De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 6

Maria Antoinette, Koningin en Martelares.
Historisch-Romantisch verhaal.
(Vervolg).

Een grijsaard stond onder den volkshoop; hij had onder de tirannieke regeering van Lodewijk XV gezucht. Alles was anders geworden onder dezen koning; van hem wist men alleen te zeggen dat zijn hart goed en liefderijk was, en toch had men hem door ruwe en onwaardige behandeling genoodzaakt zijn heil in de vlucht te zoeken, en vervoerde hem nu als een misdadiger. Men wilde hem dwingen, koning der Franschen te blijven, en zich er over wreken dat hem de lust daartoe was vergaan.

De grijsaard zag den koning door droefheid nedergedrukt en door vermoeienis uitgeput; hij zag de koningin weenen, de koninklijke kinderen verschrikt en angstig; hij zag hen door woeste benden omringd, en door medelijden en schaamte aangegrepen, snelde hij met tranen in de oogen naar het rijtuig en riep:

‘God behoede uwe majesteiten!’

De menigte om hem heen werd woedend. God zou den koning en de koningin behoeden! Die wensch was reeds eene misdaad. Men sloeg den ouden man met de vuist, trok hem aan de grijze haren en wierp hem tegen den grond.

De koningin zag Barnave aan als wilde zij hem vragen, of hij dat zien en dulden kon; of hij zich niet schaamde, getuige van zulk eene schanddaad te zijn.

Die blik elektriseerde hem; met een van edele verontwaardiging gloeiend gelaat wierp hij het portier open, sprong uit het rijtuig en joeg de woeste menigte terug. ‘Ellendelingen, beesten!’ riep hij. ‘Wilt gij Franschen heeten? Is het Fransche volk eene moordenaarsbende geworden?’

De woestelingen weken achteruit en staarden hem grimmig en verwonderd aan.

Hij vertegenwoordigde de Nationale Vergadering, de hoogste in den Staat, en hij berispte hunne handeling. Zij zagen hem van verontwaardiging gloeien, en het mishandelen van een grijsaard scheen hun nu ook niet meer eene heldendaad toe.

Barnave tilde den ongelukkige op.

‘Brave jongeling,’ zei de grijsaard, ‘ik zal voor u bidden.’

Het volk liet den ouden man stil zijn weg vervolgen.

Barnave stond nog altijd dreigend tegenover de menigte; hij zou degenen die den ouden man, voor wien Maria Antoinette zijne hulp had afgesmeekt, weer hadden durven aanraken, hebben nedergeveld.

Toen Barnave weer in het rijtuig kwam, zag de koningin hem innig geroerd aan.

‘Ik dank u!’ sprak zij zacht.

Een zalig gevoel doortintelde Barnave; hij had een goed werk gedaan, en de koningin bedankte hem er voor. Zij wist dus dat hij om harentwil zoo had gehandeld; dat hij beter was dan Pétion.

En 't scheen als had die daad van hem de tranen der koningin gedroogd. Met hare zachte hand liefkoosde zij haar zoon, die zich tegen haar aanvlijde. Bij toeval raakte de voet van den knaap het been van Pétion, en de onverlaat gaf het koninklijke kind een slag. Die slag was wel is waar niet hard, maar 't was een bewijs van misnoegen en tevens een wenk dat hij voor eene hardere tuchtiging niet zou terugdeinzen. De koning werd rood van woede; de koningin trilde van verontwaardiging; men sloeg haar kind, het kind van den koning! Zij wilde hem op haar schoot nemen; maar 't zij dat de knaap gevoelde dat Barnave het goed met hem meende, 't zij eene kinderlijke gril, hij klom op den schoot van Barnave, en Maria Antoinette verhinderde dit niet.

Wilde zij ondervinden of Barnave verdraagzamer was dan Pétion, of was dit reeds eene gunst?

Barnave beschouwde het als het laatste, en hij was er fier en gelukkig door. Maria Antoinette vertrouwde hem haar kind toe; zij wist dat hij het niet zou slaan.

De dauphin speelde met den jabot van den man die hem liefkoosde; hij speelde met diens horlogeketting en beschouwde de voorwerpen die er aan hingen. Op een er van was een opschrift. Hij spelde de woorden. Zij luidden: ‘Voor de vrijheid waag ik mijn leven!’

‘Wat wil dat zeggen?’ vroeg hij aan Barnave.

‘Dat wil zeggen, mijn kleine jongen,’ sprak Pétion, zijn kollega voorkomend, ‘dat de Franschen gezworen hebben, geen heerscher meer over zich te dulden. Begrijpt ge dat?’

Barnaves gelaat werd hoogrood gekleurd. Gisteren nog had hij dit devies met trots gedragen, en heden had hij uit geestdrift voor eene heerscheres zijn leven gewaagd. Hij vatte de hand van den dauphin en bracht die eerbiedig aan zijne lippen; 't was alsof hij daarmede den koningszoon den eed deed, hem als zijn heerscher te erkennen.

Maria Antoinette pinkte een traan weg, die in haar oog had geblonken.

Men had Dormans bereikt. Hier had men niet gezorgd voor een verblijf der koninklijke familie; zij moest in eene herberg afstappen.

Daar waren voor haar slechts drie dakkamertjes beschikbaar.

De koning ging het eerst uit het rijtuig en steunde daarbij op den arm van een zijner lijfgardes. Pétion volgde en sprak met den kastelein. Toen de koningin ook was uitgestapt, wilde zij den dauphin uit 't rijtuig tillen, maar deze riep dat hij bij zijn vriend wilde blijven. De koningin lachte, en Barnave nam den dauphin in zijne armen.

De koninklijke familie moest langs ellendige trappen naar de dakkamers klimmen; men zeide haar dat de kamers op de eerste verdieping voor de gevolmachtigden der Nationale Vergadering waren bestemd. Barnave bloosde van schaamte, toen hij de armzalige vertrekken zag.

