De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

Het reuzen-luchtcarrousel op de Amerikaansche wereldkermis.

Wij weten nu eenmaal, dat in Amerika alles buitenmodelsch, buitengewoon is, en verwonderen kan het ons daarom niet, dat de wereldkermis - een Hollandsch woord, dat het Engelsche World's Fair op uitstekende wijze weergeeft - te Chicago ter herinnering aan de ontdekking van Amerika georganiseerd, zich van de tentoonstellingen der Oude Wereld door iets grootsch, iets reusachtigs, in één woord echt Amerikaansch zou onderscheiden.

Het door sommigen geopperde denkbeeld, een reuzentoren te bouwen, op het voorbeeld van den Eiffel-toren, die in 1889 de verbazing van heel Europa gaande maakte, kon dan ook den oorspronkelijken geest der Yankee's niet bevredigen. Dat ware copiëerwerk geweest, en zij wilden de geheele wereld iets origineels laten zien. Dat ze hierin geslaagd zijn, zal ieder toegeven, die het reuzen-carrousel op onze gravure beschouwt en zich de moeite geeft, de samenstelling en werking daarvan na te gaan.

Het Ferris' Tension Wheel - zoo genoemd naar zijn uitvinder, den heer Ferris - ontmoette in het begin grooten tegenstand, daar het van een zoo stoute opvatting uitging, dat zelfs veel Amerikanen aan de verwezenlijking daarvan twijfelden.

Ieder kent de luchtcarrousels, die op onze kermissen de grootste aantrekkelijkheid voor de jeugd vormen, en in weerwil van hun zeer bescheiden afmetingen, de bezorgdheid van veel ouders gaande maken. Welnu, de heer Ferris te Pittsburg besloot een rad van hetzelfde soort, maar van reusachtige afmetingen te vervaardigen. Het denkbeeld zelf reeds van zulk een gevaarte in beweging te brengen, was al stout genoeg, maar toch school niet hierin het meest verrassende van de merkwaardige monstermachine, doch in de wijze van samenstelling, die het tot een wonder der ingenieurskunst maakt.

De vraag, die bij de vervaardiging voorzat en dus het eerst uitgemaakt moest worden, was deze: Is het mogelijk, een rad van die afmetingen te vervaardigen, op het voorbeeld der wielen van een velocipède? Zullen de spaken het onzaglijk gewicht van den omtrek kunnen dragen? En zal ten slotte het gewicht van het heele rad niet zooveel wrijving op de kussens van de as verwekken, dat iedere beweging daardoor onmogelijk gemaakt wordt?

Verschillende ingenieurs, die door den heer Ferris werden geraadpleegd, verklaarden zijn plan voor onmogelijk. Zij verzekerden, dat er groote ongelukken door zouden gebeuren, en dat, was het al mogelijk het rad te vervaardigen, dit in geen geval zou draaien. De uitvinder liet zich niet ontmoedigen en vond ten slotte iemand, die er een kapitaal aan wilde wagen. Vijf en twintig duizend dollars waren noodig voor voorafgaande studiën, en, na een reeks van nauwkeurige berekeningen en na zich de medewerking van ervaren vakmannen verzekerd te hebben, besloot men, het rad volgens de uitgewerkte plannen van den heer Ferris te vervaardigen.

Het Ferris Wheel bestaat uit een dubbelen buitenwaartschen ring, die met een centrale as verbonden is door ijzeren stangen, in verhouding even dun als de spaken van het wiel eener velocipède. De as rust op twee gevaarten van reusachtigen vorm. Om het draaien van het rad te bevorderen is de omtrek der beide ringen getand. Zij pakken in de schakels van twee kettingen zonder einde, die elk door een motor van 1000 paardekracht in beweging gebracht worden. De buitenste middellijn van het rad is ruim 76 meter, de as rust op een hoogte van 41 ¾ meter boven den grond, zoodat de kruin van het rad een hoogte van 80 ½ meter bereikt.

Meer dan 4000 tonnen ijzer (de Amerikaansche ton staat gelijk met 1016 kilogram) zijn voor de vervaardiging van dit reuzenwerk noodig geweest; en van dit gewicht worden 2600 ton in beweging gebracht. De spaken, die het geheele gewicht van den buitensten ring dragen, welke 1700 ton weegt, zijn ongeveer 26 meter lang, maar slechts 6 ½ centimeter in middellijn. De as, waarop het rad draait, heeft 84 cM. middellijn en is 13.70 meter lang; ze weegt 56 ton en met haar naven 70 ton.

De wagens voor de reizigers bestemd zijn ten getale van 36. Zooals op onze gravure te zien is, zijn ze tusschen de twee ringen van het rad aangebracht en aan den buitensten omtrek vastgehecht door stalen spillen van 16 ½ cM. middellijn. Deze wagens zijn omtrent 4 meter breed, 8 lang en 2.74 hoog; zij bevatten elk veertig zetels, maar zouden zestig passagiers kunnen herbergen. De wagens zijn vervaardigd van dennehout, met geslagen plaatijzer bedekt en voorzien aan de beide lengtezijden met vijf vensters en aan de breedtezijde met een deur, alles van Fransch spiegelglas van een zoo sterke constructie, dat het de hevigste winden kan weerstaan. Elke wagen heeft zijn conducteur, die voor het in- en uitstappen zorgt en verder op alles het oog houdt. De wagens zijn, evenals het heele rad, met electrisch licht verlicht; 2000 gloeilampen worden voor dit doel gebruikt. Een reeks lampen is rond de velg van het rad geplaatst en een andere rij halfweg tusschen deze en de centrale as.

De vervaardiging van dit wereldwonder uit den nieuweren tijd, waaraan groote moeilijkheden verbonden waren, werd opgedragen aan de firma Mac Cain & C^ie te Chicago.

