De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 8

De tocht naar Damiate.
(Anno domini MCCXIX)
door J.R. van der Lans.

VI.

Met machtig gebaar strekte de kruisprediker den arm over de onstuimig hobbelende menschenzee uit en als bij tooverslag bedaarde de woelige wieling. Roerloos en zonder geluid staarden allen in het mager, scherp geteekend gelaat met de donkere oogen, dat reeds scheen te spreken nog vóór de redenaar de lippen geopend had.

‘Christenen, broeders,’ dus sprak hij met forsche, klankrijke stem, ‘edele Friezen en gij allen, pelgrims van verre gekomen, hoort mij! Gij zijt hier verzameld op de heilige plek, waar de groote Apostel van Germanië den roemrijken strijd heeft volstreden voor Christus' naam. Met vier en vijftig zijner gezellen heeft hij de martelkroon verworven op dezen bodem, die gedrenkt is met zijn bloed. Hedenmorgen hebt gij de deugden hooren verkondigen van dien dapperen strijder. Thans kom ik u opwekken, hem na te volgen in zijn heldhaftigen moed voor de eere des kruises.

‘Want gij weet het, Christenen,’ ging de redenaar voort, allengs de stem verheffende, ‘het kruis des Heeren lijdt geweld. Het heilig en overdierbaar Hout, waaraan onze Verlosser gehangen heeft, is gevallen in de handen der ongeloovigen. Het Graf, waarin Zijn goddelijk lichaam heeft gerust tot de verrijzenis ten derden dage, wordt bezoedeld door de onreinheid der heidenen. Het heilig Jerusalem is overweldigd door Saladijn en in de gewijde plaatsen woedt de gruwel der verwoesting. Onze broeders in het Oosten zijn de slaven geworden der Saracenen en hunne vrouwen dienen tot spel der onreine volgelingen van Mohammed. Duizenden hunner zijn smadelijk omgebracht in gruwzame tormenten en zij die gespaard gebleven zijn, sleepen een leven voort, dat erger is dan de dood. Wie zal de wreedheden schilderen, die de geest der duisternis den blinden heidenen ingeeft!

De jammerklachten der Christenen klinken over de bergen en over de zeeën tot ons. Ontfermt u onzer, ontfermt u onzer, gij ten minste, die onze vrienden zijt, roepen onze broeders van het Oosten bij dag en bij nacht. Hunne tranen en smeekingen hebben het hart geroerd van onzen Heiligen Vader Innocentius te Rome, en van deernis met het lot zijner rampzalige kinderen bewogen, van heiligen ijver voor de eere van Christus' naam ontbrand, heeft hij gansch Kerstenrijk opgeroepen tot een nieuwen grooten kruistocht ter verlossing van het Heilig Graf.

In de kerk van Lateranen, het hoofd en de moeder van alle kerken, heeft hij al de prinsen en prelaten van gansch Kerstenrijk samengeroepen, om daar uit den mond zelven der gezanten van Antiochië en Alexandrië, der patriarchen van Constantinopel en Jerusalem te vernemen aan welke gruwelen dagelijks onze broederen blootstaan. Daar waren vergaderd meer dan vijfhonderd bisschoppen en aartsbisschoppen, meer dan honderd abten en prelaten uit het Oosten en Westen, de gezanten der koningen van Engeland, Frankrijk en Hongarije en van onzen grootmachtigen heer den keizer van het Heilige Roomsche Rijk. En zij allen aanhoorden met siddering de weeklacht der Heilige Stad.