‘'t Ziet er hier weinig aanlokkend uit!’ zei de koningin met een pijnlijken lach.

Zij nam voor zich en hare dochter de eerste kamer; prinses Elisabeth, de dauphin en madame De Tourzel betrokken de tweede; de derde, die op den trap uitkwam, werd voor den koning gelaten.

Deze was zeer vermoeid en wilde gaan rusten totdat het avondeten zou gebracht worden. Hij ging de kamer uit en riep dat men hem nog een stoel zou brengen. Dien stoel zette hij naast den anderen en maakte zich zoo eene ligplaats.

‘Welk eene ligplaats!’ riep de heer De Valory bedroefd. ‘Sire, zoo kunt ge niet slapen.’

‘Ik zal het beproeven,’ antwoordde de koning. ‘Indien mijn volk werkelijk zooveel gebrek lijdt als men mij voortdurend zegt, dan zullen er velen zijn die mij zulk eene legerstede benijden.’

Eenigen tijd later werd gemeld dat er opgediend was.

‘Waartoe die zes koeverts?’ vroeg de koning, toen hij naar de tafel zag.

‘De heer Pétion zal met u eten,’ antwoordde de logementbediende.

‘En waarom ook niet mijn gevolg en de heer Barnave?’

‘De heer Barnave heeft zijn koevert en dat van uw gevolg laten afnemen.’

‘En dat van den heer Pétion is blijven staan.’

‘De heer Pétion heeft het bevolen.’

In dit oogenblik verscheen de heer Pétion op den drempel der kamer. De koning deed als bemerkte hij hem niet.

‘Ik ga alleen met mijne familie aan tafel,’ hernam de koning tot den bediende, ‘of met personen die ik uit noodig; anders eet ik niet.’

‘Sire,’ sprak nu Pétion, ‘ik weet dat ge de rechten der menschheid vergeten hebt, en daarom wil ik ze u in herinnering brengen.’

De koning hield zich alsof hij die woorden niet hoorde en beval den bediende, de tafel af te nemen.

De bediende gehoorzaamde, en woedend verliet Pétion het vertrek.

De koning ging in het portaal staan en zeide zoo luid dat Pétion het hooren moest: ‘Mijnheer Von Malden, zorg er voor dat we alleen blijven.’

Toen de familie van tafel opstond, zei de logementbediende, dat de heer Barnave liet vragen, of hunne majesteiten zijne kamers op de eerste verdieping in gebruik wilden nemen; het zou hem een groot genoegen zijn, als hij die aan hen mocht afstaan.

De koning en de koningin zagen elkander aan. De koning scheen van zins te zijn, voor het beleefde aanbod te bedanken, maar de dauphin riep: ‘Waar is mijn vriend Barnave?’

Hij liep naar beneden, en zijne ouders volgden hem. Barnave was niet meer in zijne kamers. Er waren er drie; ze

[p. 309]

waren wel niet elegant, maar toch oneindig beter dan de dakkamers. De kamer die voor de koningin was bestemd, was met prachtige bloemen versierd; de jaloezieën waren gesloten.

Barnave had hiervoor gezorgd; hij had gezien hoe zorgvuldig de koningin voor den bloemenruiker was geweest, dien een meisje haar had geschonken, en daaruit begrepen dat zij veel van bloemen hield.

Maria Antoinette gevoelde het kiesche van die hulde en was er door gestreeld en aangenaam verrast. Zij had zooveel bitters ondervonden, dat de geringste opmerkzaamheid haar trof.

Toen men den volgenden morgen weer in het rijtuig ging, om de reis te vervolgen, waren er geene nieuwsgierigen, die de reizigers lastig vielen. Barnave had bewerkt dat de straat was afgezet. Daarmede bewees hij den ongelukkigen eene groote weldaad, hij behoedde hen voor de beleedigingen der woedende menigte en bespaarde degenen die hunne vernedering zouden zien en hen toch niet konden helpen eene groote droefheid.

Toen de koningin in het rijtuig zat en Barnave haar aanzag, dankte zij hem met een vriendelijken blik.

‘Mevrouw,’ zeide hij, ‘als het u te benauwd in het rijtuig is, wil ik gaarne in het andere plaats nemen.’

De koningin was diep getroffen; zij gevoelde welk offer hij haar brengen wilde, en zij nam het niet aan.

‘Neen,’ sprak zij, ‘blijf hier, mijnheer!’

De dauphin stak de armen naar hem uit en gaf daardoor denzelfden wensch te kennen.

De koningin kuste hem en zette hem weder op Barnaves schoot.

‘Mevrouw,’ vroeg Barnave, ‘veroorlooft uwe majesteit mij, den prins, die mij zijn vriend noemt, een kus te geven?’

De koningin gaf door een lachje hare toestemming te kennen, en Barnave drukte zijne lippen op den mond van den dauphin.

Te Château-Thierry zou men het middagmaal gebruiken. Een rijke houthandelaar had verzocht, de koninklijke familie gastvrijheid te mogen verleenen. Hier wachtte haar eene weelde en gemak, die zij lang ontbeerd had. Maria Antoinette liet de gastvrouw roepen, om haar te bedanken. Der goede vrouw kwamen de tranen in de oogen; zij was reeds zoo gelukkig geweest, zulke verheven gasten te mogen herbergen, en nu bedankte haar eene keizersdochter, de koningin van Frankrijk, er voor, dat zij haar eenige kleine gerieflijkheden had verschaft.

Hoe ongelukkig moest die vorstin zijn!

De koningin omhelsde de goedhartige vrouw.

‘Indien ge voor uwe eigen veiligheid wilt waken,’ fluisterde zij, ‘laat dan geen derde bemerken dat ge deelneming voor ons gevoelt; men zou het op u en op ons wreken. Blijf eene vriendin voor mij; ik zal dezen gelukkigen stond in uw huis nimmer vergeten.’

