De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 8

De tocht naar Damiate.
(Anno domini MCCXIX)
door J.R. van der Lans.

XIII.

Het stille Italiaansche stadje Corneto, binnen het gebied van den Heiligen Stoel op twee dagreizen afstands van Rome en drie mijlen van de zeekust gelegen, had nooit zulk een eigenaardige bedrijvigheid binnen zijn muren gezien, als waarvan het in den herfst van het jaar 1217 getuige was. Het stadje zelf en de vlekken in den omtrek waren overstroomd met kruisvaarders uit het verre Noorden, die den 9en October van dat jaar met een groote tachtig schepen de haven van Civita Vecchia waren binnengeloopen. Daar deze reede te klein was om de heele vloot te bevatten, waren achttien dier schepen in de haven van Corneto ten anker gekomen. Het jaargetijde was te ver gevorderd, om de reize naar het Heilig Land voort te zetten en zoo besloot de bemanning, die door de bevolking der stad op het hartelijkst ontvangen was, in deze herbergzame oorden te overwinteren.

Die rust kwam den kruisvaarders uitstekend te stade na den langen tocht, waarop zij niet alleen herhaaldelijk met de Mooren van Spanje, maar ook vreeselijk met de elementen hadden te kampen gehad. De doorgestane vermoeienissen en gevaren hadden veler krachten uitgeput en toen de vloot in de gastvrije haven ankerde, lag menig schepeling machteloos in de kooi uitgestrekt, ter prooi aan kwaadaardige koortsen, rooden loop en andere ziekten, het gevolg der ontberingen op zee geleden.

Maar nu konden zij veilig uitrusten, te midden van bevriende mede-Christenen, die hen van al het noodige voorzagen, in het gebied van den Heiligen Vader zelf, die hen ten kruistocht had opgeroepen en al zijn onderdanen gelastte, hen als broeders te ontvangen. In de kloosters en gestichten, in de kasteelen en huizen der bewoners hadden zij een gastvrij onderkomen gevonden; ieder beijverde zich, den Frieschen kruisvaarders van dienst te zijn. Onbekommerd konden zij hun schepen in de reede achterlaten, want de overheid van Corneto had zich bij schriftelijke verklaring verbonden, voor hun veiligheid te waken.

De podesta zelf had Okko Garvema en diens broeder in zijn eigen huis de gastvrijheid aangeboden, terwijl hun dienstmannen een onderkomen vonden bij zijn onderhoorigen. In het gasthuis, door liefderijke kloosterbroeders bestuurd, herstelden de gewonden en zieken van hun kwetsuren en krankheid en allen genoten onder den heerlijken hemel van Italië het zoet der rust na maandenlange vermoeienissen, ontberingen en heeten strijd.

Toch konden de ongeduldigen en voortvarenden zich in die gedwongen rust maar met moeite schikken.

‘Wij hebben het hier opperbest,’ zei Hajo den derden of vierden morgen tot Jaricho, terwijl zij met nog een paar gezellen op de bank in den binnenhof van den podesta zich behaaglijk in de zon zaten te koesteren en het heen en weer loopen der dienstlieden gadesloegen: ‘Maar toch zal ik blij wezen, als we weer het gat uitgaan.’

‘Ik niet minder,’ zei Jaricho geeuwend. ‘Het eenige wat mij deze rust verzoet is dat ik nu ten minste vrijelijk met mijn lieve vrouw kan praten, die om mij den kruistocht meemaakt en al den tijd, dat wij aan boord waren niets aan mij gehad heeft, daar ze natuurlijk bij de andere vrouwen moest blijven. En daarbij hebben we er in de laatste weken zoo geducht van gelust dat we wel wat mogen opknappen. Ik raak nu wat verzadigd, maai in de eerste dagen was ik als uitgerammeld. We hebben wat honger en dorst uitgestaan in die heidensche wateren!’

‘Ja, als het in de kajuit regent, droppelt het in de hut,’ hernam Hajo, ‘maar we moeten wàt hebben voor onze pekelzonden. We wisten, toen we het kruis aannamen, dat we niet uit spelevaren zouden gaan. En daarbij, de enkele kwade dagen, die wij hadden te doorstaan, werden ons ruim vergoed door andere, waarop we van alles volop hadden. Heugt u nog, hoe wij ons te goed deden aan den buit, te Santa Maria behaald?’

