De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 6

Arme Dolores!
Spaansche dorpsgeschiedenis,
Door Fernan Caballero.
(Vervolg en Slot.)

Op dit oogenblik trad de commissaris van politie binnen, om den gewonde te verhooren.

Op de door dezen aan hem gedane vragen antwoordde Thomas, dat hij door eene vergissing was gewond geworden, hetgeen hij, na het plegen der daad, uit de woorden van zijn aanvaller, dien hij niet kende, maar dien hij van ganscher harte vergiffenis schonk, duidelijk had kunnen opmaken.

Daarop liet men den stervende met de pater alleen, bij wien hij de biecht aflegde.

Nadat zulks geschied was, vroeg de pater of hij misschien ook nog het een of ander op het geweten had.

‘Ja, eene kleine leugen,’ bekende de stervende.

‘Eene leugen?’

‘Ja,’ antwoordde Thomas. ‘Ik heb aan den commissaris gezegd, dat ik mijn moordenaar niet herkend heb.’

‘En kent ge hem dan wel!’ vroeg de pater.

‘Ik zal u onder het zegel van het geheim der biecht bekennen, dat ik hem wel ken,’ zeide Thomas.

‘En wie is het dan? noem mij zijn naam.’

‘Laat ik dien liever niet noemen,’ verzocht Thomas op zachten toon; ‘ik wil zijn naam liever verzwijgen en hoop toch dat ik als een goed christen sterven zal.’

Op hetzelfde oogenblik stroomde eene golf bloed hem uit den mond. Er ontstond eene algemeene verwarring: de vrouwen kwamen ter hulp toeschieten en ook Dolores, die men bijna met geweld in eene andere kamer hield, om haar het treurig gezicht van den stervenden broeder te besparen, stortte doodsbleek en als het levend beeld der radelooze wanhoop, met opengesperde oogen het vertrek binnen, en wierp zich als eene zinnelooze voor het bed op de knieën.

‘Arme Dolores!’ zuchtte de stervende nog even, maar zóó zacht dat men hem bijna niet meer verstaan kon, en twee dikke tranen ontrolden aan zijne reeds bijna verglaasde, maar toch nog schoone oogen.

‘Voor ieder komt de dag des vredes te zijner tijd,’ zeide de pater. ‘Gaat heen, gaat heen! Neemt haar mede!’ voegde hij er op bevelenden toon bij, terwijl hij de troostelooze Dolores aan de zorgen toevertrouwde van de vrouwen, die met haar binnengekomen waren.

‘Ge stoort het vredig sterven van den armen jongeling. Denk nu alleen nog maar aan God, die u tot zich roept!’ zeide hij tot den met den dood worstelende.

‘Ik denk aan niets anders dan aan God,’ fluisterde Thomas en richtte zijne halt gebroken en betraande oogen naar boven.

‘Ga dan heen in vrede, mijn zoon; vestig al uw vertrouwen op den Barmhartige, in wiens handen ik u beveel, alsof ge mijn eigen, lieve zoon geweest waart.’

Met zijne vingers greep Thomas nog de hand van den ouden man - een glimlach verhelderde zijn gelaat, en daarop sloot hij de oogen - om ze nooit weder te openen.

[p. 58]

Als eene sombere treurmare klonk het vreesdijke woord ‘dood’ door het huis.

‘O onuitsprekelijke smart! O eindelooze jammer! O vreesdijke misdaad! Wie was in staat, om dit kind, dat nooit iemand leed heeft gedaan, te vermoorden? En toch heeft hij hem vergiffenis geschonken!’

Het was alsof Dolores in een stuk steen veranderd was. Geen traan ontvlood hare oogen. Geene klacht kwam over hare lippen. Als een blok lag zij op de legersponde, waarop men haar had nedergelegd, en alleen een zenuwachtig rillen, dat nu en dan haar het gansche lichaam deed schudden, bewees dat zij nog leefde.

De vrouwen hadden haar een stukje rood laken op het hart gelegd en haar gezicht met water besprenkeld, maar zij ontwaakte niet uit hare bezwijming.

