De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 8

[p. 361]

[Nummer 46]

een boerinnetje uit het schwarzwald, naar de schilderij van r. epp,

[p. 362]

‘Die arme menschen.’
door P.M. Bots, Rector

I.

Neen, het is niet gezond, het zwartgelokte achtjarige knaapje, hetwelk daar in de deur van het prachtige landhuis. ‘Ter Ravensburge’ staat. Maar vroo lijk is het kind, omdat de zonne schijnt, vroolijk omdat het met Leentje de dienstbode mag uitgaan naar Leentjes ouders.

Eerst een wijl dus langs de dorpsstraat, daarna langs een vlakken vrij zonnigen weg; doch na een kwartiertje gaans zegt Leentje reeds:

‘Daar is ons huis al, beste Ruudje.’

Onze Rudolf kijkt naar alle kanten rond, zoover zijne oogen over den plas en de groenende wildernissen van het oord reiken, maar hij kan vóór zich uit of ter zijde, geen huis ontdekken. Er staat alleen, ergens op een veld in de buurt, een stapel van riet, geelgedroogd en dor, en stroo ligt daar overheen, terwijl een kachelpijp uit dat stroo steekt en overvloedig rookt. Maar niets anders, hetwelk naar een woning gelijkt, is er voor hem zichtbaar.

‘Dat is het toch niet,’ zegt hij aarzelend, ‘dat stroo?’

‘Ja, dat is het, jongen lief,’ antwoordde de goedhartige dertigjarige, ‘dat is nu Leentjes huis.’.

Die vijf laatste woorden veranderden alles. Al waren zij een toover-formulier geweest, hetwelk eensklaps de nabijzijnde hut in een der wonderverblijven van Armide of Aladijn of eenige andere fabelgrootheid deed veranderen, dan had het kind niet hooger met dat tooverpaleis kunnen ingenomen zijn, dan hij nu was met de hut; nu zij eenmaal zeker en vast Leentjes huis was, scheen zij wel een onverbeterlijke woning. Hier toch - zoo begreep het dankbaar kind, beter dan hij het zeggen kon, - hier was dan die zonne opgegaan, welke hem, het al te teedere menschenplantje, zoo recht hartelijk koesterde; haar huis, dus van hier was zij gekomen, zij die getrouwe, die des avonds nooit te verre van hem verwijderd was, zooals mama, des avonds, wanneer die nare hoest maakte, dat hij in zijn zacht en kostbaar bedje niet slapen kon; van hier had zij die wonderbare schatten dan medegebracht, al die heerlijke vertellingen en die kennis van den hemel en van de engelen.

En hoezeer beantwoordde nu het binnenste van het hutje aan het uiterlijke! Die aardige deuren van takjes en bosjes gevlochten, die zestien kleine ruitjes aan de achterzijde, die bloempjes boven tegen de binnenzijde van het dak gegroeid! En bovenal, wat keurige schilderijen! O dat waren eerst andere schilderijen dan te huis; daar kon alleen papa zeggen, wat er op de schilderijen stond; er waren vreemde woorden onder geschreven; hier echter had men slechts op een stoel te klimmen en alles was, zonder letters, te begrijpen. Ja, dat kwam precies uit, zooals Leentje het verteld had: die heer zat met een gouden stoel boven drie witte treden, omdat die heer zoo hoog was in Egypteland; en daar weer, ach, ach, daar zat hij nu bij die vuile, blauwe varkens, die man welke van huis wegliep en die in vreemde landen zonden deed; en dan die Roode, dat was Genoveva's moordenaar, en dat kindje was de kleine Smartenrijk. O, o!

‘Vindt u het zoo mooi, jongeheer?’ Dit klonk uit den mond van een fermen zestiger, Leentjes vader. Hij heeft eerst zijn Leentje hartelijk gegroet en daarna, op het kind wijzende gezegd: ‘Daar doet ge goed aan met dit weer, Leentje!’

‘Vindt u het zoo mooi?’ herhaalt hij nu tot zijn kleinen gast.

