De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 5

Een dag in Kanton.

Eene van de grootste eigenaardigheden der Chineezen is de doodsche stilte die in hun gemoedsleven heerscht. Niets ter wereld heeft eenigen invloed op hunne van ouds aangenomene gebruiken. De Chinees zal zich altijd gelijk blijven, hetzij omgeven door de Westersche beschaving, hetzij door zijns gelijken. Al het goede en nieuwe dat door de Europeanen in zijn land ingevoerd wordt, maakt weinig indruk op hem en brengt zijn vast denkbeeld dat zijn volk het volmaaktste der aarde is, niet aan het wankelen. China zal voor zijne bewoners altijd het ideaal van aardsche volmaaktheid blijven; ja zelfs nog meer: het is hun paradijs, hoe vuil ook, hun hemelrijk, waarheen de engelen met hunne staarten steeds terug keeren om er te sterven.

Van het eene geslacht op het andere heeft zich die bijzonderheid overgeplant; zij is zoo ingeworteld, dat, al wilde het volk zich veranderen, het toch niet zou kunnen. Hoe een Chinees zich ook draait en wendt, naar rechts of links, voor- of achterwaarts - naar alle zijden: de staart hangt achter aan zijn hoofd!

Vele Europeanen gelooven, dat men naar het leven in Hong-Kong het leven van het geheele volk kan afmeten, doch dit is niet zoo. Het grootste gedeelte der inwoners zijn wel Chineezen, doch de stad heeft geheel en al een Engelsch karakter aangenomen; de straten zijn op Europeesche wijze gebouwd en alles komt met ons begrip van beschaving zeer wel overeen.

Als men Hong-Kong gezien heeft, dan heeft men China nog niet gezien. Indien dat het doel is, dan moet men naar de eeuwenoude stad Kanton gaan, waar het karakter der Chineezen even getrouw is weer te vinden als dat der Egyptenaren in Caïro, of dat der Russen in Moskou.

Aan boord van een dier Amerikaansche rivierbooten, waar het machine half boven het dek uitkomt en die in China even overvloedig zijn als in Amerika zelf, verliet ik 's morgens om 9 uur met een anderen heer Hong-Kong en begaf mij naar Kanton.

Mijn reismakker was aan hetzelfde huis in Kanton als ik aanbevolen. Het was een Spaansche dokter met een Duitschen naam, die op een transportschip van Havanna was gekomen en nu het niet zeer aanlokkende vooruitzicht had, op de terugreis voor de gezondheid van Chineesche koelies te moeten zorgen, die in Whampoa voor West-Indië werden aangeworven. Die arme menschen moeten dan jaren lang in de Spaansche kolonies onder streng toezicht zwaar arbeiden, vóór zij in staat zijn de kosten van den overtocht te kunnen bestrijden; slechts weinigen zien hun geliefd hemelsch rijk weder. Van de werving der koelies wordt geene gewetenszaak gemaakt, want vele doen de reis tegen hun vrijen wil. Het is eigenlijk slavenhandel doch onder een anderen naam.

Wij konden in Kanton geen boot meer krijgen en tot ons leedwezen hoorden wij, dat de heer aan wien wij aanbevolen waren, uit de stad was. Zonder omslag evenwel maakten wij het ons in zijn huis gemakkelijk en deden ons te goed aan sherrywijn met maagbitter, een drank die bij de Europeanen in Oost Azië zeer gezien is. Na het diner lieten wij ons op het balcon thee en manillasigaren brengen om daar in een zalig dolce far niente eenigen tijd door te brengen.

Van het balkon hadden wij een heerlijk uitzicht op het vreemdsoortige zeeleven - het zwemmen, zeilen en roeien aan onze voeten, stroom op, stroom af, in wonderlijke booten met Chineesche voedingsmiddelen beladen en tevens tot woning dienend voor geheele huisgezinnen. Aan den spits van elken boot zijn twee ontzaglijke oogen geschilderd. Des nachts, als deze booten met veelkleurige lantarens verlicht zijn, bieden zij een tooverachtig schouwspel aan en herinneren den vreemdeling aan de sprookjes uit de ‘Duizend en één nacht.’ - Het is niet moeielijk te gelooven dat 60 à 70 duizend menschen steeds op het water leven.

Ik kon niet hopen, dat als tot viering van onze aankomst dien avond eene tooneelvoorstelling zou gegeven worden; ons goed gesternte wilde het echter zoo en wij besloten er heen te gaan.

