De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 9

De Amerikaansche.
Door Mathilde.
(Vervolg.)

Diep boog Godfried het hoofd; het was of er plotseling een verblindend licht voor hem werd ontstoken, een licht dat de diepste duisternissen van den afgrond des doods omstraalde.

Wie zulke woorden durfde uitspreken moest macht bezitten over deze wereld en de toekomende, over alles wat zichtbaar en onzichtbaar was. Verrijzenis, leven in eeuwigheid, o hoe verre stond die eenvoudige vrouw nu boven hem, boven allen die met zulk een doorwrochte geleerdheid, zulk een fijne scherpzinnigheid over de groote vragen des levens uitspraak waagden te doen. Zij wist nu alles.

Als het eens waar kon zijn, wat hier werd verkondigd, wat bijna twintig eeuwen lang het beste, edelste gedeelte der menschheid had getroost, wat hun oogen omhoog had geheven ver boven het stof en het slijk der aarde om hun een leven te toonen vol glorie en geluk, waarvoor geen strijden, geen lijden te groot kon wezen.

Hoevelen hadden die woorden in hun ziel bewaard, hoe waren zij daarin het zaad geworden van goede en grootsche daden; als het zinsbegoocheling was, ijdele waan, hoeveel beter was die levenwekkende begoocheling dan de werkelijkheid, de koude, kille, dorre werkelijkheid die zijn moeder aannam en erkende.

Maar wat deed haar, wat deed zijn aanneming of ontkenning af tot de waarheid? Zoo die bovennatuurlijke wereld bestond, indien deze gebeden werkelijk kracht bezaten, des te erger voor hen, die er zich in hun wijsheid van afkeerden en haar verloochenden, en zoo niet - wat kwam hem dan zijn leven, dat zijner moeder, van zijne meesters en medestudenten armzalig, dor en klein voor; wat was het? Eenige jaren tusschen de wieg en het graf, weinig vreugden, veel verdriet, eindelooze zorg en dan niets meer, niets! Hij rilde, nooit had hij zoo diep over het bestaan en de bestemming van den mensch nagedacht.

De geheimen van leven en dood hadden zich nog nooit met zulk een kracht aan hem opgedrongen; hij voelde zich steeds zoo jong, zoo gezond, zoo krachtig Verdriet kende hij niet, de dood scheen nog zoo ver, zoo onbereikbaar ver, het geheele lang leven scheidde er hem nog van.

Daar vervulde plotseling een diepe weemoed zijne ziel. Hoe aandoenlijk en treffend werd de barmhartigheid Gods ingeroepen voor die arme zusterziel ‘Vergeef haar, o zoete Jesus!’

Hij voelde zijn oogen vochtig worden bij de gedachte dat wanneer hij dood in het graf zou liggen, geen enkele stem zich zou verheffen om voor hem te bidden, dat niemand voor hem om genade en vergiffenis zou vragen en 't scheen hem toe, dat een vreemde, een geheime macht hem scheidde van die wereld vol geloof en hoop, terwijl hij toch evenveel recht had als de anderen om er in te verkeeren, en de herinneringen van vroeger stortten zich eensklaps met alle macht over hem; hij had dit alles immers meer bijgewoond, meer gehoord.

Al die zangen schenen in zijn gemoed te weerklinken; het was of zijn hart ze beantwoordde, het was hem of hij vroeger reeds tranen had gestort om hetzelfde wat nu Antoinette zoo deed weenen.

Hoe dwaas dat zulke gedachten, zulke gevoelens in hem, den practischen Amerikaan, opkwamen. Hij dacht aan iemand, dien hij eens gesproken had en die vast geloofde aan de zielsverhuizing; zou hij in een vorig leven misschien katholiek zijn geweest en daarvan die herinneringen hebben overgehouden? Hij moest zelf over die onzinnigheid glimlachen; maar hij vond het toch een weldaad, zich aan dien stroom van heugenissen over te geven, in een andere omgeving te verkeeren, volstrekt niet meer te denken aan alles wat hij in zijn leven gehoord en gelezen had van beschuldigingen en vooroordeelen tegen die Kerk, haar gebruiken en wetten.

