De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

[p. 41]

[Nummer 6]

Arnout.
Levensbeelden
door P.M. Bots, Pr.

toebereidselen tot de voorstelling, naar de schilderij van s. dahl.

Jonkheer Gustaaf van Olderswoude en zijn dierbare gade Josephine van Rosenburg leefden hoogst gelukkig en in den bloei des levens op hun kasteel Arentsburg. Een enkele telg, de zwartgelokte, thans twaalfjarige Arnout was hun door den hemel geschonken en op hem moesten eens de groote schatten en rijkdommen zijner ouders overgaan; van hem ook werd verwacht, dat hij de oude roemrijke traditiën zoowel der Olderswouden als der Rosenburgen zoude gestand doen, en heel zijn leven voor de eer der aloude Roomsche Moederkerk zoude opkomen. En inderdaad, de kindsheid van Arnout was naar deze groote vooruitzichten bewerkt en evenzeer met den godsdienst als met de liefde zijner ouders doortrokken geweest, en wel verre dat die godsdienst de jeugd van het kind verdonkerd had, had hij haar versierd en opgeluisterd. Evenals des avonds de zonnestralen zoo heerlijk tusschen de verspreide boomen van Arentsburg konden schitteren, en heel het kasteel met duizenden lichttinten konden verheerlijken, evenzoo hadden de hooge beginselen des Evangelies, zooals het beginsel van den naaste alles mee te deelen, van elkaar met eerbewijs te voorkomen, van het verfoeien aller karakter-laagheden, in één woord de beginselen van het eeuwig Sursum corda des Christendoms het jeugdig harte van Arnout reeds spoedig gevormd tot het hart van een waarachtig edelman. En daarbij kwamen dan nog zoovele geneugten, edele, zielverheffende geneugten, welke zijdelings met zulk een opvoeding als die van Arnout samenhingen. Genoot hij, de twaalfjarige niet reeds de vriendschap, de hartelijke, toewijdende vriendschap van den grijzen dorpsherder, in wiens parochie Arentsburg zich verhief? Zoo vaak was die goedige grijsaard met Arnout naar het hooge zangkoor der parochie kerk geklommen, en hij

[p. 42]

had daar den knaap in de eerste grepen op het kerkorgel en in de geheimen der Gregoriaansche muziek onderwezen. En dan al die heerlijke plaatverzamelingen en die miniaturen, welke op de eeuwenoude bibliotheek der pastorij werden bewaard! O neen, de winteravonden waren Arnout nooit lang gevallen, wanneer hij, met stiften en penseelen gewapend, de gouden majuskels van een oud handschrift had nagebootst, of de breede majestueuze lettervormen van een gothisch opschrift in het geheugen zocht te prenten. Aan Arnouts jeugd werd reeds het koninklijk schriftuurwoord vervuld: de ziel van den rechtvaardige is een voortdurend feestgetij.

En toch, er was een klein vlekje op alle de lichtzijden van Arnouts gemoed, er sprong een klein duiveltje rond in deze kinderziel. En welk dat duiveltje dan wel wezen zoude? O, het droeg schijnbaar niet eens een leelijken naam, het heette eenvoudig: de duivel der oppervlakkigheid. Men kon aan Arnout de moeilijkste zaak ter wereld vragen, en hij zoude die zaak onmiddellijk naar ieders genoegen beredderen, mits die zaak iets aantrekkelijks voor den knaap had, hetwelk hem als het ware bezielde en vurig worden deed; maar eigenlijke arbeid, volhardende toeleg bij een of ander dor en vervelend werk, dat ontbrak helaas! aan deze overigens zoo schoone ziel. Zoo kwam het dan ook, dat Arnout, wanneer hij door de schoonheid der kerkmuziek of der oude middeleeuwsche teeken- en schilderkunst getroffen werd, bij tijd en wijle in die genoemde heerlijke kunsten een belangstelling toonde, welke andere knapen schier nooit aan den dag leggen, maar was er sprake van het leeren der catechismus- of schoollessen, zie, dan was onze Arnout tegen de moeilijkheden van de verveling niet bestand, en hij was een der minst ontwikkelde kinderen der parochie Honingen.