Plotseling richtte zij zich zenuwachtig overeind, zij sprong van het bed af en liep naar de kast, die de oude Melchora voor haar gehouden en in hare kamer gezet had; zij nam er al het door haar zoo zorgvuldig opgespaarde en voor haar uitzet bestemde geld uit, gaf het aan de goedhartige oude vrouw en zeide, op nauwelijks verstaanbaren toon: ‘Hier, nicht Melchora, dat is voor de begrafenis en voor de zielmis!’

Nadat zij dit gezegd had, zakte zij ineen en viel andermaal bewusteloos op den grond.

Men had Esteban naar Sevilla gebracht, waar hij voor een krijgsraad terecht moest staan.

Bij de instructie der zaak had hij bedaard maar zeer bepaald verklaard, dat hij den moord niet gepleegd had.

Wel bekende hij dat hij tegenwoordig geweest was, toen de misdaad gepleegd werd, zooals trouwens ook door den tuinman der weduwe, die op het rumoer het eerst van allen was toegeschoten, verklaard was geworden.

Toen men hem vervolgens vroeg wie de dader was, dien hij, alle omstandigheden in aanmerking genomen, bepaald gezien moest hebben, weigerde hij daaromtrent eenige verklaring af te leggen. Een en ander te zamen genomen, kon niet anders dan de verdenking, die op hem rustte, versterken.

Zijne vlucht uit Rota, zijn ronddwalen gedurende den nacht, waarin de moord gepleegd was, zijn spionneeren in de herberg te Sanlukar, met de kennelijke bedoeling om af te luisteren, wat er van den moord verteld werd en of de gewonde gestorven was, zijne hardnekkige weigering om ook maar de geringste aanwijzing omtrent den persoon des moordenaars te doen, de enkele malen dat hij zich zelf in zijne antwoorden tegensprak, dat alles te zamen en in verband gebracht met de afschuwelijkheid van den moord zelf, liet in de oogen zijner rechters niet den minsten twijfel aan zijne schuld bestaan, en deze spraken dan ook eenstemmig het doodvonnis over hem uit.

Met de grootste bedaardheid ontving Esteban de mededeeling van het over hem uitgesproken vonnis. Het denkbeeld dat hij, in plaats van den waren schuldige, als offer zou vallen, ontnam voor hem al het verschrikkelijke aan den gewelddadigen dood, die hem te wachten stond.

Op hetzelfde oogenblik dat men den veroordeelde uit de gerechtszaal wilde verwijderen, trad plotseling een jonkman uit de menigte van de toeschouwers en stapte met vasten tred tot voor de balie.

De vaalbleeke kleur, die zijn gelaat overtoog, scheen niet het gevolg van de zenuwachtige opgewondenheid en spanning van het oogenblik, maar meer eene eigenaardigheid te zijn van dit gezicht waaruit alleen door het koortsachtig flikkeren der oogen leven sprak.

‘Die man is onschuldig!’ zeide hij op duidelijken toon en met vaste stem tot de rechters.

‘Hoe weet ge dat en hoe kunt ge het bewijzen? luidde de vraag der niet weinig verbaasde rechters.

‘Door dat ik u den waren schuldige zal aanwijzen.

‘Wanneer?’

‘Nu! op staanden voet.’

‘Breng hem dan hier.’

‘Hij staat reeds voor u.’

‘Wie is het dan?’

‘Ik ben de schuldige.’

‘Gij?’

Er volgde een oogenblik van angstige, sprakelooze verbazing.

‘Broeder!’ riep Esteban, ‘wat hebt ge daar gedaan?’