Begeleid door koelies, die bonte lantarens droegen, verlieten wij het huis door eene achterdeur, (de voordeur komt aan de rivier uit) kwamen op een met steenen belegden weg aan, doorkruisten rijst- en graanvelden, armoedige vuile straten en kwamen eindelijk aan den tempel der Chineesche Thalia. Wij stegen eene wankelende ladder op en bevonden ons op eene tribune van bamboes naast eene groote menigte Chineezen - werden toen door een geheimzinnig persoon langs eene tweede ladder naar beneden gebracht en kwamen eindelijk tegenover het tooneel terecht; de bewegingen en mimiek der acteurs waren zoo natuurlijk, dat wij de intrigue van het stuk duidelijk begrepen. Dikwijls sprong met oorverdoovend geweld eene menigte als waanzinnig over het tooneel heen en weêr, trok zich den staart uit het hootd en wierp vol vuur het eene kleedingstuk na het andere uit; dikwijls stond het lichaam onbeweeglijk stil, terwijl de persoon enkel met zijne armen de zonderlingste figuren maakte; ook zwegen zij minuten lang achtereen, doch maakten daarbij wederkeerig zulke allerdwaaste fratsen, die stellig op een Europeaansch tooneel opgang zouden gemaakt hebben.

Het stuk, in welks bijzonderheden ik niet kon treden, was een drama, het Chinesche tooneel waardig, want dat kan daar te lande niet als leerschool der zedelijkheid worden aangeprezen. - De geheele inrichting van het tooneel, zoowel als van de muziek laat veel, of liever alles te wenschen over - ten minste als dat geraas, muziek mag heeten. Om anderen een denkbeeld van deze symphonies der bewoners van het hemelsche rijk te geven, moet men eenige varkens laten schreeuwen, en daarbij op twee doedelzakken, eene groote trommel en een paar koperen deksels laten slaan. De verlichting van het tooneel dient tegelijk voor het geheele gebouw en bestaat uit wollen draden in olieglazen; alle twee of drie minuten gebruikt een bediende zijne vingers als snuiters. Schermen en coulissen zijn er niet; evenmin andere decoraties.

Wat mij gedurende de voorstelling het meest hinderde was, dat een vijfhonderdtal Chineezen zich op een dwarsbalk boven ons hadden neergezet. Daar het gebouw naar alle waarschijnlijkheid op zeer zwakke grondvesten beruste, meende ik steeds die massa menschen van eene hoogte van 60 of 70 voet op ons te zien vallen; zoo iets zou zelfs den dramatischen honger van een Damokles gestild hebben. Slechts aan de buigzaamheid van de bamboes hadden wij het te danken dat wij veilig te huis kwamen.

Den volgenden morgen was onze onbekende gastheer nog niet van zijne reis teruggekomen en daarom maakte ik mij den tijd voor het ontbijt ten nutte, om een Chinees, met wien ik het vorige jaar in Californië had kennis gemaakt, op te zoeken. Een half jaar vóór mij had hij San Francisco verlaten; bij het afscheid gat hij mij zijn portret, zijn adres en eene kunstig van elpenbeen uitgesnedene klok; ik moest hem vast beloven, hem op te zoeken, zoo ik ooit in Kanton mocht komen.

Ik deed het, zonder te vermoeden dat het zoo spoedig gebeuren zou.

Het kostte eenige moeite het huis van zijnen vader te vinden, ofschoon het slechts weinige schreden van mijn verblijf verwijderd lag. Door eene kleine deur kwam ik in een groot, ruim vertrek dat zeer sierlijk gemeubileerd was. In den linkerhoek zaten eenige mannen om een komfoor en rookten smakelijke waterpijpen; rechts was een doorgang naar een kleiner vertrek waar twee personen druk bezig waren goudstaven nauwkeurig te wegen, terwijl een derde op eene stroomat naast hen opium lag te rooken en met langzame trekken begeerig den giftdrank inzoog, die reeds zijne uitwerking op hem had doen gevoelen, want zijne oogen stonden hol en star.

Op den achtergrond van het eerste vertrek zat de eigenaar, een zeer diklijvige Chinees, die een schrijver dicteerde, zich met zijne eene hand frissche lucht toewaaide en met de andere de kleine kogels van een rekenbord heen en weer liet glijden.

[p. 52]

eene vlucht houtsneppen.

[p. 53]

de valkenier.