O gij allen, die langs de wegen komt, dus jammerde Sion door den mond des Heiligen Vaders, ziet of er een smart is, gelijk aan de mijne. Komt dan allen, die mij liefhebt, om mij te verlossen van de overmaat mijner ellenden! Ik, die de koningin was van alle natiën, ben thans schatplichtig geworden; ik, die met volk gevuld was, ben bijna eenzaam gebleven. De wegen van Sion zijn in rouw, omdat niemand meer mijn feesten bezoekt. Mijne vijanden hebben mij het hoofd verpletterd; al de heilige plaatsen zijn ontheiligd; het Heilig Graf, eenmaal van heerlijkheid vervuld, is thans met smaad overdekt; de zoon des verderfs en der helle wordt aanbeden waar de geloovigen eenmaal den Zoon Gods aanbaden. De kinderen van den vreemdeling overladen mij met hoon, en op het kruis van Jesus wijzende, roepen zij mij toe: Gij hebt al uw vertrouwen gesteld in een ellendig hout; wij zullen zien of dat hout u redden zal op den dag des gevaars....’

Een huivering van verontwaardiging doorliep de schare bij het vernemen dier woorden en menige vuist greep onwillekeurig naar den degen. Een dreigend gemompel ging uit de dichte volksmassa op, onrustig bewogen zich de hoofden, maar weer strekte Olivier de hand uit om stilte te gebieden en voer kalm voort:

‘Toen bezwoer de Heilige Vader alle geloovigen het zwaard aan te gorden tot den heiligen strijd. Mijne broeders, sprak hij, ik lever mij ganschelijk aan u over; zoo gij het oirbaar acht, beloof ik u, in persoon te gaan tot alle koningen, vorsten en volken, en dan zult gij zien of ik door de kracht mijner jammerkreten en smeekbeden hen zal kunnen opwekken om voor den Heer te strijden en de beleediging te wreken van den Gekruiste, dien onze zonden verbannen hebben van den grond, besproeid met het bloed en geheiligd door het geheim onzer verlossing.

Broeders, edele Friezen, voorzeker is het niet noodig dat de Plaatsbekleeder des Heeren in persoon u komt aansporen om de wapenen aan te gorden voor Christus' naam. Mij heeft hij tot u afgezonden om uw ijver aan te vuren voor den heiligen oorlog, en ik herhaal hier zijn woord: Zwaard, zwaard, kom uit de scheede om gewet te worden tot den strijd!

Ik zie hier mannen voor mij, edelen en ridders, met den degen op zijde en de ridderketen om den hals. Zegt mij, gij ridders, waartoe anders is u dat wapen omgehangen dan ter verdediging der gerechtigheid, ter bescherming van weduwen en weezen? Welnu, van uit het verre Oosten klinkt de stemme van duizenden verdrukten en vervolgden tot u door. Daar is het gruwzaamste en snoodste onrecht gepleegd wat de wereld ooit heeft aanschouwd. Aarzelt gij dan nog die rampzaligen ter hulp te snellen, dat onrecht te wreken?

Op! ten kruistocht, gij allen wien het zwaard in de hand is gegeven voor de handhaving van het recht. Zoudt gij het laten roesten in de scheede, terwijl de smaad van 's Heeren kruis om wrake schreit? Wanneer morgen uw leenheer u oproept, om voor zijn zaak te strijden tegen zijn vijanden, zult gij u geen oogenblik bedenken, maar gelijk trouwe vasallen als één man te wapen vliegen. Wat aarzelt gij dan, nu de Koning der koningen zelf u oproept tot den oorlog onder zijn heilige banier!

Op dan, edelen en ridders, laat u het kruis op de borst hechten en u met dat heilig zinnebeeld teekenen tot strijdknechten Gods. In den dag des oordeels zal de eeuwige Rechter u aan dat teeken kennen en het zal Zijn arm terughouden, die reeds was opgeheven om te straffen. Als onderpand van Gods barmhartigheid verleent Gods Stedehouder op aarde u vollen aflaat van alle zondenstraffen, hoe groot ook de ongerechtigheden mochten zijn, waaraan gij u hebt schuldig gemaakt. Gij allen dus, die iets te vereffenen hebt met de goddelijke gerechtigheid, hier wordt u het middel geboden om Gods gramschap te verzoenen en Christus, die uw aanklager zijn moest bij den hemelschen Vader, te maken tot uw voorspreker en middelaar.