‘Maar hebt ge dan werkelijk gedacht,’ vroeg de ander, op een toon waaruit bitter verwijt sprak, ‘dat ik u in mijne plaats zou laten sterven. Ben ik in uwe oogen dan zoo diep, zoo vreeselijk diep gezonken? Ik weet dat ik nooit goed en vriendelijk ben geweest, ik was de grootste vijand van mij-zelf en deze heeft mij nu eindelijk in het verderf gestort. Maar zoo'n lafhartige misdadiger is er nog niet van mij geworden, broeder, dat ik mijne schuld door een ander zou laten boeten. Het was mijn plan om u uit de gevangenis te doen ontsnappen, maar ik ben daarin niet geslaagd; trouwens, de hand van een door God vervloekte kan niets goeds meer uitrichten. Laat dus al de gestrengheid der wet op mij zelf worden toegepast, opdat hij, die met het zwaard gedood heeft, ook door het zwaard verga. Vaarwel, troost onze ouders en schenkt allen mij uwe vergiffenis!’

Door deze geheel onverwachte omstandigheid was de krijgsraad genoodzaakt, om het uitgesproken vonnis voorloopig te herroepen, Lorenzo in de plaats van Esteban in hechtenis te nemen en dezen laatste op vrije voeten te stellen.

Deze stond als door den bliksem getroffen. Hij kon geen woord uitbrengen en het was alsof hij alle wilskracht verloren had.

Zoodra hij buiten de gerechtszaal kwam, voelde hij zich door een krachtigen arm aangegrepen, medegevoerd en zonder dat hij tot eenigen tegenstand in staat was, in een huis gebracht, waarvan de deur onmiddellijk achter hem gesloten werd.

‘Houd moed! Houd moed!’ zeide eene stem tot hem en iemand bracht hem een glas wijn aan de lippen.

Nu eerst sloeg Esteban zijne oogen op en keek den persoon aan, die hem hier gebracht had.

‘Zijt gij het?’ vroeg hij op een toon, alsof hij uit eene langdurige bezwijming ontwaakte.

‘In het ongeluk leert men zijne vrienden kennen,’ zeide zijn geleider, die niemand anders was dan zijn oude buurman de karabinier.

‘Ge waart daar schoon op weg om u te laten doodmaken!’ zeide Pepa, die nu ook binnenkwam en hem, met tranen in de oogen, omhelsde.

‘Had ik dan liever mijn broeder moeten verraden, juffrouw? antwoordde Esteban.

‘Ge gaat nu maar dadelijk met de stoomboot naar Sanlukar en van daar naar Rota; als ge er niet bij tegenwoordig zijt, zal het u ook niet zoo vreeselijk aandoen,’ zeide de karabinier.

‘Neem me toch niet kwalijk, meester Canuto,’ antwoordde Esteban, die langzaam weder tot zich zelf gekomen was en al zijne geestkracht herkregen had, ‘mijne plaats is voor het oogenblik nergens anders dan bij mijn broeder.’

Dit besluit stond zóó vast bij hem, dat zelfs de vereende pogingen van Pepa en haar echtgenoot hem er niet van konden afbrengen.

Meester Canuto vergezelde hem daarom en, juist toen zij het gebouw van de gevangenis wilden binnengaan, kwam de rechtsgeleerde, die Esteban verdedigd had, er uit, met het plan hem te gaan opzoeken.

‘Ik ben juist door uw broeder gezonden,’ zeide hij, ‘om u mede te deelen dat hij u liever niet meer zien wil; niet uit gebrek aan moed, want hij is gelaten en op alles voorbereid, ook niet uit gebrek aan liefde en hartelijkheid, maar alleen ter wille van u zelf, om u het zien van het lijden te besparen, dat u juist daarom te pijnlijker treffen zou, omdat aan uwe smart niet zoo spoedig een einde komt als aan de zijne.......

Het is zijn bepaald verlangen, dat gij dezen zijn laatsten wensch eerbiedigen en onmiddellijk vertrekken zult; dat ge uwe ouders zult troosten en dezen brief, dien hij mij heeft voorgezegd en die zijne laatste beschikkingen bevat, lezen en aan den inhoud daarvan gevolg geven zult; hij zelf wenscht van af dit oogenblik al zijne gedachten te bepalen bij de eeuwigheid, die zich in al hare grootheid en ontzagwekkende waarheid voor het oog van den ter dood veroordeelde ontsluit. Wanhoop inmiddels niet! mocht er nog iets voor hem kunnen gedaan worden, dan zal het onvoorwaardelijk geschieden.’

