De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 9

[p. 193]

[Nummer 25]

De Amerikaansche.
Door Mathilde.
(Vervolg.)

Toen Sabine 's avonds thuis kwam had zij allerlei aanmerkingen op het toilet van die ‘juffrouw.’

‘Wat een leelijke, boersche snit van haar taille en wat viel die rok leelijk, die groote broche en diamanten oorringen moesten alles maar goed maken. Bah! Zij had het niet langer kunnen uithouden, zoo'n platte uitspraak. 't Was om er zeeziek van te worden, er ging toch niets boven beschaving en fijne vormen.

Als men zelf ‘dame’ is, dan kan men zoo iets burgerlijks en ordinairs niet uitstaan.

‘Je mocht willen dat je zoo'n goed edel hart had als die oude vriendin van Moe,’ zeide Koosje scherp, ‘ik heb liever met zoo'n burgervrouw te doen dan met menige fijne dame.’

En deze hatelijkheid kon Sabine voorloopig niet anders beantwoorden dan met een vinnig: ‘Soort zoekt soort’

Hoezeer Herman en Sabine van Wieringdaele ook hun neus optrokken voor ‘juffrouw Jochems,’ die de pretentie had zich mevrouw te laten noemen - hoewel het goede mensch hiertoe nooit eenige moeite had gedaan - toch vonden zij haar idee subliem en niet om van de hand te wijzen.

Reeds twee dagen later kwam er een zeer vormelijk net ingekleed briefje van haar man aan Herman van Wieringdaele, waarin hij ter wille van zijn vrouw dezen verzocht hun het jongste dochtertje zijner Tonia af te staan. Zij zouden het kind een goede opvoeding geven en ook voor haar toekomst zorgen.

Natuurlijk werd nu het kleine Lotje op een voetstuk geheven, waarop zij nog nooit gestaan had, het was alles onze kleine lieveling, ons engeltje voor en na; 't was hard haar af te staan en wie nu Herman hoorde, zou zeggen, dat hij het grootste offer van zijn leven bracht door afstand van het kind te doen.

Sabine sprak niet veel, zij was veel te ingenomen met het plan en vreesde niets zoo zeer dan dat het in duigen zou vallen. Toen haar vader dan ook zeide:

bij winterdag op den weg, naar de schilderij van hugo mühlig.

‘Maar het grootste bezwaar is dat het kind misschien in een andere sfeer zal worden groot gebracht, dan die waarop zij door haar ge-

[p. 194]

boorte en eerste opvoeding recht heeft,’ haastte Sabine zich te zeggen:

‘Och, wat zou dat! Als het kind niet beter weet. Wat heeft het Antoinette nu geholpen dat zij in zoo'n deftig huis als Vaartzicht is opgegroeid: zij is zoo burgerlijk en prozaïsch gebleven als zij 't reeds kind zijnde was.’

‘In elk geval,’ verklaarde Herman, ‘die vrouw heeft een nobel hart. Zoo ziet gij, kinderen, in alle standen der maatschappij vindt gij edele zielen en niets is zoo verkeerd dan menschen alleen op het uiterlijk te beoordeelen.’

‘Sabine steek in je zak,’ kon Koosje niet nalaten te zeggen. ‘Je had zooveel op dat mensen aan te merken, op haar kleeding en op haar taal.’

‘Nu ik blijf er bij, dat zij eigenlijk ons geen weldaad bewijst; zij vindt het wat heerlijk zoo'n lief kind van fatsoenlijke, deftige ouders in huis te krijgen. De eer is aan haar.’

De vader zag haar bewonderend aan.

‘Je hebt een manier alles van de hoogte te zien, die je onwillekeurig boven het gros der gewone menschen verheft.’

En op Sabine's voorbeeld besloot hij de aangeboden weldaad te beschouwen niet als eene door hen ontvangen maar wel door hen bewezen; het offer werd hoe langer hoe grooter en zwaarder, maar toch besloot hij het te brengen.

Over de ontbinding van het huishouden moest Antoinette weer met allen tact, die haar ten dienste stond, beginnen te praten.

