De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

[p. 17]

[Nummer 3]

grootmoedertje.

[p. 18]

De Juf,
door J.J.F. van Zeijl.
(Vervolg.)

Antoinet woonde in een der straten aan het nieuwe gedeelte der residentie, waar zij meende dat hare armoede kon verborgen blijven. De inrichting van het huis, waar zij woonde, bewees den bezoeker reeds dat daarbinnen geen weelde kon heerschen. De voordeur, die bijna altijd openstond, gaf een ongeverfde trap te zien, welke tot naar de derde verdieping geleidde. Elke etage werd door twee gezinnen - het eene voor, het andere achter - bewoond.

Antoinet had de beide achtervertrekken in huur, waarvan het eene tot keuken was ingericht. Noch in het eene, noch in het andere vertrek was eenig voorwerp aanwezig, dat maar eenigszins naar weelde zweemde. Zelfs de kleine snuisterijen, waarmede een jong meisje, hoe arm ook, hare woning opsiert, werden er gemist. Een potje bloemen of een vogel in zijn kooi vroolijkte deze treurige woning niet op. Uit alles sprak het sombere en naargeestige karakter van de bewoonster, die de kunst van glimlachen zelfs scheen verleerd te hebben.

Antoinet lag op een bed, dat bijna den naam daarvan niet verdiende. Zij zag er doodelijk bleek uit, hare ademhaling was zeer on geregeld. Men kon het haar aanzien, dat zij ernstig ziek was.

Aan het hoofdeinde van het bed der zieke zat eene vrouw, wier haren vergrijsd waren en wier gelaatstrekken een sprekende gelijkenis met die der zieke vertoonden. Op eens stond zij zonder gerucht te maken op en wierp een onderzoekenden, maar tevens smartelijken blik op het jonge zieke meisje. Deze ontwaakte. Haar slaap scheen haar niet verkwikt, maar integendeel afgemat te hebben.

‘Antoinet,’ zeide haar de oude vrouw, ‘gij moet moed houden, wij zullen deze nieuwe beproeving wel weer te boven komen. De dokter heeft mij verzekerd, dat het slechts van u afhing te genezen. Gij moet die sombere, droefgeestige gedachten van u afzetten, die al zijn pogingen vruchteloos maken.’

‘Als ik maar kon, moeder.’

‘Waarom zoudt gij niet kunnen? Ik kan niet gelooven, dat de moed u geheel en al ontvallen is. Daarvoor hebt gij reeds te veel blijken van moed gegeven.

‘Toen uw vader begraven werd, scheen onze toestand hopeloos. Ik wanhoop echter niet. Ik weet dat twee personen, die elkander innig liefhebben, veel tegenspoed kunnen verduren. Wij bleven immers bij elkander om met en voor elkander te leven.

‘Zonder morren aanvaarddet gij de zware taak, die uw lot geworden was. Door uw arbeid konden wij in ons onderhoud voorzien. Nauwgezet vervuldet gij uwe plichten. Gij waart opgeruimd en tevreden. Dit schonk mij moed.

‘Weg is thans die opgeruimdheid, die tevredenheid. Daardoor en daardoor alleen zijt gij thans aan het ziekbed gekluisterd.’

‘Moeder, waartoe dienen al deze verwijten? Ik kan die gedachten niet van mij afzetten. Ik gevoel het maar te wel hoezeer mijn zwartgallig humeur op mij en op alles drukt.

‘Gij weet niet hoezeer het mij hindert, dat ik uw ouden dag niet kan opvroolijken, maar in plaats daarvan dien verbitter door mijn droefgeestig en somber gestel.’

‘Arm kind, wat beteekenen de weinige dagen, die mij nog te leven overblijven? Maar gij, die nog zoovele jaren voor u hebt. Uwe toekomst verontrust mij. Waarom trekt gij u van alles terug? Waarom wijst gij de handen af die zich liefdevol naar u uitstrekken? Waarom opent gij uw hart niet voor hen, die belang in u stellen?’

Een bittere glimlach speelde om de lippen van Antoinet.

‘Belangstelling, genegenheid’, antwoordde zij, ‘neen, moeder, zeg liever een minachtend medelijden. Ik kan dat niet aannemen. En vriendschap?.... Sedert wanneer koestert men die voor de armen?’

