegen den grond en zocht, gevolgd door Antoine, een uitweg door de menigte. ‘En Raymond?’ had Antoine nog even gevraagd. ‘Die zal Toulon niet meer redden,’ merkte Alain droogweg op en ging door.

Eenige schreden verder hoorden zij achter zich een luid gegil. ‘Weg! weg! Vlucht!’ klonk het. Zij wendden het hoofd om, doch werden reeds door het gedrang meegesleept. Een eskadron jagers kwam met getrokken sabel in vollen draf de straat opgereden en joeg het volk voor zich uit. Daar was geen tegenstand mogelijk, in een oogwenk waren de bedreigde soldaten ontzet. De ruiterij nam de geheele breedte der straat in, de menschenmassa steeds vooruit jagend; velen zochten hun heil in de winkels of vluchtten in de enge zijstraatjes; aan omkeeren was geen denken - steeds vooruit onder de flikkerende sabels der militairen.

Aan de andere zijde der straat kwam met geveld geweer de infanterie aangerukt. Voor de punten der bajonetten bleef het overschot der vluchtelingen staan; zij konden voor- noch achterwaarts en de zijwegen waren hun afgesloten. De commandant der jagers reed naar voren, salueerde den kapitein van het voetvolk en monsterde de gevangenen.

‘'t Ziet er leelijk uit,’ zei Antoine Duffré tegen zijn broer, die niet van zijn zijde geweken was De aangesprokene antwoordde niet, hij had het hopelooze van hun toestand gezien.

‘Twee aan twee in gelid!’ beval de officier. Er bleef voor de twintig of dertig man, die daar stonden ingesloten, niets anders over dan zwijgend te gehoorzamen. Zij schaarden zich op rij, van weerszijden bewaakt door de cavalerie, terwijl een gedeelte van het voetvolk den tocht opende en sloot. Somber en stil marcheerden de gevangenen naar de donjons, waar zij weldra hun vonnis zouden vernemen.

Op korten afstand volgden eenige soldaten, die den smid op een draagbaar naar 't hospitaal voerden.

(Wordt vervolgd.)