De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

Een R.K. godsdienstoefening in de binnenlanden van Java
door A.G. Vorderman.

Er was groot nieuws in het stille Tjikaso; dat nieuws bestond in de aankomst van twee, zegge twee Europeanen.

Gold het een ‘gewone binnenplaats’, zooals wij de plaatsen in het binnenland gewend zijn te noemen, en lag die gemeente niet al te ver van den grooten postweg, gewis, niemand zou daarin iets bijzonders zien; maar te Tjikaso, een uithoekje van de bewoonde wereld, diep in 't gebergte, met zijn paar duizend inlanders en achttal Europeanen, kinderen incluis, was dit een événement.

Beider komst was echter niet onverwacht.

De inspecteur, een der twee vreemdelingen, was van een tocht naar het Zuiderstrand teruggekeerd en had zijn intrek genomen in den kawedanan¹⁾; de andere, de R.K. geestelijke van Cheribon, tot wiens gemeente Tjikaso behoort, was op dienstreis, zoodat de controleur, één der acht rasgenooten bovenvermeld, daarvan officieele aanschrijving ontvangen en de komst van den pastoor per circulaire aan de administrateurs der omliggende ondernemingen medegedeeld had.

Door velen was dit bericht voor kennisgeving afgeteekend, maar door de katholieken, die de minderheid der Europeesche bevolking uitmaken, met vreugde begroet.

Al liggen de ondernemingen in dit bergland mijlen uit elkander en al is de weg soms enkel te paard of per draagstoel af te leggen, zulks weerhield de geloovigen niet, te meer daar het voor hen de eerste gelegenheid was na Paschen om aan hun jaarlijksche plichten te voldoen.

Voor de meer begunstigden onder de katholieken, die plaatsen bewonen waar één of meer geestelijken gevestigd zijn, is het gemakkelijk genoeg de kerkelijke geboden op te volgen, doch honderden, ja duizenden zijn van een dergelijk voorrecht verstoken, doordien zij, diep in het binnenland verspreid, daar moeten leven om in hun onderhoud te kunnen voorzien. De H. Kerk dit in acht nemende, veroorlooft dan ook te hunnen gerieve, dat zij de bijzondere plichten kunnen vervullen na den Paaschtijd en wel de eerste maal dat daartoe gelegenheid bestaat bij de komst van een priester.

In dit geval nu verkeerden de katholieken van Tjikaso's omstreken.

Nog denzelfden avond van den dag zijner aankomst had de pastoor met zijn gastheer, den theeplanter X, mij ontmoet in den kawedanan en bij die gelegenheid kennis gemaakt met den controleur en een kinaplanter uit den omtrek, beiden joviale jongelieden. Dewijl 's anderen daags morgens de H. Mis zou worden opgedragen in de binnengalerij van het landhuis, waar de geestelijke logeerde, kostte het mij eenige moeite de beide jongelieden, die niet katholiek waren, te weerhouden om de godsdienstoefening bij te wonen. Zij verkeerden namelijk in de meening dat zij, door dit te verzuimen, te kort zouden schieten in beleefdheid tegenover den pastoor, wien zij een goed hart toedroegen.

Geeft de aanwezigheid van andersdenkenden in een katholieke kerk geen belemmering aan de godsdienstoefening, elders waar deze in de binnengalerij van een particuliere woning moet geschieden en het getal opgekomen katholieken klein is, kan de tegenwoordigheid van een paar outsiders soms hinderlijk worden; niet omdat dezen ergernis zouden verwekken, maar omdat velen der vergaderde Roomschen, dikwijls hun vrienden in het dagelijksche leven, zich dan gegeneerd gevoelen, overtuigd als zij zijn dat hunne godsdienstige plechtigheden niet door de anderen begrepen worden.

Welk een indruk het moet maken, wanneer onder de Consecratie en de Elevatie een belangstellende protestantsche bezoekster met een waaier in een schommelstoel zit te wippen (Historisch!) terwijl het argelooze mensch, geheel te goeder trouw, een onduldbare afleiding bezorgt aan alle geloovigen, zal de katholieke lezer best begrijpen. Zoo'n vaart nu zou het te Tjikaso niet loopen.

