De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 8

[p. 9]

[Nummer 2]

krijgsraad bij frederik den groote, naar de schilderij van johann hamza,

[p. 10]

Excelsior.
Oorspronkelijke novelle van Louise Stratenus.
(Vervolg.)

Intusschen was Dr. Meerdring zoo knorrig mogelijk geluimd de straat opgegaan, en had hij zijn overige bezoeken afgelegd zonder zijnen patiënten bijna een woord te gunnen.

Op zijn terugweg naar huis had hij zijn hoed zoo diep in de oogen gedrukt, dat hij recht tegen iemand aanliep, die met uitgestoken hand op hem af was gekomen. Hij hief even het hoofd op, keek den ander aan, herkende hem en knikte hem vluchtig toe, om terstond daarop zijn weg te vervolgen; maar zijn vriend liet hem zoo spoedig niet met rust.

‘Je ziet er van daag uit, dokter, alsof je ontdekt hadt dat al je wetenschap slechts op eene dwaling berustte,’ lachte hij: ‘ik ben toch heel blij je te ontmoeten, want de toestand van mijn vader staat mij volstrekt niet aan, en je zoudt een goed werk verrichten met dezen avond eens eene schijnbaar gewone theevisite te komen afleggen. Je kunt hem dan gadeslaan, zonder dat hij het bemerkt.’

‘Het is goed; ik zal het doen,’ antwoordde de dokter, al iets minder ontstemd, want hij hield veel van professor Starhorst, den jongen hoogleeraar, van wiens kennis slechts één roep was, en die in weerwil daarvan zoo eenvoudig was gebleven: ‘Is er haast bij, of kan het nog tot morgen wachten?’

‘Neen, neen, kom gerust morgen; het is alleen die oude kogelwond, die hem weer hindert en alle nachtrust beneemt; maar ik vrees dat er weinig aan te verhelpen is. Hebt gij zulk een zware ziekte te behandelen, dat gij voorziet er van avond geen half uurtje uit te kunnen breken?’

‘Dat niet; maar ik had besloten tot laat in den nacht naar de quadratuur van den cirkel te zoeken.’

‘Wat wilt ge mij nu wijsmaken?’

‘Ik wil eenvoudig zeggen dat ik een driedubbele ezel ben,’ bromde de geneesheer: ‘en dat ik iets ga opsporen dat ik vooraf weet niet te zullen vinden.’

‘En mag ik weten wat dat is?’

‘Waarom niet? Wandel een eindje met mij op; want ik heb geen tijd te verliezen, zoozeer ben ik van de zaak vervuld. Ik zocht niets meer of minder dan het middel om een knaap in het leven te houden, dien ik een vogeltje voor de poes acht als hij den winter in het land doorbrengt, en die toch de middelen niet bezit naar Davos of elders te gaan. Het is onzin, dat weet ik wel, nog naar geneeskruid tegen tering te zoeken, maar er gaat te veel in hem verloren; de jongen ware zelfs u over het hoofd gegaan.’

‘Het is toch niet Reynoud van Westervelden dien gij bedoelt?’ vroeg Starhorst.

Dr. Meerdring knikte toestemmend en ging knorrig voort:

‘En te denken dat er zooveel domkoppen gespaard blijven, die niets anders dan uilenstreken begaan, hun leven lang,’ bromde hij: ‘Ik heb het van middag aan zijne moeder moeten zeggen; zij hield zich goed; maar ik verzeker u dat zij het voelde; dat kind is haar liever dan al de andere te zamen, en hij verdient het; nog maar een jaar of wat en hij zou de wereld van zich hebben laten spreken, daar sta ik u borg voor. In plaats daarvan, zal hij op het kerkhof liggen, bij gebrek aan een weinigje geld, om in den vreemde te gaan herstellen. Is het niet om met het hoofd tegen den muur te loopen?’

‘Gelooft gij werkelijk dat men van tering kan genezen in een warmer land?’ vroeg de professor, hem ongeloovig aanziende.

