De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

De dochter van den fabrikaat
door J. Vesters Jr.
(Vervolg.)

Lang nog duurde deze wedstrijd in zelfopoffering tusschen moeder en zoon - de moeder, die jaren van ontbering zou hebben aanvaard, om haar zoon voor het vak zijner keuze te doen opleiden; de zoon, die afstand wilde doen van zijn lievelingsdroom, om zijn moeder in betrekkelijken welstand te laten leven. In dezen wedstrijd behield Dirk ten slotte de overhand, maar nog dikwijls maakte de liefhebbende moeder er zich een stil verwijt van, dat ze zoo zwak was geweest van toe te geven en van haar jongen, waar zooveel in bleek te zitten, een werkman had laten groeien.

De weduwe was maar een klein vermogen overgebleven, waarvan ze zuinigjes kon leven. Toen evenwel Dirk begon te verdienen, werd het beter. Zij wijdde zich nu met al haar zorg, al haar liefde aan hem; ze leefde enkel voor Dirk, die een flinke jonge man werd en spoedig te Amsterdam een betrekking had gevonden. Het leven in die groote, woelige stad beviel evenwel op den duur noch de moeder, noch den zoon. Ze vertrokken nu naar het stadje R., waar de heer Van Meeren den jongen man in zijn dienst nam en hem weldra, bij het overlijden van zijn ouden meesterknecht, om zijn groote bekwaamheid in diens plaats aanstelde.

Het verleden scheen nu dood, maar de weduwe leefde er eigenlijk nog geheel in. Als een kostbare reliquie bewaarde zij den brief, den laatsten en eenigen van haar onvergetelijken echtgenoot. Het papier was geel geworden, en met zijn en haar tranen besproeid, maar toch haalde zij hem telkens weer te voorschijn, om hem te lezen en te herlezen. Dat was de eenige band, die haar nog aan het verleden hechtte, maar een band sterker dan van ijzer of staal. Van de dieven had men nooit iets meer gehoord, en juffrouw Joosten hoopte dan ook niet meer, dat over deze geheimzinnige zaak nog ooit licht zou opgaan.

Er was nog een andere reden voor juffrouw Joosten, om veel in het verleden te leven. Zij had een broer gehad, een goeden maar lichtzinnigen knaap, die in Nederland was achtergebleven, toen zij met haar echtgenoot naar Indië ging. In de eerste jaren van hun verblijf in Insulinde ontvingen zij af en toe een brief van hem, maar ze kwamen steeds minder dikwijls en meer ongeregeld. Op zekeren keer meldde hij, dat het hem in Nederland te eng werd en hij besloten was, naar Amerika te gaan. Het klassieke land der vrijheid lachte hem aan. Een half jaar later kregen ze een brief uit New York, later nog een uit New-Orleans en toen geen meer. Geen enkel teeken van leven werd sinds meer van hem vernomen. Waar was hij? Wat deed hij? Verkeerde hij misschien niet in behoeftige omstandigheden? Was hij nog wel in leven? Op geen dezer vragen, die haar dikwijls het hart van angst toeschroefden, kon juffouw Joosten antwoord geven. Ze betreurde hem als een doode, en toch kon ze niet altijd haar hart sluiten voor de bijna hersenschimmige hoop, dat ze hem nog eenmaal zou weerzien.

Eenzaam sleet de weduwe haar dagen te R. Had ze geen zoon gehad, aan wien zij zich met geheel haar ziel hechtte, dan zou ze reeds lang gewenscht hebben, met haar dierbaren in den dood vereenigd te worden. Nu leefde zij geheel voor hem en hield met niemand omgang. Alleen de dochter van den fabrikant had innig medelijden met de troostelooze, en was het in het begin enkel dit gevoel, dat haar de weduwe deed bezoeken, spoedig kwam er nog iets anders bij, al trachtte zij zich zelf ook diets te maken, dat het uitsluitend belangstelling was voor de stille, in zich zelf gekeerde vrouw, die onder de levenden enkel van haar Dirk sprak. Maria achtte den jonkman hoog, omdat hij zoo'n rechtschapen, edel karakter bezat, omdat hij zoo uiterst bezorgd en een zoo liefhebbend zoon voor zijn moeder was, maar iets anders meende zij in het begin niet voor hem te gevoelen. Nu en dan sprak in haar hart wel een andere stern, eerst fluisterend, daarna luider, doch zij poogde zich zelf te overreden, dat het dàt niet kon zijn, dat ze Dirk hoogachtte, meer niet.

