De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 5

De oude Egyptenaars.

De aardrijkskundige ligging van een land, zijn klimaat en de gesteldheid van zijn bodem oefenen een beslissenden invloed op de beschaving zijner be voners uit. Zoo ontwikkelde zich dan ook in Egypte, tengevolge van den hoogst eigenaard igen toestand, waarin de bewoners van dit land verkeerden, reeds in overoude dagen een staatkundig, burgerlijk en zedelijk leven, dat in alle opzichten hemelsbreed verschilde van dat der overige volken der oude wereld. Herodotus schetst ons dit met levendige trekken in de volgende regels:

‘Nu heb ik nog breedvoerig over Egypte te spreken, dewijl het veel meer wonderen bevat dan ieder ander land en, in vergelijking daarmede, ons buitengewone werken te zien geeft. Daarom moet hierover wat meer gezegd worden.

De Egyptenaren hebben, behalve dat bij hen de gesteldheid des hemels eigenaardig is en dat hun stroom een van alle overige rivieren verschillend karakter vertoont, ook in hunne meeste zeden en gebruiken juist het omgekeerde ingevoerd van 't geen men bij de overige menschen aantreft.

De vrouwen gaan daar op de markt om handel te drijven; de mannen daarentegen houden zich in huis bij het weefgetouw op. Nu weven alle menschen zoo, dat zij staande den inslag van boven af aanbrengen; maar de Egyptenaars brengen zittende den inslag van onderen aan.

Zware lasten worden door de mannen op het hoofd, door vrouwen op de schouders gedragen. Hun stoelgang verrichten ze in de huizen terwijl ze op de straat eten; want zij zijn van oordeel, dat men hetgeen onwelvoegelijk doch onvermijdelijk is in het verborgen, hetgeen daarentegen niet onwelvoegelijk is, in het openbaar moet doen. Geene vrouw bekleedt eeuig priesterlijk ambt, noch bij mannelijke, noch bij vrouwelijke godheden; bij beiden zijn mannen alleen daarmee belast. De zoons zijn niet verplicht om de ouders te onderhouden, als zij niet willen, maar de dochters worden daartoe gedwongen, ook al willen ze niet.

De priesters der goden laten overal elders hun haar groeien, maar in Egypte scheren zij zich. Bij de andere menschen is het de gewoonte, dat in den rouw de naaste betrekkingen hun hoofd scheren; de Egyptenaars laten bij een sterfgeval de haren van hoofd en baard groeien, terwijl zij overigens geschoren zijn. De andere menschen leiden een van de dieren afgezonderd leven, de Egyptenaars leven met de dieren samen. De anderen voeden zich met tarwe en gerst, maar voor een Egyptenaar is het gebruiken van deze spijzen de grootste zonde; daarentegen bereiden zij hun voedsel van een gewas dat spelt genaamd wordt. Het deeg kneden zij met de voeten en het leem met de handen.

De mannen hebben altijd twee kleedingstukken aan, de vrouwen maar één. De zegelringen en touwen binden de anderen naar buiten vast, de Egyptenaars naar binnen. Het schrijven en rekenen met getalteekens geschiedt bij de Hellenen van de linker- naar de rechterhand, maar bij de Egyptenaars van de rechter naar de linker, en dan beweren zij nog dat het bij hen naar de rechter-, bij de Hellenen daarentegen naar de linkerhand geschiedt.’

In alle mogelijke zeden en gewoonten weken de Egyptenaars, gelijk Herodotus' woorden bewijzen, werkelijk van alle andere volken af.

In gestrenge afzondering van het overige mensendom levende, hadden zij hunne eigenaardige zeden bewaard en ontwikkeld, omdat hun land van alle overige landen der oude wereld grootelijks verschilde.

De Nijl, de heilige stroom, breekt zich eerst in ontelbare watervallen eene baan door een bergachtig land; bij Syene stroomt hij in een dal, dat bijna 150 mijlen lang, in doorsnede niet meer dan drie tot vier uren breed, en aan beide zijden door bergketenen ingesloten is. Het ééne, oostelijke gebergte scheidt deze vlakte van de zandduinen en woeste, rotsachtige streken, die het strand van den Arabischen zeeboezem vormen; het andere, dat westelijk is gelegen, beschut haar voor de gloeiende winden, de stormen en het stuifzand der woestijn.

