De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 9

[p. 161]

[Nummer 21]

vaders steun, naar de schilderij van friedrich ortlieb.

[p. 162]

De Amerikaansche.
Door Mathildė.

XV.

Godfried Van Wieringdaele bewoonde in Utrecht een paar mooie kamers op de Oude Gracht. Hij leefde zeer teruggetrokken, bemoeide zich bijna niet met zijn medestudenten en had onder hen den naam zeer trotsch te zijn. Men noemde hem den ‘Yankee’ of den Zilverkoning, maar toch had zelfs de lichtzinnigste student een soort ontzag voor hem. De waarheid was dat hij volstrekt geen genoegen vond in de pretjes der studenten. Hij noemde ze laf en jongensachtig; zijn studiën boezemden hem ook geen bijzonder belang in. Daar hij zeer goede geestvermogens had, voltooide hij ze zonder eenige moeite of inspanning.

Zijn grootste genot vond hij echter in lichaamsoefeningen; uren ver rijden op zijn velocipède, roeien, schermen, jagen, waren zijn lievelingsbezigheden; hij deed het eerst alleen, later maakte hij kennis met een jongmensch van goede maar verarmde familie, wiens eenig doel was te studeeren voor den doktersgraad; vandaar dat deze zich ook volstrekt niet inliet met de andere studenten. Deze werd nu zijn trouwe vriend en kameraad op de lange tochten, die hij na volbrachte studie ondernam.

Arnold Holm en Godfried Van Wieringdaele kregen spoedig ook allerlei bijnamen, Castor en Pollux, Zon en Maan en ook andere voor Arnold minder vleiende, doch de beide vrienden gaven er niet om

Arnold was te bescheiden om misbruik te maken van de groote vrijgevigheid en zelfs onverschilligheid op het punt van geldzaken van zijn rijken vriend; zelfs hielp hij hem gedurig er orde op te stellen. Arnold had een zware leerschool doorgemaakt; hij was wees en arm; een heeroom, die pastoor was op een Overijselsch dorpje, liet hem voor dokter studeeren en legde zich zelf de grootste ontberingen op ten einde hem in staat te stellen zijn roeping te volgen.

Vandaar dat Arnold alles in het werk stelde om zoo spoedig en zoo goedkoop mogelijk te slagen. Godfried voelde zich zeer tot hem aangetrokken; Arnolds degelijkheid en ernst waren hem ten hoogste sympathiek; ook dat Arnold katholiek was en trouw zijn plichten waarnam, deed hem in Godfrieds achting stijgen.

Zij waren bijna dag aan dag samen en wonnen wederkeerig veel door elkanders gezelschap. Wanneer Arnold gewild had, zou hij geheel op kosten van zijn vriend hebben kunnen leven en studeeren, maar met gepaste fierheid stond hij er op, in niets van Godfrieds mildheid te genieten, want, zeide hij, als de een alles geeft en de andere alles neemt, staan de kansen op vriendschap ongelijk.

‘Dan blijf ik eeuwig de schuldenaar,’ antwoordde Godfried glimlachend, ‘want al het goede van onzen omgang en van uw gezelschap wordt door mij ontvangen en ik kan 't u niet teruggeven.’

In de vacantie stemde Arnold er alleen in toe eenige dagen op Vaartzicht door te brengen; de Douairière liet haar zoon geheel vrij in de keuze van zijn vrienden; zij bemoeide zich volstrekt niet met zijn doen en laten, nog minder met dat van zijn vriend. Aan tafel was zij gul en vriendelijk jegens de jongelieden, meer niet.

Godfried zat nu alleen op zijn kamer met een rouwbrief in de hand, toen Arnold binnenkwam.

‘Slechte tijding?’ vroeg hij, ‘toch niet van nabij, hoop ik.’

