De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 9

Het arme ding.

Er was heden partij bij professor Harmsen; een dier kleine partijen die een zekeren welverdienden roep genoten. De oudere collega's kwamen gaarne ter wille van den heer des huizes, een beroemdheid op chirurgisch gebied, de jongere om de dochter, een gevierde schoonheid naar wier hand menig jonkman dong.

Bertha Harmsen gold als een benijdenswaardige partij en met recht, want bij hare persoonlijke bekoorlijkheid kwam ook de uitstekende positie haars vaders en diens goede doen. De jonge dame scheen zich haar bevoorrechte plaats in 't leven bewust; zij was moeilijk te winnen en had tot dusverre onder het aanzienlijk getal harer vereerders nog geen keuze gedaan.

kinderspelen bij onze voorouders, naar de schilderij van alma tadema.

Nochtans heden, nu ook dokter Stolten, de nieuwe assistent haars vaders, haar naar tafel geleidde: ‘Zou dat niet een paartje worden?’ Klaarblijkelijk begunstigde juffrouw Bertha den jongen dokter, die, als een meteoor, uit het duistere studentenleven zich opgewerkt had tot een geachte plaats naast den beroemden geleerde.

De professor had reeds verschillende malen bewezen een uitstekend talent tot ontdekkingen te bezitten, maar nooit zóó schitterend als in dit geval. In sommige kringen was men aanvankelijk zeer verbluft, dat Harmsen een tot dusver onbekenden eerst, kortelings gepromoveerden dokter tot zijn eersten assistent had gemaakt. Maar de buitengewone bekwaamheid en degelijkheid van den bevoorrechte toonden zich weldra zoo schitterend, dat nijd en afgunst verstomden.

Sedert het begin van den winter, toen dokter Stolten veelvuldig in het huis des professors verscheen, vertoonden zich de zaken in een nieuw licht ‘Camillus Superbus’ - dezen bijnaam droeg Camillo Stolten in collegekringen - had alle kans de schoonzoon des professors te worden. Zij vormden, wat men noemt, een ‘mooi paar’, hij en Bertha Harmsen, beiden rijzig, bloeiend, krachtig, vol trots en met een zeker zelfbewustzijn. Zij, blond, met weelderig, goudglanzend haar, frissche gelaatskleur als een roos en heldere blauwe oogen. Hij, van donkerder tint en haar, geen mooie man volgens het algemeen gevoelen, maar een eigenaardige, interessante kop met strenge lijnen, en een ernstige ietwat harde uitdrukking in wezen en voorkomen. Hij was een jonge man van ongewone strengheid van zeden, onbuigzame tucht voor zich zelven, vandaar zijn trotsche bijnaam, dien hij bij jonge en oude collega's genoot.

Wat mankeerde toch de professor vandaag, dat hij zijn assistent telkens zoo beteekenisvol toelachte. Zelfs eens dreigde hij hem met den vinger over tafel heen, zeker, daar was iets op til En inderdaad, toen men opstond, nam de oude heer den dokter joviaal bij den arm en fluisterde met koddige drift: ‘dat zijn me mooie dingen, die mij ter oore komen, beste Stolten. Dus de dokter wil trouwen? en dat nog wel mijn Bertha? - Wel - wel!... Nu, wordt maar niet rood tot over je ooren! Je ben een ferme kerel - ik heb ook zoo gedaan als jij. Dat is dus geen reden om te kleuren, ofschoon ik het niet mooi van je vind, dat ik dit nieuws van anderen moet hooren.’

De professor had dit alles zoo gauw en onvoorbereid gezegd, dat de pogingen van Camillo om hem te stuiten, vergeefsch waren. En toch moest hij spreken, moest hij hem alles zeggen - dit was zijn plicht! Maar zijn vaderlijke vriend was reeds verdwenen; hij had den dokter, misschien zonder het te willen, rechtstreeks weder bij Bertha gebracht, van wier zijde hij hem had weggeroepen.

Op dit oogenblik bestormde men de schoone dochter des huizes om een lied: na tafel placht gewoonlijk muziek gemaakt te worden, maar Bertha wilde niet zingen, omdat, zooals men elkander toefluisterde, dokter Stolten niet muzikaal was. Derhalve nam een andere jongejuffrouw plaats aan het klavier, om een vioolminnenden leerling van Esculaap bij een klassieke vioolsonate te begeleiden.

‘Laten wij een beetje verder gaan zitten,’ zeide Bertha tot dokter Stolten, ‘ik ben heden niet gestemd om muziek te hooren.’

