De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 5

[p. 105]

[Nummer 14]

Onze gravures.

‘Hij komt.’

‘hij komt,’ naar de schilderij van prof. rudolf jordan.

Wie hier in aantocht is, behoeft zeker niet gevraagd te worden.

Een enkele oogslag op de jonge vrouw, die te midden van belangstellende verwanten of vrienden op den uitkijk staat, is voldoende om te doen zien, dat niemand anders op de komst is dan haar beminde echtgenoot. Het was eene treurige scheiding, toen hij zoo kort na den trouwdag alweer aan boord moest om voor beiden den kost te winnen op de ongewisse baren. Menigen onrustigen dag en menigen slapeloozen nacht heeft de vrouw sedert met kommervolle overpeinzingen doorgebracht in het gezellige huisje tegen den duin, waar zij met haar lieven man zulke gelukkige, maar helaas te korte dagen mocht slijten. Doch thans is al die pijn geleden, alle zorg en alle onrust vergeten. Ginder toch komt de pink met haar schat aan boord lustig aangezeild over de hobbelende golven. Daar even kon ze de schuit nog maar alleen zien met behulp van den kijker, haar gedienstig aangeboden door den goedhartigen oude, die schik heeft in het verlangen der jonge vrouw. Maar nu heeft ze geen kijker meer noodig en reeds meent zij in het bollende zeil de heuglijke aankondiging te lezen: ‘Hij komt.’

‘Schoolblijven!’

Als het, gelijk zoo goed als zeker heeten mag, des meesters bedoeling geweest is, de

[p. 106]

drie kleine deugnieten te straffen, door hen te zamen na den gewonen tijd in school te doen blijven, dan heeft hij, naar wij bemerken kunnen, deerlijk zijn doel gemist: de jonge schelmen schijnen zich volstrekt niet te vervelen in hunnen straftijd. Toch moet de uitlokkende zonneschijn door het venster hun nog van eene vermakelijkere en ruimere plaats spreken dan het enge, duffe schoollokaal en hun verlangen naar de straat gaande gemaakt hebben, of wellicht doet de gezonde jongensmaag zich wat al te luid en grollend hooren; want ondanks hunne blijkbare pret wordt de zucht naar vrijheid voorzeker duidelijk genoeg uitgedrukt door den ondernemendsten en meest praktischen gast van het drietal, die behendig den wijzer van de hangklok vooruit zet, om aldus het oogenblik der ontslaging te verhaasten. De drie kleine woelgeesten zijn inderdaad goed te huis in eene school, waar ‘Marianne,’ het zinnebeeld der Revolutie de eereplaats bekleedt. Deze ‘dame’ schijnt dan ook met een lachje van welgevallen neer te zien op den trio, die zoozeer van hare omverwerpende en vooruitstrevende leerstelsels doordrongen is, dat hij zelfs eene omwenteling in den loop des tijds te weeg brengen wil. Inderdaad, de schilder heeft zijne modellen in eene goede plaats gekozen: nergens beter dan in de tuchtelooze republikeinsche school onzer zuiderburen had hij die jonge typen van onverschilligheid en loszinnigheid kunnen vinden.

Een Poolsche weg in November.

Niet alle landen kunnen als ons vaderland op een volledig net van goed onderhouden steenwegen bogen, die schier al de gemeenten aan elkander verbinden, en ook gedurende minder gunstige jaargetijden een geregeld verkeer tusschen steden en dorpen mogelijk maken. In Polen ziet het er in dit opzicht al zeer treurig uit en vooral in November behoeft men daar niet op het platteland voor zijn pleizier uit rijden te gaan. De beslijkte, met wagensporen doorploegde baan, de havelooze omgeving, de bedelaars aan den kant, alles getuigt dat we ons in een verwaarloosd land bevinden. Maar juist dat slordige en rommelige is aan den schilder het welgevalligste voor het malen van een levendig tafereel. Eene kaarsrechte laan, behoorlijk gekasseid, met nette aangeharkte voetpaden en begraasde grachten aan weerszijden zou hem weinig aanstaan. Daarentegen bood deze half weggeregende Poolsche weg met zijne schilderachtige bedrijvigheid hem welkome stof tot een aardig landschap.

Henry Moreton Stanley.

Reeds sinds lang vernam men allerlei verontrustende geruchten omtrent het lot van den grooten ontdekkingsreiziger, wiens portret wij in dit nummer meedeelen, en in den laatsten tijd werden die berichten zoo ernstig, dat het bijna geen twijfel meer leed, of de moedige man was het slachtoffer geworden van zijn onvermoeiden onderzoekingsgeest. Vandaar dat wij het niet zonder belang achten, hier een beknopt overzicht te geven van het avontuurlijk leven en den wetenschappelijken arbeid des grooten navorschers.

