De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

Als men geen geld op zak heeft.
Historische vertelling,

I.

Het was in den nazomer van het jaar 1807.

Keizer Napoleon woonde toen, tot het hof naar Fontainebleau overtrok, een week of wat in de Tuilerien. Hij hield hier niet dikwijls verblijf en daarom maakte hij zich dezen tijd te nutte, om den reusachtigen aanleg van nieuwe straten en huizen, dien hij in de hoofdstad liet uitvoeren, met zijn gewone energie te verhaasten. Nadat hij zich door de voornaamste beambten uitvoerige verslagen over deze bouwwerken had laten voorleggen, besloot hij op zekeren keer, persoonlijk maar incognito, naar het werk te gaan kijken.

Reeds voor zeven uur in den morgen verscheen een adjudant in de door den hofmaarschalk generaal Duroc bewoonde vertrekken en bracht dezen de boodschap, zich op staanden voet in burgerkleeding bij den keizer te vervoegen. Duroc was de gewone begeleider van den keizer op zijn geheime, doch zeer zelden ondernomen tochtjes. Nadat hij spoedig een voor zulke gevallen klaar liggend pak had aangetrokken, begaf hij zich raar de keizerlijke woning. In der haast vergat hij zijn portemonnaie bij zich te steken, een omstandigheid, die onaangename gevolgen kon hebben, daar de keizer op zijn reizen wel een cassette met goudgeld in zijn rijtuig meevoerde, maar persoonlijk nooit geld op zak had en bij alle voorkomende gelegenheden zijn adjudant liet betalen.

Het was op de kerkklokken juist halfacht geslagen, toen uit een zijpoort van de Tuileriën twee mannen, een groote en een kleine, te voorschijn traden en langzaam den oever der Seine volgden. Beiden droegen diep in de oogen gedrukte vilten hoeden met breeden rand, lange wijde jassen van tamelijk grove stof, een broek van zwart fluweel, donkere kousen en schoenen met gespen, terwijl elk met een stevigen wandelstok gewapend was.

Wie beide mannen had opgenomen, om te weten te komen tot welken stand zij behoorden, zou misschien tot de overtuiging gekomen zijn, dat het grondbezitters uit den omtrek van Parijs waren. Voor het overige keek ook niemand naar hen om; behalve werklieden, kooplieden, dienstboden en schoolkinderen waren er weinig menschen op straat. De beide heeren bleven hier en daar bij de kade, waaraan ijverig gearbeid werd, staan, om naar het werk te kijken. Bij de Champs Elysées gekomen, verlieten zij de rivier en schreden op het stervormige plein toe, waar nu de Arc de triomphe staat. De muren van dien Triomfboog, die toen nog ter eere van het groote leger moest opgericht worden, verhieven zich omtrent twintig voet boven den grond, en op de steigers, die het bouwwerk omgaven, bevonden zich een groot aantal metselaars en andere werklieden. Het weer was zonnig en warm en de beide wandelaars gingen, tegenover den Triomfboog, op een der talrijke banken zitten, waar het publiek steeds een druk gebruik van maakte.

‘Zeg eens, neef,’ sprak na een lange poos zwijgens de kleinste der twee tot zijn kameraad, ‘ik vind, dat het werkvolk erg lanterfant en weinig uitvoert. Zij doen niets dan rooken en babbelen, maar van flink doorwerken komt niets. Verderop in de stad zijn ze ijveriger. Daar zijn ze bang dat iemand hen op de vingers kijkt, maar hier meenen ze te kunnen luilakken.’

‘U heeft gelijk, mijnheer,’ antwoordde de ander; ‘als ze zoo aan den gang blijven, kan het nog wel jaren duren voor de Triomfboog klaar is.’

‘Kom mee,’ zei de kleine man, terwijl hij ongeduldig van de bank opsprong, ‘dat is niet langer aan te zien.’ Hij nam nu den grooteren onder den arm en trok hem dwars het plein over naar een der daarop uitloopende straten toe.