Op de verdere reis was de hitte onverdragelijk. Prinses Elisabeth was zoo zwak, dat de koning verlangde dat men haar ruimte zou geven om te kunnen liggen; maar Pétion week niet van zijne plaats. De prinses viel zittend in slaap, haar hoofd zonk daarbij op den schouder van Pétion, en de ellendeling schreef in zijn verslag van de reis, dat de prinses onderweg op hem was verliefd geworden en, aan hare zwakheid toegevend, haar hoofd aan zijne borst had gevlijd.

Des avonds bereikte men Meaux en stapte af aan het paleis van den aartsbisschop, dat thans door een nieuw beëedigden priester werd bewoond. Het sombere gebouw maakte den indruk van eene gevangenis. De koningin nam den arm van Barnave en verzocht hem, haar te geleiden. Hij was daardoor onuitsprekelijk gelukkig.

Toen zij het voor haar bestemde vertrek binnenging, bemerkte hij dat zij hevig ontstelde. Vlak tegenover den ingang hing eene schilderij; daaronder stond: Mevrouw Henriette.’

Barnave begreep wat haar had doen ontstellen.

‘Mevrouw,’ zeide hij, ‘dat is niet de beeltenis van de ongelukkige weduwe van Karel I van Engeland, maar 't portret van de gemalin van den hertog van Orleans. Ik zou wel willen dat het 't portret van de eerste was.’

De koningin zag hem verwonderd en vragend aan, hij zeide dit op zoo zonderlingen toon. Waarom wenschte hij dat zij de beeltenis van de weduwe des ter dood gebrachten konings vóor zich had?

XXXV.
De ontvangst te Parijs.

Er komen oogenblikken in ons leven waarin we iets doen of een besluit nemen, dat voor ons geheele leven beslissend is. Zoo iets gebeurt nooit tusschen twee personen, zonder dat beiden het raden en 't gewicht van 't oogenblik beseffen; wat de een waagt, daartoe wordt hij door den ander aangemoedigd; de zekerheid dat hij iets wagen kan, dat hij verhoord zal worden, schenkt hem hoop en vertrouwen.

Dit was ook hier het geval. Door den arm van Barnave te nemen en zich door hem te laten leiden, had Maria Antoinette hem te kennen gegeven dat zij in zijn hart had gelezen; dat zij gunstig jegens hem gestemd was en hem vertrouwde. Zij had de grenzen overschreden, die haar van den kleinen advokaat scheidden; in dit oogenblik was zij voor hem de hulpbehoevende vrouw, de ongelukkige, die naar troost en bemoediging smachtte.

Hij zou het niet gewaagd hebben haar toe te spreken, als zij hem niet was tegemoet gekomen. Nu was hij met haar alleen; de jonge man was alleen met de schoone, zwaar beproefde vrouw, en hij wist dat 't haar oneindig veel waard was, een vriend te vinden, die haar zou willen redden.

Daarom had hij eene opmerking gemaakt, die haar zou doen verlangen, zijne verklaring te hooren, en hij meende reeds veel gewonnen te hebben, daar zij er op gelet had en die verklaring werkelijk verlangde.

‘Mevrouw,’ sprak hij met bevende stem, ‘er zijn lippen die ons den besten raad zouden kunnen geven, en dat zijn de lippen, welke de dood voor eeuwig heeft gesloten.’

‘Ha,’ zei de koningin, ‘ik versta u. En wat denkt ge dat de weduwe van Karel I mij zou raden, als zij nog spreken kon?’

‘Indien ge het beveelt, mevrouw, zal ik beproeven dit te vertolken.’

‘Beproef het!’

‘Mevrouw, ik geloof dat de doode tot u zou zeggen: Lieve zuster, merk wel op hoeveel overeenkomst uw lot met het mijne heeft. Ik kwam uit Frankrijk, gij zijt uit Oostenrijk gekomen; ik was eene vreemdelinge in Engeland, zooals gij het in Frankrijk zijt. Ik kon mijn echtgenoot goeden raad geven, maar ik zweeg of raadde hem verkeerd. In plaats van hem genegenheid in te boezemen voor zijn volk of 't volk voor hem te winnen, zette ik hem tegen hetzelve op; ik raadde hem aan, met de Schotten tegen zijne hoofdstad op te rukken, die in opstand was gekomen. Ik korrespondeerde met de vijanden van Engeland, ik liet vreemde troepen aanwerven, ja,...’

Barnave zweeg eensklaps; de blik der koningin was somber geworden, haar gelaat was verbleekt.

‘Ga voort, mijnheer,’ sprak zij.

‘Waartoe, mevrouw?’ vroeg Barnave, een zucht slakend. ‘Uwe majesteit kent het einde van de treurige geschiedenis dezer koningin.’

‘H,’ riep Maria Antoinette, en haar gelaat gloeide, hare oogen schoten vonken, ‘dan zal ik in uwe plaats vervolgen. De ongelukkige koningin zou verder zeggen: Toen verrieden de Schot en hun koning, en hij werd gevangen genomen terwijl hij op het punt stond naar Frankrijk te vluchten. Een kleermaker greep hem, een slager bracht hem naar de gevangenis, een vrachtrijder stond de kamer af waarin men hem terechtstelde, een biertapper was voorzitter van de rechtbank; en opdat er niets aan zou ontbreken w[ee]t de rechtbank, die haar soeverein veroordeelde, verachtelijk kon maken, sloeg een gemaskerde beul hem het hoofd af. Is het zoo niet? O, ik weet dat alles, en nog beter dan een ander. Ja, mijn lot heeft veel overeenkomst met het hare. Wij hebben insgelijks onzen biertapper uit de voorstad; hij heet niet Cromwell, maar Santerre; wij hebben onzen slager ook; hij heet niet Harrison, hij heet - hoe toch? - misschien Legendre; wij hebben ook den vrachtrijder; hij heet niet Pridge, maar - neen, ik mag den naam niet noemen, hij doet niets ter zake, hij beteekent niets. Vraag, als ge hem weten wilt, den aanvoerder van ons geleide er naar: ik bekommer me niet om den naam.’