De jeugd van den ‘Bismarck der Afrikaonderzoeking,’ gelijk hij door een Duitsch geleerde genoemd werd, schuilt geheel in het duister. Nergens vindt men zijn geboortedag aangegeven, zelfs zijn geboortejaar niet, evenmin als zijn oorspronkelijken naam. Omstreeks het jaar 1840 moet hij te Denbigh in Wales, als natuurlijk kind, in de armoedigste levensomstandigheden het eerste licht hebben aanschouwd en heette toen James Rowland, volgens anderen John Rowlands. Op den leeftijd van drie jaren kwam hij in het armhuis te St. Asaph, waar hij tien jaar bleef en eene goede opvoeding ontving.

Aanvankelijk had hij gedacht onderwijzer te worden, maar ging later - waarom, is niet duidelijk - als scheepsjongen op zee en kwam zoodoende naar New-Orleans. Hier vond Rowland eene betrekking bij een koopman met name Stanley, die hem eindelijk als zoon aannam, waarop de jonkman zijn naam met dien van zijn pleegvader verwisselde. Wat hem bewoog, ook zijn voornaam te veranderen, is alweer onbekend.

Bij het uitbreken van den Noord-Amerikaanschen burgeroorlog zag hij zich, daar de heer Stanley plotseling zonder testament gestorven was, genoodzaakt in het leger der zuidelijke staten te treden, werd echter gevangengenomen en nu bij de marine der Vereenigde Staten ingelijfd, waar hij het tot vaandrig op het schip Tuonderoga bracht.

Na den vrede bereisde de zich thans noemende Stanley Turkije en Klein-Azië, waarschijnlijk in de hoedanigheid van dagbladcorrespondent, waarin wij hem later werkzaam zien. Als zoodanig vergezelde hij voor den New-York Herald in het jaar 1868 het Engelsche leger naar Abyssinië; het volgende jaar treffen wij hem aan in Spanje, waar hij de toenmalige oorlogswoelingen bijwoonde.

Met zijne wetenschappelijke vorming was het intusschen niet te best gesteld; van het Spaansch wist hij, ook na een verblijt van verscheidene weken, slechts een paar woorden, van het Fransch niet veel meer, en een half jaar later verbaasde Wilhelm Laufer in Egypte er zich over, dat tot de talen, welke Stanley niet machtig was, ook het Arabisch moest gerekend worden. Dat nam niet weg, dat hij op het denkbeeld kwam een werk over Egypte en zijne geschiedenis te schrijven, evenals hij, naar hij verzekerde, reeds in Amerika, zonder Grieksch te kennen, een boek over de Grieksche geschiedenis geschreven had, dat met graagte gelezen was. In elk geval had Stanley reeds een aanmerkelijk deel van de wereld gezien, toen zijn naam plotseling wereldkundig werd.

De aanleiding daartoe was zijn kloeke tocht tot het opsporen van den lang verdwenen David Livingstone, dien Stanley inderdaad in het jaar 1871 te Oedjidji aan het Tanganyk meer wist terug te vinden. De eigenaar der New York Herald, Gordon Bennett, had hem dien avontuurlijken onderzoekingstocht opgedragen, waarbij hij belangrijken steun vond van den khedive Ismael Pasja. Van dat oogenblik was de naam van den ouderloozen knaap uit het armhuis te St. Asaph wereldberoemd.

Het toppunt van vermaardheid bereikte hij met zijne doorkruising van Afrika langs den Congo. Wel was er sinds de onderzoekingen van Cameron haast geen twijfel aan of deze rivier was dezelfde als de Lualaba, welke door Livingstone voor den Boven-Nijl gehouden was. Maar Stanley maakte daaromtrent aan alle onzekerheid een einde en leerde tegelijk den tot dusver nog geheel onbekenden middelloop kennen van den stroom, die hem nog verder in het zwarte werelddeel voerde. Deze ontzaglijke, met tal van moeilijkheden en ontberingen gepaarde reis mag ongetwijfeld eene heldendaad heeten en voor de ontsluiering van het geheimzinnige Middel-Afrika was zij zeker van het grootste gewicht. Daarbij leerde Stanley tevens door zijn voorbeeld hoe een ontdekkingstocht door Afrika ondernomen behoort te worden, wil hij tot het beoogde doel leiden. Daar hij zich op zijne reizen van een geleide van eenige honderden gewapende mannen voorzag, kon hij, waar dit noodig was, geweld gebruiken en zoodoende uitslagen bekomen, waaraan voor een afzonderlijk reiziger geen denken was. Hierdoor heeft hij een geheel nieuw en veel doelmatiger stelsel van onderzoekingsreizen in zwang gebracht.