Geheel de bitsheid, die de ziel van Antoinet vervulde, openbaarde zich in dit antwoord. Mevrouw, of zooals zij zich tegenwoordig noemen liet, juffrouw Van Steeland deed alles wat mogelijk was om hare dochter tot andere gedachten te brengen. Op de meest hartelijke wijze trachtte zij Antoinet de toekomst en de wereld in een rooskleurig licht te doen beschouwen. Maar het was tevergeefs. Al die pogingen leden schipbreuk op de stijfhoofdigheid harer dochter, die zich een levensweg had afgebakend, waarvan zij naar het scheen tot geen prijs wilde afwijken, zij wierp allerlei drogredenen op om haar gedrag te verdedigen. Dat hare ziekte een gevolg was van hare sombere levensopvatting wilde er bij haar niet in.

Het langdurig gesprek over dit onderwerp had de krachten van Antoinet uitgeput. Zij viel in een sluimering, die het midden houdt tusschen slapen en waken. Juffrouw Van Steeland ging weer zwijgend aan het hoofdeinde van de legerstede harer dochter zitten.

Kort daarna ging de deur, die men niet met den sleutel gesloten had open en mevrouw Van Maalwijk trad behoedzaam het vertrek binnen; zij naderde het ziekbed. Een blik op het bleek en vermagerde gelaat van hare vriendin was voldoende om in hare schoone oogen een traan te doen opwellen.

Door den vinger voor den mond te houden beduidde juffrouw Van Steeland haar, dat zij niet het minste geraas maken mocht. Ten einde een ontwaken van Antoinet te voorkomen, nam hare moeder mevrouw Van Maalwijk mede naar de andere kamer harer woning. Hier deelde zij op fluisterenden toon den toestand van Antoinet mede. Vol deelneming vernam mevrouw Van Maalwijk al de bijzonderheden omtrent het verloop der ziekte van hare vroegere vriendin, maar hoe zacht zij ook spraken, het was echter niet zacht genoeg, dat Antoinet het gefluister niet kon vernemen.

‘Moeder!’ riep ze.

Juffrouw Van Steeland haastte zich naar haar toe te gaan.

‘Wie is er binnengekomen?’’ vroeg haar de zieke.

De moeder trachtte het geven van een antwoord op die vraag te ontwijken, maar Antoinet gaf geen kamp.

‘Het kwam mij voor,’ hernam zij, ‘alsof ik de stem van mevrouw Van Maalwijk hoorde.’

Nogmaals zocht de moeder een uitvlucht en trachtte de onderstelling harer dochter te ontzenuwen. Deze echter richtte zich op, verzamelde al hare krachten en poogde zoo luid mogelijk te spreken.

‘Als mevrouw Van Maalwijk hier komt, moeder, zeg haar dan, dat ik niets wil weten van haar weldaden, noch van haar vriendschap, die zij maar voorwendt om mij hare aalmoezen op te dringen. Sedert den dag, waarop zij voor mij een ongeluksbode is geweest, waarop zij mij alle hoop op toekomstig geluk den bodem in heeft geslagen, zijn alle banden tusschen haar en mij voor immer verbroken. Er kan geen gemeenschap bestaan tusschen de rijke, alom geachte dame en de arme onderwijzeres, die al de vernederingen van tegenspoed en armoede te verduren heeft. Laat zij zich niet om mij bekommeren, gelijk ik mij niet met haar bemoeien wil.’

Het gelaat van Antoinet was met een koortsachtigen blos overtogen. Men kon het bemerken, dat haar zenuwen geschokt waren, zij was geheel buiten adem geraakt. Mevrouw Van Maalwijk was tot in het diepste harer ziel ontroerd.

‘Arme Antoinet,’ lispelde zij. ‘Op welke gebeurtenis doelt zij, waardoor de banden tusschen ons verbroken zijn? Hoe kom ik er achter?’

Juffrouw Van Steeland wilde, toen zij weer in het andere vertrek gekomen was, hare dochter verontschuldigen; de jonge mevrouw legde haar het zwijgen op:

‘Gij behoeft haar niet te excuseeren,’ zeide zij, ‘zij is ongelukkig en dat is reeds voldoende, maar zij is bovendien nog mijne vriendin. Ik heb innig medelijden met haar, wij zullen haar redden. Dit moet gebeuren. Reken op mij.’