Dit gebrek in Arnouts ziele ware door een verstandige leiding zeker grootendeels te verhelpen geweest. Men had daartoe slechts de methode te volgen, van iedere uitspanning des knaaps door eenigen noesten arbeid te doen voorafgaan, en men had zeer zelden dezen stelregel in Arnouts opvoeding moeten prijsgeven, maar wel verre dat de heer Van Olderswoude dit welgemeend advies van Arnouts leermeesters verlangde te volgen, wilde hij er niet eens van hooren spreken. En mama handelde al evenzoo. Onze lieve jongen - zoo zeiden papa en mama van Olderswoude tot elkaar - is juist, zooals wij hem verlangen; hij moet voor niets ter wereld nu reeds een oudvader worden. Later zal hij genoeg studeeren en dan zal het blijken, of Arnout niet degelijk is..

Helaas, de heer en vrouwe van Olderswoude, beiden lieden van gerijpten leeftijd en velerlei ondervinding, schenen zich zeker eenvoudig feit, wat zij dagelijks in hun lusthof voor oogen hadden, niet te herinneren, het feit namelijk dat de jonge uitspruitsels der boomen door de tuiniers van Arentsburg met een klein en zeer zacht verband werden geleid, maar dat volwassen boomen te eenenmale ongeschikt voor zulke leiding bleken te zijn.

II.

Arnout op het gymnasium in de naburige stad Vroenhoven! Nu bleek het toch wel, dat niet elk lekkend schip dadelijk maar tot schipbreuk is veroordeeld. O, het had wat in gehad, eer die gymnasium-zaak op orde was; mama had in vollen ernst aan haren eega voorgesteld, om met Arnout mede te verhuizen naar Vroenhoven, want, zoo sprak de moederlijke liefde, het zal, wanneer Arnout vertrokken is, voor ons wezen, alsof de zon des morgens niet meer is opgekomen. En buiten die scheiding nog, hoe vele andere zorgen! Met wie zoude Arnout wel kennis maken op zijn cursus? En zoude hij, althans met eenige hoop op slagen bij het eind-examen, de studiën kunnen volgen? En waar moest de knaap zijn tehuis hebben? Al deze vragen hadden langdurige bespreking genoten op Arentsburg, maar zij waren, zooals wij reeds eenigszins te kennen gaven zoowel naar genoegen van Arnout, als van zijn ouders opgelost In het huis van eene nicht zijner moeder vond Arnout een allerhartelijkst tehuis; hij was door zijnen vader, den heer Van Olderswoude, bijzonder aan twee katholieke leeraren van het gymnasium aanbevolen, en een heirleger van vrienden onder de geestelijken en onder de rechterlijke ambtenaren van het stadje Vroenhoven waren door hunnen vriend, den genoemden Van Olderswoude, aangeschreven, opdat zij mede een oogje in 't zeil zouden houden. Nu, Arnouts braaf gedrag beloonde al die moeite, en zelfs zijn studiën deden eenerzijds wel is waar niet vermoeden, dat Salomon ooit zijn tente dicht bij Arnouts bovenkamer had opgeslagen, maar ook anderzijds kon men zekeren welgemeenden toeleg en zeker beteekenend succes aan Arnouts pogingen niet ontkennen.

Zoo brak die laatste vacantie eindelijk na zooveel jaren van studie aan, die vacantie, waarin (zoo had papa reeds tijdig aan Arnout geschreven) hem vergoeding voor zijn moeite en zijn geslaagde studiën zoude gegeven worden. En papa hield woord, tot groote vreugde van mama. Twee keurige hitten, uit Silezië ontboden en gekocht, waren enkel voor Arnouts genoegen op Arentsburg aangekomen; als een volleerd jager trok Arnout met papa en de aanzienlijkste burgers van Honingen op de jacht, in keurig jachtcostuum en onberispelijk hooge laarzen; alle oude vriendjes van Arnout werden ten koste van papa op een feestmaal verzocht; kortom, de jeugdige overwinnaar van woordenlijsten en themata zag op geheel bijzondere wijze Goethes uitspraak vervuld:

Grauw ja! is alle theorie,

Doch groen des levens gulden boom.