‘Spreek er mij niet van! Dat waren heerlijke dagen. Geen maal, dat beter smaakt dan wat met gewapende vuist op den Saraceen is buitgemaakt, en toen lieten we den heiden dag op dag voor onzen mondkost zorgen. Nog was de leeftocht, dien wij te Santa Maria hadden opgedaan, niet opgeteerd, of een paar dagen later wierpen we het anker voor Rodete¹⁾) waar we de inwoners op de vlucht dreven, den burcht veroverden, verwoestten en verbrandden en den ganschen nacht werk hadden om het heidensche nest te plunderen. De overmatige begeerte naar buit is toen menigeen onzer mannen duur te staan gekomen en had ook mij het hachje kunnen kosten, schoon St. Fredericus weet dat geen verlangen naar gewin mij ter kruisvaart gedreven heeft. In plaats van met de overigen aan boord terug te keeren, hadden wij ons onvoorzichtig tusschen de wijnbergen verstrooid en werden daar 's morgens overvallen door een groote bende Saracenen, die zich gedurende den nacht weer verzameld hadden. Het ging er heet toe en van weerskanten vielen er dooden. Gelukkig dat ons van de schepen hulp gezonden werd! Maar den ganschen dag hadden we ons toch geducht te weren tegen die verwenschte heidenen en onze bogen en slingers kwamen daarbij goed te pas. Ik weet niet hoeveel Roorda alleen er met zijn pijlen den kop heeft gekloofd, en het scheen dat de Mooren zouden afdeinzen; maar na lang beraadslaagd te hebben, kwamen ze tegen den avond met veel grooter macht opzetten en vielen onder een helsch krijgsgeschreeuw als duivels op ons aan. Het leek wel of ze allen bereid waren voor hun valschen profeet te sneven, maar nauw hadden ze onze kolven en bijlen geroken of daar sloegen ze op de vlucht en kregen nu de slagen, die voor hun gezicht bestemd waren, in den rug. Toen eerst konden we aan boord terugkeeren en lieten de slingeraars voor een veiligen aftocht zorgen.’

‘Ja, dat staat me nog goed voor,’ zei Hajo, ‘en ook hoe die achterblijvers, toen zij weer veilig op de koggen waren, snoefden en pochten op hun dapperheid. Zelfs Zweder, de Stichtsche koopman, die heel graag in den buit deelt, maar hem liefst door anderen ziet behalen, zette toen een borst of hij als St. Poptatus vijftig duizend ongeloovigen verslagen had.’

‘Och, de voorspoed maakt overmoedig,’ zei Jaricho vergoelijkend. ‘Dat zagen we een paar dagen later, toen we den steven naar Cadix wendden en zonder schrik voor haar vervaarlijke torens de haven binnenzeilden en aan land stapten. De burgers hadden zeker van hun landslui te Rodete vernomen, wat voor mannen wij Friezen waren; want met pak en zak waren allen naar het eiland St. Leon gevlucht. Ze zullen wel vreemd hebben opgekeken, toen zij terugkomende hun gansche stad vernield zagen. Het was jammer van de kostelijke moskee met al haar kunstig snij- en schilderwerk, die we met den grond gelijk hebben gemaakt. In de Ommelanden zullen ze meenen, dat wij hun een sprookje vertellen, als wij hun van al de pracht en de praal verhalen, aan diens duivelstempel besteed. Goed dat wij hun een deel van dat heidensche moois kunnen laten zien, dat wij aan boord gehaald hebben. De rest kan ons van den winter te pas komen als brandhout. We hebben daar in Cadix een paar dagen vroolijk huis gehouden, en ik had het gezicht van de ongeloovige honden wel eens willen zien, toen ze druipstaartend terugkwamen. In hun gehavende tuinen en wijngaarden hing geen druif, geen vijg of olijf meer aan de afgescheurde takken: dat was alles als goede mondvoorraad aan boord gehaald... Ja, dat waren genoeglijke dagen: ronduit gezeid, laat ik veel liever het anker vallen in een heidensche haven dan in een reede van den Heiligen Vader, hoe goed ze ons hier ook ontvangen. Maar voor de gewonden en zieken is de rust, die wij hier genieten, een heilzame verkwikking; ze hebben evenals de koggen een flinke kalfatering noodig.’

‘Wat dunkt u, zouden wij ze niet eens gaan opzoeken!’ vroeg Hajo. ‘Ik ben benieuwd hoe onze wakkere Roorda het maakt.’