Hij vond het een weldaad dat de arme Antoinette daar troost vond in haar groot verdriet; hij kon en mocht haar niet helpen maar er was Een die het deed, die haar en de weezen, aan haar zorg toevertrouwd, niet verliet. Hoe arm en verlaten zou de wereld worden, wanneer zij geheel beroofd was van dit bewustzijn, van dezen troost, en hoe zondig handelden zij, die alle mogelijke pogingen aanwendden om haar te vervreemden van God en godsdienst.

Hij volgde verder de H. Mis met de grootste oplettendheid; hij zag de familie tot de heilige Tafel naderen. Het was een groote voldoening voor Antoinette, dat haar vader en Sabine, die in den laatsten tijd hun godsdienst zoo verwaarloosd hadden, geen bezwaar maakten zich nu weer bij haar en de kinderen te voegen; zij hoopte en bad dat er nu een groote verandering met hen zou gebeuren. Godfried begreep niet alles wat hij zag, maar hij beloofde zichzelf Arnold later om inlichtingen te vragen over hetgeen hem duister bleef.

Diepen indruk maakte op hem het telkens smeeken om eeuwige vrede en rust voor de ziel van de overledene en toen bij de laatste absoluties de stem van den geestelijke bad: Requiem aeternam da ei Domine, Heer geef haar de eeuwige rust, en het koor antwoordde: ‘Dat het eeuwige licht haar beschijne,’ en dan weder Requiescat in pace, Dat zij ruste in vrede, Amen, toen voelde hij in zijn ziel een soort van heimwee ontstaan naar de kostbare schatten, die voor de eenvoudige vrouw afgebeden werden.

Eeuwige rust, eeuwige vrede, niet in de duisternis van het graf, in den afgrond van het Niet, maar den glans van het eeuwige licht, die uitstraalt van Gods troon.

Hij bleef nog lang zich overgeven aan zijn gedachten, zijn gevoelens die door een onzichtbare hand gewekt waren en die niet zoo licht meer tot zwijgen zouden gebracht worden.

De plechtigheid was voorbij en de familie verliet de kerk; de laatste plicht en de laatste eer was aan de nagedachtenis der doode bewezen, die in haar treurig leven zoo weinig eer had genoten en die onder de zwaarte harer plichten bezweken was. Godfried vergezelde zijn bloedverwanten; aan de kerkdeur nam Herman met veel vertoon de hand van zijn neef en bedankte hem hartelijk voor zijn bewijs van deelneming en de laatste eer aan zijn onvergetelijke gade bewezen,

Sabine, die er in haar deftige rouwkleederen zeer statig uitzag, maakte een diepe buiging en trok een voor de omstandigheden zeer passend gezicht onder haar langen, dikken krippen sluier.

Antoinette en Koosje zagen er in haar zwarte japonnetjes zeer eenvoudig uit, alsof zij dienstboden waren van de deftige zuster.

Herman en Godfried liepen vooruit; Sabine had van een rijtuig gesproken, maar Antoinette wilde er niets van hooren: zij woonden zoo dicht bij de kerk en 't was de moeite niet dus waard.

Godfrieds eigenaardige stemming leed veel in het gezelschap van zijn neef; Herman meende dat het zijn plicht was, de waarde der katholieke ceremoniën tegenover een ongeloovige te verkleinen of liever te vergoelijken.

‘Men moest het wel doen, al kon men zich niet met alles vereenigen; 't was zoo het gebruik en de kinderen hechtten er aan.’

Godfried zag hem van ter zijde aan en voor 't eerst viel het Herman op dat hij op zijn moeder geleek. Het was dezelfde koude, minachtende blik, die hem uit zijn oogen trof, en waardoor de Douairière hem zoo van zijn stuk kon brengen.

‘Ik heb een indruk ontvangen, dien ik niet licht vergeten zal,’ zeide Godfried koel en afwerend, ‘wanneer u in hetgeen er in de kerk gebeurt slechts vormen ziet, dan komt dit alleen doordat u slecht op de hoogte is van de beteekenis dier ceremoniën of ze niet voelen kan.’