Alléén voor Maria van Meeren stortte de weduwe haar hart uit, haar alleen had ze haar geschiedenis, haar verleden verteld, want ze wist, dat Maria haar begreep, met haar gevoelde en zou zwijgen. Ook Maria had enkele jaren in Indië doorgebracht, ook zij woonde te Batavia, toen de heer Joosten bestolen werd; zij herinnerde zich nog flauw, hoeveel opschudding die diefstal en de spoedig daarop gevolgde dood van den heer Joosten te Batavia hadden teweeggebracht. Zij herinnerde het zich misschien niet meer, maar de weduwe had het haar zoo dikwijls verhaald, dat het haar allengs was, alsof het ook haar heugde. Uren lang konden beide vrouwen met elkaar over Batavia spreken, over den heer Joosten, over het verleden, wat het hart van juffrouw Joosten zoo goed deed.

In den laatsten tijd had ze een verandering in het gedrag van haar Dirk waargenomen. Hij, anders zoo flink, zoo onvermoeid, zoo vol levenslust, was stil, somber, in zich zelf gekeerd geworden. Bracht hij vroeger al zijn vrijen tijd thuis met de studie en proefnemingen door, of las zijn moeder wat voor en praatte met haar over den ouden tijd en zijn vooruitzichten, nu kon hij geruimen tijd voor zich uitstaren zonder een woord te zeggen, zonder iets te doen, of wel maakte groote wandelingen door de bosschen en langs eenzame wegen. Voorde eerste maal zijns levens scheen hij zijn moeder iets te verbergen, scheen hij haar niet de vertrouweling te willen of te kunnen maken van wat er in zijn binnenste omging. Op haar deelnemend aandringen wat hem scheelde, wendde hij het hoofd af en antwoordde ontwijkend, en wanneer zij liefde vol zijn hand tusschen de hare nam en hem bezwoer, haar toch niets te verhelen, werden zijn anders zoo heldere, diepblauwe oogen door tranen verduisterd en fluisterde hij: ‘Nu niet, moeder, later, later!’ En de arme moeder wachtte, wachtte en leed. Zij meende het half te raden, maar ook zij durfde niets zeggen, zij vreesde er hem door te zullen bedroeven, wanneer ze die snaar aansloeg, en dat wilde ze tot geen prijs.

Ze zat alleen in haar kamer, met wat naaiwerk voor zich op de tafel, maar de handen in den schoot, in gedachten verzonken. Dirk was naar de fabriek, hij was opgewonden de deur uitgegaan. Het was haar niet ontgaan, al had ze niets gezegd.

Misschien was het een gevolg der rumoerige vergadering van den avond te voren, misschien ook.... Ze dacht niet verder na, ze dwong haar gedachten tot stilstand, met geweld. Het was haar, alsof er spoedig iets beslissends zou gebeuren, naar den een of anderen kant. Zóó althans kon het niet blijven. Het beeld van Maria van Meeren rees voor haar geest op en daarbij het vooruitzicht van een ongelukkige, hopelooze liefde. Want neen, het werd haar nu ten volle klaar. Dirk had Maria lief, en hij leed, omdat hij dat gevoel in zijn borst moest opgesloten houden, het niet kon uiten, en zelfs, al kon hij dat, dan nog was nooit de vervulling van dien wensch te verwachten. Van Meeren zou nooit bewilligen in een huwelijk tusschen zijn dochter en Dirk. Het was dwaas er aan te denken, nog dwazer er op te hopen.