En deed deze breede opvatting van ouderlijke belooning nu geen schade aan den eenvoud van Arnouts jongelingsziele? Neen, naar de gewone menschelijke beoordeeling scheen juist Arnouts zielenadel onder alle die hartelijkheden zijner ouders toe te nemen. De flink ontwikkelde jongeling mocht een kind in eenvoud, een Aloysius in onschuld worden genoemd, en de uitingen van dat ridderlijk, jong gemoed hadden iets hemelsch, iets zielsverblijdends voor iedereen, even alsof men een heilig seminarist van zijn heerlijke levensidealen spreken hoort. Zeer eigenaardig kwam dit ziele-element van Arnout te voorschijn, toen onder de genoemde vacantie, waarna geen gymnasiumstudie meer volgen zoude, Arnouts verjaardag was gevierd en hij, in den laten zomeravond, nog een wijle met zijne ouders alleen onder een breeden plataanboom nederzat. In de vervoering harer vreugde had zijn lieve moeder Josephine van Rosenburg, die naast haren fieren zoon was neergezeten, een wijle Arnouts hand in de hare genomen, en nadat men eerst eenige gedachten gewisseld had over de heerlijkheid van Gods schepping in dit vreedzame en stille avonduur, over de dwaasheid dier ongelukkigen, welke het menschelijk levensgeluk in allerlei uitspattingen zoeken, terwijl juist het zoete nadenken van een ontwikkeld verstand alle zingenot overtreft, bestond Arnouts moeder het, aan haren zoon deze vraag te doen: ‘Maar, Arnout, waaraan zoudt gij nu wel het meeste uw ontwikkeling in de studiën toeschrijven? Gij hebt toch veel gewonnen op uwe jongere jaren?’

Inderdaad, het antwoord van Arnout klonk toen als een antwoord van Sint Augustinus te Ostia, aan de hand zijner vrome moeder, de heilige Monica. ‘Mama,’ zoo ving Arnout zacht sprekend aan, ‘ik vrees thans dat ik u en papa in den waan zal brengen, dat ik een man van fantasieën zal worden. Ziedaar aan het firmament, lieve Mama, daar wordt nu langzamerhand de eene ster na de andere ontstoken, en toen ik dit zooeven zwijgende aanschouwde, toen gaf mijn hart mij eensklaps de gedachte in: de hemel is Gods troon, daarom is hij nooit zonder verlichting. Welnu, zoo verging het mij ook in Vroenhoven. De vrome Franciscaan, dien ik voor biechtvader had uitverkozen, en aan wien ik wel eens klaagde over de moeielijkheid mijner studiën, placht mij, zooals ik mij nog zeer goed herinner, altoos te zeggen: ‘Leef braaf, Arnout, leef braaf in meer dan gewonen zin, dan zal uw studie altoos gelukken: de ziel toch van een heilige wordt de troon van den heiligen Geest, de troon van God die geene duisternissen kent.’

Zoowel de heer als mevrouw Van Olderswoude hadden gezwegen na dit woord van Arnout, en ook Arnout zelf zweeg na zijne verklaring. Allen bleven hier eerst een wijl onder de zoete betoovering van de harmonie, die het firmament daarboven en het onschuldig hart hier beneden aan elkander verbond. Eerst toen Arnout zijn eene nog vrije hand op den schouder zijns vaders neerlegde, toen keerde de heer Van Olderswoude een zeer liefdevollen oogslag tot Arnout en zeide: ‘Arnout! gij brengt mij de zegening van vader Jacob te binnen: De geur van mijn zoon is als de geur van eenen vollen akker, dien de Heer gezegend heeft.’

Voorwaar, dat woord van den heer Van Olderswoude, dat woord hetwelk door zijne, eega werd bezegeld, toonde wel op eigenaardige wijze die vervoering der ouderliefde,

Die lente roept bij éénen bloesemknop!

En toch wie van ons, allen menschen met gebreken, wie zoude hier de eerste steenen durven werpen? Wie zouden op ruwe wijze hier den staf durven breken over vooroordeel en blindheid?

III.

Tempora mutantur et nos mutamur in illis, de tijden veranderen en wij menschen veranderen mede. Er zijn slechts een vier, vijftal jaren verloopen sedert ons laatste toeven op Arentsburg en toch hoeveel verandering bracht er dat korte tijdsbestek. Josephina van Rosenburg, de edele echtgenoote en moeder, is niet meer. Kort na ons laatste toeven op Arentsburg, midden in de verwachtingen des levens, toen het glorielicht van haren Arnout daar scheen door te breken, legde de onverbiddelijke dood zijne ijskoude hand op deze gelukkige, en al haar aardsch geluk was als een spinneweb vaneen gescheurd. Gelukkig echter was Josephina nog een andere rust weggelegd dan die van een gelukkig huwelijk op aarde; kalm en vol vertrouwen had de stervende zich in de armen van Hem geworpen, die met den prijs van zijn hartebloed ook deze ziel van alle slavernij had vrijgekocht, en in Wien alle liefde voor kinderen en echtgenoote gereinigd wordt en tot hoogere orde opgevoerd.

