De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

[p. 113]

[Nummer 15]

ongelijke huisgenooten, naar de schilderij van edwin landseer.

[p. 114]

Hooger op.
Door J.R. van der Lans.

VIII.

Eindelijk zag hij de torens van het plattelandsstadje, waar hij zoo menigen vroolijken marktdag had doorgebracht, tegen den grauwen najaarshemel oprijzen. De wind voerde hem nu en dan onsamenhangende galmen van klokgelui te gemoet. Maar o! wat klonken die bekende tonen nu vreemd en treurig in zijn ooren, en toch weer zoo vertrouwelijk, zoo zacht verwijtend als stemmen van oude, hartelijke, maar lang miskende vrienden, Hij had wel kunnen schreien, zoo week maakten hem die klanken. Hij bedacht zich wat voor dag het was. Er moest nu markt zijn in de stad. Al de kennissen, die hij er vroeger aantrof, met wie hij zaken deed en die hij trakteerde, als hij een voordeeligen dag had gehad, zouden daar nu wel present zijn. Het zou er nog wel net wezen als vroeger, al scheen het hem of hij jaren lang weg geweest was en niets meer vinden zou zooals hij het verlaten had. Hij huiverde bij het denkbeeld, zijn vroolijke kameraden van vroeger, zijn kaartgezellen uit de sociëteit, zooals hij er nu uitzag, onder de oogen te komen.

Voor geen geld had hij zich, in zijn haveloozen toestand, in de stad vertoond. Hij schrikte zelfs als hij menschen op den weg tegenkwam en maakte, als het kon, een omweg door het veld om ze te vermijden. Zag hij zich plotseling tegenover een voorbijganger, dan schoot hij schichtig voorbij, een onverstaanbaren groet prevelend. En toch brandde hij inwendig van begeerte om de menschen aan te spreken, hun te vragen of zij ook wisten hoe het op de Beekhoef stond, of zijn vrouw en kinderen het nog goed maakten. Hij herkende de hoeven, waar hij langs kwam; hij wist wie er woonde; hij had er maar de werf op te loopen, om zijn bange nieuwsgierigheid te bevredigen; maar hij durfde niet en sloop schuw voorbij, zonder om te zien naar den arbeider die op zijn spade geleund, hem van verre een groet toewierp. Hij trok schrikachtig de schouders in, als de bandhond aansloeg en de bewoners in de deur riep.

Naarmate hij verder kwam, werd de weg drukker. Hij stuitte telkens op huifkarren of groepjes boeren, die van de markt terugkeerden. Hij durfde op den grooten weg niet blijven, uit vrees van herkend en aangesproken te worden, en doolde langs allerlei zijpaadjes af. Zijn knieën knikten hem onder het lijf van vermoeienis; zijn ingewanden rammelden van den honger, want dezen laatsten dag ha[d] hij zich in zijn ongeduld haast geen rust of geen verkwikking gegund: de gedachte aan huis had hem voor al het andere ongevoelig gemaakt, en hij stapte werktuiglijk door: hij voelde zijn voeten niet meer onder zich.

Schuw keek hij nu en dan om zich heen, om zich te vergewissen dat hij niet afdwaalde. Maar neen, hij was op den rechten weg. Ginds blonk het hooge le en dak van de dorpskerk in de schuine stralen der Novemberzon, en dáár strekte de witgeverfde houten molen zijn wieken als magere armen ten hemel. Dit was de wei van Peer Ullekens en dat het bouwland van Jan Nestelrooy. Eindelijk zette hij den voet op zijn eigen gebied; hij kon zich niet vergissen, het verschil was al te duidelijk. In vergelijking van de goed onderhouden velden en akkers, waar hij langs gekomen was, zag hier alles er even slordig en verwaarloosd uit. Het onkruid had alles overwoekerd als een wildernis: de stoppels lagen te rotten op het veld, dat niet meer was omgeploegd, de greppels waren volgegroeid en het water, dat geen behoorlijken afvoer meer had, vormde hier en daar stinkende poelen. In het voorbijgaan wierp hij een blik in schuur en stal; hij zag er niets geen beweging in. Het huis van achteren naar voren omgaande, merkte hij hoe het bloementuintje voor de deur, waar hij vroeger zooveel werk van maakte, als vertrapt lag. De hond, die half suf voor zijn hok lag, sprong op zijn nadering eensklaps overeind en ging aan alsof hij bezeten was. Het beest dreigde zich aan zijn ketting te worgen, zoo woedend vloog het aan op den huisheer, dien het zeker voor een heimelijk aansluipenden landlooper met verdachte bedoelingen aanzag.