De trotsche rivier, die reeds bij Syene 3000 voet breed is, doorstroomt het dal van het Zuiden naar het Noorden; een weinig beneden Memphis verdeeld zij zich in twee hoofdarmen waaruit weder zijtakken uitloopen. De beide hoofdarmen sluiten eene landstreek in van onuitputtelijke vruchtbaarheid, die langzamerhand do[o]r de slijkbezinkselen van den stroom

[p. 100]

is gevormd. Daar hare gedaante groote overeenkomst vertoont met den vorm der Grieksche letter Δ (delta), zoo heeft men haar den naam Delta gegeven. Hier wijken de gebergten verder terug en vergunnen den beiden hoofdtakken van den Nijl eene grootere breedte in te nemen, totdat zij zich in de Middellandsche zee ontlasten.

Het geheele Nijldal vormt eene uitge strekte, bloeiende Oase te midden van de doodsche woestenij, die zich zoowel ten Oosten als ten Westen daarvan uitstrekt De eeuwig blauwe hemel wordt in dit oord nooit door regenwolken verduisterd. Vele jaren gaan er voorbij, waarin er in Opper-Egypte geen druppel regen valt; ook in de Delta regent het hoogst zelden. Daar waar het vruchtbaarmakende water ontbreekt wordt door de gloeiende zonnehitte elk spoor van plantengroei gedood.

In Egypte is de Nijl de zegenaanbrengende stroom. De waterdampen, die van zijne oppervlakte omhoog stijgen, geven aan het land door het gansche jaar heen eene frischheid van dampkring, die de anders ondragelijke hitte op de weldadigste wijze tempert. Zijne overstroomingen wekken in den bodem een plantengroei zoo weelderig, dat Egypte daar door de voorraadschuur voor vele landen van het Zuiden geworden is.

De witte en blauwe Nijl, uit wier samenvloeiing de groote Nijlstroom ontstaan is, ontspringen in een zuidelijk hooggebergte welks kruinen met sneeuw bedekt zijn. Wanneer daar de tropische regens nedervallen, en de ijsmassa's smelten, dan wast natuurlijk het water in de beide voedingsrivieren en stort het zich in den hoofdstroom uit.

Deze begint tegen het einde van Juli buiten zijne oevers te treden, rijst al hooger en hooger, overstroomt het geheele dal en bespoelt eindelijk den voet der bergketenen, die het insluiten. Meer dan twintig voet boven den laagsten waterstand rijst het Nijlwater; gedurende die overstrooming gelijkt het Nijldal op eene ontzaglijke zee, waarboven de steden en dorpen als eilanden uitsteken.

Ongeveer vier maanden lang houdt de overstrooming aan. Dan trekt de rivier zich in hare bedding terug, en laat overal, waar haar water gestaan heeft, een vruchtbaar slib achter. Dat is die maagdelijke aarde, welke eerst door de beide oorspronkelijke stroomen in hun snellen loop van de oevers afgescheurd, daarna in het water opgelost en eindelijk bezonken is, terwijl de vloed den bodem van het dal overdekte.

Uit dit bezinksel ontstaat de weelderige vruchtbaarheid, waarmee Egypte is bevoorrecht. De overstrooming deelt aan den bodem de kracht mede om den invloed der gloeiende zonnestralen langen tijd te wederstaan. Deze behoudt voor een geheel jaar vochtigheid genoeg om het zaad der verschillende gewassen niet alleen tot ontkieming en bloei, maar ook tot rijpheid te brengen.

Reeds lang voor den tijd, waaromtrent zekere berichten tot ons gekomen zijn, was het heerlijke Nijldal door eene talrijke bevolking bewoond. In de vroegste eeuwen legde men zich daar reeds op veeteelt en landbouw toe. De menschen kozen zich vaste woonplaatsen; zij stichtten steden en dorpen; zij maakten den stroom dienstbaar aan een levendig handelsverkeer; zij legden dijken en kanalen aan, om de vruchtbaarmakende overstrooming te leiden en te regelen; zij verzamelden een voorraad van allerlei behoeften, om gedurende dien tijd tegen gebrek beveiligd te zijn.

