De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 6

Van Stockholm naar St. Petersburg.

I.
De schoolmeestersvrouw.

Het tooneel is een Finlandsch schoolgebouw op het land, eene nederige woning. Door het donkere groen, langs een diep, eenzaam woud, kronkelt zich de effene straatweg. Over het zonnige landschap, over de fantastische meren vliegen groote trekvogels, met somber wiekgeklap naar het zuiden. - Wij zijn in het jaar 1796.

‘Ja, waarlijk... alles loopt weg... vader, zoon en de hulpleeraar Heiberg. Nu goed. Mijn hoofd loopt om en mijne voeten dragen mij niet meer. De tafel is gedekt en de stoelen zijn als Pinksterbloemen versierd. Ga terstond naar de post, maar zoodra ge de hofkoets in de verte ziet aankomen, stuur me onmiddellijk een bode te paard. Hoort ge, vader... te... pa...ard!’

De wijze, waarop zij het laatste woord uitsprak, getuigde zeer voor de krachtige longen der schoolmeestersvrouw Iversmann, en waarlijk, het miste zijn doel niet, want de lange magere leeraar snelde in vliegende vaart, als een pijl uit den boog, den hoek om.

De dame met het appelrond gezicht bleef nog een oogenblik stilstaan op den trap in de schaduw en gebruikte eene servet als waaier, om zich zoo mogelijk in die heete zomerlucht wat te verfrisschen. Zij zag er uit als geroosterd, blakende van gezondheid en van keukenvuur.

Niet meer of minder dan Zijne Majesteit de koning van Zweden en Noorwegen had zich verwaardigd, heden middag belet te vragen in het schoolgebouw, daar het posthuis te klein en vervallen was bevonden, om zulke voorname gasten te herbergen.

Voor het eerst reisde Gustaaf IV door Zwedens overzeesche provincie Finland. Voor het eerst zou juffrouw Iversmann een gekroond hoofd zien en wel aan hare eigene tafel den geliefden koning ontvangen.

Welke huisvrouw zou niet met geestdrift bezield zijn over zulk eene eer. En dan de verantwoording. Of is voor eene huisvrouw een middagmaal niet hetzelfde, als voor een veldoverste een slag?

Ons schoolmeesters vrouwtje was in den zevenden hemel. Nauwelijks had zij een luchtje geschept, of zij ijlde weêr terug naar de eetkamer, waarvoor men het grootste vertrek in het gebouw gekozen had. Hier trok zij zóólang aan het blinkend wit damast, tot er een klein scheurtje onder tafel verdwenen was.

Maar wat is dat? De tafel waggelt...

Het opgewonden vrouwtje nam papier, vouwde het samen en schoof het onder den voet, die de oude tafel nog wat ophield, zooals een oude rumatieke mops zijn linkerpoot.

Hierop keek zij door alle glazen, zoo opmerkzaam als een scheepskapitein, die door zijn verrekijker op kapers loert, maar de hooge glazen, met landelijke tooneelen in 't verguld opgeluisterd, waren zuiver als glas. 't Waren prachtstukken, die zij bij haar huwelijk had meêgebracht, en die maar zelden voor den dag kwamen. Om zich door en door gerust te stellen, veegde zij nog eens alle messen af en stak den rand van hare servet tusschen de blanke met zand geschuurde vorktanden.

‘Wat een geluk,’ riep zij plotseling uit, als met geestdrift bezield, ‘wat een geluk, dat de vloer al geschrobd was.’

Hierover was zij zóó verheugd, dat zij noch de gebrokene vensterruit zag, die met blauw papier beplakt was, noch de grijze, verschotene muren met Hollandsche landschappen beschilderd, noch de donkere streep, die de kinderen met hunne ruggen allengs op de muren bewerkt hadden. Dit alles behoorde tot het gebied der school voogden; een witte planken vloer echter behoorde, haars inziens, tot de zedelijke eigenschappen eener huisvrouw.

Juffrouw Iversmann was eene omzichtige vrouw. Zij raakte eene karaf met water aan en voelde dat het in de zon warm was geworden. In allerijl liep zij met de karaf, die veel had van een kegelkoning, naar de bron.