Godfried lichtte het hoofd op en antwoordde:

‘Voor mij persoonlijk niet, want ik ken de overledene nauwelijks, maar het treft iemand, in wie ik veel belang stel, zeer diep. Ik geloof dat ik goed zal doen naar de begrafenis te gaan.’

Hij reikte zijn vriend den brief over en deze las de overdreven bewoordingen, waarin Herman Van Wieringdaele aan zijn neef Godfried kennis gaf van de ontzettende ramp, die hem getroffen had door het onverwachte over lijden zijner innig geliefde, onvergetelijke vrouw.

‘Hard gekreten, gauw vergeten,’ zeide Arnold, hem den brief teruggevend, ‘is dat een nicht van je?’

‘Een aangetrouwde van mijn vader, maar 't is de moeder van het nichtje, dat bij ons aan huis is opgevoed en dat...’

‘O ja, ik herinner het mij, een heel aardig kind.’

‘Zij is geen kind meer; tot een verstandige, brave vrouw heeft zij zich ontwikkeld. Maar zij is niet meer bij ons, moeder heeft haar naar huis teruggezonden, omdat...’

‘Nu?’

‘Och, ik weet het niet. Achter het ware heb ik nooit kunnen komen; mijn moeder en ik wij verstaan elkander weinig, maar zij hield veel van de hare. Ik was er soms jaloersch op en die vrouw was op het oog niets dan een onooglijke, arme tobster.’

‘Dan zal die man haar ook wel missen.’

‘Nu hij haar kwijt is, zeker wel. Maar wat dunk je, Arnold, je kent beter de Hollandsche etikettevormen dan ik, moet ik nu daar op de begrafenis komen?’

Arnold zag de datums na; de brief was reeds drie dagen oud, daar het Maandag was en de vrienden Zaterdag en Zondag uit de stad waren geweest.

‘De begrafenis heeft vandaag plaats gehad. 't Is er dus te laat voor, maar hier staat dat de plechtige uitvaart Woensdag zal geschieden. Is de familie katholiek?’

‘Ja, heb ik je dat nooit verteld?’

‘Misschien, ik weet het niet meer.’

‘'t Spijt me erg, ik had gaarne Antoinette een bewijs van belangstelling gegeven.’

‘En wat zou je nu op de uitvaart doen?’

‘Dat is waar, ik hoor er niet,’ zeide Godfried een weinig bitter, ‘zij kunnen er geen ketters gebruiken.’

‘Foei,’ zeide Arnold alleen en toen voortgaande, ‘in elk geval ging ik er vandaag of morgen heen om de familie te condoleeren.’

‘En hun een stoffelijk bewijs van belangstelling te geven, want daar zal 't hun wel aan ontbreken; dan ga ik morgen Het college van vanmiddag wil ik liever niet missen.’

Den volgenden dag zat Antoinette alleen in de voorkamer; zij voelde nu eerst hoe diep bedroefd en verlaten zij zich gevoelde. Zoolang de drukte der begrafenis nog niet was afgeloopen, had zij geen tijd gehad om aan haar moeder te denken. Zij moest alles regelen, alles bestellen; haar vader en Sabine hadden het hoogste woord, maar handelden niet of verkeerd. Telkens moest zij nog met hen strijden en haar wil doordrijven, wat haar natuurlijk op allerlei harde woorden te staan kwam.

‘Ik heb nog nooit zoo'n bazigheid gezien, wat een kat; zij weet alles veel beter,’ zeide Sabine bits.

Den zwaarsten strijd had zij te voeren over den rouw; Sabine wist zonder moeite haar vader te overtuigen dat het ten hoogste ongepast zou zijn niet te rouwen; de heele familie tot Lotje moest in den rouw, nu vooral nu zij het zoo goed konden doen was het een dure plicht.

Antoinette hoorde haar praten en de schrik sloeg haar om het hart, vooral toen haar vader Sabine opdroeg voor alles te zorgen.

