De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 9

Wie was de schuldige?
Door
J. Vesters Jr.
(Vervolg.)

Op dit oogenblik werd de beminnelijke dorpspastoor, de zeereerwaarde heer Van Grinsven, aangediend, die aan den heer Van der Weegen groote verplichtingen had en steeds hart en beurs geopend had gevonden, wanneer ellende en armoe te lenigen vielen. Nu ook den waardigen zielenherder geruchten waren ter oore gekomen omtrent den hachelijken financieelen toestand des koopmans, had hij begrepen, dat, zoo hij al geen voldoende stoffelijke hulp zou kunnen verleenen, toch woorden van troost en opbeuring kon doen hooren.

‘Wees welkom, mijnheer pastoor,’ zei de heer Van der Weegen, terwijl hij met uitgestoken handen op hem toetrad, ‘u heeft ongetwijfeld van den zwaren slag gehoord, die mij van een vermogend man tot een bedelaar gemaakt heeft?’

De pastoor was menschenkenner genoeg om uit de wijze, waarop de koopman hem begroette en uit het betrokken gezicht van mevrouw, dat nog de sporen van pas geschreide tranen droeg, te besluiten, dat deze slag het onderwerp van hun gesprek vóór zijn komst had uitgemaakt.

‘Helaas, mijn waarde heer Van der Weegen, het is dan waar,’ zei de pastoor op een toon, die van de innigste deelneming getuigde. ‘Ik had nog gehoopt, dat de geruchten ongegrond, althans, zooals in dergelijke gevallen gewoonlijk gaat, zeer overdreven zouden zijn. Toch moet u den moed niet laten zakken. Als koopman is u in uw leven al zoo vaak van financieelen tegenspoed getuige geweest, en heeft u er zoovelen gekend, die na een oogenblikkelijke geldverlegenheid zich er door inspanning van alle krachten weer bovenop gewerkt hebben. En dan, mijn waarde heer, u heeft zooveel vrienden, vermogende vrienden die u met genoegen zullen bijspringen indien u een beroep doet op hun vriendenhart, misschien ook zonder dat, dat er geen reden is met de handen in den schoot te gaan zitten.’

‘Mijnheer pastoor, u kent den omvang niet van den slag, die mij heeft getroffen. Niet enkel is mijn heel vermogen te loor, maar ook nog minstens een halve ton op den koop toe. Verscheiden wissels van een aanzienlijk bedrag staan mij te wachten en ik heb geen geld om ze te voldoen. Reeds in vroeger jaren heb ik een paar stootjes gekregen; de oplichterij van dien schurk van een Mensing vooral, die met een tachtig duizend gulden van me aan den haal ging, is me niet in de koude kleeren blijven zitten. Deze laatste slag echter heeft me ten gronde gericht!’

Nadat de heer Van der Weegen den pastoor uitvoerig had uiteengezet, hoe de zaak zich had toegedragen, zei deze, die aandachtig had toegehoord:

‘'t Is erg, mijnheer Van der Weegen, heel erg, maar uw vrienden, waaronder ik er verscheidene ken, die bij gelegenheid door u uit den brand zijn geholpen, zullen zich gelukkig rekenen, een schuld van dankbaarheid jegens u te kunnen afdoen, en de eer van een firma op te houden, die steeds zoo goeden naam had. 't Zou me niet verwonderen, of een te ver gedreven eergevoel heeft u belet, hun opening van den toestand te doen en hun hulp in te roepen.’

‘Mijnheer pastoor, ik heb het gedaan, al stiet het mij tegen de borst, daar ik voorzag wat het gevolg van mijn pogingen zou zijn. Maar allen, tot wie ik mij in vertrouwen gewend had, niet om een aalmoes, maar om een voorschot, dat hun met behoorlijke rente zou teruggegeven worden, weigerden, de een vlak af, de ander onder een ijdel voorwendsel Zelfs de heer Topper, die als dit ongeluk niet had plaats gehad, waarschijnlijk binnenkort Louis' schoonvader zou geworden zijn, die, om een triviale uitdrukking te bezigen, bulkt van het geld, verklaarde, zijn goed geld niet naar kwaad geld te willen werpen...’

‘Hoe! heeft de heer Topper zich zoo jegens u gedragen? 't Is schande!’ riep de pastoor verontwaardigd uit. ‘En dan vrees ik,’ met een deelnemenden blik op Louis, ‘dat ook...’

‘Ja, mijnheer pastoor,’ zei Louis nu op zijn beurt, ‘op bevel van haar vader is tusschen mij en Agnes alles uit.’