Reeds in Maart 1879 was Stanley weder in Oost-Afrika, waar hij verscheidene rivieren onderzocht; daarna begaf hij zich opnieuw naar den mond van den Congo en ontwikkelde daar, op last van onzen koning, die grootsche werkzaamheid, welke de ontsluiting der eigenlijke kern van Afrika ten doel had en in de stichting van den onafhankelijken Congostaat haar toppunt bereikte. De geschiedenis dezer bemoeiingen heeft Stanley zelf in een werk van twee deel en omstandig verhaald. Natuurlijk droegen - bij alle waardeering zijner wilskracht - de rijke middelen, zoo in geld als in medehulp verschaft, er veel toe bij om het welslagen mogelijk te maken. En ook valt het niet te ontkennen dat de beroemde man, in het belang der zaak door hem voorgestaan, zich somtijds tot schilderingen omtrent Middel Afrika liet verleiden, welke geenszins met de feiten overeenkomen, zooals door tal van latere onderzoekers is aangetoond.

Toen tengevolge van den opstand van den Madhi in Soedan de Europeanen Dr. Schnitzer (meer bekend als Emin Pasja), Dr. Wilhelm Junker en kapitein Casati, welke in de zuidelijkste provincie van den evenaar verwijlden, zich geheel van de beschaafde wereld zagen afgesneden, en de onzekerheid over hun lot tot eene poging drong om hen uit hun pijnlijken toestand te verlossen, was het wederom Stanley, die zich tot aanvoering der ondernomen expeditie aanbood. Natuurlijk gold het hier geene wetenschappelijke onderzoekingsreis, maar een volslagen veldtocht met tamelijk sterke troepenmacht en rijke geldmiddelen. Daartoe was Stanley de rechte man; intusschen wordt het meer en meer waarschijnlijk dat zijne ware zending niet zoo zeer de bevrijding van Dr. Schnitzer tot hoofddoel had, dan wel het zoeken naar de bronnen van den Witten Nijl, ten einde zoodoende een nieuwen weg van den Congo-staat naar Opper-Egypte te banen. De expeditie werd inderdaad uitgerust en onze koning schreef de regeering van den Congostaat aan, ze allen steun te verschaffen. Eindelijk kon zij ook nog haar voordeel doen met de raadgevingen van Dr. Junker, wien het middelerwijl gelukt was, zich door alle hindernissen heen te slaan en naar Europa terug te keeren. Stanley sprak hem te Caïro, vanwaar hij den 3^en Februari 1887 naar Zanzibar afreisde. Hier wilde hij namelijk de karavaan voor de expeditie voorgoed samenstellen, de daartoe noodige manschappen aanwerven en dan met zijne schaar van de Kaap naar den mond van den Congo zeilen. Van daar dacht hij, dwars door Afrika Wadelai de verblijfplaatsen van Dr. Schnitzer te bereiken.

Overeenkomstig zijn plan kwam Stanley den 18^en Maart aan den Congo aan, nadat hij met den machtigen Arabischen ivoor-en slavenhandelaar Tippo-Tip een verdrag gesloten had, waardoor deze zich verplichtte tot het ontzet van Dr. Schnitzer mee te werken en tegelijk plechtig tot gouverneur van Stanley-Falls tegen een bepaald inkomen benoemd werd. Den 29^en Maart bereikte Stanley Banzn-Mundeka aan den Congo; wegens de zwaar geladene schepen ging echter de vaart op den verderen loop der rivier slechts langzaam en eerst den 6^en Mei bereikte de expeditie Kwamouth. Daarbij kwam dat het land, hetwelk zij doortrokken, toevallig door hongersnood geteisterd werd, hetgeen den reizigers haast onoverkomelijke moeielijkheden in den weg legde.

Den 11^en Mei verliet de expeditie Bolobo; Tippo-Tip ging met de voorhoede vooruit, maar Stanley had geweldig te lijden van de ondraaglijke hitte. Den 28^en Mei kwam hij aan de samenvloeiing van den Aruwini met den Congo en drong toen langs eerstgenoemde rivier verder noordwaarts door. Den 6en Juni voer hij den stroom op tot aan een punt, dat hij reeds in 1883, den Aruwini opvarende, bereikt had.

Wegens de sterke strooming kon de vaart slechts langzaam worden voortgezet zoodat Stanley eerst den 28^en Juni genoegzaam gevorderd was om toebereidselen te maken tot den verderen tocht over land. Van dat oogenblik luiden de berichten omtrent zijn wedervaren onzeker en tegenstrijdig. Rechtstreeks van Stanley zelf zijn sedert geene tijdingen meer ontvangen. Reeds in Augustus 1887 verspreidde zich het gerucht van zijnen dood, dat intus. schen al spoedig werd tegengesproken. Integen.