Herman veranderde dadelijk van toon en zeide nu:

‘Wel zeker, er is veel moois en veel treffends in, stellig, in zulke omstandigheden wordt het geloof der jeugd weer opgewekt, men hoort en ziet anders zooveel in de wereld dat daarmede in strijd is en ik zeg maar, 't komt er niet op aan wat men gelooft, als men maar goed handelt.’

‘Zeker, daar komt het op aan, doch het geloof geeft een leiddraad aan onze handelingen, een steun aan ons karakter, welken zij, die niet gelooven, hoe langer, hoe meer zullen missen.’

Zij stonden voor de deur, de meisjes en Piet die vooruit liepen, bleven wachten; Herman noodigde flauwtjes zijn neef uit om boven te komen; deze bedankte en de vader gaf aan de kinderen een wenk het huis in te gaan.

Toen zij alleen waren zeide hij snel tot Godfried:

‘Ik moet u absoluut alleen spreken, waar kan dit geschikt gebeuren?’

‘In de wacht kamer eerste klasse van het Centraalstation,’ antwoordde de jonge Van Wieringdaele, die de opzichtige rouwkleeding van zijn neef, - breed wit overhemd, met zwarte knoopjes, witte das, hoed geheel met rouwfloers overdekt - niet geschikt vond om in een café waar dan ook te verschijnen.

Herman wenschte misschien iets anders, maar hij durfde niets zeggen.

‘Van middag, om hoe laat dan?’

‘Ik vertrek met den trein van drie uur zooveel, ik zal er dus een half uur vroeger zijn.’

‘Accoord, tot van middag dus, waarde Neef, en voorloopig nogmaals mijn hartelijken dank voor uw groote beleefdheid.’

XVII.

Het was of na Tonia's overlijden alle moeilijkheden en bezwaren, die zich eerst hoog als een berg voor haar kinderen verhieven, bij tooverslag verdwenen

Dien avond kwam Herman zeer opgewekt thuis.

Hij had met Neef een onderhoud gehad en Neef had zich zeer, zeer schikkelijk en humaan getoond, het was een jongmensch voor wien hij als ouder man en als man van ondervinding gaarne zijn hoed afnam; hij deed als een echte groote mijnheer, royaal als een Amerikaan niet zoo peuterig en krenterig als die Hollanders.

Wanneer hij meerderjarig werd zou hij zeker groote dingen doen; nu zat hij nog erg onder den druk zijner moeder, die gaf de teugels van het bewind nog niet af en de sleutels van de schatkist ook niet, en hij gaf een treffend voorbeeld van onderdanigheid en gehoorzaamheid aan zijn moeder door er nooit over te klagen; integendeel hij scheen de hoogste achting en eerbied voor haar te koesteren.

Daar mocht menig kind een voorbeeld aan nemen, dat nauwelijks kwam kijken en tegenover zijn vader een toon durfde aannemen, of die niets van de wereld wist, of die een idioot, een suffer was.

Dit werd gezegd met een zijdelingschen blik naar. Antoinette, waarvan zij de beteekenis maar al te goed begreep.

‘En wat heeft u van hem los gekregen, Pa?’ vroeg Sabine, en Antoinette voelde dat zij een hooge kleur kreeg. Dus had haar vader weer van Godfrieds welwillendheid misbruik gemaakt om bij hem te bedelen.

[p. 175]

Sabine kreeg een verwijtend knipoogje dat beteekenen moest:

‘Hoe kan je nu zoo je verpraten,’ en hardop zeide hij vol trots:

‘Wat denk je nu dat ik daartoe moeite gedaan heb? Neen, daar ben ik veel te fier toe. In dit opzicht ben ik een vreemdsoortig mensch. Ik kan niet bedelen, ik kan mijzelf niet opdringen. Had ik dat kunnen doen, ik zou een heel andere positie in de maatschappij hebben ingenomen. Maar 't is juist die onafhankelijkheid van mijn karakter, die mij altijd in den weg heeft gezeten.

Mijn vader zei altijd: ‘Herman...’

‘Nu ja, maar wat zei neef Godfried toch?’ viel Sabine in, die naar de woorden van den ouden grootvader niet nieuwsgierig was, maar naar die van den jongen neef des te meer.

‘Wat hij zeide, wel...’

