De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

Raad van Drieën in het oude Venetië.

Van het begin der veertiende eeuw af had zich in de Venetiaansche republiek meer en meer de heerschappij der edelen gevestigd en tot haar verdediging een geheim gerechtshof in het leven geroepen, dat eeuwen lang de schrik was van de burgers der groote handelsrepubliek. Het was de beruchte Raad van Drieën, die uit den Raad van Tienen gekozen, tot taak had, voor de veiligheid van den staat te waken en elk verzet tegen de bestaande wetten in de kiem te verstikken.

Met groote macht toegerust, vormde dit gerechtshof, even geheimzinnig welkend als het oude veemgericht der middeleeuwen, weldra het hoogste staatsgezag, waarboven maar in schijn de doge in den glans zijner heerlijkheid troonde. Men wist dat dit vreesdijk gerechtshof krachtens de staatsinrichting bestond; maar niet wie door den Raad van Tienen als leden daarvan waren aangewezen. Men vernam de vonnissen, doch deze droegen enkel de onderteekening van den secretaris. Men zag de lijken der in het openbaar terechtgestelden voor het Dogenpaleis, maar aangaande hun proces had men niets gehoord. Als een bovenmenschelijke macht heerschte het tribunaal over allen in de Venetiaansche republiek. Zelfs de drie staatsinquisiteuren waren elk afzonderlijk voor hun eigen gemeenschappelijk schrikbewind niet veilig; want er was nog een benoemde plaatsvervanger, dien twee der inquisiteuren zich konden toevoegen om, als dit hun dienstig scheen, over den derde recht te spreken.

Twee van het driemanschap bleven een jaar in functie en droegen als teeken hunner waardigheid een zwarten tabberd; de derde inquisiteur was in het rood gekleed en maakte als bijzondere raad van den Doge maar acht maanden deel van het gerechtshof. De rechters waren bij hun procedure aan geen anderen regel gehouden dan de overeenstemming hunner meening; de middelen tot opsporing der misdaad, het oproepen van getuigen, de aanwending van folteringen om bekentenissen af te persen, de keus der straffen de geheime of openbare voltrekking van het vonnis, dit alles was aan hun volkomen onverantwoordelijke willekeur overgelaten. Spionnen in alle lagen der bevolking, tot in den Raad van Veertigen en den Raad van den Doge toe, stonden te hunnen dienste; geheime agenten waren overal in de stad en daarbuiten voor hen werkzaam en geheime, onbekende beulen of gehuurde sluipmoordenaars, zoogenaamde bravi, altijd bereid hun bevelen te volbrengen of hun wenken op te volgen.

Door deze geduchte instelling heeft ongetwijfeld de republiek Venetië hare aristocratische regeering zoo lang in ongeschokte vastheid kunnen handhaven en men moet den Raad van Drieën ter eere nageven, dat hij zijn strengheid over het algemeen meer tegen de eer en heerschzucht van den adel, dan wel tegen het buon popolino, het goede volk liet gelden.

de raad van drieën in het oude venetië, naar de schilderij van c. von piloty.

Een van de eersten, die den schrikkelijken Raad van Drieën, nog vóór deze staatsinquisiteuren genaamd werden, ten offer vielen, was de zes en-zeventigjarige doge Marino Falieri. Deze had, om zich te wreken over een beleediging, zijn jonge vrouw door een der drie rechters aangedaan, een samenzwering gesmeed met enkele lieden uit de laagste volksklasse, ten einde het schrikbewind omver te werpen van een aristocratie, wier trots en dwingelandij hem al sinds lang geërgerd hadden.

De nacht van den 15en April 1355 was aangewezen om de aan zienlijkste edelen van Venetië, gelijk alleen in den Raad van Veertigen en den Raad van Tienen zitting mochten hebben, uit den weg te ruimen. En deze slachting moest bekroond worden door een omwenteling in de heele staatsregeling in het belang van het volk. Maar daags te voren kreeg de Raad van Drieën door zijn spionnen de lucht van het complot. De deelnemers uit het volk werden onmiddellijk zonder vorm van proces opgehangen; om over den doge recht te spreken voegden de rechters zich nog een aantal van de voornaamste edelen toe. Den 17en April werd Falieri op de binnenplaats van het Dogenpaleis onthoofd. Zoo toonde het gerechtshof, door een voorbeeld van kort recht te stellen, dat ook de hoogste persoon in den staat aan zijn oordeel onderworpen was.