En gij, jongelingen, die u nog wel geen zware schuld bewust zijt, maar die ook nog niets gedaan hebt voor de eere van Christus en Zijn heiligen naam, gij die van verlangen brandt om de kracht uws arms te toonen en lauweren te winnen in een eervollen strijd, hier ziet gij u het pad geopend, dat tot eere voert, niet enkel voor de menschen, maar voor God, den Koning der eere, die u de kroon der eeuwige heerlijkheid belooft. Komt dan allen, mannen en jongelingen, neemt het kruis aan voor de heirvaart Gods!....’

Er kwam beweging in de dicht opeengedrongen menigte. Een jonkman, geheel in zwarten dos, baande zich een weg naar den voet van het kruis, en daar voor den kruisprediker neerknielende, sprak hij:

‘Vader, geef mij het kruis.’

De kruisprediker wenkte zijn medehelper, Johannes van Xanten, die hem ook op den tocht tegen de Albigenzen had vergezeld; deze reikte hem uit een kist, die naast hem stond, een lapje rood laken over, dat in den vorm van een kruis was geknipt. Meester Olivier nam het aan en hechtte het den jonkman, die met gebogen hoofd aan zijn voeten lag, op de borst.

‘Ontvang dit kruis,’ sprak hij, ‘ten teeken dat gij zijt aangeworven tot strijder in de heirmacht Gods. Van dit oogenblik af ruste uw degen in de scheede tot de ure dat Christus u roept hem te trekken voor de verdediging van Zijn naam. Houd u bereid, om, zoodra gij de krijgsklaroen hoort schallen, op te trekken ten heiligen oorlog!’

In ademlooze stilte had het volk de eenvoudige plechtigheid aangestaard, en toen de jonkman, na den priester gedankt te hebben, zich omwendde en, fier het roode kruis op de borst toonende, de trappen afdaalde, klonk van verschillende kanten de naam Okko Garvema en een luid gemompel van goedkeuring ging uit de schare op. Aller oogen waren op hem gericht; vaders wezen hem aan hun zonen, moeders aan haar dochters.

Maar ééne uit de duizenden toeschouwers vooral voelde zich diep getroffen bij den aanblik van dien eersten strijder, geteekend met het kruis. Het was jonkvrouw Mabelia, die van verre het roerend tooneel had gadegeslagen. Zij was gekomen met bleek gelaat en treurigen blik, het hart vervuld van bange bekommering en heimelijk verlangen. De plotselinge ontmoeting bij het opgaan naar de basiliek had haar gemoed ten diepste geschokt. De enkele blik, dien zij had kunnen werpen op Okko's ernstig gelaat, had haar overtuigd dat geen wispelturige veranderlijkheid hem van haar had vervreemd, dat een hooge en edele gedachte hem bezig hield. Vurig had zij gebeden om kalmte, om berusting in Gods heiligen wil. En de kalmte was gekomen: zij had kunnen bidden voor Okko zonder zelfzuchtige bijgedachte. Blijkbaar leed hij gelijk zij. Wat kon er tusschen hen gekomen zijn? Zij wist het niet, maar zij bad dat Okko gelukkig mocht zijn; haar eigen leed zou zij dragen, al moest zij er onder bezwijken; al wat zij voor zich zelve wenschte en begeerde, al haar droomen van geluk aan zijn zijde wilde zij gaarne ten offer brengen, als het hem ten zegen mocht strekken. Niet mijn wil, o Vader, had zij gebeden, maar Uw wil geschiede.