Het rijke, weelderige dal lokte de roofzuchtige stammen der naburige woestijn natuurlijk tot herhaalde invallen uit. Daarom waren zijne bewoners genoodzaakt om zich tot gemeenschappelijke verdediging te vereenigen. Zoo ontstond al spoedig een staat, die reeds vroeg vaste vormen aannam, welke duizenden jaren lang bewaard zijn gebleven.

afscheid van het ouderhuis, naa[r] de schilderij van toby e. rosenthal.

Deze staat mag wel als het hoogste ideaal gelden voor allen, die nog in onzen tijd met strenge afscheiding der standen en met een afgesloten gildewezen dwepen. Zij vinden in het oude Egypte hunne wenschen vervuld hunne droomen verwezenlijkt. Daar zijn de beginselen, waarop zij zoo gaarne het geluk der wereld zouden vestigen, met de grootste nauwgezetheid in toepassing gebracht.

Het volk was verdeeld in streng afgesloten kasten: die der krijgslieden, der priesters, en van het gemeene volk. Aan het hoofd van den staat stond de koning, met despotische macht bekleed: hij voerde den titel Pharao. Dit is niet een eigennaam, zooals men dikwijls ten onrechte gemeend heeft, maar een titel voor de koninklijke waardigheid; op de beteekenis komen wij later terug. De koninklijke geslachten behoorden oorspronkelijk wel tot de kaste der krijgslieden, maar in den geheiligden persoon des gebieders viel alle onderscheid van kaste weg. Bij het aanvaarden van de regeering werden de koningen onder de priesters opge-

[p. 101]

nomen; zij werden ingewijd in de geheimenissen, door dezen bewaard; zij traden voortaan, zonder iemands tusschenkomst, met hunne offers voor het aangezicht der goden, ja werden zelven als goden beschouwd. Het beginsel van het koningschap door Gods genade, op de uiterste spits drijvende, eerden de Egyptenaren (zoo als Diodorus Siculus ons meedeelt en ook de opschriften en beelden der oude bouwwerken bevestigen) hunne koningen alsof zij werkelijk goden waren.

Wij zien op de beeldhouwwerken der gedenkteekenen hoe niet alleen de bevelhebbers van het leger, maar ook de priesters zich voor den koning aanbiddend in het stof werpen, en hem alzoo goddelijke eer bewijzen. Zonen der zon heeten daar de koningen, ja, de zon zelve en bron des levens werden zij genoemd.

De koning van Egypte was de machtige Horos, de zegenende God van het land, de koningin was de moeder des lands, de goddelijke Isis.

Reeds op de oudste monumenten ontdekken wij bewijzen voor zulk eene vergoding van de koningin, en zij doen zich aan ons voor gedurende den geheelen loop der Egyptische geschiedenis, die vele eeuwen omvat. De koningen zelven vonden het niet dan natuurlijk, wanneer hun de schatting van zulk eene hulde betaald werd: zij maakten daarop zelfs aanspraak en bouwden derhalve tempels ter eere hunner voorvaderen; een enkele hunner richtte een tempel voor zich zelf op. Zoo wijdde koning Thutmosis III den god, dat is den koning Sesortosis II een tempel, en beval dat een regelmatige offerdienst te zijner eer zou worden ingesteld. Koning Amenophis III ging nog verder; hij bouwde in Nubië voor zich zelf een heiligdom.

Ook de paleizen, die de koningen lieten bouwen, geleken in hunne inwendige inrichting volkomen op de tempels. Het eenige onderscheid bestond hierin, dat eetzalen, bibliotheken enz. zich aan de voorhoven en gaanderijen aansloten.

De buitensporigste vereering van de koningen als godheden treffen wij in den tamelijk fabelachtigen staat Meroë in Ethiopië aan, welke, volgens Herodotus, ongeveer zestig dagreizen stroom opwaarts boven Elephantine lag, enwelks instellingen met die der Egyptenaars nauw verwant waren.