Een anderen doge, Francesco Foscari, overkwam het dat de secretaris van den Raad van Drieën hem met grooten eerbied op de knieën het decreet overreikte, waarbij zijn zoon als gevaarlijk voor den staat ter dood veroordeeld werd, en hij kon de voltrekking van het vonnis niet verhinderen.

Een jong edelman met name Giovanni Moncenigo, had het ongeluk, bij gelegenheid van een operavoorstelling te Venetië, in drift twee pistoolschoten te lossen op de gebroeders Foscarini, die daardoor gewond werden. Hij vluchtte opstaanden voet. Tevergeefs poogde men, wegens de jeugd van den nog eerst twee-en-twintigjarigen man en wegens de verdiensten van zijn geslacht, hetwelk de republiek al vier doges had opgeleverd, den Raad van Drieën gunstig voor hem te stemmen. Zijn jonge vrouw smeekte voor hem om genade, de Foscarini's zelf wezen hooghartig de rechterlijke vervolging af.

Maar de Raad bleef onverbiddelijk en zijn uitspraak deed de Venetiaansche aristocratie sidderen. Want Moncenigo werd van zijn adel vervallen verklaard en bij verstek ter dood veroordeeld; zijn goederen, ook die welke hij nog te verwachten had, werden verbeurd en alle overeenkomsten, die hij in de laatste zes maanden had aangegaan en waaronder ook zijn huwelijkscontract behoorde, voor nietig verklaard. Verder werd aan ieder, die hem dood of levend in handen des gerechts leverde, een aanzienlijke belooning toegezegd alsmede kwijtschelding van straf voor elke soort van vergrijp, hetzij voor hemzelven hetzij voor een ander persoon. Alle gemeenten in de provinciën ontvingen bevel hem aan te houden, en in geval hij binnen haar gebied gepakt werd tot zijn arrestatie haar politiemacht beschikbaar te stellen op straffe voor de besturen van tot de galeien veroordeeld te worden. Geen onderdaan der republiek, geen bloedverwant van den veroordeelde mocht hem zien, hem spreken, hem schrijven, gemeenschap met hem onderhouden of hem op eenigerlei wijze hulp verkenen, als hij zich ten minste niet aan verbeurdverklaring van zijn vermogen en tienjarige galeistraf met ketenen aan de voeten wilde blootstellen. Wie maar in het voordeel van den beschuldigde durfde spreken, beliep een geldboete van twee duizend dukaten, en om alle mogelijkheid af te snijden dat deze strenge uitspraak ooit verzacht zou worden, werd ze voor onherroepelijk verklaard en nog versterkt door de toevoeging dat op den overtreder alle andere straffen van verbanning en vogelvrijverklaring toepasselijk zouden zijn.

De Raad van Drieën wilde zich vooral gevreesd maken in de oogen van den adel, omdat deze in Venetië de heerschende kaste was, en ook in de oogen van het volk, opdat het elke poging tot verzet schuwen zou. Daarom was het zijn vast beginsel, nooit een eenmaal geveld vonnis te wijzigen, nog minder het door gratie op te heffen. Dit moest dienen om de overtuiging te vestigen dat het gerechtshof onfeilbaar was. Zelfs in gevallen van bewezen dwaling der inquisiteuren, bepaalde onrechtvaardigheid of overdreven strengheid van hun vonnis kwamen zij daar niet op terug en de poging alleen, om een verzachting van het vonnis te verkrijgen, was zelfs voor de