Niet ver van de bank, waarop beiden gezeten

[p. 119]

hadden, bood een oude boeken antiquaar op een tafeltje zijn bescheiden literaire schatten te koop.

‘Een luie troep,’ zei de kleine heer in het voorbijgaan tot den boekenjood, terwijl hij met den duim over den schouder naar den Triomfboog wees.

‘Geduld maar, heeren,’ antwoordde de antiquaar, niet geheel zonder de overigens vergeefsche hoop, dat de heeren, die nu bleven staan, hem wat zouden afkoopen, als hij een gesprek met hen aanknoopte. ‘Geduld maar, het is op slag van negenen, u zal eens zien, hoe ijverig ze dan ineens worden.’

‘Hoe weet je dat? Heb je dat werkvolk al lang gadegeslagen?’

‘Alle werkdagen,’ antwoordde de boekverkooper. ‘U moet weten, dat drie opzichters het werk nazien, van wie elk twee uur bij het bouwen en na een half uurtje rust nog een uur of wat op het kantoor doorbrengt. Van 9 tot 11 uur heeft meneer Bertelot het toezicht en die weet de menschen wel aan het werk te houden. Hij is vroeger ook soldaat geweest, weet u. In zijn twee uren wordt meer gewerkt, den in de vier bij de twee andere opzichters. Daar slaat het negen uur. Let maar eens op, heeren!’

De beide wandelaars richtten, evenals de antiquaar, hun blikken weer op den Triomfboog. Een scherpe, gebiedende stem werd onder de arbeiders gehoord. De tabakspijpen verdwenen, het gesprek verstomde, en allen begonnen even hard te werken.

‘Ik zie daar op den steiger een jongen man, die den linkerarm in een verband draagt,’ zei de grootste der twee heeren.

‘Juist,’ bevestigde de boekverkooper, ‘dat is meneer Bertelot; hij heeft bij Friedland een bajonetsteek in den arm gekregen. Ik ken dien meneer heel goed; gisteren nog heeft hij met mij staan praten en van mij een plattegrond van het oude Parijs gekocht. Kan ik de heeren misschien ook met kaarten of boeken van dienst zijn?’

‘Vandaag niet, vrind, een anderen keer. Dank u wel,’ zei de kleine heer en ging met zijn kameraad verder.

‘Laten we gaan,’ wendde hij zich tot dezen, ‘voor vandaag hebben we genoeg gezien. En nu wil ik u een voorslag doen. Ik hoor zooveel en zoo heb ik nu vernomen, dat hier dichtbij in de rue Saint Honoré madame Arbalet een voortreffelijke gaarkeuken heeft. Daar zullen we eens gaan ontbijten. De dame moet nogal kort van stof zijn, maar haar keuken heeft een goeden roep; kijk, daar heb je al het uithangbord. De zaak wordt juist geopend.’

‘Zooals u wil, mijnheer,’ zei de begeleider, terwijl hij hem over de straat volgde. ‘Maar ik wilde mij veroorloven u op te merken, dat de naam Henri Bertelot in een rapport voorkomt, dat ik gisterenavond ontvangen heb en u vandaag wilde voorleggen. Kapitein Verneuil slaat voor, den gewezen sergeant Bertelot, van het 15e linieregiment. die wegens zijn wond aan den arm den dienst heeft moeten verlaten en bovendien nog door een schampschot aan den schouder gekwetst werd, met het kruis van het Legioen van Eer te decoreeren, daar hij bij Friedland den regimentsadelaar, die in handen der Russen gevallen was, heroverd heeft. Het rapport komt te laat, omdat de kapitein tot dusver in het lazaret gelegen heeft.’

‘Ik zal Bertelot niet vergeten,’ antwoordde de kleine wandelaar, ‘maar nu zullen we de zaken laten rusten.’