‘'t Kwam er niet op aan hoeveel het kostte, als het maar elegant was.’

Sabine liet zich zoo iets geen tweemaal zeggen, wilde om stalen schrijven en monsters laten komen, alles terwijl het lijk der arme verwaarloosde moeder nog in de naaste kamer lag.

Antoinette voelde voor 't eerst dat haar zoo duur verworven kalmte haar begaf; alles zou weer op schulden uitkomen, want met het armzalige overschotje van haar kapitaal zou ze moeite hebben de allernoodzakelijkste onkosten der begrafenis te bestrijden.

‘Moeder, sta me bij,’ bad ze in stilte, ‘verkrijg mij toch vooral bedaardheid en eerbied voor mijn vader, dat heb ik 't meest noodig.’

En toen zeide zij op vastberaden toon tegen Sabine:

‘Wat je voor je zelf wilt doen, daar bemoei ik mij niet mee, maar Koosje, de kinderen en ik wij gaan niet in den rouw; we hebben goede zwarte japonnen en onze hoedjes zullen wij wel vermaken, dit is voor ons voldoende.

‘Heb je van mijn leven! Hoort u pa, dat is nu haar eerbied voor de nagedachtenis van onze lieve moeder! Niet eens in den rouw gaan! Wat een idée! De buren zouden er schande over praten, daar kan je op aan.’

‘De buren zullen er nog meer schande over praten als de rekeningen aan de deur komen, en wij al die staatsie niet kunnen betalen. Dus je hoeft niets voor ons te bestellen; wij trekken het toch niet aan.’

‘Kind,’ zoo kwam Herman er nu tusschen, ‘ik moet je zeggen, dat de toon, dien ge je tegenwoordig tegenover je vader en zuster veroorlooft, mij volstrekt niet bevalt. Hij is ten hoogste ongepast; wanneer ik het noodig oordeel, dat wij allen in den rouw gaan, dan is er geloof ik niemand, die het recht heeft zich daartegen te verzetten.’

‘'t Is waarlijk of wij van je verwachten, dat je het uit je eigen beurs betaalt,’ snauwde Sabine.

Antoinette werd vuurrood.

‘Uit mijn beurs het betalen is een onmogelijkheid, want wanneer alles afgedaan is, heb ik niets meer; alles zal dus weer op crediet moeten gekocht worden en dat zou nog grooter zonde zijn tegen moeders nagedachtenis, dan dat wij voor haar niet in den rouw gaan, want één van moeders laatste woorden waren: ‘Blijf voortaan uit de schulden!’

‘Zij moet het weten, vindt u niet pa? Het zal gek genoeg staan, wanneer ik een mooi rouwtoilet aan heb en zij en Koos er zoo sjofel bij loopen, maar ik kan er niets aan doen.’

‘Wel zeker, laat haar begaan, kind! Zij heeft bij de Douairière zulke rare, geëmancipeerde ideeën opgedaan. Wij gewone menschen kunnen er niet meer bij.’

En nu de begrafenis voorbij was, zat Antoinette uitgeput van alle aandoeningen en slapelooze nachten in de stille voorkamer, ter prooi aan hevige hoofdpijn op de ingezakte, oude canapé.

Haar vader en Sabine, beiden in onberispelijk rouwtoilet, waren om zich te verzetten hun gewoon ‘grachtje’ om gaan wandelen. Koosje hield de kinderen in de keuken zoet en schilde intusschen de aardappelen voor het middagmaal.

Antoinette leunde achterover met gesloten oogen; zij wilde zich zelfs dwingen om aan niets te denken, maar onophoudelijk grijnsde de toekomst haar tegen en vroeg haar dreigend:

‘Wat nu?’

De bel ging over; zij verroerde zich maar niet, het kon niets bijzonders wezen. Koosje zou er wel voor zorgen; een oogenblik later tikte Koosje aan de deur.

‘Antoinette, hier is neef Godfried om je te condoleeren.’