‘Dat zegt ge wel,’ hernam Jaricho opstaande, om met Hajo en de andere gezellen den weg naar het gasthuis in te slaan. ‘Hij heeft wat uitgestaan gedurende de vier weken, dat hij met de koorts in de kooi ligt. Ik heb hem dikwijls genoeg gewaarschuwd, als hij zijn dorst nog meer tergde door het bittere zeewater te drinken. Maar zijn ingewanden brandden, zei hij, en dan perste hij het bezinksel van de vaten en allerlei vruchten, die hij maar krijgen kon, met zijn magere handen uit om er wat lafenis uit te halen of zoog den droesem van wijn of bier uit en werd door al dien onguren kost met den dag zieker.’

‘Ja de dorst is een felle geesel,’ zei een ander, aan zijn grove wolle kleeding en schommelenden gang als een zeeman kenbaar, ‘ik heb ook menigmaal radeloos van honger en dorst het harde scheepsbrood in zeewater geweekt.’

‘En dan zijt gij, zeelui, nog aan dat soort ongemakken gewend,’ merkte een der gezellen op, ‘maar voor ons landratten is zulk een reize een ware penitentie.’

‘Zoo gij meent dat wij of onze koggen aan zulke vaarwaters gewoon zijn, als wij achter den rug hebben, dan vergist gij u deerlijk,’ hernam de varensgast. ‘Denk maar eens aan de heidensche windvlagen, die ons op het lijf vielen, toen we met zoo goeden moed de haven van Cadix uit stevenden. Zonder zeilmindering hadden we de zeeëngte van Ostrica bereikt, toen de oostenwind ons, nadat we een nacht voor anker hadden gelegen, weer even hard naar het eiland St. Leon terugdreef, als we daar vandaan gekomen waren. Daar bleven we vier dagen lang heen en weer geslingerd, het eene oogenblik hoog in de lucht opgenomen en dan weer als een baksteen in de diepte neergeploft, telkens in gevaar tegen het eiland te pletter te worden gesmakt, zoodat we in 't eind maar besloten ons op genade of ongenade aan de opgeruide baren over te leveren, gedachtig aan het woord van ik weet niet welken ouden philosoof, die volgens broeder Menko moet gezeid hebben: in storm vreest de zeeman niets meer dan het land. Wij lichtten dus de ankers, die we nog niet verloren hadden, en lieten ons drijven, waar de storm ons heen slingerde, zooveel mogelijk ons best doende om ten minste bij elkaar te blijven. Maar ja wel, terwijl de eene helft van de vloot door veranderden wind in staat was den bestemden koers te hernemen, mochten wij blij wezen dat we niet zonder gevaar de haven van Sibilia¹⁾) konden binnenloopen, waar we twee

1) De Burg Rota, waar de Friezen den 2den Augustus aankwamen,

1) Groot Sevilla, waarschijnlijk San Lucar de Barrameda, aan den mond der Guadalquivir.

[p. 243]

nachten voor anker moesten blijven. Op den derden dag eindelijk sloegen de zeilen aan en tegen zonsondergang waagden we ons in die vreeselijke zeeëngte, waar Europa en Afrika met hun bergen op elkaar schijnen aan te vallen. Het was op Lieve-Vrouwe-Hemelvaartsdag, maar het leek wel of wij regelrecht ter helle voeren. Het was of de westenwind uit een kerker was losgebroken. We schenen niet te zeilen, maar te vliegen. Zoolang ik zee bouw en dat is zoo wat dertig jaren, ben ik nog nooit op zoo'n Saraceensche manier door den storm voortgeslingerd. Er was geen denken meer aan, Hispanië in het gezicht te houden en toen we eindelijk een beetje bij adem kwamen, merkten we dat we minstens drie dagen ver afgedreven waren en op het eiland Evice¹⁾) aanliepen. Toen maar weer den steven naar het vasteland gewend, en na drie dagen zagen we eindelijk de stad Tortosa, waar de rivier Ebora²⁾) de grensscheiding tusschen geloovigen en ongeloovigen uitmaakt en met haar water het zeenat zoet en drinkbaar maakt. Hier hadden we eindelijk de Saracenen achter den rug en konden onbezorgd drinkwater innemen. En toen we op St.-Bartelsavond bij Barcellona onze afgedwaalde vrienden terugzagen, die ons daar volgens afspraak wachtten, vernamen wij dat zij niet minder met weer en wind te kampen hadden gehad. Zeg dus niet, dat wij Friesche varenslui, al hebben we ook van der jeugd op het water gezwalkt, aan zulke tochten gewoon zijn.’