De heldere Woensdagmorgen die volgde was koud, vinnig koud zelfs, voor een Indischgast die gewend is in de heete laaglanden te vertoeven. En toch wees de thermometer niet lager dan 57° Fahrenheit.

Ook den Soedaneeschen dorpelingen scheen het nog niet raadzaam, hun bezigheden aan te te vangen in dit vroege morgenuur. Zwijgend, met een inlandsche sigarette in den mond, zaten zij, het lichaam omwikkeld meteen molton deken, neergehurkt in de voorgalerijtjes hunner woningen, of slenterden over den weg, de deken als een boernoe gebruikende.

Een wandeling van den kawedanan, aan het eene uiteinde van het dorp gelegen, naar de theefabriek aan het tegenovergestelde, geeft een dier genietingen, welke het Preanger-bergland alleen oplevert. De zon, nog verscholen achter den reusachtigen vuurberg Tjiseuneuh, bescheen nog niet de helling, waarop Tjikaso lag; maar hare stralen verguldden reeds den top van den nabijliggenden Geloedoeg, die uit zijn krater voortdurend dampen deed opstijgen, welke, langzaam zich verspreidend in het ijle ruim, oranjekleurig afstaken tegen het azuur der bovenlucht. Verderop de helder verlichte gelende rijstvelden van de lagere streken, welke aanblik hier en daar werd afgebroken door voorgebergten, wier slagschaduwen schel contrasteerden met de verlichte ribben. Op den voorgrond eindelooze zacht-glooiende heuvels met lage theestruiken begroeid, bloeiende als camelia's, de wegen, herkenbaar door grillig groeiende uitheemsche coniferen. En bij dit alles het zacht gemurmel van kristalhelder water, dat in de leidingen langs den weg heenstroomde, overdekt met inlandsche wilde balsamienen.

Welk een verscheidenheid!

Heggen, waarin Pharbitis Nil met hare groote hemelschblauwe klokken opklimt, afgewisseld door Javaansche doornappels met reusachtige fijnriekende witte bloemen. En dan die bonte mengeling van bloemen op de erven der Europeanen! Planten, die in de laaglanden niet willen gedijen, komen hier tot haar recht. Het oog verlustigt zich aan de weelderig groeiende fuchsia[']s en de ontelbare variëteiten van rozen, aan de Verbena's, Hortensia's en viooltjes, terwijl inheemsche orchideeën tegen het geboomte der erven zijn aangebracht en een klein denkbeeld geven van de pracht, waarmede de woudreuzen in het nabijliggende Urwald getooid zijn.

In een dergelijke omgeving te wandelen is een genot, dat niet voor vele landgenooten is weggelegd.

In het landhuis was iedereen reeds vroeg ter been. Een karretje met drie bergpaardjes bespannen had een familie aangebracht, die een uur onderweg was geweest om hier te komen. Nog een licht voertuigje bracht een kerkganger mede, waarna de opgekomenen zich in de voorgalerij of den tuin verspreidden in afwachting van de komst van mevrouw N., een vrome dame, die, meende men, zeker reeds tegenwoordig zou zijn, ware haar wellicht op den moeielijken weg geen ongeluk overkomen. Later bleek het dat de koelie, die de bekendmaking moest overbrengen, geprefereerd had den nacht in een warong^(*) door te brengen in plaats van zijn bestemming te volgen. Mevrouw N. arriveerde dan ook eerst kort voor de preek.

Eindelijk werd het halfnegen. Er mocht niet langer gewacht worden. Terwijl de priester zich met het misgewaad bekleedde, plaatsten de kerkgangers zich op twee rijen stoelen, die tegenover het geïmproviseerde altaar in de binnengalerij waren opgesteld.