Het meisje sprong op en streek langs haar verwarde haren, Godfried stond reeds in de kamer; zijn gelaat drukte innige deelneming uit; hij nam haar hand en hield die hartelijk vast.

‘'t Spijt me zoo, Antoinette,’ zeide hij, ‘en ik was bepaald gister gekomen om uw lieve moeder de laatste eer te bewijzen, maar ik ontving den brief te laat.’

[p. 163]

‘Ik dacht het wel, neef,’ antwoordde zij, ‘en ik heb het papa gezegd; u is te hartelijk dan dat u ons geen bewijs van deelneming zoudt geven in ons verdriet. Van uwe moeder zijn kaartjes gekomen.’

‘Zoo, anders niet?’

Zij schudde het hoofd; ook over dit gebrek aan hartelijkheid op haar aankondiging had Antoinette de noodige hatelijkheden moeten hooren.

‘Ga nu zitten, nicht!’ vermaande Godfried, ‘wat ziet ge er vermoeid uit. 't Zijn harde dagen geweest, niet waar? Hoe is alles gegaan?’

En nu Antoinette eindelijk bedaard alles weer kon doorleven en navertellen brak zich haar droefheid baan; zij voelde dat de woorden en de tranen haar goed deden, dat haar verdriet nu natuurlijker was

Godfried luisterde met de grootste belangstelling en deelneming.

‘O ik weet het,’ snikte Antoinette, ‘ik moest haar niet zoo betreuren, ik kan, ik mag haar niet terugwenschen, mijn arme moeder. Zij is nu veel gelukkiger dan zij 't ooit hier op aarde was. Zij rust nu uit o ik kan mij voorstellen hoe zalig dat is, rusten in alle eeuwigheid, in God.’

Zij zweeg eensklaps verschrikt, zij had geheel vergeten dat Godfried ongeloovig was.

Hij zag echter nadenkend en ernstig voor zich uit en zeide als in zich zelf sprekend:

‘Ja, het moet heerlijk zijn, dat te gelooven. Gedaan hebben met alle ellenden, alle smarten van de wereld en dan voor eeuwig gelukkig zijn zonder vrees het geluk te verliezen.’

‘Dat geloof moest mij kalmer stemmen, maar ach! haar te missen juist nu ik voor goed thuis kom is zoo hard. Ik heb haar zoo weinig kunnen helpen.’

‘Maar ook zoo weinig moeite en verdriet gekost, Antoinette.’

‘Maar zij trok het zich zoo aan dat ik weer thuis was, dat uw moeder mij had weggezonden, al gaf zij mij ook gelijk.’

‘Nu zijt ge hier noodzakelijk; zonder u zal het treurig gaan met dit huisgezin.’

‘O ik mag er niet aan denken. God geeft kracht naar kruis, maar zonder dat zou ik niet weten hoe ik er mij uit kon redden. Alles komt op mij neer.’

‘Wilt gij mij als uw vriend beschouwen, Antoinette?’

Zij schudde het hoofd ontkennend.

‘Als een vriend wel, Godfried, maar weldaden van u aannemen mag ik niet. Uw moeder vond het beter alle betrekking met ons af te breken, het is uw plicht haar wensch te eerbiedigen. Dat u ons in onze droefheid komt bezoeken maakt een uitzondering, maar anders hoe minder gij u met ons inlaat hoe beter.’

Godfried zag haar bewonderend aan.

‘Zij weet altijd het beste en edelste te doen,’ dacht hij, ‘zij is de sterke vrouw uit den Bijbel. Gelukkig de man, die haar tot gade, tot moeder van zijn kinderen kan verkrijgen.’