‘Fik! jongen, ken je den baas niet meer?’ riep Voerendonk en op den klank van zijn stem sloeg de woede van het trouwe dier plotseling in uitgelaten blijdschap over. Het sprong tegen hem op, likte zijn handen, zijn gezicht, jankte van plezier en zou in zijn wilde vreugde den baas haast van de been gesprongen hebben. Maar Voerendonk ijlde naar binnen. Waarom kwam niemand hem te gemoet? Was de hond dan het eenige levende wezen, dat hem bij zijn thuiskomst verwelkomde?

Wat zag het er kaal en groezelig uit in de mooie gang! De voorkamer stond open, de nette kamer, waarin hij zijn schrijfbureau had, met den kostelijken armstoel er voor. Een enkele blik, door de deur naar binnen geworpen, overtuigde hem dat de fraaie meubels verdwenen waren; de boeken lagen achteloos in een hoek gesmeten onder allerlei papieren en kranten.

Hij ijlde voort en rukte de deur van de huiskamer open. Welk een tooneel! Als vliegen in een flesch roezemoesden daar al de kinderen, van klein tot groot, zonder eenig toezicht, schreeuwend, krakeelend, vechtend, te midden van een rommel om van te schrikken. Het was een echt huishouden van Jan Steen. De oudste dochter, een meisje van een jaar of veertien, die al op het pensionaat was geweest en stadsche kleeren droeg, zat in een onderrok en met hangende haren op een stoel met haar kleinste broertje op den arm, die uit alle macht schreeuwde en met een lepel zwaaide. Op de tafel vóór haar lag een half weggetrokken, smoezelig tafellaken, en daarop stonden of lagen in grillige wanorde verstrooid kommen en bordjes, een homp brood, een melkkan, een leeggeschrapt botervlootje, een zuigflesch. messen, vorken, een pop zonder kop, een rammelaar, waarvan de belletjes waren platgebeten, een paar jongensbretels, een ineengefrommelde zakdoek, een beduimeld schoolboek met ezelsooren, kortom al die uiteenloopende dingen, die in een slordig huishouden met kinderen plegen rond te slingeren. Onder wanhopige pogingen om het kind te sussen, maande het meisje een zevenjarigen jongen, die met zijn broek op de hielen, een houten paard met drie pooten tusschen de knieën, en op een gebarsten trompetje blazend door de kamer holde, tot stilte aan, en verbood tegelijk een anderen deugniet, die met de gewichten van de klok speelde.

Voerendonk wist niet wat hij zag en bleef als versteend op den drempel staan.

De kinderen hadden hem niet zoo gauw gezien, of zij vlogen onder den juichkreet ‘Vaoder! vaoder!’ op hem aan. Zij lachten en schreiden tegelijk, grepen zijn handen, omklemden zijn beenen, trokken zich aan zijn kleeren op, en de arme, tòch gelukkige vader deelde links en rechts handen en kussen uit, drukte de kleinen met tweeën of drieën tegelijk aan zijn hart, onder het noemen van de lieve namen, het streelen van de aardige kopjes, het staren in de vriendelijke oogjes, het afweren van de poezele, vettige handjes, tot hij, van aandoening overmand, op een stoel neerzonk.