En nu? Met den blos van vrome vervoering op het gelaat, het oog stralend van heilige geestdrift had zij de woorden des predikers aangehoord. Al haar persoonlijke verlangens en begeerten waren op den achtergrond gedrongen door de groote aangelegenheid der gansene Christenheid. Zij zou zich geschaamd hebben, nog aan zich zelve te denken, waar het de groote belangen van Gods glorie gold. En zie, daar stond op eenmaal Okko voor haar met het kruis van den strijder Gods op de borst. Hij behoorde nu aan Christus: hoe

[p. 188]

zou zij nog eenige aanspraak op hem durven doen gelden? Hoe kon hij aan haar denken, terwijl hij zich geheel aan de zaak des Heeren had gewijd? En een jubelkreet van blijde offervaardigheid ging uit haar hart op: ‘Neem Gij hem, Heer, tot Uw strijder; mijn hart wil hem U niet betwisten. Ik dank U dat Gij mijn offer hebt willen aannemen; 't is het grootste wat ik brengen kon; maar ik bied het met vreugde te Uwer eer.’

kerstmis in de stad, naar de schilderij van w. gause.

En met opgetogen blik zag zij hoe het voorbeeld van Okko door tal van jongelingen en mannen werd gevolgd. Edelen en ridders, door hun rijken dos kenbaar als behoorende tot de eerste geslachten des lands, zag zij neerknielen aan den voet van het kruis en het zinnebeeld van den heiligen strijd uit de hand des predikers ontvangen.

Maar wat waren die weinigen, in vergelijking met de honderden, die nog achterbleven! Olivier van Keulen liet den blik rondweiden over de menigte, die meerendeels nog besluiteloos toezag.

‘Wat aarzelt gij nog, gij, mannen van wapenen!’ ging hij met verheffing van stem voort.

‘Schaamt gij u niet, achter te blijven, waar zoovele edele zonen van Friesland u voorgaan? Zult gij het u laten zeggen dat alleen zij zich het roemrijke voorgeslacht waardig toonen en gij van uw vrome vaderen zijt ontaard? Zijt gij dus verstrikt in de beslommeringen dezer

[p. 189]

kerstmis in het bosch, naar de teekening van g.p.a. garjeanne.

[p. 190]

wereld, dat gij niet meer denkt aan uw hemelsche bestemming? Wee dan u, want de wereld met al wat in de wereld is, zal vergaan, maar God blijft in der eeuwigheid! Vreest gij niet het onverbiddelijk oordeel des Heeren, als Hij zal komen op de wolken om u rekenschap te vragen van het gebruik Zijner genadegaven? Dan zal de vergramde Rechter u zeggen: Gij droegt als ridder het zwaard aan de zijde en gij hebt toegelaten dat mijn graf werd ontheiligd, mijn kruis vertreden, mijn Naam gehoond! Gij gingt gekleed in fulp en goudlaken, en het deerde u niet of uwe broeders naakt werden uitgeschud. Gij dacht slechts aan u zelven en de vermeerdering uwer schatten en hadt geen penning over voor Mij, die Mijn Bloed voor u gegeven heb. Gaat weg van Mij. Ik ken u niet....’

De hoorders sidderden op het vernemen dier schrikkelijke taal, en menig verhard gemoed voelde zich vermurwd; in menig oog welden tranen op; menige hand klopte rouwmoedig op de borst en van alle zijden boden zich, deels aangemoedigd, deels weerhouden door de schreiende vrouwen, nieuwe deelnemers aan voor den kruistocht. Johannes van Xanten hechtte hun het kruis op de borst, terwijl de prediker voortging de gemoederen zijner hoorders als een verharden bodem om te woelen met het vlijmend kouter zijner welsprekendheid.