Het H. Misoffer nam een aanvang. Natuurlijk ontbraken daarbij koorknapen en zangers. Alleen de stem van den biddenden priester en de klank van het waarschuwend schelletje deden zich hooren. Maar gedurende die eenvoudige plechtigheid ontbrak het den aanwezigen niet aan godsdienstigen ernst; dat moet gezegd worden.

Maakt het een diepen indruk, ook op andersdenkenden, wanneer in een katholieke kerk oud en jong, arm en rijk, geleerd en onontwikkeld bij het begin van het Evangelie allen te gelijk opstaan en een kruis maken op voorhoofd, mond en borst om daardoor te betuigen, dat zij zich over de leer van Christus niet schamen, maar die willen belijden en volbrengen, - of bij de Elevatie en het Domme non sum dignus gezamenlijk knielen en zich op de borst kloppen, als teeken van een aanbiddend en rouwmoedig hart: hier werd die indruk grootendeels gemist. Men rekene echter dit gemis onzen medebroeders niet te hoog aan Van der jeugd af wellicht hebben zij hun leven doorgebracht in weinig stichtelijke omgeving, in nauw ontgonnen wildernissen of op plaatsen, waar met geen mogelijkheid geestelijke voorlichting verkrijgbaar was, en zoo is 't geen wonder dat zij de usances ontwend zijn.

Een Fransch medicus, te Parijs gepromoveerd, die geruimen tijd op een Messageriesboot gevaren had, waagde zich te Batavia aan het arts-examen om zich in Indië als geneesheer te kunnen vestigen; toen hij met vlag

1) Woning van het districtshoofd.

(*) Inlandsche restauratie, soms tevens logement.

[p. 303]

en wimpel was afgewezen, voegde hij mij toe: ‘On rouille tant soit peu à bord d'un navire.’ ‘Men wordt aan boord een beetje suf.’

Dit ‘on rouille tant soit peu’ schoot mij te binnen, maar toegepast op Java's binnenland.

Vóór de communie uitgedeeld werd, hield onze geachte priester een preek. Wie pastoor Schets gehoord had in zijn lijdensmeditaties, toen hij nog te Batavia geplaatst was, ondervond welk een indruk zijn rethorische gave maakt, gesterkt door zijn innig vroom gemoed. Van daar ook de spanning, waarmede zijn woorden in Tjikaso's landhuis werden opgevangen.

Op uitnoodiging van den aartsbisschop van Syrace, was het onderwerp bij deze gelegenheid het Pausdom.

Vooral door het geschiedkundig gedeelte van zijne toespraak werd het meerendeel der vergaderden zeer getroffen.

Toen de plechtigheid was afgeloopen, verspreidden wij ons weder in den tuin, om te wachten tot de priester zich van zijn misgewaad ontdaan, zijn dankzegging verricht en de kerkelijke benoodigdheden geborgen zou hebben.

De geestelijken, die op reis gaan, voeren altijd een koffertje met zich, waarin alle benoodigdheden tot het opdragen der H. Mis zoo beknopt mogelijk bijeengebracht zijn. Dergelijke miskoffertjes zijn onder meer door den H. Vader indertijd hier aan de missie geschonken. Zij maakten deel uit van de cadeau's aan Z.H. vereerd bij gelegenheid van diens jubilé in 1887. Men weet dat Paus Leo XIII, na afloop der tentoonstelling van geschenken, die alstoen plaats had, alle katholieke missiën bedacht en haar mededeelde van zijn overvloed.

Eindelijk was ook de pastoor klaar en vereenigden zich allen in de pendoppo aan den disch, door de gulle gastvrouw aangericht.

de stichtingen van don bosco. - Don Belloni te midden zijner weezen.

Nog een uur later en alles was op het landhuis weer in gewonen doen. De gasten waren vertrokken, de pastoor in een karretje op weg om in het gebergte aan het kind van een opzichter het H. Doopsel toe te dienen, en schrijver dezes op de terugreis naar de hoofdplaats, dwars door de theetuinen heen, die nu verlevendigd werden door scharen van bontkleurig gekleede theepluksters.