‘Waar is moeder?’ vroeg hij, toen de eerste overstelpende emotie voorbij was, aan het oudste meisje, dat het jongste kind op zijn schoot gezet had en zich zelf tegen vaders knie vlijde.

Het meisje zag hem een oogenblik verlegen vorschend aan met de zachtheldere vergeetmijniet oogen, die zij van haar moeder had.

‘Moeder is naor oom Drieke,’ zei ze daarop.

‘Naar oom Driek!’ En ineens betrok Voerendonk's gezicht. Zijn magere geelbleeke wangen spanden zich als perkament, en zijn oogen staarden het kind strak en barsch aan, zoodat het bang werd van vader, die met zijn ongeschoren gezicht, zijn vervallen voorkomen en havelooze plunje daarbij ook dezelfde niet meer leek van vroeger.

‘Ge mot er nie' kwaod om worren, vaoder,’ vleide ze. ‘Moeder wist ginnen raod meer.... We motten van de hoef af...’

Met dat ze dit zei, barstte ze in tranen uit en verborg schreiend het hoofd tegen vaders borst.

Driftig hief hij het kopje op en keek haar verschrikt in het gezicht:

‘Wat zeg je daar? Wie wil ons van de hoef zetten?’

‘Ik wit 'et nie,’ snikte het kind. ‘Mar moeder heet 'et gezeed, en moeder is er ziek af.... Och, vaoder, ze heet in den lesten tijd toch zooveul dols gehad me' al da' volk, da' geld van ons mot hebben.... Ze heet alles verkocht wa' we missen kosten, en toch hebben we zoo'n erremoei geleën....’

Weer vloeiden haar tranen en het kind begon zoo zenuwachtig te huilen dat er geen sussen aan was; en terwijl de kleintjes nog van plezier over vaders thuiskomst door de kamer ronddansten, barstten de grootsten, - hun oudste zusje ziende schreien, van den weerstuit in tranen uit.

Voerendonk zelf had wel kunnen meeschreien; hij bedacht hoe hij in het voorbijgaan zijn mooie kamer had leeggeruimd gezien: nu werd hem dat opgehelderd. Mieke had alles moeten verkoopen wat ze missen kon om de schuldeischers te bevredigen en den kinderen brood te kunnen geven. Ze had, om hèm te sparen, in haar brieven maar half den ellendigen toestand blootgelegd, of neen: hij had haar niet willen begrijpen Hij had haar nog geld willen afpersen terwijl zij zelf met de kinderen armoe leed! En toen zij hem in haar laatsten brief gesmerkt had, toch terug te komen, daar zij het onmogelijk alleen meer kon volhouden, toen zij hem op het dreigende gevaar gewezen had, dat hun boven het hoofd hing, toen had hij haar in dolle drift teruggeschreven dat ze maar zien moest hoe zich te redden. Dat had hij gedaan, de man en huisvader, die verplicht was voor vrouw en kinderen te zorgen en hen aan hun lot overliet. Waarvoor eigenlijk? Om de slaaf, de voetveeg te zijn van een vent, die hem exploiteerde. Hoe had hij zóó verblind, en in zijn verblinding zóó wreed kunnen zijn! Zoo wreed tegenover degenen, die hem het dierbaarst, ja alles waren, wat hij in de wereld bezat! Hoe was het mogelijk dat hij hen had kunnen vergeten, die dag aan dag naar hem hadden gereikhalsd, terwijl hij hen ongelukkig maakte.

O! wat voelde hij zich een ellendeling tegenover die onschuldige kleinen, die hem schreiend als hun teerminnenden, zorgzamen vader omklemden, terwijl hij om aan zijn dwazen trots toe te geven, hen aan armoe en gebrek had overgeleverd.