‘Dat God u helpe, mevrouw!’ antwoordde juffrouw Van Steeland, die echter omtrent den goeden uitslag der pogingen van mevrouw Van Maalwijk ongeloovig het hoofd schudde.

Zij liet haar bezoekster uit, die vertrekkende haar nog eenige welwillende woorden toesprak.

De nauwlettende zorgen, welke weldra gewijd werden aan de zieke Antoinet, de uitstekende behandeling van den dokter, het versterkende voedsel en de goede medicijnen overwonnen eindelijk haar ziekte. Weldra was alle gevaar geweken. Spoed[i]g was zij aan de beterhand. De geneesheer, wien zij naast God haar herstel te danken had, legde een buitengewone toewijding aan den dag. De bijzondere zorgen, door hem aan haar gewijd, moesten een andere oorzaak hebben dan eenig geldelijk gewin.

De dokter, die Antoinet behandelde, was een oude, in een jarenlange practijk vergrijsde geneesheer, die zich minder om materieele voordeelen dan uit een gevoel van menschlievendheid aan zijne patiënten wijdde. Zonder aanzien des persoons besteedde hij zijne zorgen aan allen, die zijne hulp inriepen. Zoodra hij bij een zieke geroepen was, eischte hij eene volkomen onderwerping aan zijne voorschriften. Als men dit niet wilde doen, vertrok hij zonder ooit terug te komen. Volgde men daarentegen zijne voorschriften geregeld op, dan wist hij door zijne gesprekken en aangename manieren niet alleen het vertrouwen, maar ook de achting en genegenheid zijner patiënten te winnen. Ook Antoinet, hoe terughoudend van karakter ook, was geheel met hem ingenomen. In strijd met haar karakter kon zij zich niet verzetten tegen een gevoel van dankbaarheid, waarop hij volkomen aanspraak maken mocht.

Wanneer hij met haar sprak, toonde hij dat hij haar begrepen had. Hij vermeed zorgvuldig om met haar te redetwisten over de oorzaak van haren treurigen gemoedstoestand, maar hij wist altijd door den een of anderen kwinkslag aan haar idée fixe geweldige slagen toe te brengen. Zij was nog ver van geheel genezen te zijn, maar de goede luim van den ouden dokter deed vermoeden, dat zij weldra er toe over zou gaan, de wereld van een meer rooskleurige zijde te bezien. Wat ieder ander onmogelijk scheen, gelukte hem. Hij had haar reeds meermalen doen glimlachen.

‘Juffrouw,’ zeide zij op zekeren dag tot haar, ‘mijn taak loopt weldra hier ten einde. Het sterke gestel, dat onze Lieve Heer u gegeven heeft, en dat gij niet naar waarde schijnt te beseffen, zal het overige doen. Om echter geheel te herstellen, hebt gij luchtverandering noodig. Gij zult eenigen tijd naar zee moeten gaan.’

‘Maar, dokter,’ riep zij uit, ‘hoe kunt gij mij zoo iets voorschrijven! Naar zee gaan! In een badplaats logeeren, dat kost geld, dat is goed voor rijken, maar voor mij, arme onderwijzeres, gaat dat niet op.’

‘Ja wel, ja wel, juffertje! daar heb ik ook aan gedacht, maar als ik iets voorschrijf, dan moet het gebeuren, dat weet gij, maar ik zorg er ook voor, dat het geschieden kan. Onder mijne patiënten is een dame, die de zomermaanden te Oostvoorne gaat doorbrengen. Dat is een badplaats, die bijzonder om haar mooie natuur is aan te bevelen. En ook omdat ik begrijpen kan, dat gij door uwe langdurige ziekte niet in staat zijt geweest, uwe toiletten geheel in overeenstemming te houden

[p. 19]

met de mode, moet u Oostvoorne, waar de mode minder strenge eischen stelt dan te Scheveningen of elders, zeer welkom zijn. Ik heb met die dame de zaak besproken. Zij heeft een gouvernante noodig. Ik heb u niet alleen gerecommandeerd, maar ik heb, om kort te gaan, het geheele zaakje voor u klaar gespeeld. In het laatst der volgende week moet gij vertrekken.’

Antoinet wilde tegenpruttelen, maar de dok ter beval haar de stiptste gehoorzaamheid, waaraan zij zich, na nog eenigen tijd te hebben tegengestribbeld, onderwierp.