‘Bedenkt dus wel wat gij doet door u te onttrekken aan zoo heilig een oproeping!’ ging hij op strengen toon voort. ‘Dat de vrees voor have en goed u niet weerhoude, want allen, die tot deze heilige daad besluiten, worden opgenomen in de bescherming van onze Moeder de Heilige Kerk en de heilige Apostelen Petrus en Paulus. Gods Stedehouder op aarde zelf en wij, zijn gevolmachtigde, bevelen dat de personen en goederen van allen, die het kruis aannemen en opgaan ten gewijden tocht, in volkomen zekerheid zullen blijven; zoodat hij, die het wagen mocht zich daaraan te vergrijpen, door den bisschop zoolang in den ban zal worden gedaan, tot hij genoegzame voldoening zal hebben gegeven. De priesters, ja de bisschoppen zelfs, die zich tegen zulk eenen niet ernstig genoeg verzetten, zullen van hun ambt ontzet worden en verlaten zijn zóó lang tot zij van den Heiligen Stoel genade hebben erlangd.

Kunt gij niet zelven ten kruistocht trekken, gij heeren en grooten, wapent dan ten minste een deel uwer dienstmannen, die de wapenrusting van Christus willen aangorden. Gij, rijken, geeft van uw overvloed ten behoeve van den kruistocht. Gij, poorters, die uw nering en bedrijf niet verlaten kunt, gij, kooplieden die uw handel niet kunt laten varen, geeft uw goud voor de uitrusting der schepen en manschappen. Honderdvoudig zal het u in het andere leven vergolden worden....’

Ook die aansporing bleef niet vruchteloos; honderd handen tastten naar de beurzen in den gordel en kwamen den inhoud aan gemunt goud of zilver aan de voeten des kruispredikers uitstorten. Mabelia rukte zich het gouden borstsieraad van het kleed, en zonder zich te storen aan de bedenkingen haars vaders, die haar verrast en gramstorig wilde tegenhouden, drong zij door het volk en legde de kostelijke rozet op den ruwen zerk onder het kruis. Zij wilde deel hebben in Okko's offer en kon zij niet, als de jonkman, haar arm bieden voor de verlossing van het Heilig Graf, dan wilde zij ten minste door een aalmoes voor den kruistocht daartoe het hare bijdragen. Tal van edelvrouwen en rijke poortersdochters volgden haar voorbeeld en weldra kwam aan Oliviers voeten een schat bijeen van gouden en zilveren gordels, spelden, gespen en spangen, doormengd met goudstukken, zilveren denariën en koperen obolen.

‘Ook de arme blijve niet achter, maar brenge zijn aalmoes voor den kruistocht,’ ging de redenaar aanmoedigend voort, ‘en het zal hem aangerekend worden gelijk de weduwe in het Evangelie, van welke de Heer zeide dat zij met haar penninkske meer geofferd had dan de rijke Farizeër met zijn schatten. De Kerk wil dat al hare kinderen, rijken en armen, grooten en kleinen, deel zullen hebben aan de heilige onderneming. Daarom ontslaat zij alle eigenhoorigen, die het kruis aannemen, van den plicht der dienstbaarheid jegens hun heeren. Gij dus, lijfeigenen, die het juk van harden arbeid torst, hoe zoudt gij aarzelen het zoete juk des Heeren op de schouders te nemen! Gij, die uw zweet plengt voor een vaak ondankbaren heer, ik vraag het u, is het niet duizendwerf verkieslijker uw krachten te wijden aan Christus, den beste der Meesters, die Zijn bloed voor u gegeven heeft en een teug waters, geschonken in Zijnen naam, niet onbeloond laat? De meesters dezer wereld zien vaak met minachting neer op de dienaren, die hun akkers bebouwen of hun vee verzorgen; maar Christus maakt geen onderscheid tusschen heeren en knechten; Hem zijn beiden even lief en allen, die Hem willen dienen, belooft Hij zonder onderscheid de eeuwige vergelding....’

Die woorden klonken als een blijde boodschap in de ooren van honderden, die in harde lijfeigenschap zuchtten en in den nacht der slavernij opeens den gulden dageraad der vrijheid zagen aanlichten. O! hoe zegenden zij de Kerk, die als een liefderijke moeder hun banden slaakte opdat toch geen enkel harer kinderen uitgesloten zou blijven van den kruistocht.