Eerst thans, wordt, ten minste grootendeels, Rudolfs aandacht afgeleid.

‘O ja, mijnheer!’ zegt hij, ‘en mama heeft mij gezegd, dat ik u hare groeten moest doen.’

‘Hoe gaat het met uwe mama? U moet haar ook van mij groeten. En, jongeheer, als gij het hier met Leentje kunt vinden, en met Klaas en Diertje, die straks uit school komen, dan doet het mij genoegen, dat gij hier zijt; gij zijt altoos welkom bij baas Roeven; gij moet mij baas noemen, ik ben visscher, jongeheer!’

Nu zag Rudolf eens naar Leentje en ging naast haar zitten aan tafel. Een wederzijdsch lachje, een knikje en daarna een oogenblik stilte. Weldra echter klinkt het:

‘Mijnheer! ach neen, baas!’

‘Jongeheer!’

‘Hebt u Diertje zoo genoemd, omdat u in zoo'n aardig huisje van stroo woont?’

‘Neen jongeheer, ik heb Diertje geen naam gegeven.’

‘Niet, baas! Wie gaf haar dan haar naam?’

‘Haar vader, jongeheer, maar Klaas en Diertje hebben geen vader meer. Hun vader is verdronken onder het ijs, toen Klaas en Diertje nog zeer klein waren. En omdat hunne moeder ook dienzelfden winter al gestorven was, heeft baas Roeven gezegd: komt maar hier wonen, kinderen!’

‘Ja,’ valt hier Leentje in, ‘dat was een winter! En....’ Maar eer zij verder kon doorspreken, komt moeder Roeven juist met de twee besprokene kinderen binnen. Dit geeft voor Leentje een begroeten en omhelzen zonder eind. Ach die lieve weesjes! Wat die Klaas groeit en wat staat dat kleedje Diertje aardig! Sprekend hare moeder-zaliger!

‘Ja, ja,’ beaamt moeder. ‘Wij zijn gelukkig, Leentje, wij zijn gelukkig: laatst hoorde ik in de preek zeggen: de Heer heeft gezegd: Wie zoo eenen ontvangt, ontvangt mij; nu, waar de Heer is, wat is daar? Daar is ontwijfelbaar de hemel. En zoo is het kind! De hemel is hier; die kinderen kunnen bidden en zingen samen versjes, dat de baas mij zelt zegt: ‘Nu is het zoo, moeder! Dezelfde hier, als in de kerk en hierboven.’

Onder zulke liefdevolle gesprekken vervlood heel deze dag in Roevens hut. Rudolf vermaakte zich spoedig met Klaas en Diertje. Evenals de schoone kleine lichtjes des avonds aan den hemel eensklaps vermenigvuldigd zijn, terwijl de toeschouwer nog zooeven al zijn gezichtsvermogen moest gebruiken voor het zien der eerste, zoo was er bij deze kleinen spoedig een rijke wisseling van liefelijkheden, na het eerste stroeve samenkomen. Welk een rijkdom van vogelen-eitjes deelde Klaas, de bevoorrechte onder de menschen, zooals Rudolf dacht, em, den misdeelden van Ravensburg, daarbuiten in het bosschage mede! En daar kwam ook het lieve meisje aan met een korfje braambeziën!

‘Diertje,’ zeide Rudolf, ‘Diertje zie, ik vind u zoo aardig, ik wilde zoo gaarne ook een zusje hebben.’

‘Maar,’ zeide Diertje weer, ‘houdt u dan niet van Leentje; die is al groot?’

Ja, zoo was het; zie, als hij, Rudolf, een zusje had, dan ware Leentje immers voor het zusje! O neen, dan maar liever alleen!

Eindelijk, na een zee van genoegens, nadat er eierkoek gegeten en een scheutje bessenwijn was gedronken door Leentje en Rudolf, daalde de avond.