Toen Esteban deze woorden hoorde, overviel hem dezelfde sombere moedeloosheid en ongevoeligheid van een oogenblik te voren.

‘Wat! mag ik hem niet meer zien?’ mompelde hij. ‘mijn besten broer niet meer zien! Jezus! Groote God! Maar dat is nog veel erger dan sterven! Duizendmaal liever had ik in zijne plaats willen sterven!’

Nu echter wende de brave karabinier, altijd arm aan woorden maar even dikwijls rijk aan goeden wil, zich tot Esteban.

‘Houd moed!’ riep hij. ‘Tracht het onvermijdelijke te dragen en ga naar huis! Wat zult ge hier nog uitvoeren?’

Al pratende liep hij met hem naar den oever der Guadalquivir en daar hij bemerkte, dat er gelukkiger wijze juist een schip gereed lag om naar Sanlukar te varen, haastte hij zich om hem ongemerkt aan boord te krijgen. Hij betaalde de vracht, droeg de zorg voor hem aan den kapitein op, die toevallig een bekende was, en sprong niet eer van boord, dan toen het schip zijne ankers lichtte en het gevaarte als een pijl uit den boog de golven kliefde.

Geene pen is in staat het tooneel te beschrijven, dat in het vroeger zoo gezellige en gelukkige ouderlijk huis van Esteban plaats greep, toen hij met eene aan deze landlieden eigene openhartigheid, de vreeselijke gebeurtenissen mededeelde, waarvan hij eerst getuige geweest en nu de boodschapper was. Evenmin kan iemand zich een denkbeeld maken van de grenzelooze wanhoop en het onuitsprekelijk leed, waaronder allen gebukt gingen. Dit alles naar waarheid weder te geven, zou even ondoenlijk zijn, als dat het penseel het water of het vuur geheel zooals het werkelijk is kan afschilderen, daar het daaraan de beweging of den gloed niet geven kan.

Toen zij een weinig tot bedaren gekomen waren, las pater Nolasco den brief van Lorenzo voor, die van den volgenden inhoud was:

[p. 59]

‘Een schuldige vraagt niet te vergeefs aan God en de menschen om vergiffenis. Daar deze mij reeds door God geschonken is, zoo zult ook gij mij die niet weigeren, gij allen, wier liefde voor mij ik zoo slecht beloond heb. Laat mijn lot u niet al te veel ter harte gaan; ik krijg niets meer dan ik verdiend heb, en ik beschouw het met ootmoed als eene straf en eene boete voor mijne misdaad. God, mijn broeder, zal u, hoop ik, beloonen voor het offer van liefde en genegenheid, dat gij bereid waart voor mij te brengen. Ware het mij gegeven te blijven leven, ik zou er nooit dankbaar genoeg voor kunnen zijn, zelfs al kuste ik den grond, waarop ge uw voet gezet hadt. Toch is er nog iets wat ik van u verlang, wanneer ge ten minste wilt, dat ik rustig en gelaten zal kunnen sterven. Ontferm u over de ongelukkige, nu dubbel rampzalig door mijne schuld, en die daardoor zonder bescherming in de wereld achterblijft. Huw haar en tracht het leven, dat ik zoo vreeselijk verbitterd heb, zoo liefelijk en aangenaam mogelijk voor haar te maken. Deel haar dit schrijven terstond mede, opdat ik gelaten mijn lot kan ondergaan; want de laatste wenschen van een stervende moeten worden vervuld, en de hoop op die vervulling is de troost, dien ik naar de eeuwigheid medeneem. Schenkt allen mij vergiffenis en bidt God voor mij, want Hij alleen is in staat om troost te zenden in alle leed!’

Schreiend en snikkend hadden al de aanwezigen dezen brief hooren voorlezen.

