De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 5

Voor honderd jaren.
Tafereelen uit de groote Fransche Revolutie.
Door J.R. van der Lans.
(Slot.)

III.

Frankrijks nationale feestdag. - Camille Desmoulins in het Palais-Royal. - Parijs in opstand, - De revolutie wapent zich. - Naar de Bastille!

Wie tegenwoordig op den 14^en Juli te Parijs komt, ziet de heele stad in bonten feestdos gehuld; in alle straten steken in twee eindelooze rijen de driekleurige vlaggetjes uit; alle openbare gebouwen prijken met vlaggentropeeën en feestversieringen; rondom het gedenkteeken der revolutie op de Place de la République heffen kolossale Venetiaansche masten hun wapperende wimpels hoog in de lucht; overal eerebogen; overal paradeerende troepen of schoolbataljons, overal klinkt de Marseillaise en des avonds schittert de wereldstad in het licht van tienduizenden lampions.

Waarom al dat feestvertoon, al die luidruchtige beweging? De straatventers, die u met alle geweld een medaille of een bloemruikertje op de borst willen hechten, roepen het op alle hoeken uit: fête nationale, vandaag is het Frankrijks nationale feestdag, en neemt ge een dagblad ter hand, zeker is het dat ge aan het hoofd daarvan een opgewonden artikel zult zien, waarin met hoogdravende bewoordingen en twintig uitroepteekens betoogd wordt dat op dezen heuglijken dag de kluisters der ontboeide menschheid zijn gevallen en voor Frankrijk en heel de wereld de gulden zon der vrijheid is doorgebroken.

Wat wordt dan op dezen 14^en van Juli herdacht? Gaan wij honderd jaar terug en wij zien ditzelfde lachende, feestvierende Parijs als van woeste duivelen bezeten; in plaats van wimpels op masten zien we bloedige hoofden op pieken rondgedragen. Doch om ons dien schrikkelijken dag, dien dies irae in al zijn gruwzaamheid voor oogen te stellen, dienen we nog twee dagen terug te gaan, tot op Zondag den 12^en Juli 1789, en ons te verplaatsen in den tuin van het Palais Royal, het paleis van den prins Egalité, waar sinds lang de revolutie hofhield. Orleans, de prins van den bloede, die als een overgegeven lichtmis, zijn naam, zijn eer, zijn vermogen, alles te grabbel gooide voor het gepeupel om dit te winnen voor zijn eerzuchtige revolutieplannen, had zijn tuin, dien fraaien lusthof, omringd van vorstelijke galerijen, opengezet voor alle ontuig, straatzangers en lichtekooien, maar vooral voor de volksredenaars en revolutiepredikers, waarop het dolzinnige Parijs verzot was. Het Palais Royal met zijn deftige colonnaden, zijn vijver en boschjes was een soort van Volkspark geworden, met dit verschil dat het er vrij wat lustiger en vroolijker toeging, dan in de vergaderingen der tegenwoordige anarchisten; want er werd niet alleen brood uitgedeeld - het was toevallig een schraal jaar, dat weinig koren had opgeleverd, maar des te meer koren op den molen der volksopruiers - maar ook wijn en sterken drank geschonken, en de oproerpredikaties werden afgewisseld met zang en dans. Daar werden de revolutionnaire oploopen en straatschandalen beraamd, die in de laatste weken telkens Parijs hadden opgeschrikt; daar werden de soldaten getrakteerd en omgekocht, opdat zij hun wapenen nooit tegen het oproerige volk zouden keeren, maar voor de revolutie zouden strijden tegen den koning en zijn leger.

Op dien bewusten Zondag dan, tusschen elven en twaalven, toen het lieve leventje daar weer in vollen gang was, kwam op eens een jong mensch met een bleek, hartstochtelijk gezicht en wilde haren binnengestormd met den kreet: ‘Te wapen! te wapen! Een heel leger is tegen Parijs in aantocht om het neer te schieten en uit te moorden; ze staan al met kanonnen klaar op het Marsveld. Necker heeft zijn ontslag gekregen. We moeten dus ons zelven redden. Te wapen! te wapen!’ En zelf het voorbeeld gevende, haalde hij een paar pistolen uit den zak, als om zich tegen de denkbeeldige vijanden des volks te weer te stellen. Want die vijanden bestonden enkel in zijn verbeelding. Wel stonden op het Marsveld eenige afdeelingen troepen opgesteld om in het dagelijks rumoeriger Parijs de rust te bewaren; wel waren verschillende regimenten rondom Versailles saamgetrokken, vooral Duitsche en Zwitsersche huurtroepen omdat de Fransche soldaten, na de omkooperijen van Orleans en andere aanstokers der revolutie, niet meer te vertrouwen waren. Maar het was algemeen bekend, dat allen het strenge consigne hadden, geen burgerbloed te vergieten.

