De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 9

Moderne Ontploffingsstoffen.

De jongste dynamietontploffingen te Parijs en Luik hebben heel Europa in rep en roer gebracht, en een doodelijke schrik sloeg den vreedzamen bewoners dier beide steden om het hart bij de gedachte aan dit helsche ontploffingsmiddel, een te gevaarlijker vijand, omdat alle voorzorgsmaatregelen daartegen nutteloos en ondoeltreffend zijn, omdat het onzichtbaar dood en verderf zaait onder duizenden.

De Parijzenaars kregen een gevoel, alsof de oude orde van zaken uit haar voegen zou gaan, toen een half dozijn anarchisten, met den onlangs terechtgestelden Ravachol aan het hoofd, de millioenenstad in duizend vreezen hield.

Met het dynamiet zijn wij een nieuw tijdvak ingetreden, evenals de uitvinding van het buskruit een nieuw tijdperk in de geschiedenis opende. De burchten der ridders, de roofnesten op de rotsen werden met den grond gelijk gemaakt, de kogels van het geschut drongen overal doorheen. Helm en harnas konden geen wederstand meer bieden en verhuisden naar de rommelkamer. Het leenstelsel der middeleeuwen was hierdoor in den wortel getroffen; de maatschappij werd als het ware omgeploegd, de humus van dieper gelegen volkslagen drong naar de oppervlakte, en daarmee nieuwe sappen, nieuwe wasdom, een nieuwe tijd.

Feitelijk was het buskruit reeds vóór duizenden jaren aan de Chineezen bekend en ook de Arabieren bezaten lang voor Berthold Schwarz en den Engelschman Roger Baco (1220) de medfaa, een mengsel, dat in zijn bestanddeelen bijna nauwkeurig beantwoordt aan de voorschriften voor het kruit van het Engelsche leger. Behalve het buskruit valt tot den nieuweren tijd geen enkel ontploffingsmiddel te vermelden dan het zoogenaamde Grieksche vuur, dat de eigenschap bezat, onder water te blijven branden. Keizer Constantijn IV Pogonatus (678 n. Chr.) bediende zich hiervan ter verdediging van Constantinopel tegen de Arabieren, wier schepen hij daarmee vernietigde. De bereiding van het Grieksche vuur was eeuwenlang een geheim der legerhoofden, totdat het door een trouweloozen vuurwerker aan den vijand verkocht werd.

Het tweede tijdvak der ontploffingsstoffen begint eerst in onze eeuw, toen Barconnot te Nancy in 1823 en na hem Pelouze de eigenschap van geconcentreerde salpeterzuren om met stijfsel, houtvezels, katoen en papier uiterst snel brandbare verbindingen te vormen, ontdekte. Daarna vond Schönbein in het jaar 1845 het schietkatoen en in 1847 de Italiaan Sobrero de nitroglycerine uit. Beide stoffen waren voor de practijk, dat is voor militaire doeleinden, maar niet zoo aanstonds te gebruiken. Zij namen jaren lang de vernuftige werkzaamheid van beproefde vakmannen in beslag, om de hulpeloosheid der jeugd te boven te komen. Het schietkatoen is tegenwoordig nog in gebruik en wel bij voorkeur bij torpedo's, die helsche vernielingswerktuigen met hun slanken, vischachtigen vorm, waarvan een enkel in staat is, de drijvende vesting van een modern pantserschip in den grond te boren.

Eerst veel jaren na zijn ontdekking, in het jaar 1862, werd de nitroglycerine in de techniek ingevoerd, en wel door den Zweedschen ingenieur Alfred Nobel, die er onder den naam van Nobelsche ontploffingsolie patent voor nam. De nitroglycerine is de moeder van al die verschrikkelijke mengsels, waarmee de anarchisten rustige burgers bedreigen, maar zonder welke ook de grootsche vorderingen der beschaving, het blootleggen van het inwendige der aarde om er kolen en kostbare ertsen uit te halen, het doorboren van rotsen tot het aanleggen van tunnels en groote kanalen, maar in beperkte mate mogelijk waren geweest.

De nitroglycerine is een helgele, reuklooze olie; de smaak daarvan is in het begin zoetachtig, maar later scherp en prikkelend als die van specerijen. Reeds bij zeer kleine hoeveelheden is zij sterk vergiftig, terwijl ze bovendien zeer licht door de poriën der huid heendringt en dus de uiterste voorzichtigheid geboden is. De bewerking geschiedt in dier voege, dat men geconcentreerde salpeterzuren met zwavelzuren vermengt en hieraan onder omroeren en voortdurende afkoeling glycerine toevoegt. De arbeid wordt in groote looden vaten verricht, waarin zich tal van looden buizen kronkelen, waardoor het koude water, dat de afkoeling bewerkt, circuleert. Bij dit scheikundig proces speelt het zwavelzuur geen andere rol dan het verkrijgen van een zuiver en veilig product mogelijk te maken. Op zuiverheid en veiligheid komt het in hoofdzaak aan, want deze gevaarlijke olie heeft de neiging, wanneer ze lang bewaard wordt, zich te ontleden, vooral wanneer ze niet geheel ontzuurd is, en dan bij de geringste aanleiding te ontploffen.