‘Moed gehouden, Louis. Wie weet, hoe God alles nog ten beste schikt en het hart des vaders tot betere en christelijker gevoelens stemt. Morgen vroeg ga ik naar den heer Topper, en zal alles doen om hem tot andere gedachten te brengen. Maar nog eens, 't is schande, zóó de christelijke liefde te miskennen!’

‘Ik ben u erkentelijk voor uw vriendelijk aanbod, pastoor, en bij voorbaat voor uw bemoeiingen, maar ik vrees, dat al uw pogingen zullen afstuiten op zijn onverzettelijkheid en zijn trots. Heeft hij zich eenmaal iets in het hoofd gezet, dan is het geen macht ter wereld mogelijk, het hem er uit te praten.’

‘Toch wil ik het probeeren en zal hem onder het oog brengen, hoe gemakkelijk het hem moet vallen, u in uw geldelijken nood bij te springen, hoe onverantwoordelijk het zou zijn, indien hij u in den steek liet en hoe onbillijk hij handelt door Louis alle verkeer met zijn dochter te ontzeggen.’

De waardige geestelijke, wien het ongeluk der Van der Weegens zeer ter harte ging, sprak daarna nog een bemoedigend woord tot allen en het gelukte hem, den neergeslagen moed wat op te beuren. Hij vertrok met de belofte den volgenden dag vroegtijdig den uitslag zijner bemoeiingen te komen meededen.

Een straaltje van hoop was in het hart der zoo zwaar beproefden nedergedaald, en het scheen hun toe, dat de toekomst toch niet zóó somber en bewolkt was als zij zich hadden voorgesteld.

Toen eenigen tijd na het vertrek van den geestelijke Suze en Greta binnenkwamen, die ter verontschuldiging van haar lang uitblijven aanvoerden, dat zij haar ouders in hun gesprek met den pastoor niet hadden willen storen, deelde de heer Van der Weegen, op raad van den eerw. heer Van Grinsven, die terecht vreesde, dat zij het anders licht van derden zouden te weten komen, haar den zwaren slag mee.

De beide meisjes hielden zich beter dan men van haar luchtigen aard zou verwacht hebben. Geen gillen en schreien, geen kermen om het gemis van genoegens en weelde, geen hartstochtelijke droefheid, die alleen het eigen ik tot uitgangs- en middelpunt heeft - niets van dit alles. Suze en Greta, die onder een schijnbaar grillig en wispelturig karakter een voortreffelijke inborst bezaten, betuigden, dat zij zich in alles zouden schikken, en lieten niets onbeproefd om haar vader te troosten en het leed, waaronder hij gebukt ging, te verzachten. Dit goot balsem in de schrijnende wonde van het vaderhart, een steen was hem van de borst gewenteld, nu zijn huisgenooten van de dreigende ramp kennis droegen, en met te meer vertrouwen en moed besloot hij, alles aan te wenden, om, zooal niet den slag te verhoeden - wat onmogelijk was - dan toch den omvang daarvan te beperken.

III.

Op geringen afstand van het optrekje van den heer Van der Weegen - zooals deze in zijn bescheidenheid zijn buitenverblijf gewoonlijk betitelde - stond de veel rijker en deftiger huizinge van den heer Topper, die daar in gezelschap van zijn eenige dochter Agnes, welke na den dood harer moeder het bestier over het huishouden op zich genomen had, in kalme rust en een zalig nietsdoen zijn dagen sleet.

De redenen, die den heer Topper, een minnaar van schitteren en grootdoen, hadden genoopt, het verblijf op het land boven dat der naburige groote en chique stad te verkiezen, waren van tweeërlei aard. Het zwakke, teringachtige gestel zijner vrouw, die een afkeer had gehad van badplaatsen en zoogenaamde herstellingsoorden voor teringlijders, maar die toch naar den aromatischen en versterkenden geur van dennen en naaldboomen verlangde, had den heer Topper doen besluiten zijn huisgoden naar buiten over te brengen, echter zoo dicht bij de stad, dat hij er zijn kon, als hij er wezen wilde. Na den dood zijner vrouw, die spoedig volgde, verviel natuurlijk deze reden. Agnes echter was zoodanig aan de woning gehecht, waarin de goede, zachtzinnige vrouw stil was weggekwijnd, en zoo aan de steedsche vermaken ontwend, dat zij van geen verhuizen naar de stad had willen hooren, zelfs niet indien haar vader daarop aangedrongen had. Dit deed hij echter niet, want ook hij schepte genoegen in het buitenleven, zij het dan ook om een andere, minder nobele beweegreden. Hem zweefde Cesars voorbeeld, die liever de eerste op een dorp dan de tweede te Rome wilde zijn, voor den geest: in de stad werd hij ternauwernood opgemerkt en van zijn gewichtige persoonlijkheid niet half zooveel notitie genomen als hem wel lief was geweest; hier buiten, evenwel, zag een ieder hem naar de oogen, en werd hij algemeen als de heer van het dorp aangeduid en aangesproken. Dit kittelde zijn eigenliefde, een hem aangeboden en verworven zetel in den raad deed het overige, en hij twijfelde geen oogenblik, of, wanneer de tegenwoordige titularis eenmaal uit den tijd zou zijn of bedankte, zou hij tot burgemeester worden benoemd. De heer Topper meende in trouwe door zijn lidmaatschap van den gemeenteraad, en door het burgemeesterschap in spe, met onverbreekbare banden aan het dorpje verbonden te zijn, en dat het een onafwijsbare plicht voor hem was, de beschaving en den vooruitgang, onder welke opzichten het plaatsje nog erg achterlijk was, ook daar veld te doen winnen.