Oostvoorne is nog een jonge badplaats, en betrekkelijk weinig bekend. Sedert hoogstens twee of drie jaren wordt het vooral des Zondags meer en meer bezocht door de bewoners der steden aan de Maas. Het heeft een alleraangenaamst strand, zeer zwak glooiend. De zee is er altijd bijzonder kalm. Dit komt doordien de Hoek van Holland zich ver voor het Oostvoornsche strand uitstrekt en den golfstroom breekt. Een smalle duinenrij scheidt het strand van het bekoorlijke dorpje Oostvoorne, dat om den weelderigen plantengroei zijner omgeving ons doet denken aan de schoone dreven van Haarlems omstreken of van het Gooiland.

Doordien Oostvoorne nog geen druk bezochte badplaats is, is het leven er tamelijk goedkoop. Geen schitterende feesten, concerten, bals enz. noodzaken de bezoekers tot het doen van groote uitgaven voor het toilet. Het is er huiselijk en gezellig. De stijve etiquette kan hier tot nog toe geen herberg vinden.

Op een villa in het houtrijkste gedeelte van Oostvoorne, aan de zijde tegen het duin gebouwd, had mevrouw Draayer, bij wie Antoinet als gouvernante in betrekking was gekomen, haar in trek genomen. Mevrouw Draayer was een uitstekende vrouw; eenvoudig van aard, bezat zij tact om met iedereen om te gaan. Zij was volstrekt niet trotsch, maar verviel daarentegen ook niet in al te groote minzaamheid, welke zoo dikwijls aan den dag gelegd wordt door menschen, die met geweld het vertrouwen van anderen schijnen te willen bezitten. De dokter Van Antoinet had mevrouw Draayer geheel ingelicht over het karakter van zijne beschermeling. Zij wist, dat Antoinet niemand haar vertrouwen schonk en dat deze niet de vertrouwde van een ander wilde zijn. Zij wist dat de eigenaardigheden van het karakter van Antoinet deze tot daden konden verleiden, die schadelijk voor hare gezondheid zouden zijn. Met zorg vermeed mevrouw Draayer daarom alles, wat den geest van haar gouvernante zou kunnen benevelen.

Antoinet kon zich maar niet begrijpen, dat zij zich zoo spoedig thuis gevoelde in hare nieuwe betrekking. Zij was nog wel zwak, maar hare ziekte en ook die van haar gemoed scheen geweken. Het liefelijke natuurschoon, waaraan Oostvoorne zoo rijk is, oefende op haar een weldadigen invloed uit. Zij, die toen zij nog in Den Haag woonde, zich niet door het Scheveningsche strand scheen aangetrokken te gevoelen, was opgetogen van bewondering, als zij hier aan het Oostvoornsche strand koeien langs de zee zag grazen.

Hier zij opgemerkt, dat dit zeldzame verschijnsel, dat zooveel indruk op Antoinet maakte, volstrekt geen fantasie is, maar werkelijkheid. Men spreekt daarom ook in Den Briel en andere plaatsen in den omtrek van Oostvoorne van het ‘groene strand,’ waarmede men dit gedeelte van het strand bedoelt, waarop het vee, gedeeltelijk in zee, rustig loopt te grazen. Op ieder, die dit voor ons vreemde schouwspel voor de eerste maal ziet, maakt het een eigenaardigen indruk. Ook Antoinet gevoelde zich door dit ongewone gezicht aangetrokken. Zij begon er belang in te stellen. Dit was haar behoud. Hierdoor werden hare gedachten van haar idée fixe afgeleid. Wat de meest weelderige amusementen van het woelige Scheveningen niet hadden kunnen teweegbrengen, deden hier de rustig grazende koeien, wier pooten door de zee werden bespoeld. Maar niet alleen dit schouwspel boeide haar; ook het gezicht op de mond van den Nieuwen Waterweg van Rotterdam naar zee trok haar aan. Met steeds klimmende belangstelling volgde zij, op een der duinen gezeten, of na een tocht langs het strand in een strandstoel neergevlijd, het binnenvallen of het naar zee gaan der vele stoombooten, welke dagelijks langs den Nieuwen Waterweg van en naar Rotterdam varen. Op een anderen tijd beklom zij de duinen en ging dan met een kijker gewapend het heerlijke Westland beschouwen, dat als een verrukkelijk panorama zich, ten noorden van de Maas, aan het oog vertoont.