Tien, twintig jonge mannen in de eenvoudige wollen dracht der lijfeigenen en met kort geknipte haren verdrongen elkaar aan den voet des predikers, om uit zijn hand het kruis te ontvangen, dat den eenvoudigsten dorper verhief tot den gelijke van zijn heer als strijder Gods. Johannes van Xanten had geen handen genoeg, om allen het kruis te reiken; hij moest geholpen worden door de beide andere gezellen des kruispredikers, Henricus den abt van Heisterbach en den monnik Winandus, die tevens de orde handhaafden onder den voortdringenden noop.

Maar de eerste van allen was Hajo, de dorscher van heer Wiger, die sinds den dood zijner oude moeder van niets anders droomde dan in den lande van over zee zijn vlegel te hanteeren tegen de Saracenen.

‘Ik zeg u, blijf!’ dus poogde zijn meester, die wrevelig en koud de prediking aanhoorde, hem met dreigend gebaar terug te houden. Maar de bevrijde keerde zijn heer den rug toe en drong met onstuimige vaart door de menigte. Heele rijen van jonge lijfeigenen volgden hem en lieten hun meesters in den steek, ja hadden, in de bedwelming van het oogenblik zelfs geen oor voor het geweeklaag hunner betrekkingen. De vrijheid, hun in Christus' naam toegezegd, steeg hun als een roes naar het hoofd. Krachtige zonen rukten zich los uit de armen van oude stramme vaders, van krom gebogen grijze moeders, wier steun zij waren; gehuwde mannen stieten de vrouwen en kinderen ter zij, die hen schreiend omklemden. Anderen lieten zich door die omhelzingen besluiteloos terughouden; die armen lieten in hun dierbare verwanten méér achter dan de rijke in zijn uitgestrekte bezittingen en schitterende kasteelen; het was hun alles! De zon der vrijheid, die hun zoo verleidelijk tegen blonk, verloor allen glans, nu zij dien beschouwden door de tranen heen van hun vrouwen en kinderen.

De prediker zag den wreeden strijd, dien zij te voeren hadden tegen eigen vleesch en bloed; hoe zij banden hadden te verscheuren, die in hun hart waren vastgegroeid. Hij besefte de volle zwaarte van het offer, dat hij in 's Heeren naam van hen vergde, door hen te scheiden vandegenen, met wie zij zooveel jaren het schamel brood der dienstbaarheid hadden gedeeld.

Tot in de ziel geroerd, liet Meester Olivier met innig medelijden den blik een wijle rondweiden over dat hartverscheurend tooneel. Maar onmiddellijk zegevierde het bewustzijn van zijn groote taak over die opwelling van menschelijk gevoel. En in nieuwe geestdrift ontvlamd, strekte hij de armen uit over de onstuimig bewogen schare; zijn oog gloeide van heilige vervoering: voor de zaak Gods moesten alle menschelijke overwegingen zwichten.

‘Laat u niet weerhouden,’ riep hij, ‘door de gebeden en tranen van vrouw of kind, van vader of moeder. Want wie vader of moeder meer bemint dan Mij, spreekt de Heer, is Mijner niet waardig. Ook de hemelsche Vader heeft Zijn eenigen Zoon niet gespaard, maar Hem voor u overgeleverd tot den dood des kruises: zóó lief heeft God den mensch gehad. Zult gij dan aarzelen, te zijner liefde, misschien slechts voor korten tijd, uw dierbaren vaarwel te zeggen? Ik weet het, die scheiding zal u hard vallen; gij zult schreien en weenen, maar God zal uw droefheid in vreugde veranderen. Keert gij terug, dan zal de blijdschap des wederziens u rijkelijk het wee der scheiding vergoeden, en mocht gij blijven in den heiligen strijd, eenmaal toch wordt gij met de uwen hereenigd in de zaligheid des hemels. Het lijden van dezen tijd kan niet in vergelijking komen bij de eeuwige heerlijkheid. O! dat gij de schitterende kronen kondt zien, waarmee Bonifacius en zijn heilige gezellen, die u in den strijd zijn voorgegaan, thans in alle eeuwigheid hierboven pralen! Die zelfde kroon staat ook u te winnen, als gij moedig optrekt voor Christus' naam. Wie in dezen strijd bezwijkt, wordt niet verslagen, maar vaart als overwinnaar ter eeuwige zegepraal.