Verplet onder dat neerdrukkende zelfverwijt zat hij een wijle, met gebogen hoofd en dof starende oogen, als versuft voor zich uit te staren te midden der schreiende kinderen, wier tranen hem op de handen druppelden. Maar dat geschrei, wat hem het hart brak, was hem tegelijk een prikkel om op te staan uit zijn neergezonkenheid. Half verbijsterd zag hij om zich heen; die havelooze kinderen die rommelige huiskamer, die armzalige overblijfselen van den maaltijd op de tafel, dat alles sprak hem van de ellende, waartoe zijn vroeger zoo welvarend gezin was vervallen. En het woord van zijn broer Driek schoot hem te binnen: ‘Als ge niet beter

[p. 115]

op de zaken past, zult ge nog eens doodarm worden.’ Ditmaal wekte dit woord geen verbittering bij hem, maar wel een gevoel van diepe beschaming. Ja, Driek had gelijk. Naar zijn verstandigen raad had hij moeten luisteren; maar in plaats daarvan had hij zijn ouderen broer minachtend de deur gewezen. Hij had hem den rug gekeerd. Zou Driek hem nu met dezelfde munt betalen? Hij verdiende het zeker, maar hij kende zijn broer beter. Had de goede kerel nog niet na de laatste onhebbelijke bejegening gezegd, dat als Hannes hem ooit noodig mocht hebben, zijn huis voor hem openstond?

Voerendonk maakte zich schielijk uit de omhelzingen van zijn kinderen los en stond van zijn stoel op.

‘Stil, jongens!’ riep hij, zich flink houdende, ‘waar dient al dat geschrei voor? Is dat nu omdat vader weer thuis is? Gauw, Marietje, droog je tranen af en laat de kleintjes zoet wezen. Hou ze maar stilletjes aan den praat tot ik terugkom; dan ga ik ook even naar oom Driek om te zien waar moeder blijft. Dag Marietje, dag Johan, dag jongens! tot straks hoor, en als ik met moeder terugkom, mag ik geen traantjes meer zien.’

Vluchtig kuste hij het jongste kind, dat hij Marietje op den a[r]m legde, en ijlde het huis uit, door de achterdeur, om langs binnenpaadjes door het veld, schuw als een landlooper, de ouderlijke hoeve te bereiken. Wat een verschil met een half jaar te voren, toen hij nog kranig als een welgesteld heereboer hier rondstapte, alsof niemand hem iets maken kon! Nu durfde hij het hoofd haast niet opheffen, uit vrees van door de bewoners der omliggende hoeven herkend te worden, en trok den verweerden hoed diep over de oogen.

Na veel omweegjes stond hij eindelijk, hijgend van vermoeienis en inwendige agitatie, voor de vaderlijke hoeve, het ‘stamhuis,’ zooals de oude Voerendonk het noemde. Wat zag het er rustig en welvarend uit met zijn hoog rieten dak, waarover de nu ontbladerde linde nog beschermend haar knoestige takken uitbreidde, met de helder gewitte muren en de vriendelijke vensters, wier groene luiken zoo frisch tegen dat wit afstaken! Wat blonken die kleine ruitjes, waarachter hagelwitte gordijn tjes en groene bloempotten prijkten, hem vertrouwelijk tegen als groetende oogen van oude bekenden!

Hij gluurde van verre naar binnen, maar ofschoon hij achter het glas al wat beweging opmerkte, kon hij toch niets onderscheiden, en stond een oogenblik besluiteloos. Hij voelde zich als de verloren zoon, die na zijn erfdeel verbrast te hebben, in het ouderlijke huis terugkeert. Als een bedelaar keerde hij hier terug, waar hij eens het bevoorrechte kind van den huize geweest was. Uit stal en schuur klonken hem vroolijke geluiden tegen, geloei van het vee, gerammel met emmers en gereedschap, gelach van knechts en meiden, bedrijvig gekakel van in het hooi scharrelende kippen, prettig joelende kinderstemmen...

Hannes had zich wel onzichtbaar willen maken om als een geest het huis binnen te dringen, dat hij in jeugdigen overmoed dikwijls zoo fier was binnengestapt.