Doch het lichtgeloovige volk luistert alleen naar den opgewonden spreker, die op een tafel gesprongen is en met heftige gebaren staat te jammeren over het verraad, dat tegen het weerlooze volk wordt gesmeed, nu het van zijn eenigen beschermer Necker beroofd is en weer geheel is overgeleverd aan de willekeur van den despoot, die te Versailles zetelde. Inderdaad had de koning, door de raadslieden in zijn omgeving aangespoord, gemeend zich van zijn weinig vertrouwbaren minister te moeten ontdoen en dezen zijn ontslag gegeven in een brief, waarin hij hem voor bewezen diensten dank zeide, maar tevens ook aan niet gehouden beloften herinnerde.

camille desmoulins.

Volgens den heetgebakerden spreker - het was de dweepzieke Camille Desmoulins, een verloopen jong advocaat - was het ontslag van Necker niet anders dan het sein tot een nieuwen Bartholomeusnacht. Al de leiders der revolutie zouden gevat en in de Bastille geworpen, zoo niet zonder proces afgemaakt worden. Parijs zou worden leeggemoord door de huurlingen van het despotisme, en telkens herhaalde hij, als waanzinnig van angst, den kreet ‘Te wapen! te wapen!’ waarvan weldra heel het Palais-Royal weergalmde.

‘Wij moeten ons gezamenlijk te weer stellen tegen het despotisme,’ ging hij voort, ‘wij moeten een herkenningsteeken hebben, een kleur, die ons vereenigt, groen, dat is de kleur der hoop, de hoop op bevrijding uit de dwingelandij. Hier is de groene kokarde, ons onderscheidingsteeken!’ Mèt scheurde hij een blad van den kastanjeboom, waaronder hij stond, stak het zich op den hoed, rukte al de groene takken af, die in zijn bereik waren, deelde ze links en rechts uit en in een oogwenk prijkten

[p. 228]

al zijn hoorders met de nieuwe kokarde. Juist brak de zon door de betrokken lucht heen; het bekende kanon van het Palais-Royal, dat elken middag om twaalf uur, door middel van een brandglas, waarop de zonnestralen vallen, vanzelf wordt afgevuurd, brandde los, en dit schot knalde als het sein tot den opstand.

‘Te wapen! te wapen!’ klonk het als dolzinnig door den tuin, waar de menigte met elk uur toenam. Al de bezoekers der theaters en vermakelijkheden in het rond sloten zich aan rondom de sprekers of de zangers, die revolutionnaire liederen uithaalden, en de opgewondenheid groeide tot waanzin, toen een luidruchtige groep met de boistbeelden van Orleans en Necker kwam aangedragen, die ze uit een wassenbeeldenspel had gehaald en met rouwfloers omhangen. ‘Leve Necker! leve Orleans!’ galmde het uit duizend opgetogen monden. De beelden van die weldoeners des volks moesten in optocht door Parijs worden rondgedragen; al het volk in en om het Palais Royal sloot zich aan bij den stoet, die aan elke straat, aan elk kruispunt aangroeide tot een ontzaglijken onoverzienbaren menschenstroom, die voortgolfde langs de boulevards, alles meesleepend wat hij op zijn weg ontmoette, alles in zich opnemend wat uit zijstraatjes en achterbuurten kwam toegevloeid, en een leger vormde, dubbel verschrikkelijk in de duisternis van den vallenden avond en waartegen de huurlingen van het despotisme, zoo zij werkelijk in last hadden gehad, het volk met geweld te keeren, weinig zouden hebben uitgericht.

Zij wachtten zich dan ook wel, tusschenbeide te komen; verschrikt en besluiteloos zagen de officieren den woesten volkshoop voorttrekken, onmachtig dien geweldigen stroom te stuiten, te meer wijl hun manschappen eer geneigd waren zich bij de tierende menigte aan te sluiten, dan er met de wapenen tegen in te gaan. Slechts een vijftigtal Duitsche ruiters poogden door een charge met den sabel in de vuist nabij de Tuilerieën de opeengepakte schare uiteen te drijven. Gevaarlijke poging! Onder den kreet ‘men vermoordt ons!’ stoof alles links en rechts den tuin der Tuilerieën in, in de duisternis struikelend over stoelen en banken, radeloos van schrik en opgewondenheid. Een oud man raakte onder den voet en kreeg een sabelhouw, vrouwen vielen in zwijm, angstkreten en hulpgeroep weerklonken in de duisternis, schoten knalden en in het wilde vloog alles langs de verschillende uitgangen den tuin uit, overal door de stad den noodkreet herhalend: ‘Het volk wordt vermoord! Te wapen! te wapen!’

twee oudjes: hij, naar de schilderij van aubert.