't Was eene diepe, in de rotsen gehouwene bron, met een groot beweegrad, een klein dak, eene as en eene ijzeren ketting.

Het putten begon haar moeielijk te vallen, toen plotseling de hoeven van een paard op den straatweg weêrgalmden.

‘O, dáár is de bode!’

De schoolmeestersvrouw stond met den rug naar de poort; zij wendde zich om en zag een man in uniform. Zij gaf hem een knikje, maar zonder de ketting los te laten. De knik mislukte geheel en nu riep zij.

‘Goeien dag, vriendlief! Zijt gij de de bode? Ik ben de schoolmeestersvrouw! Wanneer komt de koning?’

De ruiter was afgestegen en liet het paard zijn gang gaan. Het dier schudde den kop en draafde naar het posthuis terug.

‘Goeien dag!’ antwoordde de ruiter, ‘kan ik u ook helpen? Dat werk is te zwaar voor eene dame!’

‘Och, wat doet men al niet voor zijn koning!’ antwoordde juffrouw Iversmann, in zichzelve er bijvoegend: ‘Een aardig ventje! Met wien heb ik de eer...?’ hernam zij.

‘Ik ben als kamerjonker vooruitgezonden.’

‘Ah zoo! En wanneer komt de koning?’

‘Binnen een half uur, denk ik.’

Hier sloeg de juffrouw hare handen ineen, waarbij zij de ketting losliet, de emmer liet vallen en uitriep:

‘Wat... in een half uur! Kom als de wind mee naar binnen en zeg me of de tafel goed gedekt is!’

Nu traden zij de eetzaal binnen. Een warme doordringende geur van gebrande boschbeziën en van eene menigte jonge berken, die pas waren afgehouwen, verpeste de lucht op schrikbarende wijze. Op de tafel stonden donkerblauwe gebloemde kachelvormige Delftsche vazen, met reusachtige tuilen van weversbloemen, ridderspoor en zeegras.

‘Wat zegt ge van de tafel?’

‘Overheerlijk! Zulke bloemen heeft men in Stokholm niet eens!’

‘Dus er hoeft niets weg of veranderd te worden?’ vroeg de juffrouw met schitterende oogen.

‘Ja veel, met uw verlof! Al die berkenboomen, waarvan de lucht zelfs voor een koninklijken neus wel wat sterk is!’

‘Goed, dan maar het raam uit! Toe help me eens.’

Beiden grepen toe en in weinige oogenblikken waren de jonge onschuldige berken verachtelijk het raam uitgeworpen.

‘En nu verzoek ik u vriendelijk,’ hernam zij, ‘eens meê te gaan naar de keuken, om het eten te proeven.’

Weldra stonden zij vóór eene gansche batterij van potten, pannen en ketels. Dat braadde, kookte, siste, sprong, alles met een zekere drift. Het was, alsof die zachte groenten, die ronde spruitjes, die ferme kalfskop en die hartige hesp, alles eene uitgelezene trouw aan den dag legden.

Maar de vier dienstmaagden geleken met hunne roode kousen, rokken, jakken, mutsen en gezichten op vuursalamanders of pages van Lucifer. Allen bleven druk aan het werk, al wendden zij zich ook nieuwsgierig om naar den vreemdeling. ‘Proef toch die saus eens, mijnheer! Ze is wel nog wat heet; ik zal eens blazen, wacht! Nu, proef eens!’ Nu bood zij den jonkman eene gele saus in een houten lepel aan.

‘Lekker!’

‘Nu, en die erwtensoep?

‘Heerlijk? Mag ik een stuk brood nemen?’

‘Die arme jongen schijnt erg hongerig!’ dacht de schoolmeestersvrouw, een stuk brood snijdende.

De kamerdienaar at met veel smaak.

‘Ga nu nog eens meê naar den kelder!’ riep de vrouw.

‘Met genoegen!’ was het antwoord, waarop zij de keuken verlieten en het plein over, naar den ijskelder gingen, die aan de andere zijde van het huis lag, door oude vijgeboomen beschaduwd.

‘Hier zijn nu drieërlei soorten,’ begon de huisvrouw, ‘sterk Beiersch bier, Cajander, pale-ale en porter.’