II.

‘En nu, Madelon, wees verstandig, en zet je Henri Bertelot maar uit het hoofd. Hij mag een oppassende jongen zijn, daar ding ik niets op af, maar zijn linkerarm kan hij niet meer gebruiken, en zoo kan hij niet veel meer verdienen. Hij wordt broodeloos, als de Triomfboog klaar is, en hij kan alle dagen zijn ontslag krijgen. Hoe zou hij een vrouw onderhouden? Jij zegt, dat hij een flink opzichter is, maar ik zeg je, dat hij maar een beunhaas is. Jij kan met je bruidschat van 1000 franks wel een anderen vrijer vinden. Goeden morgen, heeren, waarmee kan ik u van dienst zijn?’

Met deze woorden wendde zich madame Arbalet tot de beide heeren, die, door de snel sprekende en met den rug naar de deur staande dame niet bemerkt, de nog leege eetzaal waren binnengetreden. Zij hadden onvrijwillig de toespraak mede aangehoord, die de waardin, een kleine, ronde, beweeglijke vrouw, zooeven gehouden had, en ze keken niet zonder deelneming naar het aan het buffet bezig zijnde aardige jonge meisje, voor wie de toespraak blijkbaar bestemd was geweest. Het meisje droeg een eenvoudige, landelijke dracht; over haar frissche wangen gleden een paar traantjes en haar vriendelijke blauwe oogen waren van verdriet als omfloerst.

‘Mag ik u om de spijs- en wijnkant verzoeken,’ zei de grootste der twee gasten, terwijl de kleinste aan een tafel in den donkersten hoek van het vertrek ging zitten, zoodat hij door de glazen deur en de groote ramen van de straat uit niet kon gezien worden.

‘Voor den derden keer Bertelot,’ fluisterde de kleine, terwijl hij de kaart inkeek.

‘Twee porties schapebout en een flesch Chambertin,’ bestelde de grootste.

‘Wil ik den wijn halen, tante?’ vroeg het jonge meisje, dat zich waarschijnlijk wilde verwijderen, om de sporen van haar tranen te doen verdwijnen; ‘ik weet waar hij ligt.’

‘Goed,’ zei madame Arbalet, ‘maar maak geen stukken en kom gauw terug.’

Daarna dekte zij de door de beide gasten uitgekozen tafel en zei:

‘De heeren weten het toch al half. Mijn nicht, de broersdochter van mijn man zaliger, komt uit Lotharingen. Ze is een wees, die door haar grootmoeder is grootgebracht, een jong ding, dat haar hart gegeven heeft aan een landsman van haar, waarschijnlijk omdat zijn soldatenpak haar aanstond. Zij is nu bij mij gelogeerd, en ze willen trouwen. Maar daar kan niets van komen. Daarom speelde ik op en schreide zij.’

Ondertusschen trad het jonge meisje weer binnen en zette de flesch met de glazen op tafel, terwijl ze bloosde, toen ze hoorde, dat er over haar gesproken werd.

‘Madame,’ zei de kleine gast, terwijl hij, over den Chambertin zichtbaar voldaan, het glas, na geproefd te hebben, weer neerzette; ‘ik heb toevallig gehoord, dat meneer Bertelot een bruikbaar opzichter is. Me dunkt, zoo iemand zal wel een flinke betrekking vinden.’

‘Neem me niet kwalijk, mijnheer,’ antwoordde madame Arbalet vinnig, ‘maar u zal mij toegeven, dat het er hier niet op aan komt wat u gehoord hebt en wat u denkt. Breng u nu ook nog niet Madelon het hoofd op hol, want dan kan ik niets meer met haar aanvangen.’

Hierna verliet de kleine vrouw het vertrek, terwijl ze de deur met kracht achter zich dicht sloeg, en begaf zich naar de keuken, om bij het braden van den schapebout een oogje in 't zeil te houden.