Eerst sloeg Herman het ver van zich af; twee jongens op kostschool! Dacht juffrouw Antoinette, dat het geld hem op de handen groeide dat hij zoo rijk was als mevrouw de Douairière Van Wieringdaele tot Vaartzicht; - maar toen Antoinette hem voorrekende, dat hij nu van alles af zou wezen en het huishouden hem niet meer ten laste kwam, werd de liefdevolle vader toegeeflijker gestemd.

Sabine was op Antoinette's hand; zij herademde bij de gedachte dat zij nu geheel en al bevrijd zou wezen van die knellende banden van een burgerlijk denkend gezin. Met Papa alleen in Brussel wonen vond zij een alleraangenaamst vooruitzicht; ook Papa achtte het erg aantrekkelijk en na veel heen en weer praten werd er eindelijk toe besloten het huishouden op te breken volgens de plannen van mevrouw - nu kostte het geen moeite meer haar dien titel te geven.

‘In Brussel krijg ik wel bezigheid,’ zeide Herman met zijn gewoon zelfvertrouwen, ‘en dan met ons vast inkomen en de toelage van neef Godfried.’

Zoo werden de zaken dus geregeld en nog geen drie maanden na Tonia's dood waren al haar kinderen bezorgd. Herman en Sabine vestigden zich in Brussel, Lotje had het goed bij mevrouw Jochems, de jongens kregen het uitstekend op een flinke broederschool, veel beter dan zij het in het ongeregelde huis hadden. Koosje was bij een zeer nette modiste in de leer en Antoinette had in een groot magazijn een betrekking gekregen als boekhoudster, beiden waren in den kost. Antoinette verdiende een kleinigheid er bij, Koosje voorloopig nog niets, maar zij waren onder dak en de goede mevrouw Jochems en haar man verzochten haar hun huis als het hare te beschouwen en er zonder Schromen haar vrije dagen door te brengen.

‘Och,’ zeide Antoinette met betraande oogen en dankbaar hart, ‘wat zorgt onze lieve Moeder goed voor ons. Zij wist wat het beste was en heeft dat door haar gebeden voor ons verkregen.’

XVIII.

Mevrouw Van Wieringdale zat op haar kantoor te schrijven en te rekenen; zij had het zeer druk tegenwoordig.

Over drie maanden zou Godfried volgens de Hollandsche wet meerderjarig worden en zij was druk bezig alles in orde te brengen om aan hem rekening en verantwoording af te leggen van haar beheer.

Dit beheer was uitstekend gevoerd, geen man zou het haar verbeterd hebben; het landgoed met bijbehoorende landerijen waren na de verwaarloozing der laatste jaren toen de oude heer ze nog zelf had bestuurd, belangrijk in waarde toegenomen; alles bloeide ondanks de slechte tijden en dat was hoofdzakelijk te danken aan haar helder verstand en bewonderenswaardige energie. Zij kon met voldoening op haar regentschap terugzien en zonder vrees ging zij de toekomst in; voor zich zelf had zij niets behouden, zij wilde alles danken aan de vrijgevigheid van haar zoon en zij wist, dat zij hierop vast en zeker kon vertrouwen. Zijn dankbaarheid en eerbied jegens haar waren juist zooals zij kon wenschen; nooit had hij haar eenig verdriet gedaan; dat er geen vertrouwelijkheid tusschen hen heerschte bedroefde haar niet, zij had daar volstrekt geen behoefte aan: dat was niet Amerikaansch.

Zoodra de kinderen op zichzelf konden staan gingen zij hun eigen weg en bekommerden zich niet veel meer om de ouders; er waren weinig moeders, die zoo lang haar zoons afhankelijk hadden kunnen houden en zij kende Godfried genoeg om te weten dat hij, zelfstandig geworden, ook zelf alles zou besturen. maar zij trad vrijwillig terug, legde uit eigen beweging alles uit haar handen; geen dag langer wilde zij den last op zich nemen, dien hij nu voortaan dragen moest

Haar plannen waren gemaakt, zij wilde met een gezelschapsdame, die zij na Antoinette's vertrek in dienst genomen had, eenigen tijd reizende blijven; zij dacht in Italië den winter door te brengen, misschien ging zij later naar Engeland, dat was niet zoo ver als Amerika, maar zij kon er haar eigen taal hooren en spreken.