De kamerdienaar proefde lachend en antwoordde na een flinken teug:

‘Ik zou den porter nemen. Dat bier zal Zijne Majesteit bevallen, geloof me!’

‘En zelve gebrouwd!’ juichte de huisvrouw! ‘Maar nu naar de bron, gauw!’

II.

Een gesprek over de politiek tusschen kelder en bron.

De beide goede vrienden rezen uit den ijskelder in het licht, gelijk helden van den vóórtijd uit het schimmenrijk en liepen dwars over het plein naar de bron.

‘Maar,’ vroeg de juffrouw, ‘waar gaat de koning nu eigenlijk heen als ik vragen mag? En wat is er waar van al die geruchten?’

[p. 138-139]

de ondergang van een gezin, naar de schilderij van adolf echtler.

[p. 140]

‘Van welke?’

‘Wel dat hij naar Rusland gaat?’

‘En als dat eens waar was?’

‘De schoolmeestersvrouw schudde een paar malen het hoofd, alsof zij twijfelde.

‘De koning,’ hernam de Zweed, ‘reist nu door Finland om de streek en hare bewoners te leeren kennen, dan scheept hij zich in en gaat over zee naar St. Petersburg!’

‘Wie gaan er al zoo meê?’

‘Wel, de hertogelijke regent, de minister Reuterholm en nog andere heeren van 't hof. Ge zult die spoedig te zien krijgen!’

‘Naar Rusland?’ herhaalde het vrouwtje bedroefd.

‘Ik hoor, dat de grootvorstin zoo schoon als de dag is en onze koning zoo hartstochtelijk als vuur. Wacht maar, die zal daar wel uitbarsten, zoo zeker als wij hier zijn!’

‘Nu, en wat zou dat?’

‘Ja, wat helpt het of zij lief is en beschaafd en zoo rijk, dat ze bulkt van het geld, maar ik hoor, dat het rechte ontbreekt... ik meen - het geloof! Denk eens: zou men in Zweden wel eene Grieksche koningin begeeren, al was 't een engel van schoonheid?

‘Waar is 't,’ antwoordde de jonker, ‘en dat is jammer genoeg!’

‘Neen, ik blijf er bij!’ hernam het vrouwtje, ‘die tocht naar Rusland zal kwaad doen! Ze zeggen ook dat de Russische vloeren geolied zijn!’

‘Elk volk heeft op zijn buurman wat aan te merken; wat wordt er al niet van de Finnen gezegd? Dat zij een jaar om hun paard en een halfjaar om hunne vrouw treuren!’

Hier eindigde het gesprek over de politiek, want men bereikte de bron.

III.
Het portret van den koning.

Het vrouwtje stond in gepeins verzonken, tot haar oog op de karaf viel, die op den rand van den put was, en vergeten, als met heimwee naar omlaag keek.

‘Hemelsche goedheid! daar hebben we onzen tijd heelemaal verpraat. Als 't nu maar niet te laat is om te putten!’

Het werk ving aan. Zij namen plaats tegenover elkander en het rad kwam in beweging. Reeds was de emmer uit de donkere diepte gehaald, reeds zagen zij elkander weêr in het heldere water, toen....

‘Hoor! daar zijn ze! daar komen ze... de koning!’ riep het vrouwtje en beiden lieten los. Weêr viel de zware met ijzer beslagene emmer met een vreeselijk geweld in den put, gevolgd door de karaf, die in duizend stukken ratelend naar beneden viel,

Nu blaften de honden, nu dwarrelden de duiven zingend door de lucht; met een krijschend geschreeuw vlogen de zwaluwen pijlsnel op en neêr; eene houten poort knarste geweldig om het vee door te laten, dat 's middags thuis kwam. De vlasbonde herdersjongen blies op zijn hoorn, die langer was dan hij zelf, zóo hard, alsof hij of het instrument barsten moest. Daarbij bulkten bonte koeien met vooruitstekende halzen; de postiljons klapten met de zweep en bij den klokstoel stond de grijze klokkenist, blootshoofds, en ontving den koninklijken stoet met een galmend hoera.

