De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 6

De valsche Dmitri.
Historisch romantische schets.

Het werd Paschen in het jaar onzes Heeren 1602. In den nacht voor het feest zijn de straten van het oude Moscau dik met sneeuw bedekt. De oostenwind huilt langs de torenspitsen van het Kremlin, den Ouden Czarenburg, waarvan de breede met sneeuw bedekte daken glinsteren in het licht der maan. Het is echter niet stil in den kouden nacht. De nauwe kromme straat, die naar het Kremlin loopt, wemelt van Russen dicht in pelsen gewikkeld. Waar gaan zij heen?

Wij snellen hen vooruit door de lage gewelfde poort van den czarenburg. - De kerk tegenover het paleis is open, maar er brandt geen licht in. De volle maan werpt hare glanzen door de kleine in lood gevatte ruiten van de hooge ramen in spitsbogenstijl. Voor het hoogaltaar is alles in het donker, geene kaars brandt er nu. Reeds zijn er vele menschen in het gebouw vergaderd en nog stroomt de menigte naar binnen. Weldra is het heiligdom eivol. De geheimzinnige stilte onder de hooge kruisgewelven, naar zuivere parabolische lijnen gebouwd, heeft iets huiveringwekkends. Men wacht op het uur van middernacht, dan is het Paschen.

Nauwelijks wordt de eerste dag gehoord van het middernachtelijk uur of er wordt eene waskaars ontstoken bij het altaar door den aartsbisschop van Moscau. De scharen en priesters en monniken zijn alle van kaarsen voorzien. Men ontsteekt die kaarsen aan het licht door den aartsbisschop aangestoken en daarna de een bij den anderen. Weldra is het koor verlicht. Ook in het schip der kerk heeft ieder eene kaars bij zich. Zij volgen daar het voorbeeld in het koor gegeven en zeer spoedig is de geheele kerk helder verlicht. Nu heffen de priesters en monniken met welluidende stemmen hunne paaschzangen aan. De Heer is opgestaan, zoo klinkt hun lied.

Het is onnoodig aan onze lezers de beteekenis te verklaren van deze schoone symbolen.

Onder de schaar van reguliere monniken van den heiligen Basilius trekt er een bijzonder onze aandacht. Zijne houding verraadt de volmaaktste onverschilligheid. Zijn oog van het altaar af naar de andere zijde gewend, geeft een nauwelijks merkbaar teeken aan iemand in het schip.

Die monnik is middelmatig van gestalte, zijn gelaat is koud, maar evenredig gevormd. De forsche bouw van het onderste gedeelte van zijn voorhoofd, boven de oogen laag en sterk ontwikkeld, doet ons denken aan de Herculesbeelden der Klassieke oudheid. De dunne, bijna bloedelooze lippen, de scherpe trekken in het gelaat en de naar beneden gebogen lijn, die gevormd wordt door den gesloten mond, schijnen een hoogen graad van verstand te verraden.

Het is alsof dat gelaat uit metaal gegoten is. De godsdienstviering schijnt op allen indruk te maken, behalve op hem. Die man heeft zeer zeker iets anders in zijn hoofd.

Een uur later is de godsdienstoefening geëindigd. De menigte verlaat de kerk. De monnik gaat echter niet met de andere mede. Buiten de poort van het Kremlin gekomen slaat hij langzaam eene andere straat in, die naar het paleis van den aartsbisschop voert. Hij wordt slechts door een man gevolgd, die zoo dicht in pelsen gewikkeld is, dat alleen zijne oogen zichtbaar zijn.

Hij nadert den monnik en vraagt met een vreemden tongval en fluisterend: ‘Hebt gij uw besluit genomen, fra Gregoor?’

‘Neen, Sudar,’ (heer) is het antwoord, ‘ik heb nog geen lust, om u mijne schouders toe te vertrouwen’ (de monnik bedoelde den knoet).’ Zeg mij eerst uw naam, vreemdeling.’

‘Als ik u al de namen wilde opnoemen,’ herneemt de onbekende, ‘die men mij tegenwoordig geeft, dan zou ik bij den eersten beginnende en bij den laatsten eindigende, de zon reeds zien opgaan boven dat plein voor ons. Ik wil evenzoo min als gij gevaar loopen, om hier kennis te maken met de Russische waakzaamheid. Het is hier ook te doen om uw belang, niet om het mijne. De tunica is na er dan de mantel, zooals de oude Romeinen keuriger dan wij spraken.’