‘Geheel en al herstellen, niet; maar men kan het leven daardoor zoo lang rekken, dat de kwaal somtijds vergroeit, of ook dat de lijder nieuwe krachten opdoet, die hem veroorloven der ziekte weerstand te bieden. Wat kunnen wij hier echter beginnen? Reynoud is niet alleen bijzonder zwak, maar bovendien nog uitgeput door zijn al te hardnekkigen ijver om vooruit te komen. Tot morgen, vriend, ik ga zoeken zoolang ik maar kan, ofschoon ik vooraf weet dat het gekkemanswerk is.’

Professor Starhorst drukte zwijgend de hand van den geneesheer en zette zijne wandeling voort, die hein weldra buiten de stad voerde. De rijke tinten van het wegstervende najaar wierpen over alles dien toovergloed, dien men zelfs in den zomer tevergeefs in de natuur terugzoekt. Met afgemeten, werktuiglijken tred schreed de geleerde door de eenzame lanen van het bosch heen; nu en dan met zijn stok een afgevallen tak wegwerpende, of door het dor gebladerte op het pad heenwoelende. Zijne gedachten waren verre van daar; hij zag zich zelven terug als den kleinen, schranderen knaap, wien men eveneens een schitterende loopbaan had voorspeld. Zijn vader, een eerbiedwaardig hoofdofficier, had niets gespaard om de in hem sluimerende gaven tot ontwikkeling te brengen, en zoo was hij nog vóór zijn dertigste levensjaar tot hoogleeraar aan een onzer universiteiten benoemd geworden, nadat hij der wetenschap reeds veelzijdige en talrijke diensten had bewezen.

Tot daartoe had hij al zijn tijd aan de studie geschonken, en slechts één dorst gekend: steeds meerder kennis te verzamelen; maar toen hij eenmaal de hoogte bereikt had, waarheen zijn brandende eerzucht hem gedreven had, begon zich een ander verlangen van hem meester te maken: de wensch naar geluk. Hij hunkerde naar een eigen haard, waaraan hij steeds door dierbare wezens opgewacht zou worden; en de man die niet gedacht had ooit een droom te kunnen koesteren, droomde voor het eerst van een zoon, in wiens geest hij al de verworven kundigheden over zou kunnen gieten, wiens loopbaan de zijne nog overtreffen zou.

Lang zag hij rond, aleer hij zijne keuze bepaald had; en toen hij eindelijk eene bruid in zijne woning binnenvoerde, was het een jong Duitsch meisje, met groote, vertrouwende oogen, en een gelaat zoo zacht alsof zij reeds een engel geweest ware. Zij wist heel veel, zoo beweerde men, maar nooit sprak zij over hare kennis, en al wat men in haar kon bewonderen, was haar heerlijk pianospel; zij beoefende de muziek met eene piëteit, die aan vereering grensde.

Zelden of ooit zag men haar zonder haar echtgenoot; hun huiselijk geluk was volkomen; haar geest verstond den zijne in alles, en met den dag nam zijne liefde voor haar toe. Twee jaar lang bleef zij hem aldus ter zijde, en daarop werd zij door typheuze koortsen aangetast, die haar anders krachtig gestel in enkele dagen tijds sloopten.

Willem Starhorst bevond zich thans nogmaals alleen op de wereld, maar wat was zijne verlatenheid van voorheen, in vergelijking van thans, nu hij aan een voor altijd uitgedoofden haard stond, zoo rijk aan zoete herinneringen, die slechts een foltering te meer werden voor hem die al zijn geluk onherroepelijk vervlogen zag. Zijne ouders kwamen den eersten tijd bij hem doorbrengen, opdat hij toch eenig gezelschap mocht hebben, om hem te verstrooien van de altoos terugkeerende gedachte aan zijn verlies; en hij zag dat zij zich beiden zoozeer verheugden met hem te zijn, dat hem de moed ontbrak hen opnieuw te laten vertrekken.