‘En wat zoudt ge de koningin Henriette antwoorden, mevrouw?’ vroeg Barnave, die zoo bleek als een lijk was geworden.

‘Ik zou haar zeggen,’ sprak Maria Antoinette: ‘Arme koningin, dat is geen raad, dien ge mij geeft, 't is een stuk geschiedenis, dat ge mij verhaalt; nu verwacht ik den goeden raad nog.’

‘O mevrouw, den goeden raad zouden niet alleen de dooden, maar ook gaarne de levenden geven, indien ge hem slechts wildet opvolgen.’

‘Spreek, mijnheer! Is de raad goed, dan zal ik hem opvolgen.’

‘Mevrouw, er is maar éen raad, dien dooden of levenden u kunnen geven; het is: te trachten de liefde van uw volk te winnen.’

‘'t Is moeilijk, zich bij uw volk bemind te maken,’ antwoordde de koningin met bitterheid.

‘Mevrouw, mijn volk, mijn vaderland zijn ook de uwe. Toen gij in Frankrijk kwaamt, werdt gij aangebeden.’

‘Ja; maar de populariteit waarvan gij spreekt, is een vergankelijk iets.’

‘Mevrouw, ik bezit die; ik, een onbekend persoon uit den minderen stand, heb mij die verworven, en zoudt gij haar niet hebben kunnen behouden, indien ge dit hadt gewild? Zoudt gij haar niet weder kunnen verwerven? O, aan wien hebt ge de zaak van de monarchie, van 't koningschap, de heilige, schoone zaak van uwe populariteit toevertrouwd? Welke mannen hebben u met hun woord en hun arm gediend en u verdedigd? Men had in Frankrijk nog nooit grooter onwetendheid, grooter gebrek aan bekwaamheid gezien. Bij God, ware mij de heilige taak opgedragen geweest, ik zou u beter hebben weten te beschermen.

Er werd buiten de deur een gedruis gehoord.

‘Stil,’ zei de koningin, ‘daar komt

[p. 310]

iemand. We zullen er later verder over spreken, mijnheer Barnave; ik ben geneigd u te hooren en uw raad op te volgen.’

Een bediende kwam berichten dat de tafel gedekt was.

Barnave werd uitgenoodigd, aan de tafel des konings te komen spijzen. Stralend van vreugde en trots nam hij plaats.

‘Dat is ook een die zich voor de koningin zal opofferen,’ mompelde de heer De Valory binnensmonds; ‘'t is jammer van hem!’

Toen het maal was afgeloopen, zei de koning tot de lijfgarden, die hem op de vlucht vergezeld hadden, dat hij met Pétion gesproken had, en deze niet ongenegen was hen te laten ontsnappen, daar bij de komst te Parijs geene macht in staat zou zijn, hen tegen de woede van 't gepeupel te beschermen.

De heeren De Valory en Von Malden verklaarden dat zij de laatsten waren, die den koning waren getrouw gebleven, en hem niet zouden verlaten, wat hen ook mocht bedreigen.

De koningin kwamen tranen in de oogen; zij reikte beiden heeren de hand.

‘Ge zijt niet langer onze dienaars,’ zeide zij, ‘maar onze vrienden.’

Zij kusten knielend de hand der koningin. Hoe benijdde Barnave hun die gunst!

Den volgenden morgen werd de reis voortgezet; dien dag zou men Parijs bereiken.

't Was nu vijf dagen geleden dat het hof was ontvlucht. Thans was alle hoop vervlogen, en hoeveel teleurstellingen, hoeveel bitterheid en smaad hadden die vijf dagen opgeleverd!

Parijs was de kerker, waarheen men het hof terugvoerde, en het hof had den kerkermeester verbitterd.

Overal waren biljetten aangeplakt met het opschrift: ‘Wie den koning begroet wordt afgerost; wie hem beleedigt, wordt opgeknoopt.’

Des avonds van den 25 Juni kwam de trein, door nationale garden en volkshoopen begeleid, te Parijs; eene ontelbare menigte nieuwsgierigen stond overal langs den weg. Geen enkel hoofd werd ontbloot, geen kreet gehoord, toen het rijtuig naderde, dat door leden der Nationale Vergadering werd omringd, om het te beschermen. De paarden konden nauwlijks vooruit komen, zoo drong het volk. De hitte was onverdragelijk; de koning smeekte om een slok wijn; men reikte hem azijn toe, evenals eens aan den Heiland.

Het rijtuig, 't welk dat van den koning volgde, en waarin degenen zaten die hem gevangengenomen hadden, was met palmen versierd en werd met bloemen bestrooid.

Alleen de kreet: ‘Leve de natie!’ weerklonk uit duizenden kelen uit die zee van menschen.

In weerwil van het verbod der Nationale Vergadering en de pogingen, die daartegen werden aangewend, liet het gepeupel zich niet weerhouden de gevangenen te beschimpen en te bedreigen. Men klom tegen het rijtuig op, hield de paarden tegen en hief dreigend en luid tierend de vuisten op.

Het standbeeld van den koning op 't plein Lodewijk XV had men een doek voor de oogen gebonden.

‘Wat beduidt dat?’ vroeg Lodewijk XVI.

‘Het beduidt dat het koningschap met blindheid geslagen is,’ antwoordde een nationale garde.

Het gepeupel drong voortdurend door de driedubbele rij van nationale gardes; de koningin, door stof, hitte en angst gekweld, wilde het portierraampje sluiten; men riep op dreigenden toon: ‘Laat het raampje open!’

Maria Antoinette wees op hare kinderen. ‘We stikken hier!’ zeide zij en wischte zich het zweet van 't voorhoofd.