En Maria? Kwam ze alleen om mij? vroeg juffrouw Joosten zich nu af. Was het ook niet gedeeltelijk, misschien hoofdzakelijk om Dirk? Ze zou er niet naijverig om zijn, als het waar was, neen, in het minst niet. Wat luisterde Maria steeds toe, hoe schitterden haar oogen, als zij de deugden, de voortreffelijke hoedanigheden van haar Dirk roemde, hoe van harte stemde ze daarmee in! Tot dusver had zij gedacht, dat Maria dit enkel deed uit liefde, uit medelijden met haar, of liever ze had niets gedacht, ze was er gelukkig door, ook uit een anderen mond den lof van Dirk te hooren verkondigen.

Nu kwam haar dat alles opnieuw voor den geest, nu bezag ze alles uit een ander oogpunt, nu zei ze bij zich zelf, dat er bij Maria toch nog wel wat anders in het spel moest zijn, dan enkel belangstelling voor haar. Dat ze dat niet eerder gezien, dat ze zich zelf zoolang misleid had!

[p. 180]

Hoe zonderling, dat Maria gisteravond nog zoo laat bij haar aankwam; ze scheen teleurgesteld, dat Dirk er niet was. Ik zou ze wel voor schoondochter willen, besloot ze haar gedachtengang, heel graag, ze zou een goede vrouw voor mijn Dirk zijn, hem waard en mij een brave dochter. Ik zou weer jong worden, ik zou nog vreugde kunnen scheppen in het leven, met zoo'n jong huishoudentje en een paar kleinkinderen om mij heen...

het doodbed van iwan den verschrikkelijke, naar de schilderij van a. maimann.

Er speelde een glimlach van hoop en geluk om de lippen der arme vrouw, die in de laatste tien jaren zoo weinig had geglimlacht. Een oogenblik later kwam ze reeds weer tot de bezinning der werkelijkheid terug. ‘Hoe dwaas ben ik toch,’ zei ze bij zich zelf, ‘mij een zoo groot geluk voor te stellen, dat toch nooit verwezenlijkt kan worden. Wie weet, of Maria eigenlijk wel van mijn zoon houdt; een moeder neemt zoo licht voor waar aan, wat ze voor haar kind graag in werkelijkheid zag. Van Meeren zou toch nooit zijn toestemming geven,’ mompelde ze zacht; ‘zijn dochter moet een rijk huwelijk doen. De advocaat Hoekstra is immers een veel schitterender partij.’ Opnieuw verweet ze zich nu, dat ze haar zoon geen ingenieur had laten worden; hij verdiende wel een hoog salaris, maar, hij was altijd toch maar een werkman!

De glimlach was nu geheel van haar lippen geweken, haar trekken stonden droef, er blonk zelfs een traan in haar oog.

‘Wat zou ik toch graag het weinige, dat mij

[p. 181]

nog te leven overblijft, geven voor het geluk van mijn Dirk! Niets foltert mij zoozeer als hem ongelukkig te zien, Maar straks als hij thuis komt, zal ik hem vragen wat er aan scheelt. Hij zal het mij zeggen, ik zal er om smeeken, en dan kan hij niet weigeren. Ik kan mijn arm kind niet langer zien lijden, zonder te weten wat hem verdriet. Ik zal dan met hem lijden en zijn smart deelen.’

onder de bannelingen van siberie, naar de schilderij van j. malcewsky.

Ze nam nu het naaiwerk weer op haar schoot en de naald ging door het goed, maar langzaam en onregelmatig, want ze was er geheel van vervuld en herhaaldelijk knikte zij met het hoofd op de borst.

Plotseling hoort ze een tred, vlug, driftig gejaagd, 't is die van haar zoon. IJlings werpt zij het naaiwerk op tafel, haar kleur verschiet. Zou er een ongeluk gebeurd zijn? Daar wordt de deur der kamer opengeworpen. Dirk treedt binnen, doodsbleek, in de grootste opgewondenheid. Juffrouw Joosten spreidt haar armen uit. ‘Dirk!’ vraagt ze teeder, ‘Dirk, wat scheelt er aan, jongen? Zeg het mij toch! Waarom kom je zoo vroeg thuis? Wat is er gebeurd?’