Eenige rijtuigen achter elkander, van boven tot onder met stof bedekt, renden door de poort het plein op en hielden stil.

De jongman knoopte snel zijn uniform dicht en liep heen. De schoolmeestersvrouw kroop weg achter de bron, en eerst toen iedereen binnen was, nam zij een sprong over het groene gras en verdween in de keukendeur als een roode biljard bal.

Nauwelijks had zij haar terugtocht geëindigd, toen de meester op eene sjees met twee wielen kwam aansnorren, om zijne voorname gasten te verwelkomen.

Het vrouwtje zette in de keuken hare beste muts op, en daar zij geen spiegel bij de hand had, bekeek zij zich in een grooten zilveren soeplepel, waarop de jonker in de keuken kwam, zeggende: ‘Juffrouw, jufvrouw! de koning heeft bevolen, u ter tafel te noodigen!’

‘Hemelsche goedheid! dat ontbrak er nog aan! Maar ik, ik kan niet! Ik verga van angst!’

‘Ge weet.... de koning beveelt het!’

‘Komt gij ook?’

‘Ja, ik ben ook ter tafel bevolen!’

‘Nu goed, als ik naast u kan zitten, dan kom ik!’

‘Zeker! ge zit naast me, dat heeft de koning bevolen!’

‘Maar aan mijn anderen kant?’

‘Daar zit de meester!’

‘Mijn hemel, wat een eer! - Maar ik hoop niet, dat de burgemeester ook gevraagd is, want weet ge, we hebben damast tafelgoed vandaag en hij snijdt altijd met zijn mes!’

‘Wees gerust,’ antwoordde hij lachend, ‘de burgemeester eet met uw zoon in de zijkamer, bij den maarschalk!’ Met deze woorden bood hij het vrouwtje den arm en fluisterde haar nog eens toe:

‘Moed!’

Maar wanneer heeft dit woord iets anders dan het tegendeel bewerkt? Want, met het opbeurend woordje: ‘moed!’ erkent de bemoediger meteen, dat het een vreeselijk geval is. Haar angst steeg ten top, nu zij zich tegenover het koninklijk hof bevond, dat vol ridderlijke beleefdheid bij hunne plaatsen stond, en op de gastvrouw scheen te wachten. Zij keek naar den grond, alsof zij een verloren diamant zocht, en maakte toen eene buiging zoo diep, alsof zij in den grond verzinken zou.

De stoelen werden verschoven en allen zetten zich genoegelijk aan tafel. Dadelijk begon men een gesprek in het Fransch aan 't hoofd der tafel; het vrouwtje bekwam weêr door het geluid der borden en messen, trok haar man bij de mouw en vroeg: ‘Wie is de koning?’

‘Ik weet het niet!’ fluisterde hij, ‘ze gelijken allen wel koningen!’

‘Is het die dààr met al die sterren?’

‘Neen, die is oud; dat zal de regent zijn!’

Het vrouwtje werd meer en meer onrustig, want de hoflakeien dienden fabelachtig snel en het eten was bijna gedaan.

Nu stiet zij den kamerjonker aan hare zijde, zacht in de ribben, en zei: ‘Wijs me toch den koning eens!’

‘Hier,’ fluisterde de jonker even zacht, ‘neem gauw die tabaksdoos! Op het deksel staat het portret van den koning. Vergelijk en zoek zelve maar! Ik mag den koning niet met den vinger aanwijzen!’

Het vrouwtje hield de doos op haren schoot, half verstopt achter hare servet en vergeleek nu de trekken van al de heeren hier bijeen met het portret des konings, die in het kostuum van de Serafijnorde was afgebeeld.

‘Ik kan den koning niet vinden!’ fluisterde zij, ‘de schilder heeft hem zeker gevleid!’

‘Wat... gevleid?’ vroeg haar buurman, haar met fonkelende oogen aanziende.

En met vreeselijk geweld viel de schoolmeesters meestersvrouw met stoel en al ruggelings op den grond. Een algemeen gelach duidde aan, dat het gansche hof aan de samenzwering deel had en dat de list meesterlijk gelukt was.

‘Hemel en aarde!’ riep de arme verschrikte vrouw.

