De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

De Boekdrukkunst.
(Slot.)

IV.
De boekdrukkunst der Chineezen.

Nadat wij de boekdruk- en houtgraveerkunst hebben leeren kennen, en tevens gezien, dat het drukken van boeken in China voornamelijk door middel van houten platen geschiedt, zoo meenen wij dat het hier juist de geschiktste gelegenheid is, om deze in het verre Oosten te huis behoorende drukkunst een weinig meer van naderbij te beschouwen en haar met de onze te vergelijken. Het verschil is zeer groot en wanneer het daarop aankomt, om hetzelfde doel met de minst mogelijke middelen te bereiken, zoo valt de vergelijking blijkbaar in het voordeel der Chineezen uit. Eene Europeaansche drukkerij, die maar eenigszins aanzienlijk is, vereischt een afzonderlijk gebouw, eene lettergieterij, eene menigte lettersoorten, kasten, ramen, formaathouten, hand- en snel- persen en zelfs eene stoommachine; men moet er een groot, dood kapitaal in steken. De

[p. 308]

Chinees heeft aan dit alles geene behoefte; hij heeft niets noodig dan eene tafel, een borstel, wat inkt en eenige messen; zijne machinerie bestaat uit zijne tien vingers, en de werkman in het klein neemt zijne geheele drukkerij onder den arm, om bij zijne klanten of in de nabuurschap werk te zoeken. Wij kunnen evenwel dit stelsel dat voor de Chineezen volkomen voldoende is, bij ons niet toepassen en houden ons daarom liever bij onze beweegbare typen, ons papier uit lompen, drukinkt en mechanische persen, die een even goed geheel vormen als de houten platen, borstel, inkt, en plantenpapier der Chineezen: beiden gebruiken wij juist dat, wat voor ieder het doelmatigst is.

gevangen bij de indianen.

Zooals bekend is, bestaat het Chineesche schrift niet uit letters, maar uit teekens, die ook gebruikt kunnen worden door volken, welke eene geheel andere taal spreken. Ieder woord heeft zijn bijzonder teeken, en men kan begrijpen, dat bij geschriften van eenige uitgebreidheid, 8000 en meer teekens gebruikt worden. Zoo men deze teekens gieten wilde even als onze letters, welke letterkasten zoude men dan niet noodig hebben! Wel heeft men te Parijs en onlangs ook te Weenen getracht deze teekens in bijzondere stukken te verdeelen, ten einde op die wijze, even als muzieknoten, het Chineesche schrift in druk te brengen; maar de vraag blijft altijd, of daardoor wel eenig voordeel verkregen wordt en of deze kunstvoortbrengselen wel aan de Chineezen behagen zullen. Voor het overige gebruiken deze laatste ook losse typen, voor zoover zij zulks doelmatig oordeelen.

Men zegt dat de Chineezen hunne drukkunst

[p. 309]

reeds onder de regeering van den beroemden keizer Woe-Wang, meer dan 1100 jaren v. C., zouden hebben uitgevonden, en zij oefenen haar heden nog juist zoo uit, als de Jezuïeten, de eersten aan wie wij eenige narichten omtrent hun land verschuldigd zijn, het bij hen zagen. Zij snijden hun schrift op harde houten platen, die aan beide zijden gebruikt worden. Is evenwel groote spoed noodig, dan brengt men eene menigte werklieden bijeen, en ieder krijgt een plankje, dat een of twee regels bevatten kan, en deze worden vervolgens aan elkander gehecht. In den laatsten tijd heeft men in sommige gevallen ook van losse houten typen gebruik gemaakt; vooral wordt het groote Chineesche staatsblad daarmede gedrukt, doch de druk is niet zoo zuiver en leesbaar als die met houten platen.

een noorsch landschap, naar c. werner.