[p. 182]

Ze vermant zich, ze legt haar smart, haar folterenden twijfel het zwijgen op, ze moet haar kind troosten, ze moet dus sterk zijn.

‘Moeder, ik heb mijn ontslag gevraagd!’ zegt Dirk.

‘Is dat alles, kind?’ vraagt juffrouw Joosten.

‘Neen, moeder, neen,’ antwoordt Dirk, ‘neen...’ Hij aarzelt nog, haar het overige te zeggen.

‘Kan je het je moeder niet zeggen, kind?’ vraagt ze zacht, zich tot hem overbuigend. ‘Mag ik het niet weten?’ In den toon van haar stem ligt iets verwijtends, en tevens iets zoo teeders, dat het Dirk tot in het diepst van zijn ziel treft.

‘Ja, moeder, u mag, u zal alles weten. Ik ben zoo ongelukkig!’ snikt hij, en tranen stroomen over zijn mannelijk gelaat.

Ze zegt niets, ze voelt haar krachten afnemen, maar ze moet sterk zijn voor haar kind. Er heerscht een oogenblik van Stilte. ‘Moeder, ik heb Maria zoo lief!’ zegt Dirk ten slotte, nauw hoorbaar.

‘Ik vermoedde het half, ik was er bang voor,’ fluistert juffrouw Joosten. ‘Arm, arm kind!’

‘Meneer Van Meeren vroeg me straks, of ik zijn dochter lief heb,’ herneemt Dirk, die, nu het hooge woord er uit is, haast schijnt te hebben om alles te zeggen. ‘Ik kon toch geen neen zeggen, ik mocht niet tegen mijn hart in liegen, ik zei ja.’

‘En wat antwoordde hij?’ vraagt Juffrouw Joosten gejaagd.

‘Hij noemde het onbeschaamd; hij zei, dat hij niet wilde, dat zijn dochter zich aan mij vergooide; ik weet niet wat hij nog meer zei. Ik verstond het maar half, ik nam mijn ontslag. U vindt het toch goed, moeder?’ zegt Dirk, tot haar opziende.

‘Zeker, zeker, kind, vind ik het goed; je kon niet anders doen.’

‘Kan ik het helpen, moeder, dat ik Maria lief heb? Ik heb er mij zoolang tegen verzet, ik heb mij zelf geweld aangedaan, maar op het laatst gaf ik den strijd op.’

‘Tracht haar nu te vergeten, Dirk, we zuilen weggaan, ver weg, en als ge haar niet meer ziet.....’

‘Haar vergeten! Nooit moeder!’ roept Dirk vastberaden uit. ‘Vraag alles van mij wat u wil, en ik zal het doen. Dat alleen niet, dat gaat boven mijn krachten, het is sterker dan ik! Haar beeld is zoo diep in mijn ziel gedrukt, dat het er nooit uitgewischt zal worden, nooit!’

‘Arm, arm kind!’ fluistert juffrouw Joosten. ‘Maar als wij hier vandaan gaan en ge ziet ze niet meer.....’

‘Moeder,’ zegt Dirk, haar opnieuw in de rede vallend; ‘ik ga weg, maar blijf u hier, dan zal ik ten minste den troost hebben, dat u bij haar bent, dan zal ze misschien nog wel eens bij u komen, dan kan u mij over haar schrijven.’

‘Maar, Dirk, gij weggaan.. alleen... en ik hier blijven?’

‘Ja, moeder, het moet; de grond brandt mij hier onder de voeten. Ik ga heen, ik ben vast besloten, ik ga ver weg, naar Indië! Weerhoud me niet, moeder, het moet!’

‘Dirk!’ krijt juffrouw Joosten. ‘Zal je mij verlaten! Mij alleen achterlaten? Dirk, je zal het niet doen!’

‘Het moet, moeder, er zit niets anders op! Hier word ik krankzinnig! Er is geen andere uitweg! Tracht dus niet, mij van mijn besluit af te brengen! Het zal u toch niet helpen, ik ga!’

‘Dirk, neem mij dan mee; laat mij dan niet alleen hier. Ik zal sterven zonder jou!’