‘Uwe Majesteit, vergeving, genade! Ge zijt zelf de koning. En ik, rampzalige, heb Uwe Majesteit verzocht, de berkenboomen uit het raam te werpen.

‘En mij onthaald op eenen boterham.’

‘O God ja, in de keuken bracht ik den koning!’

‘En ook in den kelder!’ voegde deze er bij. ‘Nu, nu, sta maar op!’

Het vrouwtje rees op, verbaasd, verstomd, beteuterd, maar verrukt.

‘Inspannen!’ riep de koning en neuriede:

‘Hier, lieve juffrouw Iversman, hebt ge tot aandenken aan mijn bezoek deze doos! 't Is het portret uws konings!’

Toen de voorname gasten weg waren stonden de huisgenooten op den trap bijeen, nog als met stomheid geslagen over het vreemde geval.

IV.
Liefde en plicht.

De koninklijke en vorstelijke gasten waren in St. Petersburg gekomen en keizerlijk ontvangen. Het ééne feest volgde het andere op en de dagen waren als schitterende gratiën, die om den jeugdigen koning in een kring dansten.

Maar noch pracht, noch eer, noch de keizerlijke geschenken, decoratiën, noch de betooverende geest, die in den engeren kring der hermitage heerschte, maakten op Gustaaf Adolf een zoo overweldigenden indruk als de zeldzame verschijning der heerlijk ontwikkelde en toch eerst dertienjarige grootvorstin Alexandra, de oudste dochter van den troonopvolger Cesariwitsch Paul en kleindochter van Catharina de Groote.

Dit meesterstuk der natuur was, gelijk bekend is, door het lot bestemd, om, als eene etherische verschijning, slechts even op aarde te wandelen en ras naar zaliger oorden te verdwijnen.

Catharina was verrukt over den indruk, dien hare beminnelijke kleindochter op alle Zweedsche heeren en vooral op den koning zelf maakte. En ook Gustaaf Adolfs jeugdige frischheid en schier maagdelijke bescheidenheid waren der grootvorstin zeer goed bevallen.

Als twee heerlijke duiven zag men hen samen schertsen, fladderen en zich verlustigen in de lente huns levens. Bijna den ganschen dag waren zij onafscheidelijk en slechts op herhaald verzoek kon men den koning des avonds naar zijn schip terugbrengen.

In verband met de langdurige afwezigheid van Karel XII was er in Zweden bij de grondwet bepaald, dat een Zweedsch koning niet langer dan acht dagen uitlandig blijven mocht. Overtrad hij deze wet, dan verloor hij zijne kroon; maar, om een zoo lastigen band te ontduiken, had men een Zweedsch schip meêgenomen. De koning bleef verscheidene weken in Rusland, maar keerde elken avond op Zweedschen grond, op zijne fregat, terug.

Terwijl deze jonge, onschuldige harten elkander meer en meer begrepen en zich ontsloten voor de stralen der eerste liefde, zaten de bestuurders van hun lot heimelijk bijeen en kochten en verkochten, als op eene markt. Het ongewone voordeel van zulk een verbintenis was voor de Zweedsche onderhandelaars eene zaligheid, maar één punt, ééne klip was er, waarop alle onderhandelingen dreigden te

[p. 141]

stuiten. Twee strenge rijkswetten stonden tegenover elkander. Volgens Russische wetten was er aan geene verandering van godsdienst voor een lid van het keizerlijk huis te denken. Volgens Zweedsche wetten, moesten koning en koningin beiden Luthersch zijn.

Hoe kon dit bezwaar worden weggeruimd? De beide Russische ministers, die de onderhandelingen bestuurden, waren de kanselier graaf Besborodko en de rijksgraaf Morkow, twee mannen, die in de diplomatie voor geen middel terugdeinsden om tot hun doel te komen. Graaf Morkow had een vertrouweling uit Genève, met name Christin, een man, die in kuiperijen ervaren was. Deze legde zijn beschermer een plan voor, om aan de onderhandelingen een eind te maken.