Er moest eerst een steiger gebouwd worden

[p. 100]

het reuzen luchtcarrousel op de amerikaansche wereldkermis.

[p. 101]

het testament, naar de schilderij van enders.

[p. 102]

ter hoogte van 70 meter aan weerszijden van het rad, waarvoor niet minder dan 165.000 meter hout benoodigd was.

Men begon met twee 27 ½ meter hooge torens te bouwen, die bovenaan door een platform vereenigd werden. Op deze hoogte gekomen, plaatste men op het platform kranen, door middel waarvan het overige van de stelling werd opgericht. Op een hoogte van omtrent 42 meter, overeenkomend met die van de as, hield men hiermee op, om nu eerst de helft van het rad te vervaardigen. Naar gelang van de behoeften werd nu de steiger hooger opgetrokken. De metalen stukken werden door middel van kranen, vier in getal met een arm van 17 meter, naar boven geheschen. Na de oprichting der torens werden twee kleine kranen voor het bijzonder gebruik der steigers aan het werk gezet. Vier elevators werden voor de plaatsing van het rad gebezigd en er waren twintig rollen touw elk van 1000 voet lengte noodig, wegens het ontzaglijk gewicht der stukken en de groote hoogte, waar zij in elkander gezet moesten worden.

Het moeilijkste gedeelte van het werk was het plaatsten der as, daar deze maar eventjes ruim 70 000 kilogram woog en naar een hoogte van bijna 42 meter moest vervoerd worden.

Zij werd naar boven geheschen door middel van acht takels van 61 centimeter met touwen van 5 cM. middellijn. Waarschijnlijk is deze as wel het zwaarste stuk, dat men ooit zoo hoog heeft moeten plaatsen.

Eenmaal gesteld, vergewiste men zich, dat de as gemakkelijk zou draaien. Daarna kwam het er op aan, het rad daarmee te verbinden. Men begon met beneden; de zware metalen stukken, die de buitenste kroon of omtrek van het rad vormen, werden een voor een aan de straalgewijze geplaatste stangen gehecht. Langzaam kwam de cirkel vol en de laatste secties, die elk meer dan 5000 kilogram wogen, moesten tot een hoogte van 82 meter vervoerd worden, om daar vastgeklonken te worden.

Toen dit alles klaar was, had men wel de mogelijkheid der constructie aangetoond, maar er bleef nog over te bewijzen, dat dit reusachtig rad aan den gang gebracht kan worden. Sommigen hadden de vrees geuit, dat de trillingen der straalstangen en hun geringe middellijn zich tegen elke beweging zouden verzetten of vreeselijke ongelukken na zich zouden sleepen. Anderen opperden het vermoeden, hetwelk wij reeds hebben aangestipt: dat het gewicht van het rad een zoo groote wrijving der as zou verwekken, dat elke beweging daardoor onmogelijk werd gemaakt. Maar geen enkele van deze pessimistische verwachtingen werd vervuld en den 21^en Juni jl. werd het Ferris Wheel ingewijd in tegenwoordigheid der kundigste ingenieurs en van de leden der pers van alle te Chicago saamgestroomde volken.

De opstijging in dit carrousel van zoo ongewone afmetingen heeft, zegt een ooggetuige, een heel bijzondere bekoorlijkheid; men voelt trillingen noch schokken, zooals in de carrousels op de kermissen, die men somtijds aan lieden, welke den oceaan moeten oversteken, aanbeveelt, om zich tegen het stooten en stampen van het schip te harden. Men ziet langzamerhand den grond onder zijn voeten verdwijnen; het prachtige panorama van het Michigan-meer, van de tentoonstelling en de stad ontrolt zich langzaam voor uw oogen; men heeft bijna de illusie van een opstijging in een luchtballon.

Zes groote perrons zorgen, dat het vervoer der reizigers vlug in zijn werk gaat; zij die naar beneden komen gaan langs den eenen kant weg, en zoodra de wagen leeg is, treden de nieuwe liefhebbers door de daar tegenovergelegen deur binnen. Wanneer alle wagens vol zijn, maakt het rad een volledige omwenteling zonder op te houden; daarna gaan de reizigers er uit, om voor anderen plaats te maken. De heele reis duurt twintig minuten; maar voor den zeker niet te hoogen prijs van 50 cent kan men twee omwentelingen meemaken en dus omtrent 40 minuten blijven zitten.

Bovendien zijn een paar Westinghouse-remmen aangebracht, die gelijktijdig op de beide velgen van het rad werken, waardoor in geval van nood het carrousel onmiddellijk tot staan gebracht kan worden.

Ten gevolge van de lichtheid der constructie geeft het Ferris Wheel weinig vat aan den wind. De omtrek is daaraan nog het meest blootgesteld, ten gevolge van de aanwezigheid der wagens. Men mocht dus vreezen, dat er tijdens de hevige winden, die dikwijls te Chicago heerschen, een ongeluk zou gebeuren. De ervaring heeft het tegendeel bewezen. Des Zondags 9 juli woedde boven de stad een hevige orkaan, die talrijke ongelukken veroorzaakte. De wind woei met een snelheid van 49 meter in de seconde (110 mijlen per uur) vlak op het rad; toch kwam geen enkel ongeluk voor en hebben verschillende personen, die met den uitvinder naar boven geklommen waren, verklaard dat men geen trilling van beteekenis gewaar werd.

Dit reusachtig gevaarte, op een wereldkermis in een Amerikaansche stad juist op zijn plaats, doet den uitvinder, den heer Ferris, alle eer aan; en, al zullen weinige onzer lezers er persoonlijk kennis mee kunnen maken, toch gelooven wij, dat de kennismaking met zijn afbeeldsel hun een aangenaam oogenblik zal verschaft hebben.