‘Maar Papa heeft hem toch niet meer alleen gesproken dan hier even aan de deur,’ zeide Antoinette.

‘Daar heb je juffrouw Wijsneus weer, die alles beter weet. Neen kind, ik heb het mijn plicht geacht mijn neef naar den trein te brengen, toen hij vertrok en daar heeft hij woorden gezegd, die mij tot het hart gingen. 't Is een nobel mensch, een echte Van Wieringdaele, al heb ik daar ook soms aan getwijfeld.’

‘Aan getwijfeld, Pa!’ riep Sabine verbaasd uit, ‘hoe kan u dat dan? Wat meent u daarmede?’

‘Stil kind, stil! 't Is mijn geheim, 't zal met mij het graf ingaan of als de plicht mij gebiedt te spreken, dan zal de heele wereld het weten. Maar om op onzen Godfried terug te komen, hij was zeer sympathiek moet ik zeggen, hij vroeg mij naar onze plannen en toen ik zeide dat het mijn eerste plicht was te zorgen dat het talent mijner oudste dochter ontwikkeld moest worden, toen zeide hij op hoogst kiesche wijze: - daaraan erkent men den gentleman. - Neef, sta mij toe een offertje te brengen op het altaar der kunst. 't Is in het belang der kunst, dat uw dochter voor den zang wordt opgeleid, ik zal het mij tot een eer rekenen haar daarin behulpzaam te zijn. Veel kan ik nog niet doen, maar wat ik kan, dat zal ik afzonderen.’

‘Och wat aardig, wat mooi gezegd!’

‘Hij heeft me een chèque gegeven vanf 500.’

‘En dan ga ik naar het conservatoire van Brussel, niet waar Pa.’

‘Ja kind, maar ik ga mee; denk er om; ik ben nu vader en moeder tegelijk en het is mijn plicht je eerste stappen op het glibberige pad der kunst te bewaken.’

‘Heerlijk, dat wij het nare Holland uitgaan voor dat verrukkelijke Brussel?’

‘'t Zal een heele kosten zijn zoo'n verhuizing naar het buitenland,’ zeide Antoinette.

‘Daar heb je die wijsheid weer: altijd kosten, kosten! Proza uw naam is Antoinette. Hoe heel anders was je lieve moeder, de zorgzaamste en zuinigste huisvrouw, die gunde ons wel een armzalig straaltje poëzie.’

‘Als die poëzie dan maar niet weer een prozaïschen sleep van schulden achter zich krijgt. We zijn hier goed in Amsterdam, waarom zouden wij nu weer heen gaan naar dat vreemde land? Hier zijn we in de nabijheid van Piet; ik zal veel gemakkelijker iets te verdienen krijgen en ik geloof dat het beter zal gaan om Koosje hier op een fatsoenlijk atelier te krijgen dan in Brussel.’

‘Maar daar kan zij de Fransche coupe beter leeren.’

Zoo werd er over het gaan en niet gaan naar Brussel lang en breed geredeneerd. An toinette trachtte het haar vader en Sabine uit het hoofd te praten, maar het bleek onbegonnen werk te zijn; en tot haar schrik merkte zij dat zij niets liever wenschten dan zoogenaamd met de Noorderzon te vertrekken, het voornaamste mede te nemen en de oude prullen maar stil in het onbetaalde huis te laten ten gerieve der schuldeischers.

Sabine vond dit een kostelijke grap; artisten konden zich niet met al die nare geldzaken, dat dorre proza bemoeien. Antoinette had moeite haar bedaardheid te houden, zoo vervulde dit denkbeeld haar met verontwaardiging en ergernis. Sabine vond dat zij burgerlijke ideeën had, waarboven haar kleine ziel en bekrompen verstand zich niet verheffen kon en de vader moest er bedarend tusschenbeide komen; hij dacht misschien evenals Sabine maar zag meer dan zij de noodzakelijkheid er van in, de bittere pil wat te vergulden; er was echter nog niets beslist toen 's avonds bezoek kwam.

Het was Tonia's oude vriendin Bertha, die op reis was geweest toen de aankondiging verscheen van den dood harer schoolkameraad. Zij ging nu over Amsterdam naar huis en wilde van de gelegenheid gebruik maken om de kinderen te condoleeren; van den man sprak zij liever niet.

