De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

[p. 289]

[Nummer 37]

Onze gravures.

Frederik de Groote bij Rossbach.

frederik de groote bij rossbach, naar de teekening van r. warthmüller.

De oude Frits, de grondlegger van Pruisens macht, had schitterend den veldtocht van het jaar 1757 geopend, terwijl hij in de Meimaand onder de muren van Praag het leger van prins Karel van Lotharingen verpletterde. In Juni reeds leerde de koning echter de nukken van het krijgsgeluk kennen. De veldslag van Kollin kostte hem niet alleen 8000 man zijner beste troepen, maar dwong hem ook tot opgave der belegering van Boheme's hoofdstad, en had vooral zijn terugtocht uit dit land ten gevolge. Die terugtocht ging gepaard met veel verlies. Tegen het einde van Juni volgde de eene nederlaag op de andere.

Het keerpunt zijner fortuin lag echter niet ver meer: de 5de November bracht de overwinning van Rossbach.

Frederik legerde tot 23 October bij Torgau en was reeds besloten naar Silezië op te breken, toen er tijding kwam dat het vereenigde Oostenrijksche en Fransche leger tegen Leipzig optrok. De koning veranderde onmiddellijk zijne tactiek en ging aanvallenderwijs te werk. Hij trok de Saale over, en stond op den avond van denzelfden dag reeds op den straatweg van Merseburg naar Weissenfels, terwijl het leger zijner tegenstanders bij Müchlen legerde.

Het deert niets aan de beteekenis der schoone overwinning, wanneer men toegeeft dat het leger der verbondenen zich op een ongunstig terrein bevond. De vierde November verliep zonder strijd. Het verbonden leger had eene betere stelling ingenomen. De koning had reeds 's morgens van uit een dakvenster eener hooge heerenwoning in Rossbach de houding des vijands waargenomen en al de bewegingen in het kamp goed gevolgd; niets wat verdacht was, ontging hem. Toen Frederik den observatiepost verliet, bleef zijn adjudant nauwkeurig alles opnemen.

Kort na tweeën zag kapitein Von Gaudy, 's konings adjudant, plotseling vijandelijke infanterie op de hoogten van Pettstädt verschijnen en den weg inslaan naar Reichertswerben. Hij erkende terstond de beteekenis dezer beweging, waardoor het kleine Pruisische leger,

[p. 290]

tusschen twee legers zou worden ingesloten. Hij haastte zich den koning kennis te geven van dit geval. De groote Frits wilde het eerst niet gelooven, maar ging zich overtuigen. Met een blik overzag hij den toestand; er bestond geen ander middel dan de vijanden te voorkomen en dus gaf hij bevel om met vereende krachten op te rukken. Het Pruisische leger behaalde met weinig verlies eene volslagene overwinning op de vereenigde troepen, die geducht veel manschappen verloren en 5000 gevangenen, 67 kanonnen, 7 vaandels en 15 standaards in de handen der overwinnaars lieten.

Onze gravure stelt Frederik den Groote voor aan het dakvenster van het heerenhuis te Rossbach, het opbreken der Franschen waarnemend. Alle eer aan den schilder Warthmüller, die het gewicht van het oogenblik in het sprekend gelaat zijner personen zoo goed heeft weten terug te geven.

Verongelukt!

Van welke droevige welsprekendheid is dit tafereel!

Al de tooneelen van het drama, waarvan wij hier slechts eene enkele handeling waarnemen, schakelen zich als van zelf aan elkander, als wij ons eenige stonden in de beschouwing dezer schilderij verdiepen.

Wij stellen ons voor hoe de man des morgens welgemoed aan den arbeid is getogen. Na met smaak het ontbijt genut en vrouw en kinderen hartelijk omhelsd te hebben, stapte hij, misschien onder het neuriën van een vroolijk wijsje, den steenen trap van zijn huisje af.

Werken toch deed hij gaarne, werken was zijne lievelingsbezigheid: bracht niet de arbeid brood op voor echtgenoote en kroost?

Van achter het hagelblanke gordijntje, sprekende getuige van hare liefde tot de zindelijkheid, oogde zijne vrouw hem na, tot hij ginder in den bouw verdwenen was, waaraan hij als metser arbeidde. Nu werden de kleinen netjes gewasschen; gekleed toch waren zij spoedig, want de opschik van het werkmanskind is gauw voltooid En wijl de beide jongentjes onbezorgd voor de woning speelden en zij zich met allerlei huishoudelijke bezigheden onledig hield, trof eensklaps een naderend voetgestommel, van doffe en verwarde stemmenmengeling vergezeld, haar oor. Waarom beefde de koffiekom, die zij bezig was met afwasschen, op eens zoo rinkelend in hare hand? Welke onverklaarbare bangheid sloeg haar plots om het hart?