‘Het zal niet gaan,’ sprak de monnik, die met den naam van broeder Gregoor aangesproken was, treurig en met het hoofd schuddend. ‘Wie hoorde ooit van een plan zou stout, zoo vermetel? Dat heet alleen en in den nacht langs het steilste pad van den mont-Cenis opklimmen, terwijl er duizend kansen zijn, om in den afgrond te storten en niet een om den top te bereiken.’

‘Fra Gregoor,’ hervat de andere, ‘luister.’ Doch wij zouden onmogelijk kunnen begrijpen, wat hij verder sprak indien wij niet eerst goed bekend zijn met wat Gregoor goed wist. Wat hij beleefd had, moeten wij uit de geschiedenis leeren. Wij zullen dus eerst een klein kapittel moeten lezen uit de oude historie der czaren.

In de negende eeuw van onze jaartelling gaven de Slavische volken aan de Oostzee zich over aan de heerschappij der Russen, een stam van de Noormannen. Hun dappere koning Rurik greep den scepter met vaste hand en vestigde zich te Nowgerod. Van dien tijd af heerschte het geslacht van Rurik over Rusland. In het laatst der zestiende eeuw regeerde Jwan Basilowitsch dat is Basilszoon. Na zijn sterven liet hij twee zonen na: Fedor en Dmitri. Fedor volgde zijn vader op. Hij was een zwak manen had geen hoofd voor eene kroon. Hij liet de regeering geheel over aan een gunsteling Boris Godunuw geheeten, aan wien hij zelfs zijne zuster tot vrouw gaf. Fedor had geene kinderen. Zijn jongere broeder Dmitri leefde ver van Moscau met zijne moeder als in ballingschap. De gunsteling door den voorspoed nog hoogmoediger geworden, kwam op de gedachte, om czaar te worden. Op een zekeren tijd drongen moordenaars door Godunow bezoldigd in het paleis der keizerin weduwe en vermoordden den knaap. Kort daarna stierf Fedor en Boris Godunow beklom met geringe moeite den troon. Op het oogenblik waarop ons verhaal aanvangt, had hij reeds geregeerd.

Nu kunnen wij verstaan wat de vreemdeling te zeggen heeft aan den monnik.

‘Luister, Fra Gregoor’ zoo zegt hij ‘de omstandigheden van den moord aan den kroonprins, dien gij den ccarowitsch noemt, gepleegd, zijn u onbekend. De moordenaars door Boris gezonden naar Uglitz, waar de keizerin woonde, hebben eerst haar huis in brand gestoken, om den jongeling in de verwarring te dooden. De prins viel onder hunne dolken. De brand had evenwel de slapende bewoners gewekt. De alarmklok werd geluid. En in hunne woede hebben de burgers van Uglitz de booswichten gedood. Er is dus geen andere getuige van den dood van Dmitri dan zijne moeder. De geruchten zijn dan ook verschillend zooals gij weet. Eenigen zeggen, dat hij dood is, anderen, dat hij nog leeft. De vrienden van den czaar strooien uit, dat Dmitri zich zelven heeft gedood in een aanval van koorts. Met hem is de laatste afstammeling van Rurik gestorven. En de dynastie van Rurik, zoo dweepziek door de Russen vereerd, heeft opgehouden te bestaan.’

‘Gij, Gregoor, hebt eene treffende gelijkenis met den vermoorden kroonprins. Zelfs is uwe linkerhand door een zonderling spel der natuur korter dan de andere, evenals bij hem. Geef u voor den ccarowitsch uit. De Russen beminnen den czaar niet, omdat hij van eene andere en minder aanzienlijke familie is, en wanneer zij maar vermoeden, dat Ruriks bloed in uwe aderen stroomt, zullen zij met u dwepen.’

‘Maar uwe voorwaarde! Vreemdeling! uwe voorwaarde!’

‘Ja,’ herneemt de vreemdeling, ‘er is maar eene voorwaarde. Gij moet uw Grieksch geloof afzweren en den Paus in Rusland doen eerbiedigen, indien gij czaar wordt. - Als gij dit wilt, dan zullen machtige mannen u helpen.’

‘Het is een vermetel bedrog’ zuchtte Gregoor ‘en daarbij afval van mijn geloof. Is dat de rechte weg tot roem?’

‘Dwaas, wat beuzelt gij van den rechten weg’ spreekt de onbekende. ‘Recht is de loop van den bliksem, als hij vernielt. Recht is de weg van het orkaan, als het verwoest. Recht is de baan van den moordenden kogel, maar de mensch wandelt langs de krommingen der rivieren en de omtrekken der bergen. Wees een man en handel als Caesar bij den Rubicon. Bedenk u en wanneer gij uw besluit genomen hebt, ga dan naar Polen, naar den woiwode van Sendomir, vraag daar naar den man, op wiens schild de kleuren wit en zwart zijn. En nu vaarwel.’