Dat moest zeker beduiden dat zij wel gestemd was om den gast aan te hooren. De warme blik harer schoone, blauwe oogen, die de zijne ontmoetten, scheen deze meening te bevestigen.

Hij moest spreken.

Zij zetten zich in de aangrenzende kamer, tegenover de open deur: men kon hen zien, maar niet verstaan wat zij spraken, daarvoor zorgden klavier en viool.

‘Gij komt mij heden ernstiger voor dan anders, dokter,’ zeide Bertha

‘Dat is waar, juffrouw,’ bekende hij oprecht.

‘Toch niet wegens verdriet of zorg, die u drukt?’ hernam zij met hare weeke, diepe stem

‘Neen juffrouw, dat niet,’ antwoordde hij, ‘het betreft zelfs mijn geluk. Maar, zooals gij weet, of misschien nog niet weet, is geluk een ernstige zaak. Men is er nooit zeker

[p. 254]

van vóór men het bezit en heeft men het, dan is het zoo moeilijk vast te houden.’

Zij zaten in de schemering en de muziek vormde als het ware een onzichtbaren muur tusschen hen en de anderen. Van wat had hij tot haar moeten spreken, kunnen spreken, als van zijne liefde? Een kleine zucht van verlichting kwam van hare lippen. Hoe moeilijk was het geweest hem aan 't spreken te krijgen. En toch hoe goed stond hem die lichte schroomvalligheid. Ook nu nog zag hij haar niet aan, doch keek voor zich; hij zag niet haar trotsch, schoon, stralend gelaat, hij kon niet lezen wat daarop geschreven stond: dat zij bereid was zich weg te schenken, vrij, stoutmoedig, zonder vrees, in het bewustzijn harer waarde. Glimlachend zeide zij: ‘Welnu, spreek verder!’

Nu blikte hij op. Eén enkel kort oogenblik bliksemde zijn oog. Toen zeide hij, onwillekeurig, als bij zich zelven: ‘wat zijt gij schoon, Bertha!’ Zij glimlachte weder, bevredigd, een weinig afdalend en voegde hem toe: ‘Dat wilt ge me toch niet zeggen?’

‘Neen, dat niet alléén!’ In een oogenblik had hij zijne tegenwoordigheid van geest terug en was hij ernstig, zeer ernstig geworden. ‘Ik wilde u geheel iets anders vertellen, wat oogenschijnlijk ver van mij verwijderd is. Gij weet, mejuffrouw,’ hij sprak met vastheid in houding en stem, ‘dat mijne moeder nu bijna een jaar geleden gestorven is.’

, Ik weet dat, dokter,’ antwoordde zij, ten uiterste verbaasd. Wat had die doode moeder met haar levend geluk te maken?

‘Zij was eene moeder,’’ ging hij voort, ‘zooals er maar weinige zullen zijn. Ik heb haar boven alles bemind, en ik doe en handel nog heden alsof zij mij zien kon.’

Welke sentimenteele gril bekroop hem nu, hem, dien men ‘Superbus’ noemde? Ten zeerste verrast merkte zij aan:

‘Gij zult ook nu nog niets doen, ter wille van die goede moeder, wat met uwe betere overtuiging in strijd is?’

‘Zeker niet, mejuffrouw! Als ik in haren geest handel, dan geschiedt dit uit het binnenste mijner ziel, volgens mijn beste overtuiging. Als ik het meisje, dat zij voor mij tot vrouw bestemde, naar het altaar geleid, dan doe ik dit uit zuivere genegenheid en niet alleen daarom, opdat de zegen mijner moeder op deze echtverbintenis zal rusten.’

Bertha maakte eene enkele, heftige beweging. Toen bedwong zij zich en sprak verder: ‘Welnu, ga voort.’

Op zachten toon vervolgde hij: ‘Het is een geschiedenis, zooals zij honderden en honderden malen voorkomt. Josephine was de vriendin mijner jeugd, een teer, nietig en allesbehalve mooi meisje. Ik wierp mij als haar beschermer op, misschien, omdat zij zoozeer werd verwaarloosd en over 't hoofd gezien en omdat het mij streelde grootmoedig te zijn en het arme ding gelukkig te maken. Vervolgens bekoorden mij hare goedheid, haar bescheidenheid, haar onbeschrijfelijke reinheid des harten. Wij hechtten ons aan elkander, in den beginne als broer en zuster. Mijn moeder was een arme weduwe, die van haar handenarbeid gedeeltelijk de onkosten van mijn studie bestreed. Josephine werd voor haar een getrouwe dochter, hielp haar, werd haar ten steun en deelde de vele eenzame uren met de oude vrouw. Het jonge meisje deed dit uit aangeboren goedheid, doch tevens uit liefde tot mij. Ik had ondertusschen de wereld en het leven leeren kennen en volop begrepen, dat vrouwennaturen zóó onbaatzuchtig zichzelf verloochenend en zóóveel liefde zeldzaam zijn als wonderen. Josephine werd mijn verloofde.’