Toen de pater geëindigd had, naderde Esteban de legerstede, waarop de arme Dolores doodsbleek nederlag.

‘Dolores,’ zeide Esteban op plechtigen toon, ‘de wil eens stervenden is heilig. Gij moogt geen anderen man dan mij en ik geene andere vrouw dan u toebehooren. Hij maakt er staat op, dat wij zijn laatsten wensch zullen vervullen en wij mogen hem dus niet teleurstellen.’

Dolores zweeg en ging voort met snikken.

‘Wanneer gij niet toestemt, Dolores,’ vervolgde Esteban met nadruk, ‘dan hebt ge mijn broeder ook nimmer liefgehad, dan acht ge mij niet en hebt ook geen eerbied voor mijne ouders. Belooft ge het dus, Dolores? Er is haast bij!’

‘Ik beloof het,’ zeide Dolores met een diepen zucht; ‘laat het zijn, zooals hij het verlangt en wat gij van mij eischt.’

Reeds zes dagen waren in dezen onbeschrijfelijken angst verloopen - zes dagen van pijnlijke onzekerheid en gedurende welke men geene enkele tijding ontving. De arme moeder had ze in tranen en gebed, slapeloos en zonder eenig voedsel doorgebracht. Wat Dolores betreft, men had weinig hoop op het behoud van haar leven terwijl van vader Mateo in die weinige, maar vreeselijkedagen een volslagen grijsaard was geworden. Zijn krachtig lichaam en zijne fiere, rechte houding waren nu gebogen, evenals de boom, die zich buigt voor het geweld van den storm; Catalina en Esteban deden het bijna onmogelijke om hunne eigene wanhoop te onderdrukken of althans te verbergen, om de smart der ouders niet nog te vermeerderen.

Alleen pater Nolasco hield zich bedaard en trad thans op als de voorzienigheid in de familie, die hem tot heden als een harer leden beschouwd had.

Hij zorgde voor allen, sprak allen moed in en troostte hen op de meest overtuigende gronden met het denkbeeld, dat alle beproevingen, ook zelfs de zwaarste, door God ons worden overgezonden. Nu en dan sprak hij met zijne troost inboezemende stem een gebed uit, welks woorden moesten strekken om de vertwijfelende harten op te beuren, om vriendelijke herinneringen en zoete hoop op te wekken, en die als een verzachtend, geneeskrachtig verband hun invloed op de brandende wond niet misten, evenals die wonderlijke band, die de doode met de levenden, het leven hier beneden met dat hier namaals verbindt.

Op zekeren morgen was Dolores dermate uitgeput en verzwakt, dat eenige buurvrouwen, die uit deelneming een bezoek hadden gebracht bij de ongelukkige familie, aan den geneesheer, die juist weder wilde vertrekken, vroegen of het niet hoog tijd was om Dolores te laten bedienen, daar zij vreesden dat het niet lang meer met haar zou duren.

‘Ik ben veel banger voor de ouders,’ zeide deze, ‘en vooral voor den vader, ofschoon hij uiterlijk kalmer en bedaarder schijnt dan de anderen. Dolores is nog jong, en er bestaat dus alle hoop dat wij haar in het leven zullen houden; de eene of andere krisis kan haar redden.’

Eensklaps werd de deur met een driftigen ruk geopend, en stormde de karabinier, naar adem hijgend, druipnat bezweet en van top tot teen bestoven, de kamer binnen met den luiden juichkreet op de lippen: ‘Gratie!’ Hij zeide verder geen enkel woord, en er was ook geen ander woord meer noodig, om allen, die reeds den dood nabij waren, voor het leven te behouden.

Met zenuwachtige opgewondenheid schoot Esteban op den trouwen vriend toe.

‘Wat zegt ge? Gratie?’

‘Ja, hij heeft gratie gekregen!’

‘Mijn zoon! mijn Lorenzo!’ riep de moeder.

‘Heeft hij van de rechtbank gratie gekregen!’ vroeg Mateo, die het hoofd opgericht had, alsof eene frissche levenskracht zijn in elkander gezonken lichaam doorstroomde.