‘Kom,’ zeide vader Roevens, ‘kom, Leentje, spoed u wat met de kinderen en met moeder; de damp komt over het veld. Goed kind,’ vervolgt hij bij zijn afscheid, ‘blijf mijn Leen en houd uw volk in eere! Dag jongeheer!’

‘Dag baas, dag vrouw; dag Klaas, dag Diertje!’ O wat heeft Ruudje het druk met afscheid nemen.

En zoo trad men huiswaarts. Het kind en Leentje waren beiden stil en zwegen. Eenmaal slechts had Rudolf gevraagd:

‘Leentje! Wie is toch uw volk?’

Een kneep in zijn kleine hand en de woorden ‘gij zijt mijn engel!’ waren het ant woord geweest.

II.

Heer van Olmhoven, Drechtwaard en den Vrijen Hoek, welk eene grootheid! Uiterlijk een deftig zwaargebaard man; inwendig voor zijn eigen oogen zoo bijzonder krachtig van wil. Ja heer van Olmhoven was sterk van ziel; niemand anders in zijne wereld moest eigenlijk sterk wezen, want iedereen moest voor zijne sterkte buigen. Zijne vrouwe Clara was eene uitzondering, zij mocht en moest ook sterk wezen, maar alleen in het verdragen van zijne sterkte en in het vaste geloof, dat er op aarde geen andere goede sterkte bestond, dan die van haren man.

Nu zijn er drie maanden na Rudolfs bovenbeschrevenen uitgaansdag verloopen en wij vinden den heer van Olmhoven en hoogstdeszelfs eega aan de thee in de tuinkamer, terwijl mevrouw eenig borduurwerk in handen heeft.

‘Het is toch hard’, zoo hooren wij haar verzuchten, ‘het is toch hard, lieve Edward, vooral omdat ik Ruudjes tweede moeder ben. Ik gunde hem Leentje zoo.’

‘Mijne vrouw Clara,’ klonk het tusschen de geurige havannah-wolken uit den breeden baard, terwijl elk der drie gesprokene woorden als een duwtje krijgt, ten teeken van liefde en van ernst tevens, ‘hard is het, ons kind te zien verbasteren. Een rijk geslacht als de Van Olmhovens, duldt zoo iets niet. Wanneer nu mijne echtgenoot Clara (wederom de duwtjes) eens mijne pogingen had willen te hulp komen, in plaats van het kind aan dien Van-Roevens-troep over te geven, dan had Leentje, wat mij betreft, kunnen blijven. Nu ben ik evenwel van dat volk niet meer gediend.’

‘Een aalmoesje, mevrouw!’ zoo klinkt eensklaps een kinderstem aan het geopende venster, ‘een aalmoesje voor den blindeman!’

Denkelijk had het kind, wien de stem behoorde, Van Olmhoven niet te huis verwacht. Deze althans staat op en schudt, voor het venster gekomen, zijn hoofd tegen den knaap in lappen en lompen, die een ouden blinden grijsaard aan de hand leidt; het kind trekt eerst nog een smeekend gezicht, doch keert zich weldra om en strompelt met zijn ongelukkigen gezel weer henen; die gezel was... de oud-tuinier van Ravensburg.

Intusschen verwacht Van Olmhoven nog altoos eenig antwoord van zijne eega. Dat antwoord gaat ook komen.

‘Rudolf’, zegt zij, ‘is juist éénmaal met Leentje naar hare ouders geweest; het was voor het kind zoo goed, zeide de dokter, omdat Rudolf er zoozeer naar haakte.’ Ongetwijfeld rechtvaardigden deze woorden genoegzaam het bezoek aan van Roevens hutje; maar evenals men de duidelijkste lichtstralen door het geheel of gedeeltelijk sluiten der oogleden verdonkeren kan, zoo bleef het bevooroordeelde gemoed van Van Olmhoven hier stekeblind voor de waarheid.