‘Dat niemand achterblijve om den wille van verwanten of vrienden en dat niemand ook degenen weerhoude, die de stem des Heeren willen volgen. Hier geldt het niet de oproeping van een wereldsch koning, maar van Christus onzen Heer zelven, die uw arm vraagt voor de verlossing van Zijn Heilig Graf en de bevrijding van Zijn kruis. De Almachtige had uw hulp niet van doen; met een enkelen bliksemstraal kon Hij al Zijn vijanden vernietigen. Maar Hij wil u een aandeel geven in den heiligen strijd opdat gij deel moogt hebben in Zijn eeuwige glorie. En zoo de stem van Zijn stedehouder op aarde, sprekend door mijnen mond, u niet voldoende is, welnu dan zal Christus zelf tot u spreken. Tenzij gij wonderen en teekenen ziet, gelooft gij niet. Ziet, daar verschijnt Zijn kruis aan den hemel ter bevestiging mijner woorden!’

En eensklaps overstroomde een helder licht het gansche veld, gelijk wanneer de zon door de wolken breekt. Maar ditmaal was het de zon niet, die haar stralen op de menigte neerschoot, want de dagtoorts hield zich achter nevelen schuil en het nieuwe hemellicht straalde uit het noorden. In vervoering wees Olivier het met uitgestrekten arm zijn hoorders aan en aller oogen richtten zich ten hemel.

Daar praalde in wondervollen luister een groot wit kruis, dat zich langzaam voortbewoog van het noorden naar het zuiden.

‘Ziet gij het?’ riep Olivier uit. ‘Christus zelf wijst u met Zijn kruis den weg! Op ten heiligen oorlog! God wil het!’

‘God wil het!’ herhaalden de duizenden toeschouwers, die van heilige vreeze bevangen op de knieën zonken en met opgetogen blikken den loop van het hemelverschijnsel volgden.

‘Wie zal nu nog aarzelen, het kruis des Heeren te volgen, dat u den weg naar Zijn graf wijst gelijk de ster eenmaal de Wijzen voorlichtte naar Zijn kribbe! Waarlijk, groote dingen heeft de Heer aan u gedaan, o volk van Friesland. Zes dagen voor Pinkster verschenen te Betlem in de lucht drie gedaanten; weinige dagen later blonk boven Surhuizum een hemelsblauw kruis; dit wonderteeken werd door meerderen gezien dan het eerste; thans praalt weer het kruis aan den hemel en dat ziet gij allen. Zoo werd onze Heer, toen Hij uit het graf was opgestaan, gelijk de heilige Paulus zegt, eerst gezien van Cephas, dan van de Elven, eindelijk van meer dan vijfhonderd broederen op eenmaal, opdat allen zouden gelooven in Zijn verrijzenis¹⁾. Is er nog meer noodig om u te overtuigen dat Christus zelf u roept? Zult gij wachten tot Hij verschijnt op de wolken om te oordeelen? Op dan ten kruistocht! God wil het!’