De huizing van den heer Topper, die hij zelf bij voorkeur zijn kasteel noemde en ook graag door anderen zoo hoorde noemen was een groot plomp gebouw, in den meest baroken stijl, dien men zich denken kan, opgetrokken; want van architectuur had de heer Topper, die nog wel lid der bouwcommissie was en tot in de kleinste bijzonderheden den bouw en de inrichting zijner woning geregeld en voorgeschreven had, geen greintje verstand.

Op twee manieren was het ‘kasteel’ te bereiken. De hoofdingang kwam op den straatweg uit en leidde langs een mooie rechte laan van beuken, waaromheen een sierlijk aangelegde bloementuin, naar de voordeur van massief eikenhout, met een paar klimmende leeuwen er op - het wapen van den heer Topper, die pretendeerde, dat zijn geslachtsboom tot aan den tijd der kruistochten opklom.

De tweede uitgang mondde op een binnenweg en was hoofdzakelijk voor het dienend personeel bestemd, hoewel er ook druk gebruik van gemaakt werd door bedelaars, die liever in de keuken een aalmoes kwamen vragen dan aan de voordeur, waar ze bloot stonden, door den heer Topper, die veelal in de voorkamer zat, opgemerkt en met een grauw en een snauw afgescheept te worden.

Deze voorkamer was gemeubeld met een kwistigen overdaad, die het oog vermoeide en geen gunstig getuigenis aflegde van den kunstsmaak van den eigenaar. Het eigenaardige was dat

[p. 243]

de wanden letterlijk geheel schuil gingen onder veelkleurige draperieën en jachttropeeën, waartusschen in bonte mengeling een groote voorraad wapenen, bij voorkeur uitheemsche en uitmodische, waren gerangschikt. Krissen en klewangs hingen heel broederlijk naast snaphanen en goedendags, terwijl groote ruiterpistolen, stiletten en gedamasceerde klingen den aanblik van een waar arsenaal voltooiden.

De heer Topper ging geheel op in zijn hartstocht voor ouderwetsche en vreemde wapenen, en ontzag geen kosten, wanneer zich de gelegenheid aanbood, een zeldzaam of rijk ingelegd en gemonteerd exemplaar te koopen. Herhaaldelijk echter was hij de dupe geweest van behendige oplichters, die hem een geheel waardeloos wapen voor zijn gewicht in zilver deden betalen. Tot zijn wapenhal - zooals hij het noemde - hadden slechts weinigen toegang. daar hij ze als een heiligdom beschouwde, waar geen ongewijde den voet over den drempel mocht zetten.

De heer Topper was de ongenaakbaarheid in persoon. Hij wist en was er diep van doordrongen, dat hij goed was voor een half millioen, en meende het nu aan zijn achtbaarheid en stand verschuldigd te zijn, dat half millioen zoo volmaakt mogelijk in houding, gang en blik te representeeren.

Slechts voor één persoon was de heer Topper bang - voor zijn eenige dochter Agnes, hoewel, of liever, juist omdat ze in alles zijn tegenvoeter was en volkomen naar haar zalige moeder aardde. Voor haar, die even verstandig en lieftallig als haar vader opgeblazen en verwaand was, had de heer Topper, die zijn zedelijke minderheid niet wilde erkennen, een dwaas zwak, zooals hij het noemde. Ze kon dan ook letterlijk alles van hem gedaan krijgen, en indien Steenwijk - zoo heette het buiten - bij de armen een goeden klank had, had het dit enkel aan de bevallige châtelaine te danken.