Zijne toehoorster had middelerwijl al haar trotsche zelfbeheersching herkregen. Niet zonder fijnen spot vroeg zij: ‘En stemt u dat zoo ernstig, dokter?’

‘Ja,’ antwoordde hij met de hem eigen vrijmoedigheid, ‘dat stemt mij ernstig, want somtijds scheen het mij toe als ware een veel schitterender geluk voor mij niet onbereikbaar. Maar ik wil getrouw zijn. Ik ben een zoon uit 't volk, een halve boer, als ge dit liever hoort, en derhalve schijnt mij getrouwheid een eerste plicht, bijzonder als van den anderen kant zulke heilige rechten daarop werden verkregen. Misschien rijpte mijn besluit niet zonder strijd en nochtans hoop ik er geen berouw over te gevoelen. Mijnentwege houdt gij mij vooreen grooten gek, die het verleidelijk lokken tot een reisje naar het wonderland der sprookjes wederstaat, om zich van zijn geliefde aardkluit niet te scheiden.’

‘Ik wensch u geluk,’ sprak zij met koele bedaardheid. ‘Ik ben van meening, dat gij volstrekt niet anders kondet handelen, want reizen in het land der sprookjes herinneren maar al te dikwerf aan tochten in een onbestuurbaren luchtballon; men stijgt omhoog en ziet het feeënrijk reeds vóór zich, maar het vaartuig ontbreekt het roer en al de gedroomde heerlijkheid vervliegt - verdwijnt! Ten slotte ziet men in, hoe goed het is, slechts te hebben..... gedroomd.’

Hij maakte een buiging, even kleurend en zijne lippen raakten even hare hand aan.

Trotsch en schijnbaar onbeweeglijk stond zij voor hem. Niemand zou vermoed hebben welk een storm in haar ziel woedde. Zij, Bertha Harmsen, de ongenaakbare, naar wier hand zoo velen dongen, zij had moeten wijken voor een nietig, armzalig schepseltje uit een kleine stad..... zij was overwonnen door het arme ding.

*_**

Het was Paschen, toen Camillus Superbus zijn jonge vrouw huiswaarts voerde. Zijn keuze scheen de heele wereld te bevreemden. Het paar was te ongelijk. Mevrouw Stolten was een klein, bleek, haast ziekelijk uitziend wezentje, schuchter, onbeholpen, oogenschijnlijk bekrompen van geest. Zij wist zich niet goed te kleeden, zich niet in een gezelschap te bewegen. Zij had mooie oogen, maar deze kwa men niet tot hun recht, daar de jonge vrouw ze nauwelijks durfde opslaan. Camillo Stolten gedroeg zich als een voorbeeldig echtgenoot, wijdde zijn vrijen tijd bijna uitsluitend aan den huiselijken haard en omgaf de jonge echtgenoote met alle mogelijke opmerkzaamheid. Het paar verscheen weinig in gezelschappen en als dit het geval was, dan had mevrouw Stolten maar één stof voor gesprek: haren man, haren Camillo. Hoe hij werkte, wat zijne neiging was, welke meening hij over dit en dat had. Dit scheen voor haar het eenige belangwekkende, wat in de wereld plaats greep. Men glimlachte om haar.

Het was een zeldzaam schouwspel, als mevrouw Stolten en bertha Harmsen elkander ontmoetten. Bertha, schooner dan ooit te voren, kalm, levenslustig, scheen den pas gesloten echt met onverschilligheid aan te zien; maar nochtans begunstigde zij nog altijd geen van allen, die om hare hand dongen, hetzij dat dit openlijk of meer in 't bijzonder geschiedde. Mevrouw Stolten was met opvallende vriendschap door haar in haren kring opgenomen. Zij had dit gedaan reeds vóór de professor haar daarin met een zoo schoon voorbeeld was voorgegaan. De oude heer vond wat Camillo in dit geval gedaan had volkomen in orde Op den keper beschouwd, steeg zijn assistent in achting door dit huwelijk; hij zeide bij zich zelven: ‘zoo zou ik ook gehandeld hebben.’