‘Heb je van mijn leven!’ fluisterde de afgetroefde kleine heer, terwijl hij een snuifje nam, ‘die heeft me eens netjes op mijn nummer gezef. 't Is me in lang niet gebeurd.’

‘Juffrouw Madelon,’ wendde hij zich daarna tot het jonge meisje, ‘meneer Bertelot is soldaat geweest; zouden zijn superieuren dan niets voor hem kunnen doen?’

‘Zijn kapitein is ziek, mijnheer,’ antwoordde het jonge meisje bescheiden. ‘Als hij beter is, zal hij wel aan den keizer schrijven, dat Henri voor vast een postje krijgt, maar er zijn zooveel oude soldaten te verzorgen. Wij hebben nog geen haast; ik denk ook wel, dat Henri zich zal weten te redden; in alle geval zullen wij beiden moed houden.’

‘Je hebt gelijk, juffrouw Madelon,’ zei de kleine heer bemoedigend, ‘dat je den moed niet laat zakken. Soms word je uit den brand geholpen, als je er heel geen erg in hebt, en de moedigen worden altijd het eerst geholpen.’

De schapebouten kwanten, en madame Arbalet hield zich met haar nicht aan het buffet onledig. De beide gasten, de eenigen in de kamer, gebruikten fluisterend hun maal, dronken daarna nog een kop koffie en maakten zich nu gereed om te vertrekken. De kleine heer maakte een buiging voor de dames, zette zijn hoed weer op en ging naar de openstaande deur, terwijl de groote heer om de rekening vroeg.

Eensklaps raakte deze niets op zijn gemak, greep in dezen, dan in genen zak; een vermoeden, dat bij hem opkwam, werd zekerheid: hij had geen geld bij zich.

Madame Arbalet volgde met grimmige blikken de vergeefsche grepen van den gast in zijn zakken: zij plantte haar beide armen in de zij en zei met haar schelle stem: ‘Twaalf franks is de rekening, mijnheer, twaalf franks!’

‘Madame gelieve mij te verontschuldigen,’ verzocht de gast in doodelijke verlegenheid, ‘maar ik heb vergeten, mijn beurs bij me te steken, en die andere heer heeft toevallig ook niets bij zich. Wij zijn officieren, madame, heb geduld met ons; binnen een uur zal u uw geld hebben.’

De ‘andere heer,’ die overigens met weinig zangerstalent een Italiaansche aria neuriede, wierp, al min of meer ongeduldig door het talmen van zijn begeleider, een blik in de gelagkamer. Onmiddellijk had hij het ernstige van den toestand ingezien. Zijn gezang verstomde, en hij trok zich den hoed nog dieper in de oogen dan eerst.

Madame Arbalet nam als een godin der wraak nu eens den grooten, dan weer den kleinen bezoeker op. Vastberaden plaatste zij zich tusschen den grooten gast, die nog altijd in de kamer stond, en de deur. ‘Wel, wel,’ schreeuwde zij, ‘daar heb jij en die andere lieve jongen me mooi voor twaalf frank beet gehad. Wat je zegt zijn uitvluchten. Een heer alleen kan eens zijn geld vergeten, maar wanneer twee heeren niets hebben en toch vertering maken, dan noem ik dat oplichterij. Maar je zal me leeren kennen. Madelon, loop eens gauw naar den commissaris van politie en zeg hem, dat hij hier twee of ten minste één oplichter onmiddellijk in hechtenis laat nemen.’

‘Tante,’ zei Madelon, haar geldbeursje voor den dag halend, ‘ik houd de heeren voor eerlijk. Hebben zij vandaag hun geld vergeten, dan zullen ze het den volgenden keer wel meebrengen. U, tante, zal er in alle geval niets bij verliezen. Hier zijn uw twaalf franks. De heeren blijven dus het geld niet aan u, maar mij schuldig.’

(Slot volgt.)