‘God wil het! God wil het!’ weergalmde de kreet van het eene einde tot het andere. ‘God wil het!’ riepen de jongelingen en man-

1) Ziehier de eigen woorden, waarmee Olivier van Keulen in zij Historia Damiatina de wonderbare verschijnselen verhaalt:
‘Het gebied van Keulen werd tot opvolging van de geboden des Zaligmakers opgewekt door eenige teekenen, welke aan den hemel verschenen; want in het gebied van Keulen, en wel in het sticht van Munster, in een dorp in Friesland, Betlem (Bedum) verschenen in de maand Mei, den zesden dag voor Pinkster (5 Mei), terwijl het Kruis aldaar gepredikt werd, drie gedaanten in de lucht, de eene wit van kleur in het noorden, de andere van dezelfde kleur en vorm in het zuiden, de derde grijs gekleurd (medio colore) in het midden, waarin een kruis en een menschelijke gedaante met o[p]geheven armen, vastgenagelde handen en voeten en gebogen hoofd daa[r]aan hangende. Dit stond midden tusschen de beide andere, in welke geen beeltenis van een mensch zichtbaar was. Op een anderen tijd en plaats, in een dorp in Friesland, Sucherhhusen (Surhuizum) gedurende de kruisprediking verscheen een hemelsblauw kruis naast de zon; dit kruis zagen meerdere menschen dan het eerste De derde verschijning had plaats in het sticht van Utrecht, in de plaats (villa) Doccen (Dokkum), alwaar de H. Bonifacius gemarteld is. Aldaar verscheen op den dag van dien Heilige (5 Juni) terwijl vele duizenden tot het houden der processie (statio) waren samengevloeid, een groot en wit kruis, waarvan de dwarsbalk eenigszins anders dan de andere balk gevormd was. Dit teeken zagen wij allen. Het bewoog zich allengskens van het noorden naar het zuiden.’
Men vindt dit verhaal bijna woordelijk terug bij Jacobus de Vitriaco, Historia Orientalis.
‘Wij zijn overtuigd,’ voegt Olivier er bij ‘dat de bedoeling van het tweede en derde teeken geweest is, elke onzekerheid omtrent den zin der eerste verschijning weg te nemen; gelijk de heilige Paulus omtrent de opstanding van Christus zegt, dat hij eerst van Cephas gezien is, daarna van de Elven, daarna van meer dan vijfhonderd broederen op eenmaal.’
Verder hebben wij nog de getuigenis der beide ooggetuigen Henricus, abt van Heisterbach en den monnik Winandus. De middeleeuwsche schrijver Caesarius zegt in zijn Dialogus Miraculorum: ‘Huicvisioni interfuerunt dominus Henricus abbas noster et Winandus monachus ejus, qui et ipsi viderunt.’
De verklaring dierzelfde getuigen is nog tot ons gekomen door een oude Friesche kroniek uit de XIIIe eeuw, waarin men leest: ‘Deser waerheit is kundich den Abbet van Heysterbach, dat ghehieten is in Latyn Vallis Sancti Petri, ende oec die leesmeister van datzelfde cloester. Deze twie waren in der predicatie ende hebben dese twie crucen claerlicken gesien; dese hebbent ghesecht, doe sie onsen cloester toe Claercamp visitierden in Vrieslant’ Werkelijk bevond de abt van Heisterbach zich ten jare 1219 te Klaarkamp. (Wybrands, De Dialogus Miraculorum van Caesarius, Studiën en Bijdragen van Moll en De Hoop Scheffer II, blz. 47.) Dr. Wybrands, die wegens de geloofwaardigheid der getuigen de verschijning niet durft in twijfel trekken, schrijft ze toe aan... het luchtverschijnsel der periheliën.

[p. 191]

nen, die naar den kruisprediker stormden om het zinnebeeld van den heiligen strijd te ontvangen. ‘God wil het!’ kreten de vrouwen, moeders en zusters, die nu de echtgenooten, vaders, zonen en broeders aandreven tot den kruistocht.

‘God wil het!’ lispten de grijsaards en stamelden de kinderen. Luider en luider herhaalde telkens weer het duizendstemmig koor: ‘God wil het! God wil het!’

(Wordt vervolgd.)