Aldus pratende en van de avonturen hunner reize ophalende, bereikten de kruisgezellen langs de zonnige en stoffige straten van Corneto het gasthuis, waar hun gewonde en zieke makkers door de liefderijke kloosterbroeders werden verpleegd. Een twintigtal kruisvaarders lagen daar op de lijdenssponde uitgestrekt, edelen, poorters en dorpers, grooten en geringen, allen broederlijk naast elkander in dezelfde eenvoudige houten gasthuiskribben. Broeder Menko in zijn witte pij ging van bed tot bed, allen moed insprekend, hen aansporend ter eere Gods geduldig hun pijnen te verduren en hen troostend met het vooruitzicht, hier op hun gemak van hun wonden, krankheid en vermoeienis te kunnen bekomen, wijl de vloot niet voor het voorjaar weer zou uitzeilen.

‘Ik zou anders liever morgen aan den dag mijn boog tegen de Saracenen ter hand nemen, als ik maar weer kon opkrabbelen,’ zei Roorda, die ondanks de uitputting der koorts nog niets van het oude vuur verloren had.

‘Geduld maar, dat ge eerst wat bij krachten komt,’ troostte Menko, ‘in het Heilig Land zal uw boog u nog genoeg te stade komen.’

‘In het Heilig Land,’ zuchtte een uitgeteerde grijsaard in de aangrenzende krib. ‘Dat zal ik wel niet meer betreden.’ Het was de oude Wouter, die door den rooden loop tot het uiterste gebracht, zelfs van de zorgvuldigste verpleging geen genezing meer scheen te mogen hopen.

Menko beschouwde hem met medelijden en z[i]ch liefderijk over zijn sponde neerbuigend, sprak hij ernstig:

‘Wellicht eerder dan wij allen, heer Wouter, in het land namelijk, waarheen ons aller aardsche pelgrimsreize gericht is, in het hemelsch Jerusalem, waar onze Heer u de kroon der martelaren zal schenken, die wij ons nog door harden arbeid en heeten strijd moeten waardig maken.’

‘Gods wil geschiede,’ kreunde de grijsaard. ‘Zoo gaarne had ik anders nog eenmaal den heiligen grond gekust, waar onze Heer voor ons geleefd heeft en gestorven is. En als dat niet wezen mag, dan geve de goede God mij toch de genade, vóór mijn dood Zijn Plaatsbekleeder op aarde te aanschouwen. Hij late mij hier niet sterven twee dagreizen van Rome zonder dat ik den Heiligen Vader de voeten hebbe gekust.’

Menko drukte den grijsaard innig de hand en fluisterde hem toe.

‘Bid, heer Wouter, en ik zal met u bidden.’

Een der gasthuisbroeders kwam hem op dit oogenblik waarschuwen, dat de podesta hem door een dienaar liet verzoeken onmiddellijk te zijnen huize terug te keeren, wijl er aanzienlijke bezoekers uit Rome waren aangekomen, die hem wenschten te spreken. De Norbertijner monnik nam afscheid van zijn zieken en hun makkers en spoedde zich naar het huis van den magistraat van Corneto, waar hij een drietal geestelijke heeren vond, die in gezelschap van den podesta en Okko zijn komst afwachtten.

De oudste der bezoekers, een eerbiedwaardig priester, trad met de hoffelijkheid, van ouds den Romeinschen prelaten eigen, op Menko toe:

‘Gij komt van Florido Campo¹⁾) in het bisdom van Munster,’ zei hij in het Latijn, ‘waar mijn geleerde vriend Emo praepositus is. Ik had gehoopt den vromen man hier onder zijn landgenooten aan te treffen en mij daarom op het eerste bericht van de landing der Friesche vloot herwaarts gespoed om hem te begroeten. Nu zes jaren geleden, tijdens ik notarius was van onzen Heiligen Vader Innocentius, zaliger gedachtenis, vertoefde hij zeven weken in Rome en had ik het genoegen hem tot gids te strekken bij zijn bezoeken aan de basilieken en heiligdommen der Eeuwige Stad.’

‘Menigmaal,’ hernam Menko aangenaam verrast, ‘heeft de vader abt mij verhaald van de groote diensten, hem door den notarius Maximus te Rome bewezen, en mij hoogelijk uw uitgebreide kennis en dienstvaardigheid geroemd. In geval gij te Rome mocht komen, zei hij dikwijls, verzuim dan niet, hem mijn heusche groete te brengen. Ook sprak hij vaak van den subdiaken Andreas, die hem ook tijdens zijn verblijf in de Eeuwige Stad meermalen grootelijks van dienst was.’