[p. 54]

Mijne binnenkomst bracht geene verandering te weeg. De eerstgenoemde personen rookten door toen zij mij hadden aangezien; diegenen welke het goud wogen, zagen niet eens van hun arbeid op, alleen de diklijvige stotterde eenige woorden, doch ik wist niet of zij tegen mij gericht waren of tegen den schrijver. Ik kon geen woord Chineesch en moest mij dus behelpen door herhaaldelijk den naam Tom-King-So uit te spreken - waarop eenige onbegrijpelijke gebaren van den gezetten heer het antwoord waren. Dit trof mij te meer omdat de Chineezen overal als wellevend bekend staan. Daar ik niet gemakkelijk een eens opgevat besluit laat varen, zette ik mij in den kring der rookers neer, stak eene sigaar aan en wilde wachten. Mijn nieuw gezelschap zette groote oogen op en maakte den kring wijder, één ender hen hoorde ik zeggen: Fanqui! (vreemde duivel!) Ik weet niet of en hoe ik hierop geantwoord heb, want op hetzelfde oogenblik kwam Tom-King-So binnen. Hij herkende mij dadelijk en omhelsde mij hartelijk. In weinige woorden verklaarde hij zijn gedrag aan de aanwezigen.

Als ik plotseling de keizer van China of Boudda in eigen persoon was geworden, dan had men mij niet meer eer kunnen bewijzen. Manilla-sigaren, waterpijpen, ingemaakte vruchten, gebak, warme thee, zonder suiker en melk, werden mij overvloedig aangeboden; zelfs de diklijvige heer stond van zijn zetel op en bood mij dien aan met eene lange woordenrijke aanspraak, waarvan ik niets begreep.

Tom-King-So deelde mij mede, dat zijn vader denzelfden dag van onze aankomst aanmerkelijke verliezen geleden had door een huis in Hong-Kong; hierdoor werd mij de zonderlinge ontvangst verklaarbaar.

Mijn jonge vriend verzocht mij dringend bij hem te logeeren; doch ik bedankte, daar ik de Chineesche kookkunst te goed kende; zijn aanbod om mij tot gids te verstrekken nam ik echter dankbaar aan.

Wij gingen zamen den achtergebleven Spanjaard afhalen, voeren naar den overkant, namen draagstoelen en begonnen de bijzonderheden te bezien.

Nu eerst kwam de phantasmagorie in werking. Binnen twee minuten bevonden wij ons in een chaos van huizen, even als in eene kolenmijn van de buitenwereld afgezonderd. Kanton schijnt nog weinig door Europeanen bezocht te worden, want alle mannen, vrouwen en kinderen stonden ons verbaasd aan te gapen. De straten zijn niet breeder dan 6 of 8 voet en wij bevonden ons steeds onder honderden ja duizenden nieuwsgierige oogen; lange, zwarte staarten hingen om ons heen; dikke platte neuzen prijkten tusschen vooruitstekende wangbeenderen; dikwijls geraakte ons gezelschap, uit drie personen bestaande, van elkaar af en dan gevoelden wij ons recht hulpeloos. De daken der gebouwen raakten elkaar aan; uithangborden verdonkerden den hemel en wij hadden een gevoel, alsof wij gevangen en opgesloten waren.

Van de steden die ik gezien had, meende ik, dat tot hiertoe Aspinwall het middenpunt van onreinheid was. In vergelijking met Kanton is het een onbeduidend visschersdorp, want Kanton bevat meer dan twee millioen menschen. Wij gingen nog steeds de eene straat uit en de andere in, uren achtereen, zonder ooit aan eene einde te komen.

Wij brachten het eerst een bezoek aan eene beroemde porseleinfabriek, die er op het oog vrij onaanzienlijk uitzag, doch zich zeer ver naar de beide zijden uitstrekte. Gaarne had ik een kapitaal aan vazen willen uitgeven, want er waren daar zulke kostbare voorwerpen als ik ooit in eene van de uitgezochtste galerijen van porselein der Engelsche aristocratie gezien heb. Daarna gingen wij naar den tempel der vijfhonderd goden; het gebouw ziet er van buiten onzindelijk en beschadigd uit; doch de hoofdtempel is veel beter bewaard. In naburige stallen werden eene groote menigte heilige varkens bewaard, die bij onze komst hartelijk begonnen te knorren. De vijf honderd uit brons gemaakte beelden staan even als in een museum op eene rei, en zijn phantastisch in den hoogsten graad; hun gelaat drukt of hartstocht of gevoel uit. Zoo stelde een van hen, een soldaat, door het uitsnijden van zijn hart, de bereidvaardigheid voor, om voor het vaderland te sterven. De hoofdgod is in waarheid een prachtig bronzen en overgroot beeld en stelt een keizer voor uit de tweede dynastie, die om zijne vele en groote weldaden als een god vereerd werd. Voor zijn beeld brandde kostbaar reukhout, waaraan wij, profane menschenkinderen, onze cigaren opstaken; achter hem hing eene schilderij, het verleden, het tegenwoordige en de toekomst voorstellende.