Zij keek eens rond en voelde niet den minsten spijt dat zij dit alles ging verlaten; zij had er haar hart niet aan gehecht; geen oogenblik was 't haar uit de gedachte gegaan, dat het voor haar zoon was dat zij alles bestuurde.

Dertien jaren was zij hier bezig geweest, waar waren de jaren gebleven? Als zij iets betreurde, dan was het Antoinette, haar tegenwoordige juffrouw beviel haar lang zoo goed niet als het meisje, met haar trouwe plichtsvervulling haar gemakkelijke bedaarde manier om alles wat zij deed goed te doen.

't Was erg jammer! maar toch had zij er geen spijt van; 't was zoo rustig geweest in die laatste jaren niets van dat Jan Steen huishouden te hooren; wanneer zij geweten had, dat het zoo loopen zou, had zij Antoinette maar bij zich gehouden; dat zou veel gemakkelijker zijn geweest en wie weet...

Drie maanden geleden was Godfried gepromoveerd. Zij had nu maar één wensch, hem tegen zijn meerderjarigheid getrouwd te zien, dan eerst kon zij haar taak voor geheel afgedaan beschouwen, maar al had zij ook nog zooveel moeite gedaan om hem met meisjes in kennis te brengen, die zij geschikt voor hem achtte, hij scheen voor geen harer genegenheid te kunnen of te willen opvatten.

Jammer dat de eene voor wie hij dit wel kon, onbereikbaar voor hem was; zij vroeg niet of Godfrieds aanstaande vrouw voor haar een geschikte schoondochter zou wezen. Dit kwam er minder op aan, zij was immers toch van plan zich geheel terug te trekken; het voornaamste was dat hij op Vaartzicht gevestigd raakte, een gezeten man werd, misschien zich aan de politiek wijdde.

Zij vreesde niets zoozeer dan dat hij lust zou krijgen om te zwerven door de wereld; dit kwam niet voor op haar programma, zij zou er zich niet tegen verzetten, maar aangenaam was het haar toch niet.

Zoo bleef zij even peinzen en liet de anders zoo bezige pen rusten op den kant harer schrijftafel.

Er werd getikt en op haar ‘binnen’ kwam Godfried in; zij zag hem een weinig verwonderd aan.

‘He ben je daar? Ik meende dat je in België was.’

‘Ik ben zoo juist teruggekomen. Arnold is bij me; u weet dat hij zijn arts-examen heeft afgelegd.’

‘Zoo - en waar denkt hij zich te vestigen.’

‘Ik heb hem aangeraden Meeringen te kiezen; Dokter Muller is oud en omdat hij katholiek is, zal hij wel in diens praktijk komen.’

‘Zoo.’

Mevrouw zweeg een oogenblik, speelde met haar pen en keek peinzend voor zich.

‘Bevalt het u niet, moeder?’ vroeg Godfried.

Zij haalde de schouders op.

‘Het kan me niet schelen; wat zou het mij deren waar je vriend zich vestigt? Ik heb nooit kunnen begrijpen wat je in dien man zoo heeft aangetrokken, maar dit is ook mijn zaak niet.’

Hij is een man van karakter, die weet wat hij wil en waarom hij het wil en dit is een eigenschap die hoe langer hoe zeldzamer wordt en die ik daarom zoozeer op prijs stel.’

Mevrouw Van Wieringdaele zweeg even met de uitdrukking om haar lippen, die haar gelaat niet aangenamer maakte om te zien.

‘Ik heb,’ ging Godfried voort, terwijl hij haar toch met een bewonderenden blik aanzag, ‘zooveel gelegenheid gehad dat voorrecht van zeer nabij te leeren kennen en daarom zoek ik het altijd en waardeer het zoo hoog als ik het vind.’