Het was een buitengewoon mooie zomer. Antoinet profiteerde dagelijks daarvan. Uren lang bracht zij aan het strand door; met eene belangstelling, welke men bij haar niet zou verwachten, beschouwde zij de zee, waarvan de golven, door den Hoek van Holland gebroken, zich naar het strand spoedden. Het scheen haar genoegen te doen, als zij een schip den Nieuwen Waterweg zag verlaten, het zoo lang mogelijk na te staren, of de talrijke meeuwen, die met hunne lange vleugels bijna het water raakten, gade te slaan.

Dit alles maakte op Antoinet een gunstigen indruk. Zij gevoelde gewaarwordingen, welke haar tot dusverre vreemd waren. Waarom stemde de geheele natuur tot opgewektheid envroolijkheid en was zij steeds treurig en somber? Had zij verkeerd geleefd? Had zij te veel toegegeven aan de inblazingen van den hoogmoed, aan de opwellingen van onrechtmatige gevoelens? Had zij door geheel haar eigen zin te doen, niet een verkeerden weg bewandeld? Hadden zij ongelijk, die beweerden, dat als men in de eenzaamheid aan zijne verbeelding vrij spel laat, men zich allerlei hersenschimmen schept? Deze en andere dergelijke overwegingen hielden haar bezig; zij trok er geen conclusie uit, waarvoor zij terugdeinsde, maar zij begon te twijfelen aan de oprechtheid van haar tot dusverre gevolgde gedragslijn en zij bleef niet ongevoelig voor die overwegingen, welke haar tot andere gedachten brengen moesten.

De natuur, die groote en goede geneesheer, kreeg hulp in een dochtertje van mevrouw Draayer; Louise Draayer was een meisje van tien jaar, een zeer aanvallig kind, een babbelkousje, dat genegenheid voor de ‘juf’ opvatte en deze zeer spoedig beantwoord vond. Antoinet schepte er behagen in, met het meisje te keuvelen en werd daardoor geheel en al met het kind ingenomen.

Eens kwam Louise huppelend naar haar toe en zeide:

‘Juffrouw, de volgende week is mama jarig; wil u mij een versje leeren voor dien dag? Maar zij mag er niets van weten.’

Antoinet beloofde het. Zij zou het kind helpen. Uren achtereen bracht daarop Louise bij haar door, maar Antoinet, die tot dusverre nergens liefhebberij in had, kreeg nu lust het kind nog meer te helpen, om haar mama een verrassing te bereiden. Antoinet, die zeer bedreven was in handwerken, deed Louise een antimacasser haken, dien zij haar mama op haar verjaardag aanbieden moest. Het kind was uitgelaten van blijdschap over deze onverwachte hulp. Zij stelde zich reeds de vreugde voor, die ze daardoor haar mama bereiden kon. Antoinet, die anders somber en lusteloos was, veranderde geheel van stemming; ook zij begon behagen te scheppen in de prettige vooruitzichten van het kind.

Eindelijk was de lang verbeide dag gekomen. Antoinet was er bij tegenwoordig, toen Louise hare mama met haar versje en het haakwerk verraste.

De verjaardag eener moeder is in gelukkige gezinnen altijd een blijde dag. De opgewekte stemming, welke dien dag in de villa te Oostvoorne heerschte, deelde zich ook mede aan Antoinet, die menig vleiend woord over hare hulpvaardigheid ontving zoowel van de moeder als de dochter, die beiden haar als een vriendin behandelden.

Na het diner, dat ditmaal meer weelderig was geweest dan gewoonlijk, nam de familie plaats onder de veranda, welke zich aan de achterzijde der villa bevond. Het was een heerlijke avond. De zon, die den ganschen dag helder had geschenen, ging onder en zette de toppen der boomen in een bekoorlijk licht. De vogels zongen hun avondlied, dat heerlijk door het dicht geboomte ruischte. De torenklok van de kapel op het Martelaarsveld, nabij het naburige Den Briel, luidde het Angelus, waarvan de laatste tonen langzaam wegstierven. Alles stemde tot opgewektheid.

Huiselijk zat het drietal rond de theetafel. De gezelligheid, welke hier heerschte, maakte vertrouwelijk.