‘'t Is een schoone wereld tegenwoordig,’ zoo brandt de verontwaardigde sterk-hartige los; ‘'t is een schoone wereld; het Janhagel moet ten troon! In de preeken is het een troosten en aanbevelen van den werkman, dat men er bij toornt; neemt gij de dagbladen ter hand, gij wordt zeeziek van al die volksbonden; gij kunt geen gemeenteraads-zitting meer bijwonen of die oude heeren wawelen: voor het volk moet iets gedaan worden; maar, komt men dan eindelijk tehuis en vindt men zijn kind ten laatste zoo ordinair, dat zijne zinnen suffen van zijne boschbramen en vogeleitjes, van

[p. 363]

Diertjes en Klaasjes, dan mag men een dienstbode, die u dat alles brouwt, geen huur meer opzeggen, want mevrouw uwe echtgenoote is ook al van 't nieuwe licht. Och, die arme menschen!’.

De brave vrouw heeft haren beleediger laten uitspreken; maar de zwakke is nu ook sterk geworden, want het goede recht geeft zijn heraute hemelkracht en Clara bemint haren verdwaalden man.

‘Edward,’ zegt zij hoogst ernstig, terwijl zij de kamerdeur eerst behoedzaam sluit. ‘Edward, als gij in een tijd, waarin de heilige Vader zelf encyclieken over het heil der werklieden schrijft, zoo met een arme dienstbode durft leven, die uw kind den schoonsten weg naar den hemel leerde, dan zal, vrees ik, de glorie van uw huis in dat kind zelf vervallen als een struik zonder water!’

‘Nu,’ zoo zucht hij, die Clara's trouwe wel eeren, maar toch zijn trots niet afleggen wil, ‘nu, dwalen, Clara, is menschelijk, maar dit zeg ik u toch: het zal lang duren, eer ik die dienstboô vragen ga....’ Lang duren?.... Zoude het waar zijn, lezer? Neen, heere Van Olmhoven, Drechtwaard en den Vrijen Hoek, neen, lang duren zal dat niet. Eén sterker dan gij, Hij spot met dat nadrukkelijke ‘Ik’ van uwe vergankelijke lippen. Hij is reeds daar, in uwe nabijheid, die wrekende engel der weerloozen en verdrukten, die - zooals uwe echtgenoote voorspeld heeft - de glorie van uw huis in uw kind zal doen vervallen als een struik, die langs de wegen is uitgedroogd.

III.

Wat alle Van Olmhovens ook op de wereld er tegen mogen zeggen, neen, de hemelsche Vader, die den mensch maakte, Hij heeft de harten der armen niet anders geschapen dan die der rijken. O welk wee en droefenis was Leentjes tehuiskomst buiten tijds! Met vader vooral hadden moeder en Leentje zelf zooveel te stellen, want vader had in de eerste dagen na het droevige onrecht vaak gesproken van het ‘gerecht’ en een proces ‘pro Deo’. Telkens echter kwam dan moeder met het geduld eener martelaresse, hem het diepzinnige woord van Sint Jacobus, apostolischer gedachtenis, voorhouden: ‘Ieder mensch zij traag om te spreken en traag toi de gramschap, want de toorn des mans werkt Gods gerechtigheid niet uit.’ En ook Leentje steunde moeder bij dit liefdewerk, want zij beminde nog altoos mevrouw en den lieven engel, die zij ‘haar Rudolf’ bleef noemen, zij hield ook nog van mijnheer, die haar zoo leelijk had behandeld. Zeker, de groote wereld zag al die ruwe wonden van dat bloedende hart wel niet, maar voor Gods oogen treurde het even goed, ja, duizendmaal beter en edeler, o grooten der aarde, dan het hart van uw fijngevormd kind bloedt, als zijn positie of standplaats door eenig ongeval, of misschien wel door eenig misdrijf, wordt weggenomen. Zestien jaren getrouwen dienst in een en hetzelfde Ravensburg telde deze dertigjarige. En wat had zij nu misdreven, zoo vroeg zij zich zelve. Niets, zoo antwoordde het geweten. Mijnheer, zij kon het niet anders begrijpen, mijnheer had alleen zoo'n bitteren afkeer van armen. Nu arm, ja dat was zij, maar waren Christus en Zijne heilige moeder en zoovele heiligen dat ook niet geweest? En inmiddels verliepen die kostbare dagen en wisselden zich de weken. Neen, het is voor den mindere in het volk niet zoo gemakkelijk in goede betrekking te komen, als de meer gegoede meent. Wie de gelegenheden toch naar de aanbiedingen in de dagbladen beoordeelt, hij dwaalt hier zoo sterk mogelijk; evenals zoogenaamde gemaakte kleederen, vóór den koop, voor alle menschen geschikt schijnen en toch na den koop zoo spoedig onbruikbaar blijken, zoo ook deugen van de honderd aangebodene betrekkingen er nauwelijks een of twee voor hem of haar, die God voor oogen houden en tevens een dragelijk bestaan verwerven willen.