[p. 22]

leden der aanzienlijkste families niet zonder gevaar. Want de Driemannen duldden niet, dat iemand zich eenige critiek op hun geheimzinnige werkzaamheid veroorloofde, al was hij de aanzienlijkste en verdienstelijkste burger van den staat, ja een raadsheer of de doge zelf. Tegenover de burgerlijke rechtbanken, die drie in getal waren en wier leden uit de raadsheeren gekozen werden, toonden zij zich zoo naijverig mogelijk op hun voorrecht van onbetwistbare onverantwoordelijkheid. Zij ontzagen zich niet, wanneer hun het vonnis eener dergelijke rechtbank mishaagde, dit krachteloos te maken, en wel meestal eenvoudig door den persoon, van wien dat afhing, te doen verdwijnen, hetzij de beschuldiger of de beschuldigde. Een wenk - en hij kwam in de onderaardsche holen of onder de looden daken van het Dogenpaleis terecht; een bevel aan den cipier - en de ongelukkige werd gewurgd en in het kanaal geworpen, dat dicht voor de onderaardsche gevangenissen zijn troebel water in de Lagunen uitstortte.

De dood stond in hun dienst, zoodra zij hem in hun kring opriepen; en waar het gold, de orde te Venetië te handhaven, een politiek verdachte onschadelijk te maken, die misschien in de provincie met een der Italiaansche nabuurstaten konkelde, of door een bloedige daad van gerechtigheid een schrikwekkend voorbeeld te stellen, daar aarzelden zij niet, openlijk of heimelijk hun vreeselijk vonnis te laten voltrekken.

Den prins van Craon werd, terwijl hij zich te Venetië ophield, zijn beurs ontstolen. In zijn ergernis daarover liet hij zich een beetje schamper uit over de Venetiaansche politie en waagde te zeggen, dat zij er meer werk van maakte, de vreemdelingen te laten bespionneeren, dan dat ze voor hun veiligheid waakte. Eenige dagen daarna verliet hij de stad. Maar toen de gondel, waarin hij afvoer, zich een eind van den Venetiaanschen oever verwijderd had, hielden de roeiers plotseling op en gaven op de vraag van den prins, wat dat beduidde, vreesachtig ten antwoord, dat zij niet verder mochten varen, omdat de politiegondel hen met het roode sein te gemoet kwam. De prins, die zich zijn onvoorzichtige woorden herinnerde, voelde zich allesbehalve op zijn gemak, nu hij misschien tusschen hemel en zee weerloos aan Venetiaansche bravi zou overgeleverd zijn. Inderdaad kwam de politiegondel nader en de commandant noodigde den prins uit, ze met zijn eigen vaartuig te verwisselen. Goedschiks of kwaadschiks moest hij aan die uitnoodiging gevolg geven.

‘Signore,’ dus sprak hem aan boord onmiddellijk een man aan, ‘is u niet de prins van Craon?’

‘Ja.’

‘Werd u niet verleden Vrijdag bestolen?’

‘Ja, signor.’

‘Voor welk bedrag?’

‘Vijfhonderd dukaten.’

‘Waar waren die in?’

‘In een groenzijden beurs.’

‘Heeft u vermoeden op iemand, die den diefstal kan gepleegd hebben?’

‘Op een dienaar, dien ik genomen had.’

‘Zou u hem erkennen?’

‘Zonder twijfel.’

Onmiddellijk stiet de geheimzinnige man een haveloozen mantel, die voor zijn voeten lag, weg en daaronder werd een lijk zichtbaar. Het hield een groenzijden beurs in de hand.

‘Hier is de dief,’ zei de dienaar van den Raad van Drieën; ‘en hier is uw geld; neem het terug en reis verder. Maar let wel op, dat men niet terugkeert in een land, welks goede regeering men miskend heeft.’