De verloving van het jonge paar moest in het waterpaleis in de troonzaal en in tegenwoordigheid der Russische zoowel als der Zweedsch-Luthersche geestelijkheid worden gesloten; en het huwelijk in de Russische hofkerk, naar Griekschen ritus voltrokken worden. Dan moest het koninklijke paar op reis gaan en, eene dagreis van St. Petersburg verwijderd, moest de koningin in de eerste Luthersche kerk over de grenzen de Luthersche geloofsbelijdenis afleggen en terstond daarop nog eens Luthersch getrouwd worden.

Met dit artikel zouden de Zweden zich natuurlijk vergenoegen en dan kon men den regent zoowel als den koning, de blijde tijding brengen van de Russische toegevendheid. De kanselier moest dan op zekeren morgen met zijne portefeuille naar den jongen koning gaan, hem toonen, dat de keizerin hem het kontrakt ter onderteekening zond, en terstond daarop zelve zou onderteekenen, om 's avonds op het groote hofbal de verloving af te kondigen. Daarop moesten den koning huwelijkskontrakten met die toestemming tot verandering van Kerk worden voorgelegd. Zoodra nu de koning gereed was om ze te onderteekenen, moest de kanselier door het venster een wenk geven. Dan moest er eene marsch gespeeld worden, een regiment cavalerie voorbij defileeren, opdat de koning naar het raam ijlen zou. Op dat oogenblik moest men de beide kontrakten weêr in de portefeuille doen en het andere met de paragraaf, in Russischen zin gewijzigd, op de schrijftafel gelegd worden. Natuurlijk mocht de keizerin hiervan niets weten. Als nu de grootvorstin, in Zweden aangeland, van Kerk wilde veranderen uit liefde tot haar volk, de wet en den koning, dan zou dit geheel hare zaak zijn. Wat buiten Rusland geschiedde, dááraan kon het ministerie niets doen; maar eene rijkswet overtreden - dit was hun onmogelijk. Dit kon men laten gaan, maar niet er in toestemmen.

Het voorstel van Christin scheen den beiden ministers de eenige uitweg uit dit dilemma. ‘Aangenomen zelfs, dat de koning iets merkte,’ zei Morkow, ‘dan is hij te verliefd om niet over alles heen te komen en te denken: ‘als ik maar eerst mijn vrouwtje in Zweden heb, dan zal ik haar ook wel tot mijne Kerk overhalen.’

Zoodra alle stukken door Christin zelf met verwonderlijke gelijkheid in de Fransche taal opgesteld, klaar waren, ging de kanselier zelf naar den koning, legde hem het eerste kontrakt vóór en verzocht hem te onderteekenen. De koning las met aandacht en tot zijn genoegen vond hij den paragraaf over de verandering van Kerk. Het overige, huwelijksgoed, enz. betreffend, boezemde hem geen belang in en reeds doopte hij de pen in, om te onderteekenen, toen Besborodko, die achter hem en dicht bij het raam stond, met zijn zakdoek een wenk gaf.

Dadelijk hoorde men eene heerlijke krijgsmuziek. De koning ijlde naar het raam en verlustigde zich in het prachtig tooneel. Twee duizend schimmels en op elk prachtig ros een athletisch ruiter in een verguld harnas. De trompetten klonken, het getrappel van acht duizend hoeven op het granieten plaveisel, klonk als het ruischen der zee; de vanen, bijna slechts lompen, maar des te meer geacht als getuigen van tallooze veldslagen en overwinningen, bogen zich voor den koning, die dit groeten vriendelijk beantwoordde. De kanselier had zich - in schijn uit beleefdheid - eenigszins verwijderd en in een oogenblik was de verruiling geschied. Wel maakte het papier eenig gerucht, maar het leven op straat drong door het opene venster, en de koning merkte niets.

Het regiment trok voorbij, en nu zei de kanselier tot den koning: ‘Uwe Majesteit wil vast naar het paradeplein om haar regiment aan te voeren? Maar eerst heeft zij bevolen, haar het huwelijkskontrakt voor te leggen, mag ik nu verzoeken.... 't is laat geworden!’

‘Jawel!’ antwoordde de koning, wendde zich om naar de tafel en.... gleed daarbij uit.