‘Ja,’ brulde een Jakobijn, ‘we zullen u laten stikken, maar op eene andere manier; maak u er maar niet bezorgd over.’ En hij stiet zijne piek door de ruit, zoodat zij aan stukken sprong.

De komst van La Fayette alleen redde de lijfgarden des konings van den dood; het volk wilde hen verscheuren.

Aan den ingang van 't paleis der Tuilerieën stonden verscheidene vrouwelijke bedienden der koningin, om haar te begroeten en in 't paleis te volgen. ‘Pakt u weg! riepen de schildwachten en velden het geweer tegen haar.

‘Slavinnen van de Oostenrijksche!’ riepen de vischvrouwen en dreigden haar met de vuist. Toen drong de zuster van mevrouw Van Campan door de tierende wijven, stiet de bajonnetten der schildwachten op zijde en riep:

‘Luistert een oogenblik. Sinds mijn vijftiende jaar ben ik in dienst van de koningin; zij heeft me uitgehuwlijkt en een bruidschat gegeven. Ik heb haar gediend toen zij gelukkig was; mag ik haar verlaten nu zij ongelukkig is?’

‘Neen,’ riep het volk, ‘zij heeft gelijk. Soldaten, laat haar passeeren.’

De schildwachten gehoorzaamden.

Een zekere heer De Guilfernay groette den koning, in weerwil van het verbod; hij wierp zijn hoed van zich en riep:

‘Men wage het niet, hem mij terug te brengen!’

Beschermd door de bajonnetten der nationale garde, verliet de koninklijke familie het rijtuig; men moest een ijzeren muur om haar vormen, om haar voor de vuisten van 't woedend janhagel te behoeden.

Toen zij in hare kamer kwam, zag de koningin er uit als eene bedelares; hare kleeren waren bevlekt en gescheurd; zij was vol stof; van hare schoenen had zij de zolen verloren.

Het geheele slot werd met soldaten bezet; voor elke kamer stonden schildwachten, zelfs voor de slaapkamer en de badkamer der koningin. Met groote moeite werd haar toegestaan dat de deur van 't laatstgenoemde vertrek gesloten bleef, wanneer zij een bad nam. Barnave had dit bewerkt.

‘Eenige goede patriotten,’ schrijft Prudhomme in zijn Dagboek van de Fransche omwenteling, ‘in wien de afkeer van het koningschap het mededoogen niet geheel had verstikt, waren bezorgd over den lichaamlijken en geestelijken toestand der koninklijke familie na een zoo ongelukkigen, vermoeienden tocht.

‘Zij konden volkomen gerust zijn! Onze “voormalige’ was Zaterdag-avond, toen hij in zijne vertrekken terug was, niet minder op zijn gemak en in even goede luim alsof hij van de jacht terugkeerde, en at als gewoonlijk zijn gebraden hoen. Toen hij den volgenden morgen ontbeten had, speelde hij met zijn zoon.

‘Wat diens moeder betreft, zij nam dadelijk na hare aankomst een bad; hare eerste vraag was om een paar nieuwe schoenen; zij liet met eene zekere ongegeneerdheid zien dat die welke zij op de reis had aangehad, versleten waren, en gedroeg zich zeer vrij tegenover de officieren van hare lijfgarde, maar vond het belachelijk en ongepast, dat de deuren van hare slaap- en hare badkamer moesten openblijven.’

Toen de koningin andere kleeren aangetrokken had, kwam zij Barnave voor als door tooverij geheel herschapen; alsof zij in haar paleis eene andere was dan op de reis; alsof de majesteit weer van haar voorhoofd straalde. Haar ongeluk had hem smartelijk getroffen, nu betooverde hem hare schoonheid.

‘Ge zult uw woord houden,’ zei de koningin hem; ‘ge zult mij helpen, om den haat van 't volk tegen mijne familie uit te delgen.’

‘Mevrouw,’ riep hij, ik zou met mijn bloed het geluk willen koopen dat gij verdient.’

‘Gelooft ge dat ik nog mag hopen?’ vroeg Maria Antoinette.. De ontvangst te Parijs was allerverschrikkelijkst; 't was mij alsof ik mijne beulen reeds het mes zag wetten.’

‘Mevrouw, ik wil u niet met eene ijdele hoop vleien, maar alleen zwakken geven zich aan moedeloosheid over. Ik heb het plan een blad uit te geven, waarin ik ter uwe gunste zal spreken; langzamerhand moet het volk eene betere meening omtrent u verkrijgen. Alles hangt er van af wat door de Nationale Vergadering zal worden besloten; wees verzekerd dat ik in de klubs al het mogelijke zal beproeven, om de vlucht van den koning zacht te doen beoordeelen. Voor het oogenblik kan ik nog niets beloven. Wil uwe majesteit mij ontvangen wanneer ik haar iets nieuws kan mededeelen?

‘Ge zult ten allen tijde bij mij toegelaten worden, ge behoeft slechts naar mevrouw Van Campan te vragen.’

De koningin bood hem hare hand tot den kus en Barnave verliet het vertrek.

Waar was Maria-Antoinette 's koninklijke trots gebleven, dat zij zich vernederde voor een Barnave, en poogde door hare schoonheid beschermers te winnen?

Zij verborg het gelaat in hare handen en weende.

XXXVI.
De rechters des konings.

Vóordat we weder naar Karel Von Krohn omzien, moeten we schetsen welke groote veranderingen de staatkundige verhoudingen na de vlucht en de terugvoering des konings hadden ondergaan. De weinige achting die men voor den koning, als het opperhoofd van den Staat, had gehad, was nu geheel verbeurd, en de eisch om de republiek uit te roepen, werd immer luider gehoord.

In de zitting der Nationale Vergadering van den 25 Juni werd de koning voorloopig van zijne waardigheid ontzet totdat zijn proces zou zijn afgeloopen; hij en zijne familie zouden ten strengste bewaakt worden; de Tuilerieën zouden hen tot gevangenis verstrekken.