Verscheidene kleinere zijtempels stonden in verba[n]d met den hoofdtempel. Wij werden tot den hoogepriester gebracht, die ons in zijne woning tot zitten uitnoodigde en thee en gebak liet aanbieden. Het is de gewoonte om de thee, zoo heet mogelijk, zonder melk en suiker op te drinken en wij volgden dit gebruik zoo goed mogelijk op. Ik had eene flesch sherry in den zak en bood dien den ouden heer aan, die er een fikschen teug uit nam; een andere priester verontschuldigde zich op grond dat hij er ‘duizelig’ van werd.

Na een zeer hoofsch afscheid van onze kerkelijke vrienden, klommen wij weer in onze palankijns en vonden buiten de poort eene groote menigte menschen staan, die ons aangaapten. Evenwel moet hier opgemerkt worden, dat ons op onzen tocht niet het minste onaangename in blikken of gebaren overkwam. Integendeel, velen lachten ons vriendelijk toe. De welwillende toon, die overal heerschte, trof mij. Hoe de menschen in die enge, onfrissche, vuile straten hunne gezondheid kunnen behouden, is mij een raadsel. Typhus, koortsen, pokken en uitslag heerschen in elke woning in Kanton; de menschen moesten er bleek, vermagerd en vervallen uitzien. Niettegenstaande al deze omstandigheden hebben de inwoners een betrekkelijk gezond uitzicht. Ook geloof ik, doch de archieven kunnen het niet aantoonen, dat Kanton aan veel hevigere epidemische ziekten blootgesteld is dan menige stad in Europa - die voor tamelijk gezond gehouden wordt. Van harte wensch ik onze fabriekarbeiders toe, dat zij er half zoo sterk mogen uitzien als het grootere deel der mannen en vrouwen, die wij in de straten dezer heidenstad ontmoetten.

Onwillekeurig begon de lust in mij op te komen om eene week lang een Chinees te zijn, ten einde het gevoel te leeren kennen van zijn hoofd kaal te laten scheren en een staart in den hals te dragen; om in staat te zijn dit geheimzinnig maatschappelijk leven te doorgronden dat zooveel geluk in zich moet bevatten - en waarin alle gedachten, gevoelens, gebruiken op staatkundig, godsdienstig en letterkundig gebied lijnrecht in tegenspraak zijn met de onze; om in een wijd gewaad met spitse schoenen voor een winkel te kunnen zitten rooken en heel op zijn gemak te babbelen, terwijl een barbier den staart in orde maakt. Men kan wel begrijpen dat het aantal barbieren, op eene bevolking van twee millioen menschen, die herhaaldelijk hun hoofd laten scheren, nog al vrij groot is. De bewerking wordt doorgaans in het publiek gedaan; vóór de winkels, op de hoeken van straten, eigenlijk op elke plaats, waar genoeg ruimte is om zich neer te zetten.

Na den tempel der vijf honderd goden richtten wij onze schreden naar dien der eeuwigheid. Aan de poort van dit gebouw staan vier reusachtige beelden, het gezicht van het eene is groen; dat van het tweede is wit, van het derde zwart en van het vierde rood. - Tom-King-So ver[t]elde ons, dat het ronde beeld op den laatsten dag zijn arm, waarin het een zwaard houdt, opheffen en met één houw het geheele menschelijk geslacht verdelgen zou. Doch, voegde hij er met een glimlach bij: ‘Het staat wel geschreven, maar ik geloof er niets van.’ - In den tempel brandde weer dat kostbare hout voor een afgodsbeeld, welks trekken zoo zwart waren, dat men ze niet meer onderkennen kon. Ik was nieuwsgierig te weten, welke kracht men aan hem toeschreef en vroeg Tom, waar de heilige eigenlijk woonde. Het antwoord was wederom in Mongolië of in Japan; hij wist het niet recht, had er nooit naar gevraagd - hij aanbad dezen neger, wanneer een der leden zijner familie ziek was. - Hij verzekerde ons ook, dat zij een afzonderlijken hemel voor heiligen hadden - doch scheen er weinig waarde aan te hechten daar hij waarschijnlijk dezelfde gedachte koesterde als de Russen: ‘God is ver, doch de Czaar is nabij!’