Eensklaps viel hem dat gezegde in van juffrouw Iversmann: ‘De koning mag wel oppassen, want de Russische vloeren zijn geolied!’

Nu merkte hij de onrust van den kanselier en een duister voorgevoel beving hem. ‘Onderteeken niet!’ hoorde hij zich toefluisteren. Snel greep hij de papieren, stak ze weêr in de portefeuille, sloot ze in de schrijftafel en zeide: ‘Vandaag is 't onmogelijk, beste graaf! Ik mag de keizerin niet laten wachten; ik loop heen om haar naar de manège te geleiden. Morgen vroeg... vergeef mij... ik moet weg, om mij te kleeden!’ Dit zeggende verdween hij, vriendelijk knikkend, in de binnenvertrekken.

De kanselier stond daar als versteend. ‘Als dat maar goed afloopt!’ dacht hij, zich met een gerimpeld voorhoofd verwijderend.

Thuis kwam graaf Morkow hem vol verwachting te gemoet. ‘Nu, hebt ge de onderteekening?’ vroeg hij.

‘Neen!’

‘Maar de contracten?’

‘Heeft de jonge vos gehouden en weggesloten!’

‘God beware me! Heeft hij iets gemerkt?’

‘Mogelijk, misschien ook niet! De zaak is nu maar om hem vandaag in een net van verstrooiingen te lokken. Wij moeten onzen jongen officieren van de garde een wenk geven! Hij mag de verwisseling niet merken; maar als hij het merkt, wee dan uw hoogwijzen Christin!

‘Ja, was het maar gelukt! Ge zegt zelf, 't hing aan een zijden draadje, en dan ware Christin een genie geweest!’

Beiden snelden heen, om den koning met waakzame oogen en aangenaam gezelschap te omringen. Intusschen was de koning zich niet gaan kleeden, maar wachtte tot de kanselier weg was, liep toen naar de schrijftafel, las het contract en vond, in plaats van de paragraaf over de verandering van Kerk, het volgende: ‘Voor de jonge koningin zal in het paleis te Stockholm, op kosten van Rusland, eene Grieksche kapel gebouwd worden.’

De koning riep den regent om terstond bij hem te komen. Slechts een donkere gang scheidde de woningen der beide vorsten.

De hertog kwam terstond, de koning verhaalde wat er gebeurd was en liet hem de paragraaf lezen.

Het oog des regents schitterde van vreugde. Hij voor zich was tegen het huwelijk, maar hij had wel voorzien, dat eene zoo zeldzame schoonheid als Alexandra Paulowna alle harten zou winnen, dat de koning aan hare voeten liggen, de Russische partij in den staat de overhand hebben, en zijn invloed van nul en geener waarde zijn zou. Gretig nam hij dus zijne kans waar, om het huwelijk te verijdelen en begon: ‘Ziet ge wel, neef, dat het onmogelijk is, met die ministers te onderhandelen?’

‘Maar wat zullen we doen?’

‘Niets dan een vroolijk gezicht toonen! Wees de vriendelijkheid zelve, doe aan alle pleiziertjes meê, 't is bal van avond. Dans naar hartelust, om alle vermoedens te weren! Van 't bal gaan we als altijd aan boord. 't Is een felle oostewind. Bij nacht lichten we 't anker; morgen vroeg zijn we ver van Petersburg om alle gevaar van eene uitlegging te ontgaan!’

‘Ach, die heerlijke droomen van liefde en geluk!’ klaagde de koning.

‘Er is niets aan te doen! Geloof me, lieve neef, als ge met eene koningin van de Grieksche kerk in Stockholm verschijnt, dan zal men het lieve schepseltje hoonen en gij kunt de kroon en het leven laten! Maar wilt ge nu dat onschuldige hemelsche wicht verbinden aan een gebannen koning die wellicht in Rusland het genadebrood zoeken moest?’

Van dezen kant had de koning, de zaak nooit bekeken. Hij sidderde op het denkbeeld alleen. Uit liefde verloochende hij met een bloedend hart zijne liefde. ‘Goed,’ zei hij, ‘maak alles in 't geheim tot de afreis gereed; ik ga naar de keizerin en zal mijn best doen, mijne smart te verbergen.’