Zoo bleven zij bij hem, tot den dood zijner moeder; hij had thans nog slechts zijn vader bij zich en behandelde den grijsaard met eene eerbiedige gehechtheid, zooals men helaas! slechts al te zelden meer aantreft. Aan het sluiten van een tweede huwelijk had hij nooit gedacht; daartoe was het beeld der jonge Duitsche vrouw hem te trouw bijgebleven. Hij zou het niet hebben kunnen dulden eene andere hare plaats te zien innemen; en van lieverlede had hij zich vereenzelvigd met het vooruitzicht op een eenzamen levensavond, op een wegsterven onbemind en onbetreurd.

Waarom dan kwam hem op dien herfstmiddag een dergelijk uiteinde zoo onbeschrijfelijk weemoedig voor? Waarom rees op eenmaal weer dat wild verlangen in hem op een wezen achter te laten, dat, jeugdiger dan hij, en rijk aan de wetenschap van morgen, de wetenschap van heden en gisteren van hem over zou nemen? Waarom kwam het hem plotseling zoo troosteloos voor van de aarde te verdwijnen, zonder een dieper voetspoor te hebben gegraven, dan zijn tred thans in de afgevallen bladeren achterliet? Waarom wilde zijn geest herleven in een anderen geest; waarom vroeg hij voor het eerst opnieuw naar dat nederig geluk zijn eigen vader ten deel gevallen; de uren van het schemerdonker, dat den nacht voorafgaat, te slijten met een zoon die hem in alles zou verstaan, die hem de jongste levensdagen gelukkig maken zou?

En half toornig over zijne eigene dwaasheid schudde hij het hoofd, terwijl hij mompelde:

‘Waarom moest die oude Meerdring mij ook van dien knaap spreken? Ik ken hem ternauwernood; bij het laatste examen heeft hij mij wel verbazing afgedwongen, maar dat beteekent immers nog niets; de wereld zal er niet ongelukkiger om zijn, of er al een veelbelovend kind sterft nog voordat zijn geest iets nuttigs heeft kunnen voortbrengen, en wat zijne moeder betreft, het is zeer zeker hard zulk een jongen te moeten missen, doch eiken dag worden er duizenden moeders veroordeeld haar vleesch en bloed aan het graf af te staan en de idioot wordt evenzeer door haar beweend als hij die beloofde een genie te wezen. Mevrouw van Westervelden is niet dieper te beklagen dan elke andere vrouw wie hetzelfde lot te beurt valt.’

Een oogenblik was het hem te moede also f hij nu ook geheel over de zaak heen was en poogde hij over andere, hem onverschillige dingen na te denken, totdat hij aan een watervlak kwam, den voormaligen vijver van een sedert lang gesloopt kasteel. Niemand getroostte zich de moeite de eens kristalreine kom van het overtollige groen te ontblooten; woest strengelde het riet zich door de ranke halmen der woekerplanten heen, die eenmaal den ganschen staalblauwen spiegel met een ondoordringbaren sluier zouden overdekken, en duizenderlei tinten van onkruid en boomen weerkaatsten zich in de enkele nog opengebleven plekken; het luchtgewelf zelf was bedekt met dien zachten, witten nevel, die als de eerste donzen pels is, waarmede de naderende winter de aarde wil omhangen; over alles lag als eene profetie van sterven verspreid.

Starhorst bleef getroffen staan, en wederom dwaalden zijne gedachten af naar den knaap.

‘Sterven als het najaar is geworden, als men zijne taak hierbeneden volbracht heeft,’ mompelde hij: ‘dat valt niet hard. Ook de mensch heeft, evenals de natuur, zijn seizoen van wegkwijnen en heengaan; nieuwe takken moeten eenmaal de dorrende twijgen vervangen, maar weggenomen te worden als de geest nog vol onuitgewerkte plannen is, als men nog niets voor de menschheid heeft kunnen verrichten, nog niet mocht woekeren met de geschonken talenten; sterven in den lentetijd van het leven, dat is heel heel pijnlijk voor zichzelf, pijnlijker misschien nog voor degenen die dat langzame verdwijnen gadeslaan.’