‘Den subdiaken Andreas, thans priester, ziet gij hier voor u,’ hernam de oude prelaat glimlachend, terwijl hij Menko zijn jongeren gezel voorstelde. ‘En ziehier een landsman,’ ging hij voort, op den derde wijzende, ‘het hoofd der Schola Fresonum,²⁾) de herder der Friesche kerk in het Borgo San Michele. Daar zult gij nog menig landgenoot ontmoeten, die verheugd zal zijn, tijding uit het vaderland te ontvangen en de vaderlandsche taal te hooren spreken....’

‘Uw hoogwaardige abt,’ zei de bestuurder der Friesche kerk, ‘bezocht tijdens zijn oponthoud te Rome herhaaldelijk zijn landslieden in het Borgo en onderhield zich gaarne met onze priesters en scolenses of met de pelgrims, die hij in het hospitium aantrof. Hij had groote devotie tot het aloude heiligdom, hetwelk getuigt hoe reeds van de eerste tijden het volk uit de Lage Landen aan den heiligen Stoel was verknocht, en placht dikwijls te bidden op de graven van den zaligen martelaar, onzen landgenoot Magnus Forteman en zijn gezellen, te wier gedachtenis onze kerk is gesticht.’

‘En is de abt van Bloemhof altijd welvarend?’ vroeg Maximus.

‘Wij verlieten hem in blakenden welstand en vol geestdrift voor de heilige zaak des kruises. Ik heb hem moeten beloven, zoodra wij in het Heilig Land zouden aangekomen zijn, hem een geregeld verhaal van ons wedervaren te zenden. Het zal hem innig genoegen doen te vernemen, dat zijn Romeinsche bekenden hem nog niet hebben vergeten en inzonderheid dat zijn oude vriend en beschermer Maximus, wien hij zoo groote erkentelijkheid toedraagt, welvarend is en zijner in vriendschap gedenkt.’

‘Wat hebben wij,’ zei Maximus in aangename herinnering, ‘menig genoeglijk uur doorgebracht in de boekerij van het Vaticaan, waar de rusteloos werkzame man de boeken zocht ter verrijking der bibliotheek van zijn convent. Al zijn avonden en nachten besteedde hij aan het afschrijven onzer codices en toen hij Rome verliet, voerde hij een schat van werken zoo van de oude heidensche schrijvers als de heilige Vaders mede.’

‘Die boeken,’ zei Menko met voldoening, ‘maken den trots van Bloemhof uit en nog voortdurend is de vader abt er op bedacht, ze door bekwame handen te doen vermenigvuldigen.’

‘Ik hoop nog menigmaal in de gelegenheid te zijn, met u over den vromen en geleerden man te spreken en de herinnering aan zijn verblijf te Rome te verlevendigen. Vergun, dat ik mij nu eerst kwijte van de zending, mij door den Heiligen Vader opgedragen. Met vreugde heeft hij de aankomst der Friesche kruisvaarders in zijn gebied vernomen en laat hun door mij zijn vaderlijke groete en zegen brengen. Zijn wensch is dat hun hier een gastvrij onthaal ten deel valle, en daar hij vernomen heeft, dat het hun voornemen is hier den winter ovor te blijven, heeft hij den bewoners van Corneto, Viterbo, Toscane, Velletri en andere naburige steden of sterkten doen aanschrijven, hen als broeders op te nemen, zijn onderdanen onder banvloek bevelende, den Friezen zoowel in handel als overeenkomsten en andere behoeften trouw en eerlijk van dienst te zijn.’

‘Wij danken den Heiligen Vader eerbiediglijk voor zijn groote gunst en goedheid,’ sprak Menko met een nederige buiging, ‘en als het ons vergund is, hopen wij hem spoedig in persoon te Rome de betuiging onzer erkentelijkheid en hulde te brengen.’