‘Ik ken Holm niet en durf hem niet beoordeelen, maar hij is mij niet sympathiek.’

Godfried schoof zijn stoel dichter bij dien van zijn moeder en vroeg ernstig:

‘Toch niet om zijn godsdienst, moeder?’

Mevrouw Van Wieringdaele sloeg haar oogen op en zag hem doordringend aan.

‘Ik weet het niet, misschien wel.’

‘En ik dacht dat u zich altijd precies rekenschap gaf van al uw gedachten en gevoelens. Dat heeft u mij altijd geleerd en ik ben er u zeer dankbaar voor.’

‘Ik tracht dit ook in practijk te brengen, maar er zijn gevoelens, die zoo diep in de ziel wortelen dat men hun oorsprong niet kan nagaan.’

‘En gaat uw antipathie tegen den armen Arnold dan zoo verbazend diep?’

‘Het kan wezen, omdat het met een ander nog sterker gevoel is samengegroeid.’

‘En dat is uw afkeer van de katholieken?’

‘Ja, een afkeer die met de jaren grooter is geworden en steeds vermeerdert.’

‘Moeder, u maakt mij de zaak, die ik ga volbrengen, nog moeilijker door dit woord.’

De Amerikaansche zag hem verschrikt en angstig aan, hij doorstond kalm haar onderzoekenden blik.

‘Wat wil je zeggen? Wat bedoel je?’

‘Niets anders dan dat het mij spijt dat u zoo'n hevigen en naar 't mij voorkomt door niets gerechtvaardigden afkeer heeft tegen de katholieken, want spoedig zal ik er ook toe behooren.’

‘Wat zeg je? dat is niet waar. Ik kan het niet gelooven, daar ben je te verstandig, te ernstig voor. 't Is een misplaatste grap, dat je het zegt, hoor je, want ik houd niet van schertsen.’

‘Moeder, u begrijpt dat ik zoo iets niet uit aardigheid zeggen kan; 't is bij mij heilige ernst.’

‘Maar wat een dwaasheid! Hoe kan een mensch vrijwillig zijn geest bekrimpen, de vleugels van zijn verstand kortwieken door allerlei geestdoodende, verouderde dogma's aan te nemen. Dat komt door Arnold. Mijn voorgevoel heeft mij niet bedrogen. Maar hoe kon ik denken dat die omgang zoo heilloos op je werken zou?’

Godfried had zijn moeder nooit zoo ontroerd en opgewonden gezien; zij was en bleef altijd even onverstoorbaar kalm als iemand, die zich zelf en de omstandigheden geheel onder bedwang heeft, die haar weg duidelijk voor zich afgebakend ziet en geen hindernissen vreest, welke haar op een dwaalspoor kunnen brengen.

Nu zag zij plotseling een spook voor zich verrijzen, dat haar met afschuw vervulde en dat zij niet kon ontwijken.

[p. 195]

‘U vergist zich, moeder; Arnold heeft nooit de minste moeite gedaan om mij tot zijn godsdienst over te halen, integendeel hij heeft mij altijd de bezwaren voorgehouden, tegen onvoorzichtigheid en overhaasting gewaarschuwd. Vandaar dat ik ook reeds sedert meer dan anderhalf jaar met dit plan omga, zonder den beslissenden stap te doen.’

‘Dan is dat meisje, Antoinette, in het spel, zij heeft je overgehaald - schande! in plaats dat de sterke man het zwakke meisje tot zich opheft, buigt hij zich neer voor haar, neemt haar kinderachtige begrippen en haar bijgeloof aan. Dus ben je het reeds met haar eens?’

‘Ik heb Antoinette niet meer gesproken sedert den dood harer moeder.’

‘Maar geschreven?’

‘Geen letter is tusschen ons gewisseld. Ik weet niet eens haar adres.’

‘Maar vanwaar dan die dwaze gril? Ik kan het niet anders noemen, al zeide je mij zooeven ook, dat je zoo'n sympathie had voor menschen, die weten wat zij willen en waarom zij 't willen. Dan zal je toch ook wel je zelf rekenschap kunnen geven van een stap, die je vrijen nek kromt onder het juk van priesters?’