Met zenuwachtigen haast snelt zij naar de deur en rukt die open. God! haar man, haar eenig geliefde, de vader harer kinderen wordt ijselijk verminkt, dood misschien, in de armen zijner werkgezellen en medelijdende buurvrouwen naar huis gebracht! Met een hartverscheurenden kreet slaat zij de handen voor de oogen en zijgt snikkend tegen den deurpost, want met één langen vreeselijken blik heeft zij geheel het ijselijke tooneel overzien: het bleekblauwe gelaat van den gekwetste, waarover een gulpende stroom bloed, uit de gapende wonde aan het voorhoofd, tot op de ontbloote borst nedervloeit; de angstige gezichten, over die pijnlijk verwrongen trekken heengebogen, om met gespannen aandacht te bespieden of geen zenuwtrek, geen flauwe zucht van herleving spreekt; de meewarige uitdrukking, waarmede de boezemvriend haars mans, zijn werkgezel sinds jaren, haar aanziet; en eindelijk, ja, hare kinderen, hare lievelingen, die versuft dit alles aanstaren, zonder te bevroeden, dat zij misschien binnen weinige stonden weezen zijn zullen.

Doch, neen, laat ons het beste hopen voor de beproefde vrouw en de ongelukkige kleinen. De tooneelen, die onze verbeelding nog aan dit tafereel hecht, mogen door aangroeiende hoop en vermeerderde wederzijdsche liefde beglansd worden, en tot slot ons weer den van zijn vreeselijken val herstelden vader te midden zijner dierbaren aanschouwen laten.

Delft.

Er zijn weinige steden in Holland, die van binnen en van buiten zoo schilderachtig zijn als Delft. Ja, ook van buiten, dat wil zeggen van uit den omtrek, van uit de welige landerijen met grazend vee, die de stad overal omringen. Want Delft is eene stad met vele statige torens, die zelfs op grooten afstand reeds een bevallig silhouët tegen de bleeke lucht van den gezichteinder afteekenen.

Voor den niet oppervlakkigen bezoeker beantwoordt het innerlijke dezer verschijning geheel aan dit uiterlijk.

Het is een genoegen, door de met boomen beplante straten dezer stad te wandelen, die, bijna overal met grachten doorsneden, een karakter van gezelligheid bezit, waaraan alleen een eenigszins drukker verkeer ontbreekt.

In het midden der stad strekt zich een grootsch marktplein uit, waarop het fraaie stadhuis, - afgebeeld op onze plaat in No. VI - geheel vrijstaat. Daartegenover, aan de andere zijde der markt, verheft zich de toren der nieuwe kerk, - een der hoogste van ons land en afgebeeld op onze plaat in No. V - terwijl het standbeeld van Huig de Groot sinds 1886 het middelpunt inneemt tusschen deze twee schoone bouwwerken. Toch zijn de smalle grachten, die Delft overal doorsnijden, en onder andere van het marktplein met zijne twee grootsche gebouwen een soort van eiland maken, in zonderlinge tegenstrijdigheid met dezen grootschen aanleg.

Die grachten zijn een kenmerk van Delft.

De stad dankt daaraan voor een goed deel haar schilderachtig voorkomen en ook haar naam; want Delft komt van delven. Haar wapenschild vertoont insgelijks eene gracht.

De geschiedenis van Delft is in haren aanleg en hare gebouwen neergeschreven.

Van het Noorden naar het Zuiden wordt de stad doorsneden door eene lange gracht, genaamd: Het Oude Delft.

Aan deze gracht liggen merkwaardige gebouwen. Buiten het schoone gemeentelandshuis met zijne gekleurde wapenschilden, op onze plaat afgebeeld in No. VII, - de gebouwen der Polytechnische school, - de rijksmagazijnen, enz. is daar ook de Oude Kerk met een scheeven toren. Aan de andere zijde der gracht, tegenover de Oude Kerk, bevindt zich het oude Prinsenhof, vroeger klooster van St. Aagten, waar prins Willem I zijn hof hield en waar hij op den bekenden trap vermoord werd. Tusschen deze twee gebouwen wordt de gracht op eens zoo smal, dat ze niets meer is dan een doorgang. Het is daar, dat waarschijnlijk vroeger een kasteel heeft gestaan, waar tol werd geheven van schippers en kooplieden en dat aanleiding heeft gegeven tot de wording der stad.