Intusschen had deze dood den heer Van Olderswoude zeer geknakt. Ofschoon toch deze edelman ternauwernood zijn vijftigste jaar heeft volbracht, zoo dekt hem reeds het zilverwit van den ouderdom, en gebogen, gebogen naar die aarde, waarin wij allen moeten rusten, gaat Olderswoude daar henen. En ach, de uitwendige veroudering is hier nog slechts een kleine vertolking van de groote zielsverwoesting, want al is het gewone verloop der droefenis, bij het verlies van onze naaste betrekkingen de slijting en de genezing der smarte bij het voorbijgaan van maanden of jaren, in het gemoed des heeren Van Olderswoude had dat verloop een veel treuriger gang. Iets doodends, iets wat aan heidensche onverschilligheid voor alle lief en leed had kunnen doen denken, had zich als een ijskorst om het hart des bedroefden gesloten en hem tot een dier diep ongelukkige menschen gemaakt, wier lijden door de meesten hunner evennaasten niet eens begrepen wordt

Gelukkig leefde en arbeidde Arnout nog, en al meende bij het overlijden zijner gade ook de heer Van Olderswoude, dat zelfs Arnouts toekomst hem nu altoos onverschillig zoude blijven, zie, na weinig tijds bleek toch het tegendeel. Immers toen Arnout er van sprak,

[p. 43]

academische studiën te gaan maken, had de heer Van Olderswoude weder iets gevoeld van de aloude belangstelling in den roem van zijn huis en zijner voorvaderen. En zoo was dan nu Arnout reeds geruimen tijd onder Minerva's zonen opgenomen, en eenmaal zoude hij als meester in de rechten zich de lauweren van doctoraat en promotie om de slapen slingeren; dit alles - zoo had Van Olderswoude bij het scheiden aan zijnen zoon erkend - dit alles zal mij ten minste in mijn ouderdom hier op Arentsburg weer vrede doen nemen met een leven, hetwelk ik bij mama's dood eerst geheel en al verwoest achtte. En zoo is te allen tijde de hopende mensch geweest. Ternauwernood heeft de hemel hem door een of anderen slag als verpletterd, of Gods goedheid doet ook weder een bloempje van vreugde ontluiken. Ja terwijl de mensch nog meent wanhopig te zijn, doordringt de genezende geur van het liefelijke bloempje reeds zachtkens heel zijn wezen.

Maar ach, mijn lezer, wie zal dan de ware woorden vinden voor de zielesmart, welke telkens en telkens opnieuw als genoodzaakt wordt het bloempje der hope weder te vertreden! En zoo is het hier in mijn verhaal. Arnout is nu reeds drie jaren aan de academie, maar trots alle vaderlijke zorgen voor toezicht en bewaking, vordert Arnout nu niet het minste meer met zijn studiën; van tijd tot tijd ontving de heer Van Olderswoude allerlei aanzoeken van Arnout om altoos meer geld, maar van eenig examen of graadverwerving hoorde de bedroefde vader niets. Bij iedere vacantie verzekerde Arnout, dat het volgend studiejaar hoogst waarschijnlijk papa zoude tevreden stellen, maar meer dan dit losse, onbeduidende gezegde gaf de eenmaal zoo rondborstige jongeling niet te vernemen. En hoe kon het eigenlijk anders? Onze goede, onze hartelijke gymnasiast was helaas! aan de academie de prooi geworden van eenige ellendelingen, die zooals zij zeiden, hem, den rijken zoon en erfgenaam van Arentsburg, eerst leeren zouden wat leven is. Geruimen tijd had Arnout nog den strijd aangebonden tegen deze droeve verzoekingen, welke de assche zijner arme moeder, om zoo te spreken, kwamen storen, maar om in dien feilen levensstrijd, die hier gestreden moest worden, te kunnen overwinnen, was een ijzeren volharding noodig geweest, een wilskracht, die door niets af te matten ware, zoodra zij eenmaal besloten had het gezelschap der boozen, trots alle aanlokkelijkheden, te mijden. Die degelijkheid, die zelfverwinning, Arnout bezat haar niet, ja, het scheen zelfs dat zijn aangeboren hartelijkheid hem hierin tot de grootste vijandin was geworden. Zoodoende was alle strijd hier spoedig in neerlaag veranderd; de studie en de academische lessen waren Arnout een gruwel geworden, maar het dobbelspel, eenige woeste wapenoefeningen, en helaas! een zeer groote verkwisting was, binnen weinige maanden, hem zoozeer tot behoefte geworden, dat hij geen grooter ramp meer kende, dan ter wille van zijns vaders penningen, eenige dagen der maandenlange vacantie op Arentsburg te moeten slijten. O quantum mutatus! Aan den vuurgloed van Arnouts rijk gemoed verwarmen en koesteren zich nu een geheele kring van zekere lieden, lieden vol van het grofste egoïsme, lieden met Judasmerken in de gelaatstrekken; maar voor den ouden, welmeenenden vader begon het liefdevonkje in Arnouts harte hoe langer hoe flauwer te glimmen, ook al deed die grijze vader schier de u terste pogingen, om het kleine vonkje nog eens tot den ouden laaien en vroolijken gloed aan te blazen.