‘Zeker kan ik dat en als u maar luisteren wil, zal ik gaarne mijn redenen zeggen, want ik heb dit besluit niet genomen dan na lang en rijp nadenken.’

‘Nu, ik luister.’

Met geweld dwong zij zich tot kalmte, maar het was niet moeielijk te zien wel een storm er raasde onder haar schijnbaar zoo bedaard uiterlijk.

‘De eerste reden waarom ik mij onweerstaanbaar tot den katholieken godsdienst geroepen voel, ligt buiten mij; ik meen er u vroeger reeds over gesproken te hebben, maar wanneer ik het eerst die gewaarwording voelde weet ik niet juist meer. Ik geloof haast in de Notre-Dame van Parijs, toen u met mij als twaalfjarigen jongen op Pinksteren juist onder de Hoogmis haar betrad.’

‘Wat was het dan?’

‘Ik weet het niet. Herinnering, waarschuwing, een roepstem, mischien alles te gelijk, maar ik had een gevoel of ik me hier thuis gevoelde, of het hier mijn plaats was, of ik door geweld buiten dit gebouw en deze instelling gehouden werd.

‘Moeder, wat scheelt u?’

Mevrouw Van Wieringdaele leunde achterover in haar schrijfstoel, haar vingers hielden krampachtig den rand van de tafel omvat en haar gelaat was lijkkleurig, blauwbleek en haar tanden klapperden tegen elkander.

‘Moeder,’ riep Godfried verschrikt en verbaasd tegelijk, ‘wat scheelt u? Treft het u zoo diep, wat ik u zeg? Hoe kon ik denken dat u het zich zoo aantrekken zou? Wacht ik zal u een glas water halen.’

‘Neen, neen,’ hijgde zij van haar ontroering een weinig bekomend en hem wenkend te blijven, ‘'t is niet de warmte, maar de schrik van je mededeeling. Daar! ik kom weer bij; o ik kon zoo iets niet van je vermoeden..... dat alleen zoo'n stemming, opgewekt door orgelmuziek en wierook, je verleiden kon om de zoo duur verworven vrijheid van denken op te geven. Neen Geoffrey, dat had ik nooit gedacht. Je valt me zoo tegen en dat hindert mij geweldig, meer dan ik zeggen kan.’

‘Moeder, u begrijpt me verkeerd,’ ging Godfried op den kalmen, vastberaden toon van daareven voort, ‘het is niet door dien indruk, die gewaarwording waarvan ik sprak, dat mijn besluit genomen werd, maar deze was de aanleiding, die mij als het ware met onweerstaanbare kracht dwong mij bezig te houden met het katholieke geloof.’

‘Wat hadt gij dan daarmede te maken?’

‘Oogenschijnlijk niets, evenmin als met den protestantschen of joodschen godsdienst. U heeft mij geleerd dat een mensch zeer goed kan blijven staan zonder ander geloof, dan aan het goede en edele.’

‘Ja, dat heb ik je geleerd en hadt ge je maar altijd aan die leer gehouden.’

‘Ik kon niet, moeder, al wilde ik ook. Ik werd gedwongen na te denken over het doel en de bestemming van den mensch en hoe dieper ik nadacht, hoe duidelijker het mij werd dat er geen middelweg bestond tusschen het katholiek zijn of het Niets, en 't niets deed mij huiveren. Ik kon er mij niet meer bij neerleggen, daarvoor ook sprak die geheime stem, welke ik in de katholieke kerken hoorde, veel te duidelijk; toen ben ik ernstig aan het studeeren gegaan en kwam tot de overtuiging dat de katholieke godsdienst het eenige, ware en door God geopenbaarde geloof is. Moet ik dan als eerlijk man deze overtuiging niet aannemen en belijden en alle verplichtingen, die zij oplegt, getrouw vervullen?’