Maar Bertha's gedrag hing daarmede niet te zamen. Terwijl zij tegenover den dokter een welberekende, vriendschappelijke terughoudendheid in acht nam, nam zij de jonge vrouw grootmoedig onder hare bescherming en deed dit bij elke gelegenheid uitkomen. Als in deze vriendschappelijkheid iets afdalends scheen te liggen was dit misschien volstrekt Bertha's bedoeling niet. Zij overvleugelde, overstraalde, verdonkerde mevrouw Stolten zoo in 't oogloopend, dat deze naast hare trotsche schoonheid al kleiner en onbeduidender scheen te worden. Het contrast was te duidelijk, bijna pijnlijk. Als Bertha de kleine Josephine welwillende raadgevingen voor haar toilet aan de hand deed, klonk dit als lichte spot. Bertha kon zich kleeden zooals zij wilde, altijd zag zij er zegevierend, schitterend uit. De niet voorkomende gestalte en het ziekelijk uitzicht van Josephine waren niet te verhelpen. Maar was het geen zinsbedrog? Verkwijnde de jonge vrouw niet werkelijk? Werd haar gezichtje niet hoe langer zoo bleeker en spitser, hare houding meer gebogen, haar stem matter? Spoedig begon zij werkelijk te sukkelen, trots de teedere bemoeiingen van Camillo, die haar met alle geweld beter wilde maken. Men zou kunnen denken, dat de schoonheid van Bertha als een booze betoovering op de jonge vrouw werkte en zij verging als een veldbloempje onder de stralen der al te brandende zon.

In waarheid was zij te gelukkig Eerst nu in de wereld verplaatst, waarin Camillo werkte en leefde, had zij ook eerst nu de werkelijke waarde van haar geluk begrepen. Wat moest zij voor hem zijn, wat voor hem worden, hoeveel nog leeren om de plaats naast hem waardig te zijn, welke haar in haar naïef, bescheiden begrip haast eene koninklijke scheen. Was eene zoo schitterende dame als bijvoorbeeld Bertha, niet gemakkelijk voor hem te krijgen geweest? En haar klein, zwak persoontje werd door het gewicht van al deze voorstellingen en overwegingen bijna verpletterd.

Na een zomerreisje bracht Camillo Stolten zijne jonge vrouw oogenschijnlijk iets opgehaald en sterker geworden thuis terug. Professor Harmsen opende zijn salon met de bekende en beminde partijtjes; Bertha hield, als vroeger, de honneurs op. Zij was nog altijd vrij.

Op wien wachtte zij? Op een werkelijken prins? Of op iemand uit het land der genieën? Niemand wist het te zeggen.

Ondertusschen begon mevrouw Stolten op nieuw te sukkelen, als ware zij in eene voor haar schadelijke atmosfeer terugverplaatst. Wel is waar scheen er voorloopig niets voor haar te vreezen, ofschoon zij ook bij menigen ‘Donderdag’ in het huis van Harmsen ontbrak, zij werd stiller, nog stiller dan vroeger. Eens gebeurde het, dat Bertha haar in 't geheel niet bemerkte in de levendige zalen en zij vroeg werkelijk den dokter, waar zijne vrouw was. Camillo geleidde Bertha tot haar, die ergens, uit een hoekje, in stille gelukzaligheid had toegezien, welke algemeene achting en waardeering haar man genoot.

Josephine schrikte op, toen Bertha haar plotseling wekte.

‘Waar zit u toch, klein vrouwtje?’ riep deze.

‘Bij mijn man,’ gaf Josephine, nog half droomend, ten antwoord. Nooit had Bertha gedacht, dat dit het laatste woord zou zijn, dat zij van Josephine hoorde. Weinige dagen na dien avond verzocht dokter Stolten plotseling verlof bij den professor; hij wilde Josephine naar het Zuiden brengen. Nog voor de haastige toebereidselen tot deze reis waren getroffen, was het kleine vrouwtje zalig glimlachend overleden. Zij had geen reisje naar het land der sprookjes meer van noode. Voor haar was een wonderzoete droom werkelijkheid geworden.... Zij was de zijne geweest, zijne vrouw, zijn geluk!... Wat kon haar de wereld schooner schenken?... En men begroef het door geluk overstelpte, doode, arme ding.

*_**

Bertha had stralend van vreugde, zegevierend haren intocht in het huis gehouden, uit hetwelk voor meer dan een jaar Josephine voor altijd was gescheiden.