Het heette dat een grijsaard, om genade smeekend, in koelen bloede was afgemaakt, dat er met kanonnen op het volk was losgebrand; kortom, dat de troepen des konings heel Parijs wilden uitmoorden. Die geruchten, in de algemeene ontsteltenis opgevangen en door de volksopruiers met opzet verergerd, hadden zoo weinig grond, dat nog dien zelfden nacht de troepen Parijs verlieten en den weg naar Versailles insloegen. De bevelhebber waagde het niet een hand tegen de oproerige hoofdstad uit te steken, alvorens nadere bevelen te hebben ontvangen.

de rijbaan der rotterdamsche ijsclub, naar de teekening van j. linse.

Maar dat belette niet dat heel Parijs, radeloos van angst, op de been bleef om zich tegen de denkbeeldige moordenaars te verweren. Men trok naar het stadhuis, drong onder woest getier het gebouw binnen, luidde de alarmklok, en eischte: ‘Wapenen! wapenen!’ Een vijftiental kiezers, die in een zaal vergaderd zaten en zich op eens door het razend gepeupel zagen omringd, leverden den schreeuwers een driehonderd vijftig geweren over, die zich in het gebouw bevonden, en met die wapenen verspreidde zich het volk bij groepen in verschillende richtingen, dezen naar het Palais Royal, waar een twaalfhonderd soldaten zich onder den kreet ‘Leve de Derde Stand!’ bij hen aansloten, anderen de verschillende straten in, overal schrik en ontzetting verspreidend.

Er waren op dat oogenblik duizenden menschen in Parijs, die wij thans ‘werkloozen’ zouden noemen, allerhande soort van volk, dat gedurende den strengen winter, dien men achter den rug had, in de hoofdstad een goed heenkomen had gezocht, aangelokt door de groote werken, opzettelijk door 's konings regeering ondernomen om hun arbeid te verschaffen. Alleen op den heuvel Montmartre waren er een twintig duizend bezig en zeker waren er nog evenveel overal in de stad verspreid. Die volksmenigte van verdacht allooi speelde ongetwijfeld de grootste rol bij de bui-

[p. 229]

tensporigheden, welke Parijs vervulden in dien rumoerigen nacht, waarop echter een nog onstuimiger dag zou volgen.

Reeds vroeg in den morgen riep de alarmklok, op alle torens geluid, het uit een onrustigen slaap opgeschrikte Parijs opnieuw te wapen. In den nacht had men reeds de tolkantoren aan de poorten verbrand, het klooster St. Lazare geplunderd en verwoest.

twee oudjes: zij, naar de schilderij van aubert.

Thans gold het, altijd onder het geschreeuw om wapenen, het gebouw Garde-meuble, waar men wist dat verschillende wapenen uit den voortijd werden bewaard: bijlen en hellebaarden, pieken en degens uit de meest verschillende tijdperken en soms van historische waarde. ‘Dit alles behoort aan het volk!’ riep men, bestormde het gebouw, maakte zich van den heelen voorraad meester, zoodat zelfs de degen van koning Hendrik IV en twee massief zilveren kanonnen, een geschenk van den koning van Siam aan Lodewijk XIV, werden voor den dag gehaald om dienst te doen als wapenen der revolutie. Een andere troep had het tuchthuis la Force opengebroken en al het daar opgesloten geboefte als een zwerm stormvogels over de stad losgelaten. Overal werden de winkels van wapentuig of wat als zoodanig dienst kon doen geplunderd en de smids hadden geen handen genoeg om alle metaal wat maar te krijgen was tot bijlen en pieken om te smeden. De straten werden opgebroken, barricaden opgeworpen, elk huis in een vesting veranderd, alles om de troepen des konings te weren, die naar het heette, al in aantocht waren om Parijs te vuur en te zwaard te verwoesten. In elk der zestig districten, waarin de hoofdstad voor de verkiezingen verdeeld was, werd een comité van kiezers opgericht, in verbinding met het centraal comité, dat zich reeds vroeg in den morgen op het stadhuis had gevormd, om te waken voor de veiligheid der bang bedreigde stad.