Dezelfde tijd, die het gezin van Van Roeven zoo deed treuren, verliep intusschen ook op Ravensburg. Mijnheer toonde in die dagen nog eens zijn kracht van karakter door een inteekenlijst te weigeren, welke Clemence, een dochtertje van den burgemeester, hem aanbood ten bate eener arme vrouw, die haren man, een metselaar, aan eene langdurige ziekte had verloren. Waarom kon immers die vrouw geen werkster worden? De lieve veertienjarige Clemence wist hierop niet te antwoorden. Maar het schaap wist ook nog niet, met welk levenslang onnoembaar lijden eene moeder soms het leven van haar kind moet koopen. O, Van Olmhoven, het is zulk een gulden les, die bijbelspreuk: Wilt niet oordeelen, wilt (vooral) niet veroordeelen! Mevrouw Van Olmhoven was dan ook iets minder krachtig en stak der arme weduwe, die zeven onmondige kinderen had, in het geheim, wel eens een kleinigheid toe als zij wandelde met Rudolf.

Dit knaapje scheen intusschen den gang der natuur te hebben afgelegd. Men kon niet zeggen: hij wordt veel slechter, en evenmin: hij is iets beter; alleen scheen het lieve kind hier op aarde reeds iets te verkrijgen van het hemelsche. Altoos tuurden die zachte oogen in het schier doorschijnende hoofdje naar die schoone blauwe lucht en die gouden wolken, altoos glimlachte hij, altoos had hij te vragen, te vragen en geen voedsel, geen speelgoed, geen vogeleneitjes zelfs, konden zijn aandacht meer boeien.

Zoo waren er zes maand enna Leentjes vertrek van Ravensburg verloopen, toen er in den schemeravond, voor de dorpsherberg bij het buiten, een deftig rijtuig stond uitgespannen. De voerman is reeds lang binnengegaan.

‘Nu, Thijs! ik herhaal het,’ zoo zegt hij, ‘'t is voor twee paarden nog een trek langs die sponsachtige wegen hier.’

‘Ja’, antwoordt de waard, ‘maar ge wordt goed betaald. Ravensburg is er goed voor. Dan komt er bij, dat zoo'n professor altoos haast heeft; daardoor vermoeit ge de beesten dubbel. Maar enfin, als hij dat arme schaap nu maar redt.’

Dat schaap, lezer, is ons knaapje over hem; loopt het aangehaalde gesprek. Kom, laten wij hem eens gaan bezoeken in Ravensburg. Daar ligt dan ons Rtuidje met hoogroode kleur onder de zwarte lokken, op zijne kleine legerstee. Reeds op den middag had de dokter verklaard: ‘Mijne kunst is hier ten einde.’ Toen was de pastoor van het dorp bij het kindje geweest, hetwelk den kleine blijkbaar genoegen deed, en nu heeft een geleerd professor uit een der academie steden den ar[m]en Rudolf op nieuw onderzocht. Hoe wanhopend hebben intusschen de ouders en vooral de vader steeds gejammerd. Zwak was zijn kind, dat wist hij, maar aan zulk een verloop, aan de tering, hij had er nooit aan gedacht. En toch, o God, ook die geleerde grijze professor, hij sprak zuchtend ook dat ééne schrikkelijke woord: ‘moriturus, het gaat sterven.’ Hij bleef daarna als man van het vak voor het bedje staan, en hij vroeg zachtkens:

‘Zou Ruudje nog wat willen hebben’?