‘Zooals je wilt, Antoinette,’ zeide hij toen, ‘'t bedroeft mij zeer dat je de zaak zoo opvat; maar misschien heb je gelijk en is het zoo veel beter. Maar ik vind het hard, dat je mij, die in elk geval je bloedverwant ben, niet wilt toe staan, je in zulke moeilijke omstandigheden te helpen, want mij schrijven en mij op de hoogte van je zaken te houden, dat doe je natuurlijk ook niet.’

‘Neen, dat gaat evenmin,’ en om het gesprek een andere wending te geven, ging Antoinette snel voort, ‘morgen is het moeders uitvaart, het zal zeer eenvoudig zijn, maar toch stond ik er op dat het met eenige plechtigheid gebeurde. Ik zou u anders niet uitnoogen om ze bij te wonen, maar u heeft sympathie voor katholieke ceremoniën en als ge dus morgen komen wilt. 't Is om zoo en zoo laat, in die kerk.’

‘Ik zal er zeker zijn, nicht!’

De deur ging open, Herman en zijn dochter kwamen binnen; zij waren beiden vrij vroolijk van hun wandeling gekomen; nauwelijks zagen zij echter den gast of zij trokken weer zeer bedroefde gezichten, sprakeloos drukten zij Godfrieds hand. Sabine haalde haar met zwart omzet zakdoekje uit en bracht het onder naar zwaren sluier aan de oogen.

't Was zoo lief van neef dat hij kwam; ach! in het ongeluk herkent men zijn vrienden. Die arme vrouw had in haar leven zoo weinig aanspraak gemaakt op sympathie of vriendschap en na haar dood was zij ook bijna vergeten behalve door haar man en haar kinderen. Die goede Sabine vooral trok het zich zoo hevig aan; als het niet om haar was zou Herman zich geheel aan zijn smart overgeven, hij moest zich goed houden voor haar; zij had niet zoo'n gelukkig karakter als Antoinette, die was en bleef maar altijd even wijs, even philosophisch, die kon aan alles blijven denken, maar ach, het was ook geen wonder, zij had haar lieve moeder nauwelijks gekend.

Godfried zag het meisje van ter zijde aan; zij zat daar met een strak gelaat en dicht op elkander geklemde lippen als golden hun praatjes een andere, of als hoorde zij niet wat zij zeiden. Hij begreep ten volle wat zij met haar fijngevoelige ziel in deze omgeving moest lijden.

Gelukkig veranderde Herman volgens zijn gewoonte plotseling van gesprek; hij had het nu over Godfrieds moeder, wat zij toch eigenlijk misdaan hadden, waarom Nicht toch zoo boos was; hij sprak nu zoo onderdanig, zoo kruipend, dat Antoinette zich zelf moest afvragen of dit dezelfde man was, die gisteren nog zoo hevig tegen de Douairière had uitgevaren, omdat zij de gewone regels der beleefdheid in acht nam tegenover een vrouw, aan wie zij toch zooveel te danken hadden gehad.

Zoodra Godfried het gevoeglijk doen kon nam hij afscheid van de familie en beloofde den volgenden morgen in de kerk te zullen zijn.

XVI.

Het altaar was met zwart behangen en de kaarsen waren opgestoken; alles geschiedde eenvoudig maar netjes, zooals Antoinette gewild had.

Op de eerste bank zat de familie, daar vlak achter stond Godfried; zijn houding was hoogst eerbiedig, in elk geval nog passender dan die van Herman en Sabine, die beiden te veel vervuld waren van den indruk, welken zij met hun droefheid maakten.

Godfried had zich een Latijnsch kerkboekje gekocht en volgde met de grootste aandacht de liturgische gezangen en gebeden.

Het was of een onbekend oord vol hooge poëzie en groote bovenaardsche schoonheid zich voor hem ontsloot. Hij had een gevoel of de grenzen van het heelal uitgebreid werden, of aan gene zijde van wat aardsch en zichtbaar was, zich een nieuw leven, een nieuwe wereld voor hem vertoonde.