Peinzend ging Gregoor naar zijne cel in het paleis van den patriarch van Moscau Hiob. Als monnik heette hij Gregoor. Zijn naam in de wereld was Jakob Otrepiew. Van zijne jeugd af was hij in hoogen graad eerzuchtig, doch hij had het nooit verder kunnen brengen, dan tot het afschrijven van manuscripten bij den patriach. Men had hem verzekerd, dat hij treffend geleek op den vermoorden kroonprins en sedert dien tijd had hij geene rust.

Hij liep den geheelen nacht heen en weer. Somtijds wierp hij zich afgemat op den stoel neder, maar was te onrustig om lang te zitten. Nu eens mompelde hij bij zich zelven: ik zal het doen, dan weer: het is te gevaarlijk. Zoo bleef hij in tweestrijd tot dat de stralen der zon door de dikke glasplaten drongen, die uit zoogenaamd Russisch bergglas worden gespleten.

‘Mijn geloof afzweren en een zoo vermetel waagstuk.’ roept hij uit met gesmoorde stem. Het was de laatste angstkreet van het geweten, dat door de eerzucht vermoord wordt. De zonde had overwonnen. ‘De purpere mantel’ fluistert hij ‘zal den gloed van het geweten verbleeken, zooals het purper zelfs de bloedvlekken onzichtbaar maakt bij onzen czaar. Wat is het leven zonder roem? Ik zal het beproeven. Ha, als ik eens slagen mocht, wat zullen die grooten voor mij beven, die mij nu zoo uit de hoogte behandelen alsof ik een slaaf ben. Zij zullen voor mij sidderen

[p. 507]

las eens voor Jwan Wasiljewitsch, den vreeselijken, die het eerst den titel aannam van alleenheerscher aller Russen. Voor zijnen toornigen blik vielen de vrouwen in onmacht. Ik zal het beproeven, al zou ik mij als Sardanapalus in het paleis verbranden. Het doel is mij aangewezen, een spoor heb ik gevonden. Ik zal het volgen gelijk de honden het spoor volgen van het gewonde hert in de bosschen.’

II.

Een paar maanden later vinden wij Otrepiew in Litthauen in het kasteel van den vorst Wischnewekzi. Hij heeft zijne monnikenpij afgelegd en heeft hier als een arme vluchteling hulp gevonden. - Hij had in Moscau zich nu en dan iets laten ontvallen van zijne voorgewende hooge geboorte, zoodat zelfs de czaar er van gehoord had. Tot de vlucht genoodzaakt kwam het plan eindelijk tot rijpheid om naar Polen te gaan.

Zuchtend en geheimzinnig sprekend trok hij de aandacht van den vorst. Eindelijk veinsde hij eene ziekte Een geestelijke kwam hem bezoeken op last van den meedoogenden vorst. Otrepiew zuchtte zwaar en alsof hij niet langer zwijgen kon, bekende hij eindelijk, dat hij de czarowitsch was. Hij had een listig verhaal verzonnen van zijne wonderbare redding uit de hand der moordenaars. Dat deelde hij als in het geheim aan den priester mede en toonde tegelijk een gouden kruis, met een diamant, dat hij van een rijken cnees bij zijn doop ontvangen had.

De lichtgeloovige vorst, door den priester onderricht, boog zijne knie eerbiedig voor den bedrieger. Hij raadde Otrepiew aan, om naar Polen te vluchten ten einde de vervolging te ontkomen en gaf hem een brief van aanbeveling mede, toevallig aan denzelfden Woiwode van Sendomir.

‘Wie zijt gij?’ vroeg Mnichek de woiwode van Sendomir, toen Otrepiew bij hem kwam.

Stout en op eenigszins onverschilligen toon antwoordde hij: ‘ik ben de Czarowitsch van Rusland.’

De woiwode lachte ongeloovig en zeide: ‘Het gerucht heeft ons reeds medegedeeld, dat er iemand in Rusland is, die zich voòr den Czarowisch uitgeeft, omdat hij op hem geleek. Gij ziet, ik ben met alles bekend en laat mij door zoo'n onnoozelen list niet vangen.’

‘Wilt gij het gerucht gelooven,’ herneemt Otrepiew schijnbaar kalm en glimlachend, Het gerucht, waarvan Plautus de Romeinsche blijspeldichter zoo aardig zegt: het gerucht dat alles wil weten en niets weet, het gerucht dat weet wat de koning fluistert in het oor der koningin en wat Jupiter in het diepst geheim aan Juno mededeelt. Het gerucht dat weet wat is en wat niet is en nimmer zijn zal; wat iemand in het gemoed heeft of misschien hebben zal!