‘Ja,’ klonk het zoo hijgende, ‘ja, van ons huis!’

‘Wat zegt het kind?’ vroeg de professor aan mevrouw, die het kindje bij de magere handjes vasthield.

‘Haar,’ stamelde het stemmetje verder, ‘haar,’ zoo herhaalde de korte adem.

Een lichte kreet klonk aan het voeteneinde van het bedje, waar Van Olmhoven lag neergeknield; de professor zweeg en staarde voor zich uit, als in gedachten verdiept.

Het bleef eenige minuten stil. Daarna klonk het, weer zoo zacht: ‘Komt! komt maar hier wonen, kinderen!’ Maar nu harder recht op den persoon af: ‘Pa, mag Leentje komen? Pa! Ik ben zoo benauwd.’

‘Ach God, kind,’ riep Van Olmhoven vertwijfelend uit: ‘Vraag mij toch iets anders!’

Weder eenige minuten stilte, maar ook wederom het stemmetje:

‘Pa, ik ben Leentjes volk; komt zij nu?’ En daarna steeds dat hijgen, dat altoos sneller hijgen. Ernstig keek nu de professer den vader in het gelaat.

‘Als dat meisje,’ zeide hij, ‘niet verre af is, konde men haar waarschuwen. Het kindje lijdt om haar.’

Het kindje lijdt om haar, om haar in zijnen doodstrijd! Zie, als een aangeschoten hert vliedt hij weg, de arme vader; haastig en gejaagd, alsof hij vervolgd werd, komt hij er toe den weg op te gaan en naar Van Roeven's hut te snellen; hij wil bidden, hij begint Leentje te smeeken. Ware hij echter kalmer, hij zoude dadelijk zien, dat hij zich in de stemming der omgeving vergist; neen, die goedige menschen hier, zij gevoelen niets dan diep medelijden in deze ure, en de oude Roeven, hij gevoelt zich inwendig diep beschaamd, omdat hij een zoo'n gemartelden man een kwaad hart kon toedragen. Ras snelt dan ook de zielstrouwe Leentje, die overigens reeds volkomen op de hoogte der Ravensburgsche zaken was, en heel den dag in tweestrijd van durven en niet-durven had doorgebracht, met den deftigen Van Olmhoven mede, en, God zij er eeuwig voor geprezen, de kleine Rudolf leeft bij hun aankomst op Ravensburg, nog; hij erkent Leentje en een dankbare poging van het kind om het benauwde gezichtje te ontspannen, is den armen vader een belooning, die hij nimmer vergeten zal.

‘Leentje,’ zegt nu het stervende kindje, ‘ga ik nu naar de engeltjes met die witte vleugeltjes, en dat goud?’

‘Zeker, lieve Rudolf,’ zegt Leentje.

‘Ma en pa en mijnheer pastoor zeiden ook: ‘ja’ zoo snikt het knaapje, ‘maar komen de wee-jes dan ook en Diertje ook?’

‘Ja Rudolf, wij allemaal, pa en ma ook, ik ook,’ snikt de arme meid. En zie, nu is het genoeg voor Rudolf. Het hijgen houdt op, het kind glimlacht, ziet nog even op naar pa en ma, vouwt de handjes en..... is reeds ten hemel ingegaan, terwijl alle aanwezigen, zelfs de oude professor, schreien. Leentje echter, de meest bedroefde, zij bleef nog het langst bij het lijkje geknield; zij bleef ook tot haren dood op Ravensburg en bracht voortaan ook menig aalmoesje van wege mijnheer, aan zekeren blindeman. Zoo waren ‘die arme menschen.’