Het was alweer Antoinette, die er voor gezorgd had, dat mevrouw Jochems een mededeelingsbrief kreeg van den dood harer vriendin. Herman en Sabine vonden dit geheel onnoodig, want zij konden wel dagwerk hebben als zij alle burgerlijke vriendinnen van Tonia wilden schrijven; men kon toch met zulk soort menschen op den duur geen vriendschap houden, en nu was 't een geschikte gelegenheid alle betrekking met hen af te breken.

Antoinette had zich doodeenvoudig aan die praatjes niet gestoord; zij wist dat haar moeder veel vriendschap en zelfs geldelijke hulp van Bertha had genoten; zij vond haar een brave, goede en zelfs verstandige vrouw en verheugde zich zeer haar terug te zien.

Sabine en haar vader hielden zich op een afstand en toonden de bezoekster genoeg hoe ver zij zich boven haar verheven achtten, maar Antoinette en Koosje vielen haar zoo hartelijk om den hals en schreiden toen zij haar zagen zoo bitter bij de herinnering aan haar goede moeder, dat Bertha er diep door getroffen was en het besluit maakte hen zooveel mogelijk te helpen.

Tot aller groote verlichting gingen Sabine en haar vader uit, alweer om een straatje rond te gaan ‘voor het verzet ziet u, Sabine moet dagelijks in de lucht. De treurige geschiedenis heeft haar zoo vreeselijk geïmpressioneerd, 't arme kind is zoo gevoelig.’

Nauwelijks waren zij heen en Bertha was met de twee andere meisjes alleen, of zij vroeg haar naar haar plannen voor de toekomst.

Antoinette vertelde over haar vaders Brusselsche luchtkasteelen en over haar tegenzin om daarheen te verhuizen.

‘Als wij hier konden blijven, geloof ik dat ik wel een betrekking zou kunnen krijgen,’ zeide zij, ‘ik kan goed boekhouden en zal dan aan zulk een betrekking zien te komen. Als ik 's avonds vrijen tijd over heb wil ik met copiewerk wat trachten te verdienen en dan misschien een paar depots er op na houden. Hier ben ik niet vreemd, maar daar ken ik niets van den toestand.

‘Maar kan je Pa met Sabine dan niet alleen naar Brussel laten gaan en jelui hier blijven.’

‘Zij zouden niets liever willen, maar dat zijn twee huishoudingen.’

‘Mevrouw Jochems dacht na en zeide na een poos:

‘Hoor eens! Ik kan niets beslissen, want ik moet mijn man er eerst over spreken; onze oudste zoon heeft de zaak overgenomen en gaat na Paschen trouwen: mijn dochter is zooals je weet religieuze, zoodat wij op onzen ouden dag alleen staan. Wij gaan Meeringen uit om in Haarlem stil te leven; nu zou ik niets liever willen dan dat aardige popje’ - zij had Lotje op den schoot - ‘heel tot mij nemen, dan heb ik meteen bezigheid. Laat je pa nu de beide jongens op een goede maar eenvoudige kostschool doen.’

‘Dan konden Koosje en ik vrij naar een betrekking zoeken,’ riep Antoinette verheugd uit. ‘O mevrouw wat zou dat een uitkomst wezen. Maar ach! dat zou te lief en te goed van u zijn.’

Zij wilde het zichzelf niet bekennen, maar in haar oog was het de grootste uitkomst en de beste waarborg voor de toekomst der kinderen dat zij aan den invloed van hun vader en Sabine werden onttrokken.

‘O neen, 't was voor mij een genot zoo'n aardig kind dagelijks om mij heen te hebben en ik ben er zeker van dat ook mijn man het uitstekend zal vinden; hij is zoo bang dat ik mij zal vervelen, wanneer wij daar zoo stilletjes zullen wonen; ik ben mijn heele leven aan drukte gewoon geweest.’

Zij bespraken samen de plannen en nog voor dat Herman en Sabine thuis kwamen ging mevrouw Jochems heen; zij spraken onder elkander af nog niets van het afgesprokene aan de anderen te zeggen.

(Wordt vervolgd.)