‘Toch geloof ik het gerucht wel en u niet’ zegt de woiwode. ‘Gij zijt Jacob Otrepiew, een arme monnik.’

‘Woiwode, ik ben czaar Jwanszoon. Ruriks edel bloed vult mijn hart, herneemt Otrepiew nu ernstig. ‘Ik weet het, ik ben in Polen waar mijn doorluchtige vader het oorlogszwaard deed blinken, tot voor de muren van Warschau. En ik, zijn zoon, vervolgd en vluchteling, moet de paden der menschen vermijden. - En nu zoek ik, banneling in mijn vaderland, hulp bij de Polen. Woiwode, de vervolgde, heeft een heilig recht op bescherming. Wie zal rechtvaardig zijn, indien het dappere Poolsche volk het niet is.’

De woiwode door de vaste stem van Otrepiew verbaasd, zag hem met groote oogen aan.

‘Ik zal u,’ spreekt Otrepiew ‘een getuige brengen. Kent gij den man op wiens schild de kleuren zwart en wit staan?’

‘Dat is het teeken der orde,’ herneemt de woiwode. ‘Ik ken hem.’

‘Heeft hij u hulp beloofd?’

‘Ja in Moscau’

‘Ik zal met hem spreken,’ vervolgt Mnichek ‘tot zoo lang moet gij wachten. Gij kunt echter uw intrek nemen in mijn huis, mits dat gij aan niemand iets zegt van wat er tusschen ons voorgevallen is. Zoodra ik den man door u bedoeld gesproken heb zal ik u bericht zenden. Ondertusschen zult gij hier geen anderen schijn aannemen, dan van een vervolgden onderdaan van den Czaar.’

Na eenige dagen liet Mnichek den gewaanden prins bij zich komen en beloofde hem zijne hulp onder voorwaarde, dat Otrepiew zijne dochter Maria Anna tot vrouw zou nemen, wanneer de onderneming mocht gelukken. De eerzuchtige Pool wenschte zijne dochter te zien op den czarentroon en Maria Anna was met den stouten jongen man ingenomen en verlangde niet minder naar e[e]ne kroon dan haar vader. Mnichek zocht op deze wijze voor zich zelven en andere Polen invloed in Rusland en kon zich zoo op de erfvijanden van zijn vaderland wreken.

Mnichek was een der machtigste woiwoden van Polen. Hij had grooten invloed en vele vrienden. Op den Poolschen landdag wisten de woiwode en zijne vrienden te bewerken dat Otrepiew werd erkend voor den Czarowitsch van Rusland.

Wel zond Boris Godunow een gezantschap naar Warschau om het bedrog aan het licht te brengen, maar zonder uitslag.

Een leger van 10,000 Polen trok de grenzen over. Eenige Russen die den Czarowitsch in Uglitz gekend hadden, werden door den schijn bedrogen, vooral omdat zij den jongen Dmitri nooit in krijgsmansdos gezien hadden. Het kleed doet veel. Talrijke lijfeigene boeren kwamen onder zijne vanen, ontevredene Bojaren huldigden hem. Meer dan eene stad openden de poorten. Van de watervallen van de Znieper, van de boorden van de Donen, van de berghellingen van den Caucasus kwamen ongeregelde scharen van kozakken, met hunne hetmans aansnellen. En weldra stond de eerzuchtige man gloeiende van trots en trillende van vreugde aan de boorden van de Moskwa, waar vele jaren later een vreeselijke veldslag zou geleverd worden door Napoleon, die het kremlin, waarvan men de tinnen zien kon, zou doen springen.

III.

Otrepiew had een prachtig landhuis betrokken, dat door zijne legertenten was omringd, die schilderachtig waren gespannen aan den oever der Moskwa, terwijl ontelbare vlaggen en banieren wapperden. Doch onder de wallen van Moscau staat het leger van den Czaar Boris. Daar bevinden zich de aan[z]ienlijkste Bojaren. En het laat zich aanzien, dat er een bloedige slag zal plaats hebben.

Ondertusschen zijn er eenige Russische vorsten bij Otrepiew aangekomen. Zij verlangen dat de keizerin moeder zelve zal erkannen, dat hij haar zoon is, want dan, zeiden zij, zouden alle Russen hem huldigen.