Eenige oogenblikken bleef hij in gepeins verzonken en daarop scheen hij een besluit te nemen dat hem op eens weder geheel de oude geestkracht hergaf.

‘Ik geloof dat er maar één middel bestaat

[p. 11]

om die dwaasheid uit het hoofd te zetten,’ prevelde hij met een glimlach: ‘Een bezoek aan den jongen bindt mij tot niets, en meer dan waarschijnlijk is het dat hij zelf door het een of ander geesteloos gezegde de onzinnige betoovering verbreekt die hij op mij is gaan uitoefenen, van het oogenblik af waarop ik zijn leven bedreigd wist. Wonderkinderen zijn meestal onverdraaglijke wezens in den gewonen dagelijkschen omgang, en ik kan hem niet beter leeren kennen dan in zijn eigen kring.’

Het was niet moeielijk een voorwendsel tot deze visite te vinden. Reynoud had op het examen gesproken van een merkwaardig boekwerk, dat sedert eeuwen aan de familie had toebehoord, en waaruit hij bijzonderheden had geput, welke anders slechts zelden door schrijvers vermeld werden; niemand kon het vreemd achten dat de jonge geleerde den wensch had gekoesterd dien letterkundigen schat van nabij te leeren kennen.

Alix van Westervelden was juist bezig het theeblad klaar te zetten, om den verderen avond te midden van hare kinderen door te brengen, toen er aan de voordeur werd gescheld.

‘Wie zou daar wel kunnen wezen?’ riep de kleine Anna, een zesjarig ondeugdje, vol nieuwsgierigheid uit.

‘De brievenbesteller, denk ik,’ gaf de moeder ten antwoord, terwijl zij met hare huiselijke bezigheden voortging.

De eenige dienstbode, die zij bekostigen kon, een pasbeginnend loopmeisje, was inmiddels gaan opendoen, en nu vernam men duidelijk een diepe mannenstem en de vraag of mevrouw tehuis was.

‘O! mama, hoe “vreeselijk” heerlijk! Daar is visite!’ kraaide Henri, een ventje van acht jaar.

De vrouw des huizes kon deze veronderstelling moeielijk aannemen. Sedert zij haar fortuin had verloren, was zij te dikwijls tot de slotsom gekomen, dat de armen niet druk meer opgezocht worden; maar zij wilde deze harde waarheid niet aan hare kinderen mededeelen en wachtte kalm af, wat het lot haar zou brengen.

Aller oogen waren op de deur gevestigd toen deze geopend werd en doortocht verleende aan professor Starhorst.

Een ieder in de stad kende hem van uiterlijk. Hij was verre van hetgeen men ‘een mooi mensch’ noemt; daartoe rustten zijne oogen te diep in hunne kassen en was het breedgewelfde voorhoofd te hoog. Maar zijne oogen hadden eene uitdrukking van onweerstaanbare goedheid, en de trek om den mond was zoo schrander en zoo droevig tevens, dat men zich onwillekeurig tot hem getrokken voelde en aanstonds vertrouwen in hem stelde. Men vergat den geleerde in hem voor den mensch.

Mevrouw van Westervelden was zeer verwonderd over zijne komst; maar ofschoon zij zich innerlijk afvroeg wat hem wel tot haar had mogen voeren, liet zij niets van hare verbazing blijken en trad hem te gemoet met heel die gemakkelijke bevalligheid, welke haar eigen was geworden gedurende de jaren, waarin zij dagelijks gasten bij zich aan huis ontving.

Willem Starhorst gevoelde zich terstond voor haar ingenomen, en zeide:

‘Gij moet het mij vergeven, mij zoo onbekend en onverwacht bij u te hebben doen aanmelden; maar uw tweede zoon kan mij een dienst bewijzen, en ik ben zoo vrij geweest daar persoonlijk om te komen vragen.’

De gedachte aan den zieken knaap joeg een donkere wolk over haar gelaat toen zij met licht trillende stem ten antwoord gaf:

‘Reynoud is nog bezig zijn werk af te maken op zijn kamertje. Zal ik u naar hem toe brengen?’