‘De Heilige Vader zal verheugd zijn u met al uw gezellen in het apostolische paleis te ontvangen en uw landgenooten van de schola Fresonum zien reeds reikhalzend uit naar uw komst. Van den heer podesta heb ik met een enkel woord vernomen hoe gij, ter voldoening aan 's Pausen verlangen, u in Hispanië van de gezellen, die daar achterbleven, hebt afgescheiden om rechtstreeks de reize naar het Heilig Land voort te zetten, alsook hoe uw mannen op de Spaansche kusten door het innemen van steden en burchten den ongeloovigen g[r]oote afbreuk hebben gedaan. Dat alles moet gij den Heiligen Vader in het breede komen verhalen; het vernemen der heldendaden van het roemrijke Friesche volk zal hem tot grooten troost verstrekken in de bekommering om het lijden der kerken in het Oosten. Met blijdschap zal hij de Christenen aanschouwen, van wier geloofsijver hem zulke wonderen zijn ter oore gekomen, want het is hem niet onbekend gebleven, met welke geestdrift de Friezen gehoor hebben gegeven aan de kruisprediking van Oliverus Scholasticus, die nu kort geleden te Massilia¹⁾) is scheep gegaan om in persoon aan den kruistocht deel te nemen. Komt dus, zoodra de zorgen voor de huisvesting uwer mannen en de verpleging uwer zieken het veroorloven, naar Rome; met open armen zult gij er als de bevoorrechte zonen des Heiligen Vaders worden ingehaald.’

De Friesche kruisvaarders verlangden niets vuriger dan den Stedehouder van Christus te

1) Iviça.

2) Ebro.

1) Bloemhof, in het Latijn Campus Floridus.

2) Reeds sedert de oudste tijden bestonden in het pauselijk Rome, en wel in de Leonijnsche stad (Civitas Leoniana, aldus genoemd naar Paus Leo IV, die ze met muren had doen omringen), in de onmiddellijke nabijheid van Sint Pieter, i[n]richtingen t[e]n behoeve der pelgrims uit verre landen. Aa[n]vankelijk slechts gasthuizen, waar de bede[v]aartgang[e]rs een onderkomen vonden, werden zij allengs uitgebreide gestichten met kerken, kapellen en scholen voor de opleiding der geestelijken van vreemden landaard. Vandaar de naam scholae, die aan deze stichtingen gegeven werd. Reeds in het jaar 799 vindt men melding gemaakt van de scholen der Franken, Friezen (Nederlanders), Saksers en L[o]ngobarden De gezamenlijke gebouwen, waarin die scholen gev[e]stigd waren, droegen den naam van burgen (borghi). Zoo had de school der Friezen (of Nederlanders, want tot ver in de middeleeuwen werden de or den naam Friezen al de bewoners der Nederlandsche gewesten aangeduid), haar zetel in het Borgo San Michele. Zij bestond tot het jaar 1521, toen zij werd opgelost in het St-Maartensklooster. Maar de aloude Friesche kerk moet nog in wezen zijn. Zij werd in 1750 herbouwd door paus Benedictus IV. Dr. Halbertsma, die ze in 1859 bezocht, schreef er een belangwekkende verhandeling over in De Vrije Fries, mengelingen uitgeg. door het Fr. Genootsch van Gesch. Oudh. en Taalk., 11e deel In het 13e deel van dat geleerde tijdschrift schreef Mr. W.B.S. Boeles nog een bel[a]ngrijk opstel over de ‘Friezen te Rome.”

1) Marseille

[p. 244]

winterpracht, naar de schilderij van ad. schweitzer.

[p. 245]

prairiepaarden door wolven aangevallen, naar de teekening van albert richter.

[p. 246]

aanschouwen, op wiens roepstem zij huis en haard, vrienden en magen verlaten hadden om op te trekken voor Christus. Met opgetogenheid vernam het gansche leger de aankomst der bezoekers uit de Heilige Stad en de boodschap, die zij hun namens den Opperherder brachten. Allen, tot den geringste, zouden worden toegelaten in zijn tegenwoordigheid, allen zouden mogen naderen tot voor den troon van den Paus van Rome, het opperhoofd der Christenheid, voor wien keizers en koningen de gekroonde hoofden in het stof bogen! Welk een vooruitzicht voor die eenvoudige geloovigen van de boorden der Lauwers, die poorters, dorpers en visschers, die eigenhoorigen, nog kort geleden als vastgeklonken aan den bodem, dien zij voor hun heeren bebouwden! Wat waren al de offers die zij hadden gebracht, al de vermoeienissen en ellenden, die zij hadden doorstaan, in vergelijking van zulk een voorrecht, dat millioenen mede-Christenen hun zouden benijden? Zelfs zij, die uitgeput en doodziek op het smartleger neerlagen, sprongen verrukt overeind bij het vernemen der blijde tijding, en een hoopvolle glimlach omspeelde de bleeke lippen van den stervenden Wouter, die op het hooren der boodschap, van heilige aandoening overmand, in Menko's armen den geest gaf.

(Wordt vervolgd).