De uitoefening der koninklijke macht was geschorst; de ministers ontvingen bevelen van de Nationale Vergadering.

Volgens de nieuwe grondwet was Frankrijk niet veel anders meer dan eene republiek, en de koning een voorwerp van weelde, dat men kon afschaffen zonder dat dit de minste storing zou veroorzaken; de Jakobijnen eischten dit; mijnheer Lodewijk Bourbon, zeiden zij, had alle banden met de natie verscheurd; de dertig millioen, die hij jaarlijks aan het land kostte, kon men uitwinnen, om de belastingen te verminderen. Robespierre bestreed hevig het voorstel, dat het proces van den koning voor eene kommissie uit de Nationale Vergadering, in plaats van voor den gewonen rechter, zou worden gevoerd; maar juist doordien de Jakobijnen te veel lieten doorschemeren hoezeer zij verlangden te heerschen, gelukte het de gematigden, het koningschap nog te behouden, - wel is waar tot ongeluk van den koning, want op dat tijdstip zou men zich met

[p. 311]

zijne afzetting tevreden gesteld en zijne terdoodbrenging niet doorgedreven hebben.

Het gelukte Barnave, in de klub der Jakobijnen eene scheuring te doen ontstaan en een gedeelte er van met de partij van La Fayette te vereenigen, die in de uiterste partij zijne doodvijanden zag.

De partij van den hertog van Orleans was reeds geheel vernietigd. Twee uren na het bekend worden van de vlucht des konings waren de vrienden van den hertog op het Palais Royal bijeengekomen. Sillery deed het voorstel, dat de hertog, door het volk begeleid, naar de zittingzaal der Konventie zou gaan en zijne hulp aanbieden; eenige leden zouden voorstellen, hem den titel van regent te geven; men zou daaraan zeker zijne goedkeuring schenken.

De hertog zeide dat hij er liever niet bij tegenwoordig wilde zijn, als dat voorstel werd gedaan; dit zou dan eervoller voor hem zijn; maar men beweerde dat zijne tegenwoordigheid veel invloed zou hebben, vooral indien hem eene opgewonden menigte vergezelde, die iedereen bedreigde welke tegen hem zou stemmen.

De hertog gaf toe, en nu haastte men zich om hem toegedane afgevaardigden naar de vergadering te zenden; gelijktijdig liepen Maillard, Mehu de la Touche, Fournier, Danton, Camile Desmoulins en anderen, die men hiervoor betaalde, door de stad en riepen dat de aristokraten zich de afreis van den koning ten nutte wilden maken om den hertog van Orleans te vermoorden.

Toen het volk op dit geroep samenrotte, lieten de maire van Parijs en La Fayette de nationale garde onder de wapens komen. De hertog ontving een anoniem schrijven van den volgenden inhoud:

‘Prins,

‘Uw laatste oogenblik is gekomen. Ge wilt in de Nationale Vergadering eene poging wagen, die uwe vijanden tot uw verderf zullen aanwenden. De markies La Fayette heeft bevel gegeven u te arresteeren wanneer ge aan het hoofd van 't volk verschijnt, en in de Nationale Vergadering zijn twaalf gewapende leden, om u met dolksteken te vermoorden, ind en ge tot regent mocht worden benoemd Geheel Parijs weet reeds welke afspraken hedenochtend bij u zijn gemaakt, en men zegt overal dat men uwe tirannij evenmin wil als die van Lodewijk XVI.

‘Een vriend, die u liever levend dan dood ziet.’

De hertog, die niet tot de moedigsten behoorde, zag dadelijk van de onderneming af, en sedert dit oogenblik was hij staatkundig dood.

Twee honderd negentig leden der Nationale Vergadering protesteerden tegen het besluit tot schorsing en gevangenhouding van den koning; den 16 Juli legde Muguet, uit naam van de onderzoekkommissie, die verklaring af. Hij betoogde vooreerst dat in de reis des konings niets misdadigs gelegen was, en dat alleen generaal Bouilly en diens medeplichtigen in staat van beschuldiging moesten worden gesteld. Ook had de koning door de vlucht geen zijner rechten verloren, aangezien zijne afwezigheid niet lang genoeg had geduurd, en hij dadelijk gevolg had gegeven aan den eisch van 't Wetgevend Lichaam, om terug te keeren. Daar hij volgens de grondwet onschendbaar was, mocht hij onder geen voorwendsel voor het gerecht gedaagd worden.

Barnave en de beide broeders Lameth, die met Barnave bevriend waren, wendden alles aan om den koning te verdedigen.

Tegen de onschendbaarheid van den koning sprak ten eerste Pétion, die voorstelde hem in staat van beschuldiging te stellen; op hem volgde Robespierre, die eene redevoering hield, welke groot opzien baarde, want zij bewees hoe ver de Jakobijnen wilden gaan.

Maar Barnave, Duport en Salles hadden er voor gesproken dat men tegen niemand eene aanklacht zou instellen, en de Nationale Vergadering besliste dat de konin wegens zijne vlucht niet strafbaar was.

We zullen echter zien dat de zaak niet door een eenvoudig besluit der Nationale Vergadering was uit den weg te ruimen tegenover het door de Jakobijnen opgehitste volk.

Daar de Jakobijnen hun invloed op de Nationale Vergadering hadden verloren, deden zij hun best om een lichaam in wantrouwen te brengen, dat twee jaar lang de afgod van het volk was geweest, met soevereine macht geheerscht en de omwenteling nog altijd binnen zekere grenzen gehouden had.