Hij naderde schoorvoetend; maar daar sprong de bandhond heftig blaffend op, zoodat alle kans om ongemerkt binnen te sluipen verkeken was. Uit deuren en vensters zag hij al verschillende oogen op zich gericht en hoofden te voorschijn komen. Gelukkig stond de voordeur op een kier; in twee, drie stappen was hij er binnen, en viel, zooals dat in ouderwetsche boerenwoningen gewoonlijk gaat, in eens met de deur in huis.

Rondom de groote vierkante tafel onder het raam zaten de baas en de vrouw met Mieke, wier roodgeweende oogen hem dadelijk opvielen, blijkbaar in ernstig beraad.

Bij zijn binnentreden schrok het drietal op.

‘Hannes!’ riepen ze alle drie als uit één mond, en Mieke sprong op met een heftigheid, dat haar stoel omviel. Schreiend drukte ze den weergevonden man aan het hart.

‘Hannes, zijde gij daor!’ riep ze snikkend. ‘Goddank, da'k oe weer zie.’ Ook Driek en zijn vrouw stonden op om hem hartelijk te verwelkomen, maar daar er tegelijk een paar kinderen, door het onverwachte bezoek aangelokt, naar binnen wilden komen, nam hij die eerst bij een arm en zette ze buiten.

‘Alloh, gaot in de schuur speulen! Ik zal oe wel roepen as 'k oe noodig heb,’ zei hij, deed de deur achter hen dicht en schoof er den grendel voor.

Zijn vrouw had inmiddels den omgevallen stoel weer overeind gezet en er nog een voor Hannes bijgeschoven, waarop deze afgemat was neergevallen. Het goede mensch wist niet recht wat ze zeggen zou, maar Driek sloeg, om de algemeene alteratie te temperen, een tuchtigen toon aan en zei:

‘Welzoo, Hannes! zijde eindelijk weer in 't vaderland verom! Nou, 't wier tijd as da' ge naor huis kwaomp. Da' ziede wel aon de vrouw.’

‘De Beekhoef mot verkocht worre, Hannes!’ riep Mieke, nog altijd wanhopig schreiend.

‘Is 't werachtig, Driek?’ vroeg Hannes, en staarde, zoo bleek als een lijk, zijn broer in 't gezicht.

Deze scheen een oogenblik als uit het veld geslagen door den wanhopigen blik van den ongelukkige, die daar uitgemergeld en hijgend in havelooze plunje voor hem zat en in wien hij ternauwernood zijn broer Hannes herkende. Hij keek hem een oogenblik meewarig, maar toch vorschend aan en knikte daarop zwijgend tot bevestiging.

‘God in den Hemel! wat moeten we dan aanvangen?’ riep Hannes en vestigde de ingezonken oogen smeekend op zijn ouderen broer, als zijn eenigen toeverlaat.

Maar Driek, ofschoon in zijn hart geneigd, hem onmiddellijk gerust te stellen, achtte het blijkbaar geraden, zich niet maar aanstonds zoo toeschietelijk te toonen. Hij wendde de oogen af en bedenkelijk voor zich starende zei hij:

‘Wa' ge nou mot aanvangen? Jao, daor zaoten we net over te dillebereeren me' Miekes... Mar hedde gij dan niks uit Brussel meegebrocht? Ik docht da' ge dacr zoo'n goeie zaoken maokte?’

Hannes voelde den steek en kromp ineen bij zijn vlijmende scherpte. Vroeger zou hij driftig opgestoven zijn; nu voelde hij zich als vernietigd en zag schroomvallig naar zijn broer op, om op diens gelaat te lezen of boosaardig leedvermaak hem aldus spreken deed. Maar het goedronde gezicht van den braven Driek teekende niets dan broederlijke belangstelling.

‘Spreek me niet van Brussel,’ zei hij daarop, ‘'t is een groote afzetterstroep... God gaf dat ik er nooit een voet gezet had en stilletjes bij de boerderij gebleven was.’