Eenmaal echter had Agnes een moeilijken en lastigen strijd tegen haar vader te voeren gehad. Met veel weerzin namelijk en niet dan na lang bidden en smeeken van den kant van Agnes, had de heer Topper, die van een briljanter partij had gedroomd, er in toegestemd, dat zijn dochter verkeering aanknoopte met Louis, den veelbelovenden en talentvollen zoon van koopman Van der Weegen.

Wat al voeten had het in de aard gehad, eer de heer Topper zijn oppositie liet varen en het veld ruimde voor zijn dochter!

‘Als het er op aankomt heeft hij misschien nog geen halve ton voor zijn hoofd, in weerwil van het groote uithangbord der Van der Weegens, en jij, Agnes, bent een half millioen waard!’

Met deze plompe vergelijking meende de heer Topper in den beginne, wat hij de dwaze grillen van Agnes noemde, haar uit het hoofd gepraat, en alle verdere pogingen om Louis voet te geven, den pas afgesneden te hebben. De heer Topper rekende echter buiten den waard. Agnes bleef aanhouden, zij betoogde met zooveel vuur en warmte, dat, daar haar lieve pa haar zooveel mee ten huwelijk wilde geven, het niet noodig was, dat haar aanstaande echtgenoot precies evenveel of daaromtrent bezat. En dan, het geld maakt niet altijd gelukkig - tegen deze uitspraak legde de heer Topper natuurlijk met alle klem protest in - en een goed hart, een edel karakter, ware godsdienstzin en groote talenten hebben duurzamer waarde dan een zak goudstukken of een brandkast met effecten. Ondanks het herhaalde protest van den heer Topper, die een zeer wijsgeerige verhandeling hield over de macht van het geld, dat de menschen goed, edel en wijs maakte, - de heer Topper zag in zijn eigen gewichtige persoonlijkheid het bewijs voor zijn stelling - ondanks dit alles moest hij zwichten voor den zachten, maar standvastigen drang van Agnes, die een keer te meer het spreekwoord waar maakte, dat een vallende droppel ten laatste een steen uitholt.

Langzamerhand begon de heer Topper zich zelfs te verzoenen met het denkbeeld, Louis van der Weegen eenmaal zijn schoonzoon te noemen. En waarlijk, de jongen viel hem veel mee, verwaardigde hij zich, een oogenblik het standpunt van zijn half millioen verlatende, te verklaren, nadat hij zich enkele malen met hem onderhouden had. Allengs kreeg hij zelfs schik in diens gesprekken, en het stond hem wonderwel aan, dat Louis zooveel eerbied en achting voor hem aan den dag legde, een gezond hoofd, een helderen blik, veel ijver en talent bezat. Louis had alras gemerkt, dat hij vorderingen begon te maken in de gunst van zijn schoonvader in spe, en even spoedig diens zwakke zijde en kwetsbare plekken leeren kennen. Hij deed alles om het terrein zooveel mogelijk te effenen en het zwak van den heer Topper te zijnen bate te exploiteeren. Wat doet een jonkman al niet om de gunst van een kregel en veeleischend schoonvader te verwerven!

Wanneer de heer Topper zijn mond open deed, dan had hij het of over zijn kapitaal, dat zoo uitstekend in die en die papieren belegd was - van notarissen en bankiers wilde hij niets weten, dat was allemaal schurkenpak - òf over zijn aanstaand burgemeesterschap en de grootsche plannen, die hij dan zou ten uitvoer brengen, òf - en dat was zijn meest geliefd thema - over zijn wapencollectie. Over dit laatste chapiter vooral kon hij niet uitgepraat komen en het was een hopelooze onderneming, dan zijn woordenstroom te willen stuiten. Honderdmaal vertelde hij hetzelfde, maar ook nooit had hij een gewilliger en aandachtiger toehoorder gevonden dan Louis.

Mocht men den heer Topper gelooven, dan waren al zijn krissen en klewangs met het bloed van Europeanen besmeurd geweest; zijn stiletten met zilveren greep dagteekenden minstens van twee eeuwen terug en een daarvan had zelfs aan den vermaarden Corsicaanschen partijganger Sampiero toebehoord; zijn ruiterpistolen hadden wis en drie bij den slag van Waterloo goede diensten bewezen, enz. enz. Kortom, aan elk wapen was een interessante geschiedenis verbonden, die de heer Topper met veel smaak en levendigheid wist op te disschen. De grootste rariteit van zijn museum was een kunstig ingelegde damascener kling, volgens den heer Topper, naar luid van authentieke bescheiden, door een zijner voorvaderen, die met grave Otto van Gelre ter kruisvaart was getogen, op een Turkschen emir buit gemaakt. Opperde Louis al een enkel maal bedenkingen omtrent den Methusalemiaanschen ouderdom van dit, of de Münchhausische lotgevallen van dat, dan bracht de heer Topper, die geen tegenspraak, en zeker niet op dit punt, kon dulden, zoo'n overstelpenden vloed van authentieke bewijzen, onwraakbare overleveringen enz. te berde, dat Louis zich ten slotte altijd gewonnen moest geven en zijn bewondering uitdrukte over de ongeëvenaarde wapenkennis van den heer Topper.