De keizerin weduwe is dan ook reeds op last van Otrepiew herwaarts gebracht. Wat zal zij doen? Zal de hooghartige vorstin deze verklaring geven? Zal zij het geheele volk door eene leugen, eener vorstin zoo onwaardig, bedriegen. Laat ons zien wat er gebeurde.

De Czarina Maria Feodorowna was in de groote ridderzaal van het slot. Zij was alleen en zat op een zwaren zetel van kunstig gesneden eikenhout. In het midden der zaal stond eene lange vierkante tafel op zes voeten. De muren zijn behangen met kostbare Venetiaansche tapijten.

Maria Feodorowna is eene vrouw van omstreeks 40 jaar en toont nog de overblijfsels van vorige schoonheid, anders op dien leeftijd zeldzaam in het Moscovietenland.

Eensklaps worden de vleugeldeuren der zaal geopend. Een officier treedt binnen, buigt zich diep voor de keizerin en meldt de komst van den Czarowitsch. Achterwaarts gaande en buigende verlaat hij de zaal.

Onmiddellijk daarna treedt Otrepiew binnen. Hij nadert Maria Feodorowna en buigt hoffelijk op eene knie voor haar neder.

Maria Feodorowna ontroert zichtbaar, toen zij den man aanschouwde, die inderdaad zooveel gelijkenis had met haren vermoorden Dmitri. Tranen stroomen langs hare wangen, schoon zij zich vast voorgenomen had bedaard te blijven.

‘Dit oogenblik is voor uwe majesteit ontzettend,’ zoo begint Otrepiew met minder vaste stem dan anders. ‘Ik gevoel hoe moeielijk het voor u zijn moet mij te ontvangen, maar ik kan niet anders. Terugtreden kan ik niet zonder in den afgrond te storten. Daarom moet ik alles, alle vormen op zijde zetten. Czarina wilt gij mij voor uwen zoon erkennen. Ik zal uw kind zijn, u eeren en liefhebben. Ik zweer het u.’

‘Sta op, Jacob Otrepiew en hoor,’ zegt zij nu kalmer en op ietwat hoogen toon. ‘Zal de Czarina haar volk bedriegen? Zal eene vrouw een vreemdeling erkennen voor haren zoon? Zal eene bedroefde moeder een ander voor haar gestorven kind drukken aan haar hart? Zal ik dulden, dat gij den edelen naam mijns zoons steelt uit zijn graf? Zal ik een bedrog zoo stout, zoo vermetel, ondersteunen door eene vorstelijke leugen? Nooit!’

‘Czarina,’ herneemt hij,’ ik ben de Czarowitsch, vergeet het niet. Weldra heb ik de macht in handen. Hier heb ik nu volkomen gezag en al stroomt er dan geen vorstelijk bloed door mijne aderen, zal ik u toch toonen, dat ik een vorstelijken wil heb. Mijn wil is nu hier wet. Maria Feodorowna, gij moet erkennen, dat ik uw zoon ben. Anders kost het mijn leven of... het uwe.’

‘Gij dreigt, Otrepiew,’ hervat zij met nadruk, terwijl hare oogen schitterden, ik versta u. Ik zal opgeofferd worden aan uwe grenzelooze eerzucht, zooals Nero zelfs zijne eigene moeder doodde. Gij zegt mij, dat ik sterven moet. Dat wist ik al lang, reeds voor uwe geboorte. Gij spreekt van uwe wet. Uwe wetten zijn van gisteren. Ik gevoel hier binnen in mijn hart de eeuwenoude wetten, die zoo oud zijn als de schepping. Gij wordt vermetel. Zie eerst ontroerde ik toen ik u zag, maar nu niet meer, want er bestaat geene gelijkenis tusschen u en mijn Dmitri. Zijn oog straalde van liefde, als hij mij aanzag. Uw oog gelijkt op het zijne niets, al is het ook blauw van kleur. Op zijn voorhoofd lachte vriendelijke minzaamheid, als hij bij mij was en op het uwe staat trotsche hoogmoed. Om zijne fijne lippen speelde een liefelijke glimlach als hij sprak en gij kunt niet lachen. Gij zijt trotsch als een Romeinsche triumvir. O neen, gij gelijkt niets op mijn Dmitri.’

‘Bedaar, Czarina, zoo heb ik het niet gemeend. Hoor mij aan, ik smeek het u.