‘Moeder, blijf hier!’ en Dirk vouwt smeekend de handen. ‘Blijf u hier. U zal de band zijn tusschen Maria en mij. Ik zal niet altijd wegblijven; ik zal ginds fortuin maken. Ik zal terugverdienen wat vader ontstolen is. Ik ben jong, ik wil werken, en dan kom ik terug, moeder. Misschien wil Van Meeren mij dan als schoonzoon!’

De moeder stribbelde nog tegen, maar weldra was ze afgestreden. Zij bukte het hoofd; ze was overwonnen.

Zoo spoedig mogelijk zou Dirk naar Batavia vertrekken. Daar woonde nog een oud vriend zijns vaders, die hem wel eens had uitgenoodigd, naar Indië te komen, waar hij hem een goede betrekking zou bezorgen. Tot hem zou Dirk zich wenden. Zijn moeder bezat genoeg om stilletjes van te leven. Zij zou bidden, hij werken.

Onmiddellijk schreef Dirk een brief en toen hij hem naar de post bracht, knielde juffrouw Joosten met gebroken hart voor het kruisbeeld neer en bad:

‘God, dit is het grootste offer, wat ik U kan brengen. Laat het niet vruchteloos zijn!’

VIII.

‘Is het dan werkelijk waar, Willem, dat je Joosten zijn ontslag gegeven hebt?’ vroeg mevrouw Van Meeren hoofdschuddend, terwijl haar echtgenoot in het vertrek op en neer liep.

Eenigszins onwillig bleef hij staan, keek zijn vrouw wrevelig aan en zei min of meer stroef:

‘Nu, wat zou dat?’

Hierna hervatte hij brommend zijn wandeling door de kamer.

‘Hoe heb ik het nu met je, Willem?’ vroeg zijn echtgenoot, hem verwonderd naoogende. ‘Brengt mijn vraag je dan zóó uit je humeur? Of scheelt er wat anders aan?’

‘Er scheelt niets aan,’ antwoordde Van Meeren driftig, ‘dan dat ik wou, dat je me niet met je vragen lastig viel. Dat eeuwige vragen is onuitstaanbaar.’

Hij ging nu met den rug naar zijn vrouw voor een der ramen staan en trommelde met zijn vingers tegen de ruiten, terwijl zijn eega het verstandigst oordeelde, voorloopig het stilzwijgen te bewaren.

Dit duurde zoo een geruimen poos, tot hij zich in eens omkeerde en nu op wat zachter toon zei:

‘Vrouw, je vroeg zoo even of ik Joosten ontslagen had?’

‘Ja, Willem, ik heb er zoo iets van gehoord en als het waar is, vind ik toch wel..’

‘Laag, niet waar?’ vulde hij schamper aan.

‘Laag is het woord niet.. maar... maar...’

‘Nu zeg het maar,’ zei hij spottend, ‘jullie schijnen allemaal op zijn hand te zijn.’

‘Maar Willem, wat ben je nu toch onredelijk,’ klaagde mevrouw, ‘je legt alles verkeerd uit. Omdat ik het vreemd vind, dat jij Joosten, die een zoo bekwaam werkman is, die gisteren nog Maria uit een groot gevaar gered heeft en op de vergadering in de Kroon zoo flink jouw partij opnam, nu zoo ineens zijn ontslag geeft, zonder reden, zonder aanleiding...’

‘Zonder reden, zonder aanleiding!... Hoor ze nu weer eens doorslaan! Wel ja, die Joosten is een heilige, waar je niet aan mag raken, en je man is natuurlijk een...’

‘Maar Willem, wat ben je vandaag toch onaardig. Je vat alles verkeerd op. Zeg me dan wat de oorzaak is.’

‘Dan moet ik je vooreerst zeggen, dat Joosten zijn ontslag niet gekregen, maar zelf gevraagd heeft.’

‘Gevraagd?’ herhaalde mevrouw ongeloovig.

‘Ja gevraagd, maar had hij dat niet gedaan, dan zou ik het hem gegeven hebben. Verbeeld je, de kerel durfde mij in mijn gezicht zeggen, dat hij het oog op Maria heeft. Je ziet, dat Adolf de plank dan toch zoover niet mis was.’