Rondom het stadhuis stroomt nog onophoudelijk alles samen, wat een wereldstad in gisting uit achterbuurten en steegjes aan gespuis van allerlei aard kan bijeenbrengen. Het voorplein staat vol volk en slechts met moeite kunnen de boden, door het centraal-comité naar de verschillende wijk-comité's uitgezonden, zich een weg banen door het woeste gedrang. Dat centraal-comité is op het oogenblik het eenige gezag binnen Parijs; het handelt alsof er geen overheid meer bestaat, en plechtig laat dat geïmproviseerd bewind het besluit afkondigen, dat ‘aangezien de wanordelijkheden de onmiddellijke oprichting van een Parijsche militie vorderen, er zonder verwijl zulk een krijgsmacht zal worden ingesteld; die militie zal bestaan uit acht en veertig duizend man, verdeeld in zestien legioenen; elk der zestig districten zal zijn aandeel van 800 man leveren. De kleuren, waaraan men die verdedigers der stad herkennen zal, zullen zijn rood en blauw overeenkomstig het wapen van Parijs.’

Met daverende toejuichingen wordt die afkondiging begroet, evenals een tweede besluit, volgens hetwelk onmiddellijk een deputatie zal worden afgevaardigd naar den koning te Versailles, om zijn goedkeuring op den genomen maatregel te vragen en tevens te eischen dat alle troepen uit den omtrek zullen verdwijnen. Parijs wil alleen meester zijn; de revolutie zal zich tot de tanden wapenen, maar de koning moet, van zijn leger beroofd, weerloos gemaakt worden, opdat het oproerige volk met hem kunne spelen als met een pop.

In alle wijken werd het besluit van het centraal-comité met gejubel ontvangen en op staanden voet de nieuwe krijgsmacht georganiseerd. Aan liefhebbers om zich in haar gelederen te scharen ontbrak het niet; alles stormde naar de comité's om zich te laten inschrijven en binnen een paar uren had ieder district een bende, ver boven het gevorderde aantal manschappen.

Maar nu deed zich de behoefte aan wapenen nog sterker gevoelen en telkens luider en dringender weerklonk de kreet: ‘Geeft ons wapenen; we moeten wapenen hebben!’ De president van het centraal-comité, De Flesselles, werd radeloos onder dat telkens woester geschreeuw; hij schrikte terug voor de vreeselijke gevolgen van het werk, waartoe hij de hand geleend had; in den grond had hij niets tegen den koning en aanschouwde met angst, van de trappen van het stadhuis, den steeds aanwassenden vloed der revolutie, die heel Parijs zou overstelpen. Hij trachtte de vragers met uitvluchten af te schepen; nu eens zei hij, dat hij in den loop van den dag twaalf duizend geweren wachtende was, dan weer

[p. 230]

verwees hij de vragers naar het Kartuizerklooster zeggende, dat daar wapenen verborgen waren. Toen men, na het huis der vreedzame monniken het onderstboven te hebben geworpen, met leege handen moest terugkeeren, begon men De Flesselles te wantrouwen; er werd van verraad gemompeld, en de menigte hielp zich zelf. Men wist dat er vaten buskruit op het stadhuis geborgen waren. De deuren werden ingetrapt; met woest geweld baande men zich een weg naar de bergplaats, sommigen met de geladen pistool in de vuist, terwijl één vonk voldoende zou geweest zijn om de heele wijk in de lucht te doen vliegen. Al het kruit werd rondgedeeld, en de arme Flesselles durfde bij de woede van het gepeupel het stadhuis niet meer verlaten. Hij sliep er dien nacht zijn laatsten slaap.

Zoo liep de 13e Juli ten einde, zóó ging ook onder steeds stijgende opgewondenheid de nacht voorbij. De 14e Juli brak aan, de dag die thans nog als de eerste van het gouden tijdperk der vrijheid wordt gevierd. Welk nieuw uitzinnig denkbeeld was er nu weer, gedurende den onrustigen nacht, uitgebroeid in die verhitte hoofden, welke nog slechts droomden van revolutie, geweld en gruwelen? Reeds bij het krieken van den dag was dit denkbeeld geopperd en als een electrische vonk overgesprongen van het eene uiteinde van Parijs tot het andere. Men had nu wapenen, er moest dus gevochten worden, zoo niet tegen het verdelgingsleger des konings, dat zich nog niet liet zien, dan desnoods tegen een steenhoop. De Baslille! riepen de volksopruiers van het Palais Royal, de Baslille, dat bolwerk van het despotisme moet vallen! Ja, ja, de Baslille, herhaalde het gewapend gespuis uit éénen mond, weg met de Baslille!

Die kreet was het sein tot de eerste groote daad van geweld en verwoesting, die zulken bloedigen en verschrikkelijken nasleep hebben zou.

Van nu af kon men bijna met zekerheid al de gruwelen voorspellen, die Frankrijk in schande en rouw dompelen zouden; van nu af kon men schier zeggen: De revolutie is volbracht!