‘Wat praat ge van de rechtbank l’ riep meester Canuto, ‘de koningin heeft hem gratie geschonken! Leve de Koningin! Leve Isabella de Tweede!’ en daarbij wierp hij zijn wasdoeken hoed naar de zoldering.

‘Hij behoeft dus niet te sterven?’ vroeg Dolores, met zwakke stem, van uit het aangrenzende kamertje.

‘Niet eerder dan wanneer God hem oproept! antwoordde de karabinier.

Moeder Melchora hing bijna geheel bewusteloos in de armen van haar echtgenoot; het was alsof zij van vreugde zou stikken.

Dolores was overeind gaan zitten in haar bed, had de handen gevouwen en bad met de diepste aandacht.

De vrouwen uit de buurt juichten en schreiden van vreugde en de karabinier had maar werk, om met den rug van zijne hand de tranen, die hij trots zijner waardigheid niet kon bedwingen en die langs zijn borsteligen knevel liepen, af te vegen. Alleen de oude pater zeide bedaard en op kalmen toon: ‘Ziet ge wel, kinderen, als de nood het hoogst geklommen is, is de hulp nabij; ik heb het u immers wel gezegd: houdt moed; moed verloren, alles verloren! Al wordt ook alle aardsche hoop verijdeld, het vertrouwen op den Hemel wordt niet beschaamd.’

Och, mocht de barmhartigheid toch altijd de hand besturen van hen, die met een enkelen pennestreek over leven en dood te beschikken hebben! Zoo niet ter wille van den schuldige zelf, dan toch ter wille van zijne betrekkingen, die aan de misdaad geen deel hebben!

Het reeds vroeger beschreven tooneel voor de rechtbank, zoowel als de opofferingsgezinde broederliefde en de edele eenvoud in woorden en manieren der beide tot den eenvoudigen boerenstand behoorende broeders, hadden de algemeene deelneming opgewekt, vooral bij eenige hooggeplaatste personen, die dientengevolge een verzoekschrift om gratie bij de koningin hadden ingediend. Deze had van het aan vorsten geschonken voorrecht gebruik gemaakt en aan den ter dood veroordeelde gratie verleend.

‘En dus is Lorenzo vrij en komt weder thuis?’ vroeg de moeder, nadat de eerste roes der vreugde een weinig voorbij was.

‘Hing het van de koningin af, dan kwam hij zeker terug?’ antwoordde de karabinier.

‘Komt hij dan niet terug?’ viel Melchora hem in de rede.

‘Ik zeg nog eens,’ antwoordde de karabinier, ‘dat als het van de koningin afhing, hij zeker thuis zou komen, maar zij kan hem alleen de doodstraf kwijtschelden; vrijstelling van de straf van deportatie die hij nu in de plaats daarvan moet ondergaan, kan zij hem niet verleenen.’

‘Deportatie!’ riep de moeder op angstigen toon.

‘Ja, juffrouw,’ zeide de man van de wet op ernstigen toon, ‘zooals trouwens recht en billijk is. Wie eene slechte daad verricht, moet er ook de gevolgen van dragen.’

‘Maar als nu toch Thomas, die arme engel, hem vergiffenis geschonken heeft?’

‘Dan spreekt men wel in zijn voordeel, maar het is niet voldoende.’

Melchora, wier tranen nog nauwelijks hadden opgehouden te vlieten, begon op nieuw te schreien.

‘Bezondig u niet tegen God, Melchora!’ zeide vader Mateo, die, met het hoofd voorover op de borst, op een stoel was nedergevallen.

‘Ik had zoo gehoopt dat hij vrij zou zijn!’ snikte de arme, oude vrouw.

‘Maar, vrouw, hoe kunt ge nu toch iets onmogelijks verlangen? Hij heeft eene groote misdaad bedreven en daarvoor moet hij zijne straf ondergaan, dat is niet meer dan billijk.

‘En waar brengen zij hem heen?’ vroeg de moeder.