Op eene Chineesche houten plaat staan altijd twee bladzijden naast elkander, en zij is zoo groot, dat ook de rand van het papier er op rust. Deze rand dient meestal tot aanteekeningen, inhoudsopgaven, enz. Wanneer de platen voor het snijden van een werk geschikt zijn gemaakt, wordt vervolgens op eene derzelve, naar de aanwijzing van den calligraaf, een geheel net van lijnen gesneden, welke haar in kleine vierkanten afdeelen, in ieder waarvan een teeken komt. Dit net van lijnen wordt met rooden inkt op zoovele bladen gedrukt

[p. 310]

als de calligraaf noodig heeft tot het beschrijven van het werk, en deze worden aan hem ter hand gesteld. Op deze gelijnde bladen ontwerpt hij met zwarten inkt het schrift, juist zoo als het bij het drukken zich vertoonen moet; de schoonheid daarvan hangt natuurlijk af van zijne bekwaamheid, die meestal zeer groot is; want de schoonschrijvers vormen eene bijzondere klasse, die niets dan dit beroep uitoefent. Dikwijls echter zijn schrijver, graveur en drukker in één persoon vereenigd. De houtgraveur neemt nu een beschreven blad, plakt het aan de beschrevene zijde door middel van rijstpap op zijne plaat vast, laat het drogen en wrijft er dan het papier met de vingers af; het schrift blijft er zeer duidelijk op zitten. Is het te doen om een herdruk van een reeds bestaand werk, dan handelt men natuurlijk zonder den schrijver noodig te hebben, even zoo met een exemplaar der vroegere oplage; vervolgene steekt de houtgraveur met instrumenten van verschillenden vorm al het tusschenliggende hout er uit zoodat er niets blijft staan dan de zwarte schrift-teekens en de loodrechte lijnen, welke de van boven naar onder loopende regels van elkander scheiden. De nu gereedgemaakte plaat gaat in handen van den drukker over, welke haar op eene tafel legt en met een in zwarten inkt gedoopten haarkwast daar luchtig overheen gaat; vervolgens wordt het papier er op gelegd en met een borstel voorzichtig gedrukt. Een werkman kan dagelijks 2000 bladen afdrukken. Het zachte, ongelijmde, Chineesche papier neemt den zwarten inkt gemakkelijk en zuiver op, maar kan, daar het zeer dun en dus doorschijnend is, slechts aan ééne zijde bedrukt worden.

Nadat er in den laatsten tijd een drukker verkeer tusschen Europa en China ontstaan is, is het niet moeilijk een Chineesch boek te zien te krijgen of er een te koopen; want zij zijn niet duur en daar te lande meestal zoo goedkoop, als een Europeesch boekhandelaar slechts bij een zeer ruim vertier de onze geven kan. Zulk een boek ziet er meestal zeer goed uit; alles is sierlijk, netjes en doelmatig ingericht; afbeeldingen zijn, waar ze noodig mogen wezen, in groot getal voorhanden. Deze afbeeldingen zijn, hoewel slechts in eenvoudige omtrekken en zonder perspectief, evenwel sierlijk; zij stellen de voorwerpen zeer duidelijk voor oogen.

Zoodra de Engelschen in China vasten voet verkregen hadden, begonnen zij de Europeesche drukwijze, zooveel zij konden, de plaats van de inlandsche te doen vervangen. Zij vingen aan met Chineesche teekens te graveeren en te gieten, maar bereikten met hunne wijze van drukken de Chineesche sierlijkheid niet, en werden eindelijk overtuigd dat de Chineesche manier ook goedkooper is. Het best zou de steendruk zich tot vervaardiging van het Chineesche schrift laten gebruiken, maar ook dit is zeer duur. Eene Chineesche drukplaat kan, omdat zij zoo weinig te lijden heeft, 30-40,000 afdrukken opleveren.

Zoo verkrijgen de Chineezen met zeer eenvoudige middelen datgene, hetwelk wij slechts door een aantal kunstige werktuigen en groote mechanische kracht tot stand brengen. Evenwel kunnen de Europeërs sneller werken, want de houtsnijder in China heeft tot het graveeren van eene bladzijde een dag noodig, en een drukker kan het tegen de gewone handpers, laat staan tegen de snelpers, niet uithouden. Zijne 2000 afdrukken daags bevatten slechts twee bladzijden, dus gelijkstaande met 250 van onze vellen druks. Desniettemin is het waarschijnlijk, dat in de voornaamste Chineesche steden een werk van grooten omvang door verdeeling van den arbeid sneller dan in Europa tot stand komt. Daartoe behoeft men slechts vele houtgraveurs en drukkers aan het werk te stellen, zooals eens een Chineesch keizer deed, die door eene commissie de Chineesche klassieken liet uitgeven, bij welke gelegenheid gedurende vele jaren dagelijks 120 deelen het licht zagen.