‘Kek,’ merkte Driek leuk op, ‘ik docht as da' ge van de boerderij niks hebben most. Ge het, meen ik, altijd gezeed, as dat er me' spikkeleeren veul meer te verdienen waor.’

‘Dat heb ik ook, maar 't was beter geweest, als ik jouw goeien raad gevolgd en me met hart en ziel op de boerderij toegelegd had... Daar heb ik spijt genoeg van.’

‘Ge ziet dus da' 'k oe tot oe bestwil geraoien heb: da' doe' me in alle geval plezier. Vroeger waor 't net of da 'k oe misgunde da' ge hooger op wondt. Ge waort te goed veur boer, ge kost wel anders in de wereld veuruit komen en ik wou oe mar van oe fortuin afhouwen, is 't nie? Kek, Hannes, da' ge zóó van me denken kos, heet me dukkels zeer gedaon.’

‘Ik heb gemeen, ik heb laag tegenover je gehandeld, Driek!’ riep Hannes, ‘ik verdien niet dat ik hier op het oogenblik als broer bij je in huis zit, want ik heb je zelf als een vlegel van mijn deur gestuurd. Maar laat dat vergeven en vergeten zijn. Ik heb er spijt van, meer dan ik zeggen kan. Ik was gek, ik verbeeldde me heel wat te zijn, en ik ben een mispunt, een ellendeling. Dat zie ik nou in, nou, dat het te laat is.’

‘'t Is nooit te laot om wijste worre,’ merkte Driek wijsgeerig op. ‘Een mensch mot leeren me' schaoi of me schaand.’

‘Maar ondertusschen heb ik mijn vrouw en kinderen ongelukkig gemaakt!’ En de afgetobde man, door al wat hij in de laatste dagen verduurd had en vooral wat hij in de laatste uren had moeten hooren, tot het uiterste gebracht, sloeg de handen voor de oogen, liet het hoofd op de tafel vallen en schreide evenals Mieke.

Dat was te veel voor den goeden Driek. Zóó ver had hij het niet willen laten komen. Aanstonds stond hij op om zijn broer op te beuren.

‘Heur es, Hannes,’ zei hij, ‘ge mot den moed nou nie hillegaor verloren geven. Alles kan nog best terecht kommen.’

‘Terecht komen?’ snikte Hannes, ‘en we moe en van de hoef af!’

‘Van de hoef af, da' he' 'k nie' gezeed. De Beekhoef wordt verkocht, mar witte wie ze koopt? Da' doe ik, en dan kunde gij baos blijven, as ge mar belooft as da' ge veurtaon bij de zaoken zult blijven. Eiges hoefde nie' achter den ploeg: da' za' 'k nie' van oe vergen. Ik zal oe mijn besten bouwknecht geven om den boel weer op streek te helpen, en ik beloof oe da' die de hoef gauw zal opknappen, as ge me' hum mar nie' en doet as ge me' Gradus gedaon het...’

‘Driek! Driek! hoe is 't mogelijk, dat ik je ooit heb kunnen wantrouwen! Mieke heeft het altijd wel gezeid, dat je het goed met ons meende, maar ik was gek! O, Driek! laat alles vergeten en vergeven zijn! Hoe zal ik je ooit voor zooveel goedheid kunnen danken!...’

De ongelukkige, door het edelmoedige broederlijk aanbod opeens uit zijn radeloozen angst verlost, had Driek wel om den hals willen vliegen en met beide armen aan zijn hart drukken; maar de kalme boer hield hem bedaard terug.

‘Niks te danken,’ zei hij; ‘wat ik veur oe doe, zoude gij ook veur mijn doen; da' zijn we as bruurs aan mekaore verplicht. Mar één ding motte me toch beloven, en da' is: da' ge oe alle spikkelaosies om hooger op te kommen uit het heufd zet.’

Hannes keek zijn ouderen broer ernstig en onderworpen aan.

‘Geloof, Driek,’ zei hij, ‘dat ik leergeld genoeg gegeven heb.’