[p. 508]

Ik heb uwe ontroering verwacht en ik zal bedaard zijn. Men heeft mij gezegd, dat ik op uwen zoon Dmitri gelijk. Men heeft mijne jeugdige eerzucht, mijn hevigsten hartstocht geprikkeld. Men heeft de vonk aangeblazen tot een verterend vuur. Door dien eenen gloeienden hartstocht heb ik mij laten medesleepen. Heeft Julius Caesar anders gedaan? Hoe kwam Boris Godunow op den troon? En nu is het uur van beslissing gekomen. Als ik door u verloochend word, dan ben ik verloren, reddeloos verloren. Ik moet kiezen tusschen de gouden kroon op mijn hoofd of de roode bloedstreep des bijls om mijn hals. Te zijn of niet te zijn, dat is hier de vraag. Ik sta aan den rand van een afgrond. Uwe hand alleen kan mij redden, Czarina, ik zal u mijn leven opofferen, ik zal alles voor u zijn. Gij zult weer in het Kremlin wonen en gebieden.....’

‘Houd op, Otrepiew,’ herneemt Maria Feodorowna, doch minder streng ‘gij hebt u zelven in dezen toestand gebracht. Ik kan niet doen, wat gij verlangt.’

‘Czarina’ gaat hij voort met weekere stem, ‘o, dat kunt gij wel. Weldra barst er een vreeselijke burgeroorlog uit. - Het bloed uwer onderdanen zal stroomen over die vruchtbare koornakkers rondom de hoofdstad. Een woord van u kan het misschien beletten. Hebt gij uw kind lief gehad, hoe kunt gij dan een oogenblik twijfelen, als gij den moordenaar straffen kunt? Hebt gij het dan niet met gloeiende verontwaardiging gevoeld, dat hij, de overweldiger van den troon, u naar de eenzaamheid bande, ver van uwe vrienden, die u zoozeer vereerden? Neen, gij zijt geene moeder. Hij liet uw kind slachten onder uw oog. Hij heeft u dien scherpen dolk in het hart geduwd en met uwe namelooze smart den spot gedreven. Czarina, ik zal u wreken. Roept het bloed van Dmitri niet om wraak, zoowel als het bloed van Abel? Zal uwe hand hem wreken? De mijne zal het doen. Ik zal hem aan uwe voeten sleepen, om het vonnis te vernemen, dat de Czarina van Rusland eindelijk over den moordenaar uitspreken zal.’

Maria Feodorowna sidderde, zij ontroerde hevig. De zucht naar wraak, tot heden sluimerend in haren boezem, werd door deze hartstochtelijke woorden opgeroepen. Zij staat op. Hare borst zwoegde. Zij legt de hand op het hart en drukt het sterk, als om den hevigen storm daarbinnen te bedaren. Wij kunnen ons voorstellen hoe die moeder opgewonden was toen de man, die daar voor haar stond, door eene zeldzame gelijkenis met haar kind, het beeld van den vermoorden levendig voor haren geest bracht. Zij hoort nog Dmitri's merg en been doordringenden angstkreet, toen hij het koude staal voelde dringen in zijn vleesch.

‘Bons, mijn doodvijand!’ roept ze uit, ‘de hand der vertrapte weduwe zal u straffen. Wie stiet mij in de eenzaamheid met den jeugdigen gloed van het leven in mijn hart? Wie heeft mijn leven vernietigd door mijn kind te dooden? Het uur der wraak is gekomen.’

‘Otrepiew, roep de Bojaren hier. Ik zal u erkennen, maar vermijd mijne tegenwoordigheid, totdat ik u roepen zal. Zijt gij de zoon niet van mijn hart, gij zult de zoon mijner wraak zijn! Dmitri mijn kind! uwe moeder zal u wreken.’

Uitgeput door deze hartstochtelijke woorden valt zij op haren zetel neder. Haar gelaat in tranen badende verbergt zij in haar sneeuwwitten hermelijnen mantel.

IV.

Maria Feodorowna erkende in tegenwoordigheid van vele edelen Otrepiew voor haren zoon Dmitri.

Ondertusschen stierf de Czaar Boris Godunow. Men zegt dat hij door angst aangegrepen vergif innam. Zijn zestienjarige zoon was te zwak, om in dezen moeilijken tijd eene kroon te dragen.

Weldra zou er eene ontmoeting plaats hebben tusschen de beide legers, die nog altijd tegenover elkander stonden. Toen eindelijk de beslissende dag kwam en het eene leger het andere naderde, liepen de vrienden van den vorigen Czaar naar Otrepiew over. Eerst kwam hun opperbevelhebber, die door de andere generalen gevolgd, zijne knie voor Otrepiew boog, terwijl de banierdrager die hem volgde, de banier van Rusland voor des overwinnaars voeten nederleidde.