Eenmaal was Louis zelfs in de gelegenheid geweest, den heer Topper een sierlijk gemonteerd musket, dat door dezen onmiddellijk uit den Spaanschen tijd afkomstig werd verklaard, aan te bieden De heer Topper was over dit geschenk zoo in de wolken, dat hij den jongen man wel om den hals had willen vliegen, en hem als den flinksten en degelijksten, den schrandersten en gelukkigsten sterveling onder de zon prees.

Door zijn tact had Louis den lastigen en onhandelbaren Nabob zoo goed als geheel ingepalmd, toen plotseling ongunstige berichten omtrent den financieelen toestand der firma Van der Weegen ook tot de ooren van den heer Topper doordrongen. Eerst nu bleek op afdoende wijze, dat eigenlijk alleen de soliditeit en het kapitaal der firma de graadmeter waren geweest van des heeren Toppers welwillendheid jegens Louis, want reeds na de eerste geruchten, die alras door andere gevolgd en versterkt werden, was hij wel honderd percent minder spraakzaam en toeschietelijk dan gewoonlijk, en gaf Louis, die op zijn vraag, wat er van die geruchten aan was, rondborstig overeenkomstig de waarheid geantwoord had, niet onduidelijk te verstaan, dat er in dat geval van een huwelijk tusschen hem en Agnes niets komen kon.

Toch bleef de arme jonkman nog hopen, tegen alle hoop in. Misschien dat Agnes' invloed en gezag krachtig genoeg zouden zijn om haar vader tot andere gedachten te brengen. Sterk door de liefde van Agnes, bleef hij zich nog lang met eene ijdele hoop vleien. Toen echter de heer Topper zich op zekeren keer uitermate brutaal en plomp aanstelde, en zich een aantal lompe toespelingen op bankroetiers en op de nadeelige gevolgen van speculeeren veroorloofde, bereikte Louis' bloed de kookhitte. Hij kon zich niet meer bedwingen, en ziedend van verontwaardiging, vroeg hij den heer Topper om rekenschap. ‘Tot armoede kunnen wij vervallen, tot schande nooit, en ik ontzeg ieder, ook u, mijnheer Topper, het recht, op open of bedekte wijze een blaam te werpen op den onbevlekten naam onzer firma en mijns vaders eer te bezwalken!’

Deze woorden brachten den heer Topper buiten zich zelven en deden hem eene, zijns inziens, alleszins gepaste gelegenheid aan de hand, voorgoed met Louis en de Van der Weegens te breken.

‘De deur uit, mijnheer, op staanden voet! Wat verbeeld je je wel dat zoo'n snoeshaan als jij een bejaard en achtenswaardig man - een man van een half millioen, bedoelde hij, maar had gelukkig toch nog zelfbeheersching genoeg het niet te zeggen - in zijn eigen huis zou beleedigen! En dat zou dan een geschikte partij zijn voor mijn dochter? Je zet van je leven geen voet meer over mijn drempel, verstaan?’ En met een statigen zwaai met de hand, dien hij een tooneelspeler had afgekeken, wees hij Louis de deur.

Kalm en met waardigheid was deze opgestaan, de grond scheen hem onder de voeten te ontzinken; zijn levensgeluk zag hij door de baldadige hand van dien man verwoest, die er mee speelde als was het een stuk speelgoed. Hij had echter te veel gezond verstand om niet te begrijpen, waar hem de schoen wrong, en dat die verontwaardiging enkel gehuicheld was, ten einde een schijnbaar gegrond motief te hebben om hem af te schepen.

Louis poogde dan ook niet, iets tot zijn verontschuldiging of verdediging aan te voeren; zijn eer verbood hem, zich voor dien man te vernederen, die enkel den Mammon aanbad, en daarom ging hij na een vluchtigen groet heen Uit Agnes' vochtigen oogopslag had hij echter gelezen, hoe de krenkende handelwijze haars vaders haar griefde, hoe haar hart een geheel andere taal sprak.

(Wordt vervolgd.)