De Nobelsche ontploffingsolie hield zich uitstekend, maar bij de bewerking zoowel als in het gebruik was ze van zooveel gevaren vergezeld, dat men steeds meer voor het aanwenden daarvan terugschrikte. Een toeval nu bracht Nobel op een nieuwe ontdekking. De vaten, die het vocht bevatten, werden op de transportwagens in het begin met stroo omwikkeld, daarna in een laag van kiezelgoer (afzetsels van kiezelzuur uit vulkanische heete bronnen) gelegd. Op zekeren keer kwam er een lek in een dier vaten en het kiezelgoer zoog haastig de nitroclycerine op. De olie drong door in de afzonderlijke moleculen der infusioriënaarde en vormde dientengevolge niet meer die vloeibare massa, welke door een lichten schok of stoot de vreeselijkste vernieling na zich sleepte. Het dynamiet was uitgevonden. Dit kiezelgoer wordt bij voorkeur uit Hohenlohn in Hannover getrokken. In goed verhitte ovens gebrand en tusschen walsen gemalen, vormt het een poeder, dat de eigenschap bezit, het driedubbele van zijn gewicht aan nitroglycerine in zich op te nemen. De vervaardiging van dynamiet geschiedt door vermenging dezer beide stoffen en wel met de bloote handen, ofschoon de ontploffingsolie, zooals wij boven zagen, vergiftig is en zelfs door de poriën der huid heendringt.

Het dynamiet is een bruine, vettige massa, die onmiddellijk na de fabricatie in hulzen van perkamentpapier verpakt wordt, om in dezen vorm als patronen voor het gebruik geschikt te zijn. Het is eigenaardig, dat de stof, evenals de nitroglycerine, vuur vat, langzaam verbrandt, zonder te ontploffen. Het vervoer van dynamiet levert geen gevaar op. In het jaar 1876 noodigde de firma Nobel en Co. de natuurkundigen en geneesheeren, die toen te Hamburg een bijeenkomst hadden, uit, in de fabriek te Lauenburg een kijkje te komen nemen, waar een aantal merkwaardige proefnemingen zouden gedaan worden. Een vaatje met 2 ½ kilogram dynamiet werd 6 meter hoog op het plaveisel geworpen, zonder dat het ontplofte. Hierna lei men een patroon op een keisteen en liet er een gewicht van tien kilo, eveneens van een hoogte van zes meter, op neervallen. De patroon werd plat geslagen, maar ontplofte niet. Een vaatje, dat zeven en een half kilogram inhield, werd met een brandende sigaar aangestoken en brandde kalm leeg, zonder dat zelfs het vat beschadigd werd. Zoo verbrandde ook een gesloten vaatje, dat twaalf en een half kilo dynamiet bevatte en in een open vuur geworpen werd, zonder te ontploffen.

Een ontplofbaar lichaam ontlaadt men zeker, indien men een ander, b.v. een slaghoedje met knalkwikzilver, aansteekt. Dit kan zelfs gebeuren, wanneer de opwekkende ontploffingsstof zich niet bij het lichaam zelf, maar op grooten afstand daarvan bevindt. Op deze wijze kunnen ontploffingsolie en schietkatoen door de lucht of het water, waardoor zij omgeven zijn, tot ontlading komen. Indien het mogelijk was, alle verhoudingen te regelen, dan had ieder officier het in de hand, de ontploffingsstoffen des vijands van uit de verte onschadelijk te maken. Men kan dit een sympathetische ontlading noemen; hierbij echter is geen geestelijke sympathie tusschen twee stoffen in het spel, maar de voortplanting van den schok door de lucht. Elk lichaam dat ontploft brengt de kleinste deelen van zijn omgeving in trilling, welke beweging zich golvend altijd verder uitbreidt en daarbij steeds zwakker wordt, evenals de geluidsgolven der stem, die ten slotte wegsterven.

In Europa is de ontploffingsolie als zoodanig bijna geheel uit de practijk verdwenen. Men bevond, dat het vooral in bevroren toestand, die reeds bij een warmte van acht graden intreedt, door een stoot tot ontploffing gebracht wordt. In Amerika is echter juist het tegenovergestelde het geval. Wat hier gevreesd wordt, is daar tot beginsel verheven. De bekende fabriek Mowbray in Pennsylvanië heeft haar voorraad nitroglycerine in ijskelders opgeslagen, vervoert ze bij voorkeur in bevroren toestand, en beweert, zonder eenig ongeval groote hoeveelheden bij strenge koude langs ruwe berg-

[p. 60-61]

achtige wegen vervoerd te hebben. Die zonderlinge tegenstelling is evenwel te verklaren, daar die fabriek een bijzondere methode van bereiding bezit, die geen gele, maar witte ontploffingsolie, zoo helder als kristal, voortbrengt.