In de maand Junij van het jaar 1605 trok Otrepiew de hoofdstad binnen onder het jubelen der menigte, die niet begreep hoe geweldig zij bedrogen werd. Met de handschoen zijner dame aan den kam van zijn helm reed hij zegevierend door de poort van den Czarenburg. Daar werd hij met veel praal gekroond. Hij nam zijn intrek in het oude eerwaardige paleis der Czaren en Jacob Otrepiew was alleenheerscher van alle Russen. Zou men niet denken, dat men ons een sprookje vertelde uit de Duizend en één nacht? Maar de muze der geschiedenis heeft ons deze gebeurtenis gestaafd.

Was zijne regeering lang en voorspoedig?

Volg mij met uwe verbeelding naar de kazerne der Kalmukken in een afgelegen gedeelte der stad. Het was de nacht van den 16^den Mei 1606, eenige maanden na de troonsbeklimming van Otrepiew. In de nabijgelegene straten en stegen zwerven ontelbare soldaten, Kalmuksche ruiters, Finlandsche voetknechten, Donsche kozakken enz. De herbergen weergalmen van het gezang der vroolijke krijgslieden. En dat trekt niemands aandacht, want er zijn feesten in Moscau. De woiwode van Sendomir heeft zijne dochter Marie Anna naar het Kremlin gebracht. - Zij is met den Czaar gehuwd. De bruiloftsfeesten waren nog luisterrijker dan bij de kroning, en eene groote menigte was van elders samengekomen. In de poort der kazerne staan eenige mannen tot de tanden gewapend met helmen van ouderwetsche visieren voorzien, die gesloten zijn. Ieder die binnen treedt wordt zorgvuldig opgenomen en eerst toegelaten, nadat hij met den wijsvinger van zijne linkerhand den top van zijn stormhoed en daarna het gevest van zijn zwaard aangeraakt had. Dit was het afgesproken teeken.

Wij gaan zonder dat teeken naar binnen. Daar zien wij een zonderling tooneel. In eene groote zaal, waarvan het houtwerk, de zoldering, deuren, ramen verweloos zijn en de muren aschgrauw en met salpeterbloemen bedekt, is eene schare bijeen van aanzienlijke mannen in schitterenden wapendos en in geestelijk gewaad. Aan de muren hangen kraanvogels in kooien, die de kalmukken gebruiken, om de toekomst te voorspellen. In het midden staat een altaar. Er ligt een groot kruis op en over het kruis een zwaard.

Een jongeling voert het woord. ‘Neen niet wachten, niet talmen’ roept hij uit ‘ligt kan er onder zoovele samengezworenen een verrader zijn, die ons aanbrengt en dan zijn wij verloren. Het ijzer is gloeiend, dat de moker der vergelding er op valle. Zoo als de Persische Satrapen wijselijk besloten, dadelijk te handelen zoodra zij den valschen Smerdes ontdekt hadden, zoo moeten wij ook doen. Schuiskoi Jwanowitsch, grijp het zwaard in de eene en het kruis in de andere hand en ga ons voor, wij zullen hem ontmaskeren. De Persische Satrapen hebben den bedrieger leeren kennen, omdat hij geene ooren had, wij zullen hem ontmaskeren, omdat hij geen eerlijk en moedig bloed in zijne aderen heeft.’ Die jongeling was Michael Romanow.

‘Russen,’ zoo spreekt daarna de edele en bejaarde rijksvorst Schuiskoi Jwanszoon ‘ik beschuldig den man die onzen troon heeft gestolen, die onze schoone kroon op zijn onedelen schedel draagt en met zijnen adem den zuiveren diamant in den diadeem onzer Czaren bezoedelt. Nimmer zal ik gelooven, dat hij Dmitri Jwanowitsh is. Ik beschuldig hem, dat hij vrouwen uit den hoogen adeheeft beleedigd, dat hij zelfs de nonnen van den heiligen Basilius niet heeft gespaard. Ik beschuldig hem, dat hij eene Poolsche vrouw heeft gehuwd, om onze erfvijanden in Moscau te brengen.’

‘Is er iemand onder u die een woord weet tot verdediging van den valschen Dmitri?’ Alle aanwezigen roepen verward dooreen: ‘Niemand. Ga ons voor, Schuiskoi. De jonge Romanow is van moederszijde nazaat van Rurik. De stichter van ons volk spreekt door hem.’

En Schuiskoi neemt het zwaard in de rechter- en het kruis in de linkerhand, en stapt driftig naar buiten door al de aanwezigen gevolgd en vergezeld door de krijgslieden op de straten, die van de samenzwering anderricht zich aansloten.