‘Ik noem het dwaas, meer nog nutteloos; wat doet het er in 's hemelsnaam toe, of gij naar de kerken loopt, bidt, vast en onbegrijpelijke dogma's aanneemt, als gij toch niet beter zijt dan anderen, die het niet doen en toch uitstekende menschen zijn.’

‘Ik hoop dat het mij wel beter zal maken, moeder. Juist omdat tegenwoordig het karakter der menschen zoo jammerlijk gezonken is, omdat zij zich laten beheerschen door hun grillen, opwellingen en stemmingen van het oogenblik, hebben wij een steun van buiten, een onveranderlijk richtsnoer, een leiding voor onze gedachten noodig, die ons licht en inwendige sterkte moet geven waar die anders geheel zou ontbreken. Wie op de rots van het geloof staat wordt niet door de onstuimige golven van opkomende indrukken en gevoelens heen en weer geworpen, die is veilig en gerust.’

‘Maar hij blijft staan, hij gaat niet voort.’

‘Waarheen moet ik dan gaan, moeder?’

‘Naar het doel der menschheid, naar het ideaal.’

‘Naar het graf, dat geen Verrijzenis kent, naar het ledige, holle Niet? Neen moeder, ik vind het leven, waarvan God begin en einde is, edeler, grootscher en van oneindig hooger beteekenis dan het najagen van een hol ideaal en wat baat het of wij met ons klein verstand het loochenen als Hij toch bestaat, in plaats van den afgrond van het Niet.’

‘Ik ben niet sterk in theologie Niet denken maar doen was steeds mijn streven.’

‘En het doen is toch het gevolg van het denken en nu heb ik u mijn plan medegedeeld, het draagt uw goedkeuring niet weg, dat spijt me van harte, maar u begrijpt, dat ik mij daardoor niet er van af laat brengen. U heeft mij altijd voorgehouden: vrijheid in alles is de leuze der Amerikanen. Dat ik van deze vrijheid volgens mijn overtuiging gebruik maak, zal u toch niet afkeuren?’

‘Laat mij nu alleen. Ik moet nadenken; gij hebt mij hevig geschokt, zoo hevig als ik niet dacht, dat mij iets nog kon schokken.’

Godfried stond op en trachtte haar hand te nemen.

‘Moeder, wat ik u gezegd heb zal toch geen verschil maken in onze verhouding tot elkander?’

Zij trok haar hand terug.

‘Ik kan het nog niet zeggen, ik moet er mij nog in vinden. Ga nu heen.’

Godfried verliet de kamer; nauwelijks was hij weg of zij deed de deur op slot en ging haastig de kamer op en neer; haar anders zoo wit en bloedloos gelaat was nu hoog gekleurd, haar handen hield zij zenuwachtig gebald en haar borst ging hijgend op en neer.

‘Hoe kan het? Hoe is 't mogelijk! De geest van het lang vergeten en begraven verleden, dat het nu op kan staan, dat het een vorm kan aannemen, dat het sterker blijkt dan mijn lessen, mijn opvoeding. “Wat zou het of wij het loochenen met ons klein verstand, als het toch bestaat?” O neen, het kan niet zijn.’

Zij huiverde en rilde en dreef met de handen iets van voor haar oogen weg als ware het een akelig visioen.

‘O 't is niet zoo, 't is een verbeelding, van hem, niets anders. 't Komt door den invloed van Arnold en van Antoinette. 't Is mijn eigen schuld, ik had dat kind onder die voorwaarden niet moeten tot mij nemen, maar wie kon zoo iets denken?

‘Ik heb de waarde van haar opvoeding, van haar karakter misschien onderschat, wie kon ook denken, dat de dochter van zulke ouders zulk een geestkracht en vasthoudendheid bezat. Ja, dat zal het wezen, zij hebben veel met elkander gepraat, zij en Arnold, die twee menschen oefenden invloed op Geoffrey uit, maar 't is ergerlijk dat hun invloed krachtiger blijke te zijn dan de mijne.

‘En toch hoe vernederend ook, 't is beter dit te denken dan het andere, dat zou te vreeselijk zijn, dat kan niet.’

(Wordt vervolgd.)