Met hoeveel zekerheid werd hier gesproken over hetgeen zoovele menschen ontkenden of betwijfelden, een leven na dit leven, een voortbestaan na den dood; hoe verkreeg dit korte aardsche verblijf een hoogere beteekenis, nu het zich voortzette in dat andere, geheimzinnige leven, dat eeuwig zou voortduren.

Hoe teeder was de zorg, waarmede de Kerk haar overleden kinderen nog vergezelde over den drempel van de poort der eeuwigheid, die zich achter hen gesloten had.

Ja, zij waren zondige, zwakke schepsels geweest, maar het Bloed van Christus had hen vrijgekocht; in Zijn naam werd vergiffenis en barmhartigheid voor hen ingeroepen, opdat de eeuwige rust en vrede hun deel zouden worden, en hij dacht aan het leven der arme vrouw, voor wie deze gebeden werden opgedragen; hoe onaanzienlijk, hoe onbeduidend was het geweest. Zij had zich misschien niet op de hoogte getoond van haar taak, zij had zich door de omstandigheden van het leven laten medesleepen, zij was te zwak geweest om daaraan weerstand te bieden, maar toch, in één zaak was zij sterk gebleven tot het einde.

Terwijl alles in haar onder den druk van het dagelijksche lijden en van eindelooze zorgen van het laagste soort gedood scheen, terwijl zij voor alles wat niet tot haar huishouden, haar man en kinderen behoorde, doof en blind scheen, was er nog iets in haar staande gebleven, had nog een hooger beginsel haar geest en hart bewaard van geheel onder te gaan in het stoffelijke. Dat was haar godsdienst, haar geloof geweest, dit had haar nog kracht gegeven om te strijden zelfs tegen zijn moeder, toen deze haar dochtertje wilde opvoeden.

En dat eenige bewijs van geestkracht leefde veel sterker voort in haar dochter, en kwam daar tot volle ontwikkeling.

Het was een zoete gedachte dat het leven der goede vrouw niet geheel ten einde was, dat het zich nu in een andere betere wereld kon ontwikkelen, dat zij nu nog invloed zou kunnen uitoefenen op haar kinderen; dat geloofde Antoinette immers vast en hij verheugde zich dat zij het gelooven kon.

Toen de epistel gelezen werd ging hem een huivering door de leden:

‘Laten wij ons niet bedroeven als zij, die geen hope bezitten,’ riep de apostel den treurenden toe, en hij voorspelde hun de terugkomst des Heeren, die alle slapenden zou opwekken tot een nieuw leven, ‘en zij die in den Heer zijn gestorven, zullen het eerste verrijzen... Laten wij dus elkander troosten met deze woorden. ’

En hij stond er buiten. Wanneer hij zijn moeder verliezen mocht, dan zou hij weeklagen en wanhopen, omdat hij geen hoop bezat, neen, dan was elke band tusschen hen verbroken, dan zou zijn moeder tot stof overgaan, dat geloofde zij stellig, al het andere waren ouderwetsche begrippen, verouderde, vervelende denkbeelden, of wel liefelijke droomen. waarmede men de bedroefden tot kalmte bracht.

Eensklaps hief hij weer het hoofd op, het Evangelie werd nu voorgelezen; de stem van den priester klonk helder en duidelijk. Hij verstond alles woord voor woord:

‘In dien tijd zeide Martha tot Jesus: Heer, indien Gij hier geweest waart, mijn broeder zou niet gestorven zijn; want ik weet dat alles wat Gij aan God vragen zult, zal Hij u geven

En Jesus antwoordde: uw broeder zal verrijzen.

En Martha zeide: Ik weet dat hij zal verrijzen op de verrijzenis van den jongsten dag. Jesus zeide: Ik ben de Verrijzenis en het Leven. Die in mij gelooft, al is hij dood zal leven, en ieder die leeft en in mij gelooft zal in eeuwigheid niet sterven...’

(Wordt vervolgd.)