De koning nam zich vast voor om ‘zoo dicht te zijn als een pot,’ maar het ging anders dan hij gedacht had.

Het bal ving aan. De keizerin bemerkte eene groote onrust in den koning, wiens nog onbedorven gemoed, onbekwaam tot een masker, met smart en toorn de rol speelde van een valschen minnaar, een veinsaard, waartoe hij door de staatkunde gedoemd was. De hertog integendeel, bekend om zijn trots en vijandigen zin jegens Rusland, scheen dien avond zoo bijzonder opgeruimd, dat de keizerin vermoedens kreeg. ‘De jonge koning is bedroefd,’ zei ze bij zich zelve, ‘en mijn oude vijand is vroolijk. Daar steekt wat achter.’ Na het avondmaal nam zij den koning ter zijde en zocht hem te doorgronden. Op hare vriendelijke toespraak barstte hij in tranen los. ‘Ik bemin,’ antwoordde hij, ‘de hemelsche grootvorstin met al het vuur mijner jaren! Al moest ik mijne kroon verliezen, ik zou gelukkig in haar bezit zijn, maar aan een verbannen schoonzoon zou Uwe Majesteit niets hebben! En dit is het wat mij bezwaart!’

De keizerin bezon zich een oogenblik. Hare scherpzinnigheid doorzag, dat aan de verbintenis onoverkomelijke bezwaren in den weg stonden, en dat bij den koning het plichtgevoel luider sprak dan de liefde. Zij stond op, gaf een teeken, dat het bal geëindigd was, keerde den koning na eene koele buiging den rug toe en verwijderde zich.

De grootvorstin had van beiden de oogen niet afgewend. Ongerust over de tranen des konings en de koele houding harer grootmoeder, stond zij verbleekt, toen de keizerin haar een wenk gaf, en haar bij de hand met zich meênam.

Bij het scheiden wierp de grootvorstin een diepen, vragenden, eindloos droevi-

[p. 142]

gen blik op den koning, die doodsbleek tegen een zuil geleund stond. Nu werden de vleugeldeuren gesloten en nooit zagen de beide minnenden elkander weder.

Het bal was ten einde. De Zweden gingen naar hunne vertrekken en de hertog liet de weinige bagage aan boord brengen, daar men den volgenden morgen een tochtje naar Peterhof zoude doen.

De koning had in den loop van den dag nog een brief geschreven aan de keizerin. Hij deelde haar het voorval met den kanselier mede en eindigde met den wensch, dat zij haar onrecht mocht inzien.

Dezen brief verzegelde hij met het contract in een omslag en legde hem in de schrijftafel, welke hij van 't koninklijk zegel voorzag, tot de Zweedsche consul, die heimelijk in 't paleis geroepen was, den verzegelden omslag ontving, met bevel om hem te bewaren, daar hij nog een verren, gevaarlijken weg had midden door de Russische vloot heen. De brief moest namelijk zoo laat mogelijk in de handen der keizerin komen.

Om drie uur in den nacht lichtte de Zweedsche fregat behoedzaam het anker. Des morgens, toen de keizerin ontwaakte, meldde de officier van de strandwacht dat het Zweedsche schip in den nacht was uitgezeild. Van de strandwacht aangeroepen, had men geantwoord: ‘Naar Peterhof!’

De keizerin begreep terstond dat hiermede Stockholm bedoeld werd. Nu zei ze overluid, dat na het tooneel van gisteren op het bal, de koning niet anders had kunnen doen. Daar de onderhandeling in duigen viel, had men hem ook geen afscheidsverhoor gegeven. Maar zij had zich zóó kwaad gemaakt over het mislukken dier verbintenis, dat zij 't voor hare gezondheid geschikt achtte, geen woord meer over dit punt te spreken of te hooren. Ook begeerde zij geene verklaring van de ministers.

Deze echter waren in doodsangst; boven hunne hoofden hing 't Damocles zwaard, want waarschijnlijk had de keizerin door den kanselier iets vernomen van graaf Morkows intrigue, daar hij plotseling in ongenade viel. Geen zijner geschiedschrijvers heeft echter de oorzaak van die ongenade juist kunnen opgeven.