Nadat Louise, die een uurtje langer opgebleven was dan gewoonlijk, naar bed was gebracht, kon Antoinet geen weerstand bieden aan de hartelijkheid, die mevrouw Draayer haar betoonde Zij begon haar hart, dat zoolang voor iedereen gesloten was geweest, uit te storten. Zij sprak over hare kindsche jaren, over hare spelen, over de genoegens, welke zij in hare ouderlijke woning genoten had, kortom over den geheelen tijd harer jeugd, die als een zoete droom was voorbijgaan.

Mevrouw Draayer vroeg of zij zich dit alles kon herinneren.

‘O ja,’ was het antwoord, ‘alles kan ik mij herinneren, als ware het gisteren pas gebeurd. Ik was wel gelukkig, toen ik kind was. Het was bij ons altijd feest als papa of mama verjaarde. Ik kan mij dit alles nog zeer goed voorstellen. Wat maakte ik toen plannetjes voor de toekomst! Nooit heb ik kunnen denken dat van al die plannetjes niets te recht zou komen. Ik zie ze nog, onze oude, goede Aagje. Ik herinner mij heel goed, hoe zij op die verjaardagen werk had om mij naar bed te krijgen. Ik zong dan altijd een liedje van verlangen. En onze goede Fidel, wat was dat een lief beest! Ik kon er altijd mee stoeien en ravotten, Het was alsof het dier verstand had.’

Mevrouw Draayer liet Antoinet doorpraten, die voortging met allerlei kleine bijzonderheden mede te deelen uit hare kinderjaren. Het goedgunstig oor, dat mevrouw Draayer der herinnering van Antoinet schonk, maakte deze opgewonden. Die herinneringen aan de jaren harer jeugd deden Antoinet goed. Hare oogen, die altijd dof stonden, begonnen te schitteren, als wilden ze in glans wedijveren met de sterren, die aan den wolkenloozen hemel opkwamen. Nu zij een belangstellende toehoorster gekregen had, kon zij aan de bekoring geen weerstand bieden, haar geheelen levensloop te gaan mededeelen. Terwijl zij hiermede bezig was, hield zij plotseling op. Haar gelaat betrok weer, maar mevrouw Draayer, die meende, dat juist hier het geheim van hare gemoedstemming zich verschool, haalde haar over met haar verhaal voort te gaan.

‘Maar eens op een dag,’ hernam Antoinet, ‘werd dat gelukkige leven plotseling verwoest. Voorspoed maakte plaats voor tegenspoed. Het was op den dag, dat de groote vacantie beginnen zou van het pensionaat, waar ik verscheidene gelukkige jaren mijner jeugd heb doorgebracht. Ik was toen achttien jaar en zou het pensionaat tevens voor goed verlaten. Ik zou het huis niet meer wederzien, waarin ik naast zoovele genoeglijke ook zoovele nuttige en leerrijke jaren had gesleten.

‘Verschillende mijner mede-pensionnairen, die evenals ik aan het einde harer studiejaren waren gekomen, waren in de spreekkamer bijeen en wij namen daar van elkander afscheid, alvorens wij met onze familiën zouden vertrekken, waarna wij elkander wellicht nimmer of zelden zouden terugzien.

‘Ik had bij de prijsuitdeeling verscheidene prijzen, en vele eerste behaald en ik was daar niet weinig trotsch op. Mijne mede-pensionnairen wenschten mij geluk met het behaalde succes, toen een harer, van wie ik altijd veel meer gehouden had dan van de anderen, die ik altijd als mijne boezemvriendin had beschouwd, en die ik altijd deelgenoot had gemaakt van mijne illusiën, plotseling naar mij toetrad en mij eensklaps influisterde: ‘Weet gij dat mijnheer Bergman failliet is? Ik heb het daar zooeven van mijn mama gehoord.’

[p. 20-21]

Deze mededeeling maakte op mij niet meer indruk dan een gewoon nieuwtje, maar ik merkte evenwel op dat verscheidene mijner mede-pensionnairen schokschouderend met elkander begonnen te fluisteren. Zij schenen daarop mij te willen mijden. Waarom weet ik zelf niet, maar opeens voelde ik toen dat een huivering mij door de leden voer. Ik had een voorgevoel gekregen, alsof een ernstig ongeluk mij dreigde...’

(Wordt vervolgd.)