‘Men gevoelde in de Vergadering,’ zegt de historieschrijver, ‘voor den jammerenden, om zijn troon bedelenden koning, behalve verachting, het medelijden, dat een gevoelig gemoed niet toelaat, onverbiddelijk te zijn. Maar men had dit gevoel moeten onderdrukken en, gedachtig aan de verantwoordelijkheid tegenover de natie, alleen naar de stem der rede moeten luisteren, die hier tevens de stem van 't volk was. Want het grootste en tevens het minst verlichte gedeelte der natie, dat de Jakobijnen steunde, eischte de afzetting van den koning en invoering der republiek, te meer daar de schorsing in zijne machtsuitoefening bewezen had dat Frankrijk zeer goed buiten een koning kon bestaan.

‘Maar de Nationale Vergadering was evenzeer doof voor de stem der rede als gekant tegen het verlangen van 't volk en de voorstellen der Bergpartij, om den koning af te zetten.

Men stelde daarom in de klub der Jakobijnen een adres op aan de Nationale Vergadering, waarin men van haar verlangde dat zij den koning als verrader en meineedige zou afstellen. Dit adres werd den volgenden dag op het Champ de Mars op het altaar des vaderlands ter onderteekening nedergelegd.

Danton en Camille Desmoulins hielden opruiende redevoeringen tot het verzamelde volk, en de menigte riep: ‘Verjaagt de Bourbons en de Nationale Vergadering!’

Lodewijk had willen ontvluchten, en met geweld had men hem teruggehaald; nu verhinderden zijne vrienden zijne afzetting en verdrijving, die hem en zijne familie het leven zouden hebben gered.

Het gemeentebestuur van Parijs en La Fayette wilden krachtig optreden, maar het volk was niet tot bedaren te brengen; het kwam tot bloedige konflikten; men stak de hoofden van twee vermoorden op pieken; toen liet Bailly, de maire van Parijs, de bloedvlag hijschen, ten teeken dat de krijgswet in werking kwam, en dadelijk liet La Fayette op de menigte vuren. Een twintigtal bedelaars en schurken weiden gewond, gehuurd gespuis, dat tot moorden aanhitste, maar men liet de belhamels, wier inhechtenisneming de Nationale Vergadering had gelast, ontkomen, in plaats van de klub der Jakobijnen uit een te jagen.

XXXVII.
Arsene.

We hebben Karel Von Krohn verlaten toen hij generaal Bouilly had aangetroffen en nog tijdig genoeg met diens troepen voor Varennes was verschenen, om het wegvoeren des konings te kunnen verhinderen. Hij was doodelijk vermoeid; hij had zijne laatste krachten ingespannen, want hij meende dat van hem het wel of wee der koninklijke familie, hare redding of haar verderf afhingen. Van het begin der reis af was de eenige hoop geweest, dat men de troepen van den generaal zou treffen en onder bescherming er van de reis zou voortzetten. Karel kwam nu met de troepen naar Varennes; de generaal was bereid de stad aan te vallen; op de troepen kon men rekenen; Karel kon dus met zelfvoldoening zeggen dat hij tot redding van den koning veel had bijgedragen; hij kon niet verwachten of vermoeden dat de koning de troepen onverrichterzake zou terugzenden.

Mocht ook de kleine afdeeling soldaten, die reeds binnen Varennes was, zich door den maire laten beheerschen, men wist maar al te goed dit dit met Bouilly niet het geval zou zijn; men kende hem en wist dat hij niet met zich liet schertsen, - de stad moest sidderen.

Daar zond de koning het bevel aan Bouilly om af te trekken. Hij versmaadde dus de hulp waarop hij had gerekend, òf hij vertrouwde die niet. Het eene was al even krenkend voor de troepen als het andere. Waarom had de koning de vlucht gewaagd, als hij die niet desnoods met geweld wilde doorzetten? Waarom die afspraken met Bouilly, waarvoor de troepen dagen achtereen groote marschen hadden gemaakt?

Karel had zijn paard naast dat van den generaal gemend, toen dezen het koninklijk bevel werd gebracht. Hij zag Bouilly verbleeken en de wenkbrauwen fronsen. En toch was de generaal dadelijk besloten te gehoorzamen en het bevel als voor hem verbindend te erkennen.

‘Generaal,’ aldus veroorloofde Karel zich hem toe te spreken, ‘d[i]t bevel is den koning afgedwongen; hij is gevangen en zal u er dankbaar voor zijn, als ge hem met geweld bevrijdt.’

Bouilly zag hem onvergenoegd aan, alsof die opmerking hem griefde.

‘Mijnheer Von Krohn,’ antwoordde hij, ‘ik ben soldaat; ik vorder blinde gehoorzaamheid en gehoorzaam blindelings. Ziehier de handteekening des konings, er valt dus niets tegen te redeneeren.’

‘Generaal, de handteekening is die van een gevangene. Toen de koning nog vrij was, zond hij mij, om uwe hulp in te roepen.’

‘Men kan geen man tegen zijn wil tot eene handteekening dwingen. Ik zal misschien den toorn der Nationale Vergadering op mij laden, als ik den koning gehoorzaam, maar ik wil niet tevens den koning tegen mij vertoornen. Ik kan niet weten wat zijne bedoeling is; ik mag geene eigendunkelijke verklaring geven aan een bepaald bevel. Het past mij niet te meenen dat de koning anders denkt dan hij geschreven heeft. Wat zou er van worden, als ieder generaal zijne eigen meening wilde raadplegen Gij zoudt in mijne plaats evenals ik handelen en u aan het geschreven bevel houden.’

‘Dat zou ik niet, generaal! Ik zou in dit geval meer aan het koningschap dan aan den persoon des konings denken; en als ik vermoedde dat hij aan vreemden invloed had toegegeven, omdat

[p. 312]

hij aan het goed gevolg der wapens twijfelde, zou ik, op 't gevaar af tegen zijn wil te handelen, de kroon voor hoon en beschimping vrijwaren en, in 't bewustzijn mijn plicht gedaan te hebben, afwachten, of hij voor wien ik mijn leven had gewaagd, mij zou bestraffen.’