[p. 107]

deel zou volgens zijdelingsche berichten Stanley tot den 25^en Juli den Aruwini zijn opgevaren en het hooggelegen deel van Mahodi land bereikt hebben. Daar zou evenwel de rivier zoo smal zijn geworden, dat de troep het schip verlaten en de benoodigdheden op den rug verder dragen moest. Berichten van den 8n Augustus verzekerden dat Stanley uit het in Mabodi land opgeslagen kamp vertrokken en de reis rechtstreeks naar den westelijken oever van den Mwnta-Nzige ondernomen had. Hierbij stiet hij op groote moeilijkheden tengevolge der afmatting van zijn volk, die ten slotte zoo ernstig werden dat door de vele achterblijvers de expeditie over een afstand van verscheidene kilometers verstrooid was.

Het laatste officieele bericht van Stanley was van den 2^en Juli, en wat dit inhield, niet geschikt om vertrouwen te wekken in eene gelukkige uitvoering van zijn plan. In de streek van den Aruwini heerschte namelijk een verschrikkelijken hongersnood, welke hem en zijne zes of zeven honderd begeleiders dwong zich dagen lang met bananen te voeden.

Geheel onbegrijpelijk is hierbij de rol, welke Stanley's ‘vriend’, de beruchte Arabier Tippo-Tip speelde. Nu eens sprak men van een openlijk verraad, door den machtigen hoofdman gepleegd, en dan heette het dat zijn invloed verre overschat was.

Het aangegeven doel, de redding van Dr. Schnitzer, verscheen echter in een twijfelachtig licht, toen er een brief van Emin Pasja bekend werd, waarin deze verklaart dat hij met zijne getrouwen in het land wenscht te blijven, waar hij zich tot dusver zegevierend, hoewel niet zonder gevaar heeft weten te handhaven en dat hij naar eene, redding’ door Stanley of anderen volstrekt niet verlangt.

In December 1887 bracht een bode uit Middel-Afrika het rechtstreeksch bericht te Zanzibar aan, dat Stanley na vele ontberingen in het begin van September Wadelai had bereikt. Sedert doken er allerlei berichten, nu van verontrustenden, dan van geruststellenden aard in de dagbladen op. Lieden, die met de Afrikaansche toestanden bekend zijn, uiten zelfs het vermoeden dat Stanley opzettelijk niets van zich liet hooren; waarom, daar liepen de gevoelens weer uiteen. Toen eindelijk het uitblijven van tijding algemeene ongerustheid begon te baren, werd er opgemerkt dat bij de ontzaglijke Afrikaansche afstanden eene vertraging van zelfs verscheidene maanden niets bijzonders was. Op het laatst werden berichten over Stanley's dood, waarvoor Tippo-Tip verantwoorderlijk zou zijn, afgewisseld met de tijding dat een blanke pasja met eene strijdmacht in de Soedaneesche provincie Bahr el Ghazal was aangekomen. Of die blanke pasja Stanley, dan wel Dr. Schnitzer was, werd er niet bijgevoegd. Intusschen wordt gelijk men uit de bladen zal gezien hebben, eene nieuwe Duitsche expeditie tot onzet van Dr. Schnitzer of Emin Pasja beraamd en verklaart het hoofd dier expeditie, luitenant Wissman, dat volgens zijne overtuiging Stanley zich veilig en wel bij Emin bevindt.

Zoodoende zou men haast denken dat de heeren onderzoekingsreizigers er genoegen in scheppen, naar zich te laten zoeken.

De bedreigde Buit.

Het gebeurt meer in de wereld, dat op het oogenblik, waarop de één een lang beloerd buitenkansje machtig wordt, ook een ander komt toegeschoten om er zich van meester te maken, en zich dan ongelukkig het vurig begeerde voor den neus ziet wegkapen. En niet ieder aldus teleurgestelde weet zich dan nog zoo goed te houden als de geduchte boschkat op onze gravure, die een kameraad ziende peuzelen aan een boutje, waarop zij zelf gemeend had te mogen rekenen, toch hare uiterlijke waardigheid niet uit het oog verliest. Ofschoon zich inwendig verbijtend van woede en gereed, bij de minste onvoorzichtige beweging der tegenpartij, haar den buit te ontrukken, hult ze zich in eene stoïcijnsche onverschilligheid, die intusschen door de andere niet wordt vertrouwd. Vandaar de vuur en vlam spuwende kwaadaardigheid van het beest, dat, met de prooi in de klauwen, zich haast niet durft verroeren uit vrees voor een onverhoedschen aanval.

De teekenaar heeft dien hartstochtelijken strijd nauwlettend afgekeken en met verrassende waarheid weergegeven.