Het was de eerste godsdienstoefening, die ik onder dergelijke omstandigheden bijwoonde en die mij onwillekeurig den Compagniestijd voor den geest bracht, toen hier in Indië het opdragen der H. Mis bij plakkaat van Regeeringswege verboden was en de weinige Roomschen gelukkig waren, wanneer zij ‘en familie’ hun kerkelijke plichten, door toevallige aanwezigheid van een vermomden priester, zij het dan ook ter sluiks, konden waarnemen. Want de Edelmogende Heeren der Regeering speelden daar niet mede: ‘In 't byzonder plag ‘men ook hier te yveren tegen de Roomsch-gezinden, wier Leeraars en Belyders meermalen om het heimelyk oefenen hunner plechtigheden ter Stede zijn uitgezet.’ Aldus in een werk dat over Batavia handelt en in 1799 uitgegeven werd.

Gode zij dank! die tijden zijn voorbij en door betere vervangen, zoodat wij te Tjikaso niet de deuren behoefden te sluiten om te verhoeden, dat wij op ‘Paepsche stoutigheden’ betrapt zouden worden.

Het is bekend hoe waardeerend niet-katholieken thans over den ijver onzer pastoors in Indië spreken; laat mij hier tot besluit een enkel getuigenis mogen aanhalen. Het is ontleend aan het bekende werkje van den oudingenieur R.A. van Sandick, Leed en Lief uit Bantam, die op de bladzijden, welke de aangehaalde woorden voorafgaan, o.a. mededeelde van welke gering allooi de gecommitteerden waren, die in 1880 de veepest in Bantam moesten helpen beteugelen:

‘Eenzaam waren de dagen, bij de opneming, in de wildernissen van Zuid-Lebak doorgebracht. Van tijd tot tijd een bezoek van een gecommitteerde van de veepest, wiens dorst slechts door veel jenever te stillen was.

‘Maar neen! Er dient hier de naam genoemd te worden van eene orde van mannen, wier denkbeeld van plicht zoo hoog is, dat ik hoewel hun geloof niet deelende, hun oprechte bewondering toedraag. In die onherbergzame

[p. 304]

oorden ging van tijd tot tijd een katholiek priester rond, om den troost van zijn godsdienst te brengen aan zieken, om kinderen te doopen. Ik kan niet zonder aandoening denken aan den onderpastoor van Batavia, M.J.D. Claessens, die, in den Westmoesson van 1880 op 1881, de afgelegenst een ontoegankelijkste streken van Lebak en Tjaringin bereisde. Hij bezocht onder anderen in December 1880 al de gecommitteerden vin de veepest, die in het Tjibalijoengsche, in het binnenland van Tjaringin, ter paggerbewaking, woonden. Niets ter wereld kon dezen priester verhinderen te doen, wat hij zijn plicht oordeelde. Zoo vernam hij eens, dat er in Lebak, in het Malimpingsche, een kind geboren was, ten huize van een katholiek gecommitteerde. 't Was toen in 't hartje van den Westmoesson. Het stortregende, toen hij vertrok, in zijn geestelijk gewaad, dat alles behalve practisch scheen voor zulk een tocht, maar dat hij niet wilde afleggen.

kruisdragende christus, naar de schilderij van daniel crespi.

de stichtingen van don bosco. - Gezicht op Nazareth.

De weg was lang en geaccidenteerd, als 't eigenlijk geen bittere ironie is van een weg te spreken in dien tijd van het jaar. 't Werd een storm. Geen huis onder weg Den nacht bracht hij door onder een brug. Hoe hij er gekomen is, weet ik niet, maar hij is er in geslaagd de standplaats van den gecommitteerde tebereiken en het kind te doopen.

En dan verbazen protestanten zich nog, dat de katholieke kerk populair is in Indie, en veld wint!’

Batavia,

25 Dec. 1893.

[p. 305]

christus sterft aan het kruis.
XIIe statie van den Kruisweg in de kerk te Beek bij Nijmegen, geschilderd door Ant. van Welie.