‘Gaarne. Zoo gij mij ten minste vergunt daarna nog even afscheid van u te komen nemen.’

,‘Ik reken er stellig op dat gij een kopje thee bij ons blijft drinken. Uwe komst behoort tot de aangename verrassingen, die zich zelden voordoen,’ hernam Alix, hem voorgaande om hem den weg te wijzen.

‘Staat gij hem altijd toe zoo lang op een dag door te werken?’ vroeg de hoogleeraar, de kamerdeur achter zich sluitende.

Het kwam der arme moeder voor dat zij iets als een klank van bezorgdheid in zijne stem hoorde beven, en ofschoon zij om zichzelve moest lachen, dat zij zich verbeelden kon dat een wildvreemde genoeg belangstelling daartoe voor haar kind kon gevoelen, bleef zij in de gang stilstaan en blikte hem vol angst in het gelaat.

‘Gelooft gij dan dat mijn zoon.... ziek is?’ vroeg zij, op haperenden toon.

‘Dat nu juist niet.... ik ken hem ook zoo weinig,’ antwoordde haar bezoeker; ‘maar, naar al hetgeen ik van uw jongen gehoord heb te oordeelen, vrees ik dat hij zich al te veel inspant om te studeeren, en daardoor misschien wel wat te veel van zijne krachten vergt. De boog kan niet altijd gespannen zijn, gelijk de ouden zeiden.’

Met een hulpeloos gebaar strekte de jonge vrouw de handen naar hem uit, als wilde zij steun bij hem zoeken.

‘Breng het hem onder het oog, o! ik bid u, doe dat, uit medelijden voor hem en mij. Wanneer gij, dien hij als zoo kundig beschouwt, dat tot hem zegt, zal het indruk op hem maken en hem misschien nog kunnen redden. Hij is anders onherroepelijk verloren.’

‘Ik beloof u te doen wat in mijne macht staat,’ verzekerde Starhorst, diep getroffen door den zielsangst dien hij in hare woorden hoorde doorklinken.

Mevrouw Van Westervelden opende thans de deur van een smal vertrekje, dat aan een kleine binnenplaats grensde, en waar de knaap aan eene met boeken overladen tafel, bij het licht eener petroleumlamp zat te werken.

‘Daar is professor Starhorst, Reynoud, die je iets komt vragen,’ sprak de moeder, terwijl de knaap haastig overeind rees, en met een zwakken blos van verlegenheid op het gelaat den geleerde te gemoet ging.

De oudere man wierp een doordringenden blik op hem, en ontstelde van de verwoestingen, reeds door de ziekte in hem aangericht. Hoe angstwekkend mager zag hij er niet uit, in het dunne huisjasje, dat hem te klein was geworden, en hoe hol stonden de oogen, die zoo vermoeid en koortsachtig flikkerden. Eene rilling doorliep de ledematen van den krachtigen man; de dokter had niets overdreven; men kon met den eersten oogopslag zien dat de dood reeds de ontvleeschde hand op het hoofd van den jongeling had doen neer dalen.

Zou hij dit veelbelovende leven verloren laten gaan, of den knaap redden?

Starhorst vroeg het zich af. Hij kende den zieke ternauwernood; niets was er dat hem nopen kon zijn tijd en geld op te offeren aan een bestaan dat bestemd scheen hem altijd vreemd te blijven; zijn cursus bond hem heel den winter aan de stad; hij kon niet op reis gaan zonder zijn loopbaan te benadeelen en een plaatsvervanger te laten aanstellen, die hem later wellicht verdringen zou. Dat alles kwam hem pijlsnel voor den geest, maar het woog niet op tegen het medelijden dat zijn binnenste vervulde, tegen den dorst nog eenmaal een groot, een alles overschaduwend belang in zijn leven te hebben, en alle gedachten aan het zeldzame boekwerk eensklaps latende varen, zeide hij, terwijl hij der vrouw des huizes, die zich reeds verwijderen wilde, een wenk gaf te blijven:

‘Ik kom uw zoon iets vragen, waartoe uwe toestemming even noodig is als de zijne. Mag ik hier een oogenblikje plaats nemen, om u rustig mijne plannen uiteen te zetten?’