Een dergelijke geschiedenis verhaalt Schiller in zijn Geisterseher. De daarin voorkomende prins, die in een koffiehuis op het St Marcusplein door een Venetiaan zwaar beleedigd was en na diens bedreigingen luid klaagde, dat hij zijn leven niet meer zeker was, werd kort daarop door een paar ambtenaren der staatsinquisitie afgehaald en eerst naar een kanaal geleid. Daar wachtte hem een gondel, waarin hij moest plaats nemen. Vóór hij met zijn geleider uitstapte, werden beiden geblinddoekt, waarna men ze een groote steenen trap op leidde, en vervolgens door een lange gang, die over gewelven liep, zooals zij konden opmaken uit den klank hunner voetstappen. Eindelijk kwamen zij voor een andere trap, langs welke zij zes en twintig treden naar beneden daalden. Hier werd hun een zaal geopend, waar men den blinddoek weer van de oogen nam.

Zij bevonden zich in een kring van eerbiedwaardige oude mannen, allen in het zwart gekleed; de heele zaal was met zwart laken behangen en spaarzaam verlicht. Er heerschte een doodelijke stilte in de vergadering, wier aanblik op de binnentredenden een ontzagwekkenden indruk maakte. Een der grijsaards, vermoedelijk de opperste staatsinquisiteur, na derde den prins en vroeg hem met ernstige plechtigheid, terwijl hij hem den Venitiaan voorstelde:

‘Herkent gij dezen man voor denzelfden, die u in het koffiehuis beleedigd heeft?’

‘Ja,’ antwoordde de prins.

Daarop wendde deze zich tot den gevangene:

‘Is dit dezelfde persoon, dien gij van avond wildet laten van koud maken?’

De gevangene kon het niet loochenen.

Onmiddellijk ging de kring uiteen, en met ontzetting zag de prins den Venetiaan het hoofd van den romp vliegen.

‘Ga nu,’ zei de inquisiteur met onheilspellenden nadruk, terwijl hij zich tot den prins wendde, ‘en oordeel in het vervolg niet meer zoo voorbarig over de justitie in Venetië.’

Tallooze dergelijke geschiedenissen zijn nog bewaard gebleven, die de eeuwenlang ongeschokt genandhaafde heerschappij van den adel in Venetië met haar draconische justitie zoowel in haar eigenaardige, fantastische grootheid als in haar gruwzame strengheid kenschetsen.

Onze gravure, naar de schilderij van Piloty, stelt ze ons treffend voor oogen. Wij bevinden ons in den Raad van Drieën op het oogenbik dat een drietal bravi rekenschap komen geven van de vervulling der hun opgedragen bloedige taak. De een vertoont de bewijzen door de kleeren van den vermoorde uit te spreiden, de andere wachten op het hun toegewezen loon. De secretaris is belast, hun dat in dukaten uit de cassette voor te tellen. De man in het rood achter het kruisbeeld ziet met koele bedaardheid het afschepen der beulen aan; een van de mannen in het zwart houdt misschien nog met zijn geweten raad of het algemeen welzijn inderdaad dit slachtoffer wel gebiedend geëischt heeft, terwijl de derde, die achteloos met den stok de kleeren van den vermoorde oplicht, misschien bij zich zelven tot de bravi zegt, wat in Shakespeare's Richard II Bolingbroke den gehuurden koningsmoordenaar toevoegt: ‘Neem voor uw moeite de schuld des gewetens, maar reken noch op mijn dank, noch op mijn hulde.’

Het eens zoo trotsche staatsgebouw der Venetiaansche republiek viel met al zijn instellingen opeens in puin, toen onder het gejubel van het opgewonden volk den 12^en Mei 1797 het aangerukte leger Fransche republikeinen zegevierend Venetië binnenstok. Het eerste wat de Fransche veroveraars deden was de verwoesting van de kerkers der inquisitie. Op de plek, waar zij eenmaal gestaan hadden, werd een gedenksteen geplaatst met het opschrift:

‘Kerkers der aristocratische barbaarschheid van den Raad van Tienen, door het voorloopig gemeentebestuur verwoest in het jaar I der Italiaansche vrijheid, 25 Mei 1797.’

Den 4en Juni werd ook het ‘gouden boek,’ dat de naamlijst der tot ambten benoembare Venetiaansche nobili bevatte, plechtig onder een vrijheidsboom verbrand.

Sic transit gloria mundi.