‘Anders niet?’ vroeg mevrouw.

‘Anders niet? Is het dan soms nog niet erg genoeg? Vind jij het dan zoo natuurlijk?’

‘Neen, maar ik bedoelde alleen, dat dit toch geen reden is om hem zijn ontslag te geven.’

‘Heb je ooit van mijn leven! Ik ben er compleet dol van, en jij blijft er zoo kalm onder, of het de natuurlijkste zaak van de wereld was. Geen reden om hem zijn ontslag te geven! Zou jij dan soms hebben willen wachten, tot hij het meisje het hoofd op hol gebracht had? Ik ben toch al bang genoeg, dat hij die gekke meid heeft weten in te palmen! En jij schijnt hem nu nog te willen voorspreken ook!’

‘Neen, dat doe ik niet, Willem, maar ik zie niet in, waarom ik mij daarover nu zoo helsch zou maken. Joosten is toch een nette, brave, fatsoenlijke jongen, waar niets op te zeggen valt, van deftige afkomst....’

‘Dacht ik het niet, dat je hem zou voortrekken! Ik begrijp maar niet, hoe je zoo met hem kunt wegloopen.’

‘Wegloopen, dat is het woord niet; maar we hebben toch verplichting aan Joosten, en hem dan zóó de deur uit te zetten....’

‘Welzeker, ik had moeten zeggen: Joosten, ik ben gelukkig, dat ge je a's schoonzoon presenteert, hier heb je mijn dochter. Dat was zeker naar je zin geweest!’

‘'t Lijkt wel, of je van daag alles met opzet overdrijft, Willem. Maar ik begrijp nu nog niet goed, hoe je tot die scène met Joosten gekomen ben. Heb je hem dan gevraagd, of hij Maria lief heeft?’

‘Natuurlijk, of dacht je soms, dat hij zijn declaratie kwam doen?’

‘Dan vind ik het toch flink van hem, dat hij er zoo rondweg voor uitkwam’

‘Nu, flink of niet, ik heb hem aan het verstand gebracht, dat hij zich die gekke fratsen gerust uit het hoofd kon zetten, dat Maria zijn partuur niet was en nooit zou zijn, en daarop heeft meneer verontwaardigd zijn ontslag gevraagd. Ziezoo, nu weet je alles.’

Hierna begon Van Meeren opnieuw door de kamer te loopen. Hij had blijkbaar het land, dat zijn vrouw zoo kalm was gebleven, waar hij zich zoo opgewonden had gemaakt. Bovendien scheen hem nog iets anders op het hart te liggen, want herhaaldelijk bleef hij staan en wilde den mond openen om te spreken, maar telkens zette hij zijn wandeling weer voort.

Mevrouw bleef ondertusschen nadenkend voor zich uitzien. In de laatste vier en twintig uren had, vooral door de gebeurtenissen van den vorigen dag en de ernstige woorden harer schoonmoeder, een volslagen omkeer in haar binnenste plaats gegrepen ten opzichte van haar meening omtrent een huwelijk van haar dochter met Adolf Hoekstra. Wat ze in den jeugdigen advocaat tot dusver niet gezien had, viel haar nu op, wat ze tot dusver verschoond had, stond haar nu tegen. Ze begon te twijfelen, of hij wel de geschikte persoon zou zijn, om haar dochter gelukkig te maken. Had ze tot dusver blindelings den wil van haar man gevolgd, nu zag ze in, dat er gevallen konden zijn, waarin dit niet mocht en zij verplicht was, zich met al de kracht van haar moederlijk gezag te doen gelden. Had ze van den anderen kant steeds groote achting voor Joosten gekoesterd, sinds zijn kloek gedrag van den vorigen avond had ze een bijna moederlijke genegenheid voor den wakkeren jongen man opgevat en heel zacht had ze bij zich zelf gezegd, dat, indien Joosten werkelijk genegenheid voor Maria bezat, het nog zoo'n kwaad paar niet zou zijn.

(Wordt vervolgd.)