De generaal zag den vermetelen spreker misnoegd aan.

‘Dat zijn uwe inzichten,’ zeide hij, ‘de mijne zijn anders. 't Is mogelijk dat de uwe beter zijn, ik wil het goede er in niet miskennen; maar als ik naar uw oordeel te werk ging, zou de eerste plicht van den soldaat, de stipte gehoorzaamheid, vervallen. Ik zal bevel geven tot den aftocht en daarna mijn kommando nederleggen en den graaf van Artois mijn degen ter beschikking stellen. Wilt ge u bij mij en de officieren, welk dene koning getrouw willen blijven, aansluiten, dan vergun ik u dit gaarne; zoo niet, dan raad ik u, aan de vlucht te denken, want ik vrees dat men hen die den koning op zijne vlucht hebben vergezeld, niet zal verschoonen.’

‘Generaal, antwoordde Karel, “ik heb den koning gediend toen hij machtig en gelukkig was,” ik zal hem in 't ongeluk niet verlaten. Ik blijf in Frankrijk, De koning zal thans meer dan ooit aan getrouwe dienaren behoefte hebben.’

Bouilly kreeg eene kleur; hij gevoelde het verwijt, dat voor hem in die woorden lag opgesloten.

emin pasja.

‘Handel zooals ge goedvindt,’ hernam hij koel. ‘Ik houd het er voor dat men den koning beter kan dienen door een leger tegen de oproerlingen uit te rusten, dan door zich nutteloos op te offeren.’

Dit zeggende verwijderde hij zich.

De trompetten werden gestoken, de troepen keerden Varennes den rug toe en trokken af, - de koning was aan zijne vijanden overgeleverd. Een diep smartelijk gevoel overweldigde Von Krohn. Was die zwakke en wankelmoedige koning waard dat men zich voor hem opofferde? Was die aristokratie, waren die koningsgezinden waard dat zij de overwinning behaalden op het met recht verontwaardigde volk? Waar anders dan bij het volk zag hij geestkracht, moed en vasten wil?

Langzaam reed hij naar de stad. Een woest alarm klonk hem tegemoet. Het volk juichte omdat het zijn koning had gevangengenomen.

stanley.

wissmann.

Karel bond zijn paard in een boschje aan een boom en sloop te voet de stad binnen, maar 't was hem onmogelijk het huis te bereiken, warheen men het hof had gebracht; hij durfde het althans niet wagen, daar men hem had gezien aan het hoofd der troepen, die op bevel van den maire de wapens hadden nedergelegd.

Terwijl hij er over nadacht, of hij dien nacht in de stad zou blijven of beter zou doen naar Momtnédy te rijden en daar het hof op zijnen terugkeer af te wachten, viel zijn blik op een verlicht venster, waaruit een jong meisje zich voorover boog, om een op de straat staanden nationalen garde iets toe te fluisteren.

De nationale garde scheen verwonderd en ontevreden over hetgeen zij verlangde; zij bad dringend; eindelijk scheen hij toe te geven, hij knikte toestemmend en verwijderde zich haastig.

De blik waarmede het jonge meisje hem nastaarde, was zoo vergenoegd en dankbaar, dat Karel dadelijk vertrouwen voor haar opvatte. Hij ging naar het venster.

‘Schoon kind,’ zeide hij, ‘mag ik u een verzoek doen? Ik versmacht van dorst.’

Zij zag hem met wantrouwen aan. Dat verzoek klonk zonderling uit den mond van een goed gekleed man, daar toch in de nabijheid herbergen genoeg waren. Zij zeide hem dit.

‘Ik wil me niet tusschen het volk mengen,’ hernam hij, ‘men zou me kunnen herkennen. Gij echter zult me niet verraden. Ik behoor tot het hof.’

‘Is dat waar?’ riep zij, en haar gelaat straalde van genoegen. ‘Kom dan binnen, ik, heb u iets mede te deelen.’

Karel liet zich dit verzoek niet herhalen en ging het huis in. De gang was donker. Eene teedere hand, die sterk beefde, greep zijn arm.

‘Mijnheer,’ sprak het meisje fluisterend, ‘is 't werkelijk waar dat ge tot het hof behoort? Zweer mij dat ge den koning genegen zijt.’

‘Op mijn woord van eer zweer ik het u. Ik ben met den koning hier gekomen, ik ben zijn opperstalmeester.’

‘God zij gedankt! Hoor eens. Ik heb heimelijk een gewonde in huis genomen, ofschoon mijn vader er zeer boos over zal zijn. Maar de ongelukkige boezemde mij zooveel medelijden in. Hij zal 't waarschijnlijk niet overleven.’

‘Waar is hij? Wie is hij?’

Het meisje opende eene kleine kamer. In een ledikant, 't welk waarschijnlijk dat van de barmhartige Samaritaansche was, lag de graaf van Persen.

dr. peters.

Zwaar gewond had hij zich tot aan dit huis voortgesleept en er eene medelijdende ziel gevonden. Het meisje had zijne wonden verbonden en een vriend gesmeekt, een geneesheer te halen. Zij vertelde dat haar vader ook tot de nationale garde behoorde en een republiekein was. Zij moest raad schaffen om den gewonde naar eene veilige plaats te brengen, voordat haar vader tehuis kwam. Zij had eene vriendin, die hem wel in haar huis zou opnemen maar het moeilijkste was hem te vervoeren.

Karel trachtte het goedhartig meisje te troosten.

‘Er zijn zooveel vreemdelingen uit den omtrek hierheen gekomen,’ zeide hij ‘dat mijn vriend en ik als zoodanig zullen worden aanzien, als ge ons slechts andere kleeren kunt bezorgen, waarin men ons voor boeren zal houden. Het beste zou zijn,’ voegde hij er bij, ‘dat uwe vriendin den gewonde voor haar bloedverwant uitgeeft en zelve hem haalt.’

(Wordt voortgezet.)