Niet geheel zonder inwendigen strijd had Bertha het aanzoek van Camillo aangenomen. Mocht zij hem vergeven, hem, die het arme ding had voorgetrokken? Eindelijk bleef de liefde overwinnaar, die vurige, spoedig ontvlamde, met moeite bestreden en nochtans nooit geheel bedwongen liefde voor dezen man, die van het allereerste oogenblik een onweerstaanbare betoovering op haar had uitgeoefend. En zij, die kleine Josephine, die haar geluk in den weg had gestaan, zij was heengegaan, ver-

[p. 255]

dwenen, als had een hooger, onbewust inzicht haar ingegeven, dat zij aan haren geliefden Camillo een veel schooner geluk had ontroofd. En zij betaalde hare schuld tot den uitersten penning: zij stierf.

Bertha was geen huichelares. Zij zeide bij zich zelve: het arme ding was niet de rechte vrouw voor Camillo; hij is voor wat beters bestemd... Wel haar, dat zij ten grave daalde, voor zij zelve tot de juiste kennis er van gekomen was.

Nu was hij vrij, zonder aan zijn plicht te kort te hebben gedaan... nu kon hij gelukkig zijn! Hoe zou hij dit niet zijn aan de zijde van haar? Geen schaduw van twijfel kwam daarover in zijne ziel op. Was zij niet schoon, lieftallig en begeerenswaard? Bracht zij hem niet een eerste hartstochtelijke genegenheid aan? Was zij zelf hem niet getrouw gebleven, zonder een uiterlijken band, zonder eenige hoop? En verstond zij niet te leven en te genieten, wat hij nog niet zoo kende? Geheel zijne jeugd was immers slechts arbeid en ontbering geweest, zijn huwelijk een bloote plichtsvervulling, zonder glans noch licht. Nu echter zou de volheid des geluks zich over zijn hoofd uitstorten.

Zij hadden een bekoorlijk bruidsreisje naar Zwitserland en Opper-Italië gemaakt. Hij had immers nog zoo weinig van de wereld gezien, hij, de slaaf van zijn plicht. Zij, Bertha, liet al haar fijne kunstgrepen der coquetterie los; zij betooverde hem door hare schoonheid, door haar vernuft, door hare vroolijke luimen en het gelukte haar, hem volkomen in haar boeien te slaan. Hij was niet meer ‘Superbus," hij was haar schepsel, dat geheel en al door een blik harer schoone oogen beheerscht en gelukkig gemaakt werd.

Zoo bedwelmden zij zich gemeenschappelijk aan den beker der vreugde; de wereld der allerdaagschheid lag achter hen verzonken. Aan het arme ding dacht geen van hen; dat was weg, verdwenen zoo als een wolkje, een nevelstreep voor de almachtige zon verdwijnt.

Maar de schoone dagen der bruidsreize liepen ten einde - men keerde naar huis en.. reeds denzelfden avond viel er een schaduw op Bertha's geluk.

Een oude meid met neergetrapte schoenen en boersche muts bediende aan tafel en wel zeer onhandig.

‘Dat oudje is toch zeker maar een noodhulp?’ vroeg Bertha onaangenaam getroffen.

‘Wel, dat is immers het oude Kaatje? Ik heb je toch van haar gesproken?’ Bertha was dat natuurlijk vergeten.

‘Maar die onbeholpen vrouw kunnen wij toch niet houden,’ zeide zij.

‘Je moet maar aan haar trachten te gewennen, kindlief,’ zeide Camillo onschuldig, maar op beslisten toon. ‘Kaatje is een legaat, dat Josephine heeft nagelaten. Zij had de oude trouwe dienstbode uit haar geboorteplaats meegebracht en wilde zich nooit van haar scheiden. Bovendien heeft dat goede oudje Josephine tot haren laatsten ademtocht met veel zelfopoffering verpleegd. Nooit zou ik het hart hebben haar te verstooten.’

‘Wij zouden haar een klein pensioen kunnen geven," meende Bertha.

‘Ja waarom dan? Josephine zou dat nooit gedaan hebben! Ook is het oudje nog kloek en sterk, bruikbaar en men kan op haar vertrouwen. Je zal wel aan haar gewennen, lieveling."

Bertha zweeg, uiterst pijnlijk geraakt.

De leelijke, oude, boersche dienstbode paste volstrekt niet bij haar elegante huishouding en nu zou men haar nog als een erfstuk van de overleden Josephine eeren.... dat was toch te veel verlangd.

(Slot volgt).