Reynoud schoof zoowel den professor als zijne moeder een stoel toe en ging daarop zelf tegenover hen zitten, zich tevergeefs afvragend wat men toch wel met hem voorhad.

‘Reeds sedert geruimen tijd,’ ging Starhorst voort, ‘heb ik mij voorgenomen een standaardwerk te schrijven, dat ik achter hoop te laten als een nederig gedenkteeken van het weinige dat ik zoowel uit de boeken als door persoonlijke waarnemingen mocht leeren. Ik heb daartoe echter volledige rust noodig; zoolang ik hier blijf zal ik altijd de vraagbaak zijn van tal van lieden, die niets anders uit te voeren hebben dan anderen in hunne werkzaamheden te komen storen, en hoeveel het mij ook gekost heeft tot het besluit te geraken, gedurende eenige achtereenvolgende maanden mijn gewonen arbeid vaarwel te zeggen en mijn vader alleen achter te laten, ik ben er eindelijk toe gekomen en zoodra ik verlof heb gekregen hoop ik naar Italië te vertrekken, om aldaar te overwinteren en mijn werk te schrijven.’

Bij de woorden ‘Italië’ en ‘overwinteren’ zag hij Reynoud's moeder verbleeken; zij brachten haar opnieuw de wreede werkelijkheid voor oogen; maar reeds vervolgde Starhorst tot den knaap:

‘Ziehier nu waarin gij mij een onwaardeerbaren dienst zoudt kunnen bewijzen. Bij het examen, dat ik u mede hielp afnemen, heb ik kunnen oordeelen over uwe bekwaamheden. Gij zijt uw leeftijd verre voorbij en kunt gerust, zonder eenige vrees voor vertraging uwer studiën, tijdelijk verscheidene vakken laten rusten, om u meer bijzonder op een bepaalden tak der wetenschap toe te leggen. Het is mij onmogelijk in eenige maanden tijds de noodige gegevens tot mijn arbeid te verzamelen, zoo niet iemand van buitengewonen aanleg mij daarin behulpzaam is. Denk eens aan, ik moet al de groote boekerijen van het Zuiden doorsnuffelen. Kunt en wilt gij mij daarin bijstaan?’

Mevrouw Van Westervelden was doodsbleek overeind gerezen. Wat die man daar tegenover haar, in zeer eenvoudige woorden kwam aanbieden, het was het behoud, waar zij uren lang dien dag om had gebeden, ook al had hare kleingeloovigheid haar ingefluisterd dat hier geen redding mogelijk was, dat God geen wonderen meer verricht voor de menschenkinderen, en zij zich enkel onderworpen voor Zijn ondoorgrondelijken wil hebben te buigen.

Zij had getwijfeld aan Zijne almacht, en in Zijne eindelooze liefderijkheid had Hij uitkomst gezonden, op den dag zelf dat Zijne rechterhand haar had schijnen te verpletteren. Een stortvloed van woorden rees haar op de lippen, maar hare stem was toonloos en al wat zij vermocht uit te brengen, was de naam van haar kind.

Reynoud zelf had het bloed naar het hoofd voelen stijgen van blijde verrassing. Zijn rustelooze geest had altijd gedroomd van verre reizen als het grootste genot dat de aarde kon opleveren, al had hij ook steeds erkend dat eene dergelijke vreugde nimmer voor hem weggelegd zou zijn, en nu op eens werd zij hem aangeboden, en dat nog wel door een man dien hij zoo hoog vereerde, en die hem wel had willen uitkiezen om hem behulpzaam te zijn in eene taak, waartoe zooveel schranderheid vereischt werd! Hij stotterde eenige onsamenhangende woorden van dank, waaruit de professor echter duidelijk eene toestemming kon opmaken.

(Wordt vervolgd.)