Of met deze twee stoffen een stap vooruit, of achteruit, als men wil, verkregen is, valt af te leiden uit het feit, dat dynamiet omtrent zesmaal, nitroglycerine meer dan tienmaal het buskruit in kracht overtreft. Vooral de brisantie of het vermogen om te verbrijzelen van deze lichamen is veel sterker. Dit is zoowel het gevolg van de grootere gas- en warmte-ontwikkeling, als in het bijzonder van de ongeëvenaarde snelheid, waarmee het geheele lichaam verbrandt. Bij de ontploffingsstoffen, die nitroglycerine bevatten, kan men de snelheid, waarmede de ontploffing zich door de massa voortplant, op omtrent 4 à 5000 meter per seconde schatten. Volgens de opgaaf van een Amerikaan zou een dynamietpatroon van een voet lengte zelfs maar 1/24000. seconde noodig hebben, een dynamietworst van een Engelsche mijl, dit is omtrent 1800 meter lengte, ¼ seconde. Het buskruit kan hiermee in de verste verte geen vergelijking doorstaan, daar een kruitworst van maar vier tiende meter lengte reeds een halve seconde zou noodig hebben, dus vier- à vijfduizend maal zoo lang. En toch speelt het kruit even goed als vroeger de hoofdrol bij het leger, en zal het nog lang doen. Want zoowel in het geweer als in het kanon is het van belang, dat het ontploffingsmiddel met langzame vermeerdering zijn kracht vergroot, om de kogels door den loop te jagen, en den hoogsten druk eerst dan uit te oefenen, wanneer deze op het punt is, den loop te verlaten. Ontploffingsmiddelen van sterkere brisantie, die onmiddellijk bij de ontploffing al hun kracht ontwikkelen, zouden het geschut verbrijzelen en in plaats van den vijand den schutter zelf dooden.

Daarentegen zijn brisante stoffen wenschelijk, wanneer het ijzeren pantser onzer moderne oorlogsschepen moet opengescheurd worden.

Over de torpedo's met schietkatoen hebben wij reeds gesproken. Duitschland, Frankrijk en Engeland vullen tot dat doel hun bommen met pikrinzure kali, daar van den eenen kant noodig is, dat het geschut den hevigen schok bij het verlaten van den loop kan verdragen, terwijl van den anderen kant bij het bereiken van den vijandelijken bodem het projectiel met zooveel geweld moet vaneenbarsten, dat niet alleen personen gedood worden, maar het geheele schip in de lucht vliegt. Op dit punt streeft men altijd nog naar grootere volmaaktheid, indien wij dit woord mogen gebruiken, dat hier een wreede ironie is.

Bij de mijnwerken heeft het dynamiet, dat in veel gevallen goedkooper is, vlugger en met minder gevaar werkt dan kruit, zijn plaats gehandhaafd. Het heeft minder neiging, het mijngas, de gevreesde vijand van den mijnwerker, te doen ontvlammen en ontwikkelt bovendien ook minder gassen.

In plaats van kiezelgoer, dat inactief is en in het dynamiet een doode massa vormt, heeft men andere verbindingen uitgedacht, die uit nitroglycerine en brandbare stoffen als stijfsel, houtmeel, collodiumwol, koolpoeder, suiker, enz. bestaan. Zoo beschikt de techniek tegenwoordig over een groot aantal soorten dynamiet, die gedeeltelijk meer waarde hebben dan kiezelzuur-dynamiet, als bijv. het cellulose-dynamiet en de springgelatine. Wij zouden te ver gaan, indien wij ze hier alle opsomden. In de laatste jaren heeft Dr. Sprengel den stoot gegeven tot een reeks van nieuwe ontploffingsstoffen als helhofiet, billiet, securiet, romiet, panclastiet, melliniet, enz. Men telt tegenwoordig niet minder dan 348 soorten van ontploffingsstoffen, waarvan natuurlijk vele elkaar zeer na verwant zijn.

weer thuis van de reis, naar de schilderij van l. blume siebert.

De stof, waardoor de restauratie Véry te Parijs in de lucht vloog, moet sebastine geweest zijn, ook een dynamietsoort, uit nitroglycerine en een zorgvuldig toebereid kolenpoeder bestaande. Het werd door Fahnehelm te Stockholm uitgevonden, die nu juist geen reden heeft, zich over het succes zijner ontdekking bijzonder te verheugen.

Grootsch is het gebruik der ontploffingsstoffen bij het uit den weg ruimen van onderaardsche rotsen en klippen. Zoo blies generaal Abot met behulp van 107 ton ‘rackarock’ en 300 ton dynamiet de rotsbank Flood Rock uit elkaar, die de scheepvaart voor de reede van New-York in den weg lag. Het was werkelijk een uit elkaar blazen te noemen, een geweldige storm, die uit het inwendige van een doorboorden steenklomp losbreekt en de rots op zijn grondvesten doet schudden.

In meer bescheiden mate dient de ontploffingstechniek tot het verbrijzelen van kleine lichamen, die langs een anderen weg niet te verwijderen zijn, als bijv. vergane schepen of houten palen, die bij den bouw van bruggen als voorloopige stellage gediend hebben, of voor het rooien van bosschen, wanneer de stammen gevallen zijn en de taaie wortels zich nog met zooveel kracht aan den moedergrond geklemd houden, dat men ze er met geweld van moet losscheuren.