‘Naar de Marianen-eilanden,’ zeide de karabinier.

‘En voor hoe lang?’

‘Dat is nog niet bepaald,’ antwoordde meester Canuto, die, uit medelijden met de arme vrouw, de treurige waarheid ‘voor levenslang’ verzweeg.

De oude Mateo had den braven man echter begrepen.

Inmiddels had Dolores aan Esteban verzocht om bij haar te komen en, terwijl zij hem met hare betraande, vroeger zoo schoone oogen aankeek, zeide zij: ‘Esteban! daar door de barmhartigheid van God en de menschen Lorenzo in 't leven blijft, zoo vervalt ook de gelofte, die wij tegenover den doode hadden willen nakomen. Zoo lang als Lorenzo leeft, zal ik nooit de vrouw van een ander zijn!’

‘Ik begrijp u volkomen, Dolores,’ antwoordde Esteban. ‘Ik heb u lief, zooals ik mijne zuster Catalina liefheb, maar reeds van jongs af heb ik u leeren beschouwen als de vrouw mijns broeders, en om nu met u te huwen, terwijl hij nog leeft, zou in mijne oogen even goed zijn als echtbreuk. Maar daarom kunt ge toch bij ons blijven, Dolores! mijne armen zijn krachtig genoeg om eene zuster te onderhouden.’

Een stroom van heete tranen was hat

[p. 60]

eenige antwoord, dat Dolores in staat was op deze toespraak te geven.

Nadat Esteban zich verwijderd had, zeide pater Nolasco tot Dolores:

‘Rosita heeft hij mij opgedragen om u te zeggen, dat zij u niet komt opzoeken, omdat het haar onmogelijk zou zijn dit huis weder te betreden of de familie van Lorenzo te ontmoeten, maar dat gij, zoo lang zij leeft, nergens anders een tehuis moogt hebben dan bij haar.’

Zoo hadden dus Rosa zoowel als Dolores den afstand, die tusschen de kindsheid en den jonkvrouwelijken leeftijd ligt, langs den weg der smarte aangelegd. De frischheid der rozen, waarmede hare wangen eenmaal prijkten, was weggevaagd; haar dartelijke vroolijkheid was verdwenen als eene flikkerende vlam, die door den storm is uitgeblazen. Nimmer meer trachtte zij de aandacht van den ouden pater te vestigen op het portret van haar oom, en ook de kleine onaangenaamheden en woordenwisselingen tusschen haar en hare moeder kwamen niet meer voor. Zij was stil, ernstig en meegaand geworden; zij besteedde haren tijd aan degelijke, nuttige werkzaamheden, bezocht trouw de kerk en werkte te huis veel voor de armen.

Op den verjaardag van dien noodlottigen, bloedigen vijfden September, ziet men telken jare een hoogbejaard priester zich begeven naar de dicht aan het strand gelegen kapel en hoort men hem met eene stem, die van jaar tot jaar zwakker wordt, eene lijkmis lezen.

jacht op tortelduiven in zuid-frankrijk, naar de teekening van j. gélibert.

Twee vrouwen, arm in arm en nauw verbonden, zooals ook haar beider lot is, vergezellen hem op dien tocht. De een, goed gekleed, is een schoon meisje, wier gelaat zeer ernstig staat; de andere, eveneens nog jong, ziet er bleek, vermagerd en vervallen uit; zij is in zwaren rouw en geeft den indruk als van iemand, wier leven ten einde spoedt.

Wanneer zij zoo te zamen door het dorp naar het strand gaan, hoort men de voorbijgangers tot elkander zeggen: ‘Wat is die juffrouw Rosa van Donna Braulia toch veranderd! Wat is zij ernstig en vlijtig geworden!’ en op een tooon van innig medelijden voegen zij er bij: ‘Die arme Dolores van moeder Tomasa vergaat als sneeuw voor de zon; haar hart is in hare borst gestorven; haar geheele leven was eene aaneenschakeling van ellende en treurigheid - Arme Dolores!’

EINDE.