Daar deze schets te uitgebreid zou worden als ik de verschillende godsdienstsecten beschreef, hoe bijna ieder een persoonlijken God heeft, iedere aangelegenheid een bijzonderen afgod en hoe deze soms mishandeld worden als zij aan de gebeden geen gehoor verleenen, moet ik het tot later uitstellen.

Nadat wij ook dezen tempel bezichtigd hadden, geleidde onze vriend, die alles in het werk stelde om ons op de eigenaardigheden van zijn volk opmerkzaam te maken, ons naar eene restauratie, waar gebraden honden naast manden met nog levende katten in de ramen waren uitgestald. Tom bestelde eenige pasteitjes, volgens zijne verzekering uit slakken- en varkensvleesch bestaande. Zij smaakten vrij lekker, doch de daarop volgende ingemaakte vruchten waren zoo heerlijk, dat ik niet geloof hun gelijken ergens in Europa te kunnen vinden.

Niet ver van de restauratie was het gerechtsplein, een plein waar in één jaar meer menschenbloed vergoten wordt dan ergens anders in tientallen van jaren. In 1859 heeft de toenmalige gouverneur van Kanton 60,000, zegge zestig duizend menschen laten ter dood brengen. Ik wil hier geene melding maken van de verschillende gruwelijke straffen, die daar elken dag ten uitvoer gebracht werden. Het zij hier voldoende te zeggen, dat het plein niet bijzonder groot en met een aantal palen en kruisen bedekt is. De beenderen der slachtoffers lagen op een hoop geworpen. Ik wilde een van de schedels meenemen, doch deed het niet op het smeeken van Tom-King-So die, even als elke andere Chinees, zeer bijgeloovig was.

Het was reeds laat op den middag geworden, toen wij bij een groot gebouw kwamen, waar men druk bezig was met toebereidselen voor een groot feest. Eenmaal per jaar gaan de Mandarijnen, de Chineesche adel, gezamenlijk hunne heiligen een bezoek brengen. Hetgeen wij zagen, was slechts een voorspel. Tegenover het gebouw waren op stellages ongeveer tachtig mannen en knapen in vier rijen geplaatst, allen in prachtige blauwe gewaden. In de eene hand hielden zij een bamboesriet met eene pauwenveder versierd en in de andere eene soort van fluit; een orkest uit een Tamtam, eene soort van harp en een Gong bestaande, was er ook. Toen dit orkest gespeeld had, hield een oude Mandarijn zijne armen in de hoogte en sprak eenige woorden; terstond bogen allen naar de rechter- of de linkerzij of voorover met de pauwenvederen wuivende. Sommige hunner bewegingen waren zeer bevallig, doch andere vreeselijk bespottelijk; de rechterarm met de pauwenveder staken zij zoover mogelijk uit, balanceerden op den linkervoet en hielden de roode fluiten zoo met den neus vast, dat twee een rechten hoek vormden. Ik kon de verzoeking haast niet weêrstaan om den laatsten man een stoot te geven opdat dit gebouw van personen ter aarde zou storten. Om die verzoeking te ontgaan keerden wij terug; nogmaals gingen wij de nauwe straten door en bevonden ons wederom in eene zee van menschen. De koelies welke ons droegen, baadden in het zweet en waren buiten adem, maar hielden tot het laatst dapper vol.

Te huis komende, het was ongeveer zes uur 's avonds, verwelkomde onze gastheer ons zeer hartelijk, verontschuldigde zich wegens zijne reis en schelde den bediende om champagne te brengen - Wij hadden echter ons woord aan den Spaanschen consul gegeven, die aan den anderen oever der rivier zijn verblijf hield; bij het overvaren werden wij door zulk eene

[p. 55]

hevige onweêrsbui overvallen als ik ooit te voren gezien had. Vijftien tot twintig seconden achtereen scheen de hemel als in brand te staan. Niemand scheen eenigen angst te koesteren en wij dineerden met veel smaak, ofschoon donderslag op donderslag volgde en bliksemstralen de lucht doorkliefden.

Den volgenden morgen gingen wij naar Hong-Kong terug en verlieten Kanton, met den wensch het nog eens weêr te zien om datgene te kunnen bezichtigen wat wij nu waren voorbijgaan.