De bewoners van het Kremlin zijn in diepen slaap gezonken en Poolsche wachten toeven op het plein en onder het gewelf van de goed gesloten voorpoort.

Eensklaps springen de poortdeuren uiteen en de samenzweerders dringen binnen. Zij waren in stilte genaderd en hadden eene springbus aan de poort gehecht en ontstoken. De Polen in het gewelf en op het plein worden neergesabeld. - Het geheele binnenhof is in een oogenblik met gewapenden gevuld die onmiddellijk fakkels ontsteken. Nadat zij de deuren van het paleis hebben opengeloopen dringen zij de troonzaal in. Maar ook de Strelzi, de trouwe lijfwachten der Czaaen, zijn ontwaakt en rukken in de zaal. Dreigend staan beide partijen tegenover elkander. De musketiers hebben hunne gaffels op den grond geplaatst, hunne zware geweren er opgelegd, terwijl de koorden tot lont bestemd branden. Met indrukwekkende stem spreekt nu Schuiskoi, de oude Russische edelman, wien allen kennen, als den aanzienlijksten vorst na den Czaar: ‘Kinderen, doet elkander geen kwaad. Wij zijn allen zonen van hetzelfde vaderland en bedoelen Ruslands heil. Wij willen alleen den Czaar spreken. Bevelhebber der Strelzi, verzoek den Czaar ons te hooren.’

Aan dit verzoek werd voldaan.

Weldra verschijnt Otrepiew. Hij treedt midden onder de gewapenden en zegt op moedigen toon: ‘Hoe schaamt gij u niet als roovers in den nacht in mijn huis te dringen. Ik zal u... Maar ik wil bedaard blijven Wat wilt gij, opstandelingen?’

Het kalme voorkomen van den Czaar en zijne op hoogen toon uitgesproken woorden maken zichtbaar indruk, vooral op de Strelzi. Zij riepen: ‘Wij zullen u verdedigen, Heer, beveel slechts.’

Michael Romanow treedt in dit hachelijk oogenblik recht op den Czaar toe en zegt: ‘Czaar van Rusland, een groot gedeelte der natie twijfelt aan u. Neem dien twijfel weg. Dat komen wij u smeeken.’

‘En ik,’ spreekt Schuiskoi, ‘ik zeg, dat gij Dmitri Jwanowitsch niet zijt, al kost het mijn hoofd. Doch laat er geen burgerbloed vergoten worden. De Czarina kome hier en verklare, dat gij haar zoon

[p. 509]

zijt. Dan zal ik mijn leven in uwe hand stellen, mijn leven dat ik zoo dikwijls heb gewaagd in den oorlog tegen de Polen, onze erfvijanden, uwe vrienden; dan valle mijn hoofd op het schavot.’

De Czaar vast vertrouwend op de keizerin, liet haar verzoeken te komen. Het was nu stil in de troonzaal, men hoorde niets dan het branden der fakkels. Weldra verscheen Maria Feodorowna bleek als een lijk. Zij was reeds opgestaan, door het rumoer gewekt.

‘Czarina’ zegt de jeugdige Romanow eerbiedig, ‘uwe kinderen lijden veel. Wij twijfelen of de Czaar uw zoon is. Zeg ons: is hij uw Dmitri?’ En hij neemt het kruis uit de hand van Schuiskoi en vervolgt ‘Czarina, wij bidden u in den naam uwer doorluchtige vaderen, leg uwe hand op dit kruis en zegt: Hij is mijn zoon.’

Maria Feodorowna legt hare hand op het kruis en spreekt met ontroerde stem: ‘Dat kan ik niet. De Czarowitsch Dmitri Jwanowitsch is dood.’

De Strelzi beuren onmiddellijk hunne musketten van de gaffels op. Hunne officieren steken de zwaarden in de scheede. Hun bevelhebber treedt terug. Een pistoolschot valt uit de rijen der saamgezworenen en de valsche Dmitri is dood.

Drie dagen lang hing zijn lijk op de markt ten toon. Daarna werd het verbrand.

Daarna hebben nog drie zulke bedriegers op eigene hand zich uitgegeven voor den Czarewitsch Dmitri. Samenzweringen en verraderijen ontroerden Moscau. Eindelijk werd Michael Romanow tot Czaar benoemd. Een rijksdag bestaande uit vertegenwoordigers van den adel-, geestelijken en burgerstand ontwierp eene grondwet, waardoor de macht der Czaren werd bepaald en bevestigd. Zoo werd Michael Romanow de grondvester van de roemrijke dynastie, die nog in Rusland regeert.