Overigens is de geschiedenis van Delft die van de meeste andere steden.

Elke eeuw gaat voort met het hare te voegen aan het reeds bestaande en hij die dit ontcijferen kan, kent ook de geschiedenis eener stad.

Uit de middeleeuwen dagteekent de schilderachtige en eenig overgebleven stadspoort, in het midden onzer plaat afgebeeld. Het is de Oostpoort, vroeger genaamd: St.-Jorispoort. Van de bijbehoorende verdedigingswerken is echter niets overgebleven. Als een eenzame getuige van vroeger tijden staat zij aan het singelwater, dat eertijds de wallen bespoelde en nu de zoom is der wandelwegen. De voormalige kerk der H. Ursula, is nu het meest bekend als Nederlands St. Denis, - de grafkelder van het Oranje-vorstenhuis.

Op den koninklijken grafkelder staat het praalgraf van prins Willem I, dat wel niet in vergelijking komt met dat van Engelbert van Nassau te Breda, maar dat toch een der fraaiste is van het land. In dezelfde kerk is het praalgraf van Huig de Groot. Ook de oude kerk telt schoone praalgraven, voornamelijk die van Tromp, Piet Hein en Leeuwenhoek. 't Is natuurlijk uit de zeventiende eeuw, - de eeuw van Nederlands hoogsten bloei, dat die graven dagteekenen.

De achttiende eeuw schijnt voor Delft de eeuw van welstand te zijn geweest. Althans de gevels der deftige heerenhuizen langs Oude Delft, Koornmarkt, enz., zijn uit dien tijd.

In de nummers I, II en III op onze plaat is de negentiende eeuw aan het woord en wel met twee nieuwe katholieke kerken, en de nieuwe statie. De parochiekerk van den H. Joseph, - No. III - een ontwerp van den bouwmeester Margry, is zoo goed als voltooid; doch die van den H. Hypolitus - No. II - een ontwerp van den vermaarden bouwmeester Cuypers is dit nog niet. De spits, welke op onze plaat als voltooid is geteekend, ontbreekt nog geheel, waardoor de kerk minder fraai schijnt dan ze in werkelijkheid is.

Delft is wel niet eene der belangrijkste, doch zeker eene der merkwaardigste steden van Nederland, en wel waard, ook door den buitenlander, bezocht en bezichtigd te worden.

Eene brievenbus in de prairie.

Tot zelfs de afgelegene wildernissen van Noord-Amerika, de wouden en prairieën, die we tot dusver beschouwden als geheel afgescheiden van de beschaafde wereld, zijn thans binnen de grenzen van het postverkeer getrokken. Eindelooze spoorlijnen slingeren zich door de onafzienbare vlakten, en waar de locomotief nog niet door de prairie snort, daar is ten minste reeds een postweg gebaand. De buffeljager, de eenzame farmer of de halfverwilderde cowboy (veedrijver) kan zich nu met de zijnen, die hij in het beschaafde Oosten heeft achtergelaten, per brief onderhouden.

Daarom heeft men onlangs op bepaalde afstanden langs de postwegen, die de prairieën doorsnijden, eenvoudige brievenbussen geplaatst, waarvan onze afbeelding er eene te zien geeft. Deze brievenbusssn zijn zeker eenig onder de postinrichtingen van den nieuweren tijd. Een in den grond geslagen paal, waarop eene vierkante kist met het opschrift mail box (brievenbus) en eene spleet in het deksel, om er den brief in te steken, - dat is alles. De inhoud wordt geregeld door den conducteur van den voorbijrijdenden post geledigd en meegenomen.

Hoe het met de veiligheid van dezen eigenaardigen brievenpost gesteld is, daarover zijn nog geene statistieke opgaven voorhanden, want de zwijgende prairie verraadt noch hem, die den brief in de bus steekt, noch hem, die onbevoegd de bus ledigen zou Maar de alles inpalmende Amerikaansche reclamezucht heeft ondertusschen reeds van de nieuwe instelling gebruik weten te maken, en op den zijkant van de brievenbus prijkt in groote zwarte letters Smith's Eureka pressed beef, waardoor de heer Smith in het diepst der wildernis onze aandacht vestigt op zijne natuurlijk onovertrefbare nieuwe manier om rundvleesch te verduurzamen.