Nu is het winter en terwijl de oude heer in de voorzaal van het kasteel op zijn antieken zetel nederzit, jaagt Februari hare sneeuwvlokken tegen de ramen van het verwarmde vertrek, en ruw loeit de rukwind in den schoorsteen. Tusschen al de barheden van dat weder doet de brievenbezorger den klopper van de kasteelpoort dreunen en weldra overhandigt een oude huisknecht den heer Van Olderswoude eenen brief. De grijsaard beziet den brief ter nauwernood of hij verzucht al treurende: Alweder hetzelfde postmerk! Ja, alweder dat zelfde postmerk der academie-stad, want al had de noode bezwijkende ouderliefde den heer Van Olderswoude bij den aanvang des jaars nog meer bewogen, een vrij aanzienlijke somme gelds bij zijn gelukwenschen aan Arnout op te zenden, er ging toch tegenwoordig schier geen dag voorbij, waarop de teleurgestelde schuldeischers van Arnout in de academie stad hunne vorderingen niet opzonden naar den heer Van Olderswoude op Arentsburg. En al die vorderingen, wat giftigen bijsmaak hadden zij. Overal riepen de woorden den lezer tegen, dat hier schulden werden vermeld, niet van buitengewone behoeften, niet eens van een kostbaar allerridderlijkst leven, helaas neen, de woeker van den gewetenloozen geldschieter, de schande van brooddronkenheid, zij waren hier aan het woord.

Wat zoude de bejaarde vader, de deftige heer Van Olderswoude beginnen? Ach, zoo dacht hij, waarom nam toch de hemel mijne Josephine weg? Vaders, het is waar, zij hebben de geschiktheid tot bevelen, zij trekken de groote lijnen van het levensgeluk voor de oogen hunner kinderen af, zij eischen gehoorzaamheid en beroepen zich op hun macht, maar het verwinnen der harten, zonder hetwelk alle gehoorzaamheid en navolging slechts slavernij en huichelen is, dat verwinnen der harten is alleen het werk der teederheid, der heilige moederliefde. Maar, zoo besloot de heer Van Olderswoude vol treurigheid, hoezeer ik mijne gade in deze zaak misse, er moet een einde komen aan den toestand, ik zal mijn reis aanvaarden.

Deze laatste woorden van den heer Van Olderswoude stonden in verband met een vroeger plan des grijsaards, hetwelk ook zijn boezemvriend, de parochie-pastoor, had goedgekeurd en hetwelk hierin bestond, dat de heer Van Olderswoude in eigen persoon en onverwacht ter academie-stad zoude reizen en Arnout gaan verrassen. Naar omstandigheden zoude dan verder worden gehandeld. Helaas! Wat schouwspel, wat treurigheden gaat de arme vader te gemoet. Gewis, Van Olderswoude, indien uwe diepbetreurde echtgenoote in dit uur haar graf verlaten mocht en nog eenmaal, als weleer, aan uwe zijde konde staan, zij, de edele, zij de barmhartige bij uitnemenheid, zij zoude bloedige tranen schreien over uw zieleleed en alles beproeven om Arnout te winnen. Maar ook, arme Vader! O, indien zij, die het oordeel Gods reeds heeft doorstaan, in dit droeve uur herleefde, zij zoude tusschen de tranen van het diepste medelijden ook tranen schreien over vroegere tekortkomingen en dwaze voorliefde, en woorden zoude zij lispelen van het droevigst zelfverwijt, woorden over het wind zaaien in het oppervlakkige kind en van het storm oogsten in den verwilderden jongeling.

(Slot volgt.)