Diodoris verhaalt ons: ‘In Meroë kozen de priesters uit hun middën de edelsten uit; onder dezen duidde de Godheid dengene aan, die koning zou worden en het volk koos hem. Van dat oogenblik af, waarin hij den troon besteeg, werd hij als een god aangebeden, daar het volk geloofde, dat de goddelijke Voorzienigheid hem de heerschappij verleerd had. Hij was heer over levenen dood zijner onderdanen. Al mocht hij zelf de straf niet voltrekken, dit beperkte zijne macht in geenen deele. Hij zond slechts een zijner dienaars met een teeken des doods naar den misdadiger en nauwelijks had deze het teeken gezien, of hij was verplicht om naar huis te gaan en zich van het leven te berooven. Zoodra een Ethiopiër beproefde zich door de vlucht aan het doodvonnis te onttrekken, werd hij een voorwerp van de algemeene verachting. Toen eens de moeder van een ter dood veroordeelde bemerkte dat deze van plan was uit het land te vluchten, snoerde zij hem met den gordel de keel toe; hij waagde het niet een vinger te verroeren, maar liet zich op deze wijze dooden.

Verloor de koning door welke oorzaak ook, een lid van zijn lichaam, dan moesten allen, die hem omringden, zich op dezelfde wijze verminken; stiert hij, dan maakten zijne vrienden vrijwillig een eind aan hun leven. Dientengevolge - zoo schrijft Diodorus - ontstaat er ook in Ethiopië niet licht eene samenzwering tegen den koning, dewijl zijne vrienden voor zijne veiligheid even bezorgd moeten zijn als voor hunne eigene. Zeker eene wijze instelling.

De goddelijke stralenkrans, die het hoofd van Meroë's koningen omscheen, belette intusschen niet, dat de priesters als dienaars van eene nog hoogere godheid den koning mochten aankondigen, dat hij sterven moest, dewijl dit door de goden was geopenbaard en niemand der stervelingen zulk een gebod der onsterfelijken in den wind mocht slaan. Dan gehoorzaamden de koningen aan de priesters en doodden zich met eigen hand.

Eerst ten tijde van Ptolomeüs II verzette zich, volgens Diodorus' verhaal, koning Ergamenes tegen het bevel zijner priesters; hij drong aan het hoofd zijner soldaten in hun heiligdom binnen, liet hen nederhouwen en heerschte vandien dag af zonder zich om het woord der priesters te bekommeren.

Van zulk eene buitensporige goddelijke vereering van de koningen, waarop de zelfverminking der koninklijke vrienden in Meroë ons wijst, wisten de Egyptenaars niets. Hiertegenover staat, dat de Egyptische koningen, in

[p. 102]

plaats van aan de priesterkaste ondergeschikt te zijn, aan het hoofd van dat machtig lichaam stonden. Met de koninklijke waardigheid was, om ons van eene hedendaagsche uitdrukking te bedienen, die van hoofd der kerk verbonden.

De priesters waren de dienaars, zelfs de persoonlijke dienaars van den koning. Geene slaven, neen! de zonen der aanzienlijkste priesters omringden den gebieder.

De reusachtige bouwwerken, door de koningen van Egypte nagelaten, getuigen nog van de willekeurige macht, door hen uitgeoefend. Het volk bestond slechts om den wil der koningen Want zulke bouwwerken als de pyramiden konden dan slechts uitgevoerd worden, wanneer een onbeperkt alleenheerscher over de krachten, het leven en den eigendom eener blindelings gehoorzamende menigte gebood.

Honderdduizenden Egyptenaars moesten vele jaren lang bezig zijn om die kolossale bouwwerken te doen verrijzen, bouwwerken, die door de koningen alleen ondernomen werden, om hunne eigen daden en hun eigen roem eens aan de nakomelingschap te verkondigen, om eens boven hunne graven een onvergankelijk gedenkteeken te bezitten. Of bij zulk een bouw duizenden hun leven verloren, dat was eene onverschillige zaak. Verhaalt ons niet Herodotus, dat koning Necho een kanaal heeft laten graven, en dat bij dit werk 120,000 menschen omgekomen zijn? Heeft niet in onze dagen een andere beheerscher van Egypte, Mehemed Ali, insgelijks zulk eene onderneming op touw gezet, waarbij ook duizenden werklieden door de hitte, de inspanning en aanstekende ziekten bezweken zijn?

(Wordt voortgezet.)